Ολοκαύτωμα Διστόμου 10 Ιουνίου 1944 — Η φωτογραφία σύμβολο και η ιστορία της

Τα ονό­μα­τά σας μένου­νε, μα πόσο ματωμένα,
Καλά­βρυ­τα και Τρί­πο­λη, Δίστο­μο και Χορτιάτη,
Και­σα­ρια­νή και Κούρ­νο­βο, Κρή­τη και Μονοδέντρι
και κόρη του Ταΰ­γε­του, κατα­καη­μέ­νη Μάνη,
και φτω­χο­μά­να αδού­λω­τη δου­λεύ­τρα Σαλονίκη
και Δρά­μα και Προ­σό­τσια­νη, κακό­μοι­ρο Δοξάτο
(Β. Ρώτας)

Σαν σήμε­ρα, στις 10 του Ιού­νη του 1944 έχου­με το στυ­γε­ρό­τε­ρο έγκλη­μα των ναζί. Δολο­φό­νη­σαν 223 κατοί­κους της κωμό­πο­λης — 114 γυναί­κες και 104 άνδρες. Μετα­ξύ των νεκρών ήταν 45 παι­διά και 20 βρέφη!

1944, οι ναζί υπο­χω­ρούν σε όλα τα μέτω­πα. Στην Ελλά­δα είναι δια­δο­χι­κά τα χτυ­πή­μα­τα που δέχε­ται από τον ΕΛΑΣ και τις άλλες αντάρ­τι­κές δυνά­μεις. Και όσο το τέρας του φασι­σμού πιέ­ζε­ται τόσο ξερ­νά θάνα­το. Κατα­φεύ­γει από έγκλη­μα σε έγκλη­μα. Βιάν­νος, Ανώ­γεια, Κάν­δα­νος, Καλά­βρυ­τα, Λιγκιά­δες, Κομ­μέ­νο, Χορ­τιά­της, Κεδρύλ­λια, Λέχο­βο και άλλα ων ουκ έστι αριθ­μός. Εκα­τόμ­βη θυμά­των για τη λευτεριά.

Στο Δίστο­μο όμως, οι ναζί απο­τυ­πώ­νουν όλη τους την εγκλη­μα­τι­κή φύση. Δεν έκα­ψαν μόνο το χωριό, δεν εκτέ­λε­σαν μόνο όποιον έβρι­σκαν μπρο­στά τους.

Η περι­γρα­φή του Δ. Κιου­σό­που­λου (επι­κε­φα­λής της Υπη­ρε­σί­ας Εγκλη­μά­των Πολέ­μου) δίνει την εικό­να του εγκλήματος:

«Εις το πέρα­σμα των αιώ­νων ουδέ­πο­τε η ανθρω­πό­της εδο­κί­μα­σε τοσαύ­την θηριω­δί­αν. Το Δίστο­μο μετα­βάλ­λε­ται σε κόλα­σιν. Κάθε περι­γρα­φή είναι αδύ­να­τον να απο­δώ­σει την τρα­γω­δί­αν εκα­το­ντά­δων κατοί­κων… Αξιω­μα­τι­κοί, υπα­ξιω­μα­τι­κοί, στρα­τιώ­τες δια­μοι­ρά­ζο­νται εις ομά­δας. Περιέρ­χο­νται τας οικί­ας, ως λυσ­σα­λέ­αι ύαι­ναι, αιμο­βό­ροι τίγρεις, κανί­βα­λοι της ζού­γκλας! Επι­πί­πτουν κατά των δυστυ­χών κατοί­κων — αδια­κρί­τως φύλου, ηλι­κί­ας. Σφά­ζου­σι, φονεύ­ου­σι, βιά­ζου­σι γυναί­κες. Ξεκοι­λιά­ζου­σι εγκύ­ους, γέρο­ντες, νέοι είναι θύμα­τα της αιμο­βό­ρου μανί­ας. Δε φεί­δο­νται ουδε­νός. Φονεύ­ου­σιν τον ιερέα Σωτή­ριο Ζήση, εξο­ρύσ­σου­σι ζώντος έτι τους οφθαλ­μούς. Απο­κό­πτου­σιν την κεφα­λήν του, ρίπτου­σιν εις τον βόρ­βο­ρον. Πυρο­βο­λού­σι την παρι­στα­μέ­νην σύζυ­γόν του, που κρα­τού­σε εις τας αγκά­λας της, θηλά­ζου­σαν το μονο­ε­τές θυγά­τριόν της Μαρ­γα­ρί­ταν! Σκορ­πούν τα μυα­λά της παι­δί­σκης εις το πρό­σω­πον της μητρός, ήτις τραυ­μα­τι­σθεί­σα πίπτει χαμαί λιπό­θυ­μος. Εκλη­φθεί­σα ως νεκρά — σώζε­ται διά να κατα­στεί, εν παρα­φρο­σύ­νη. Περί τους 15 κατοί­κους — ελπί­ζο­ντας εις την οικί­αν του ιερέ­ως την σωτη­ρί­αν — εφο­νεύ­θη­σαν. Φονεύ­ου­σιν εντός της οικί­ας του, την οικο­γέ­νεια του Κατσι­νήν — τον Δάσκα­λο Καρού­μα­λον — την Μορω­σί­αν, σύζυ­γο Ι. Φιλίπ­που — σύρουν εκ της κρύ­πτης της, με σκο­πόν διά να τη βιά­σουν. Αλλ’ ότε είδον ότι αύτη ήτο έγκυος, διά μαχαί­ρας διά­νοι­ξαν την κοι­λί­αν της. Το δε εκχυ­θέν έμβρυον μετά λύσ­σης εποδοπάτησαν»…

Σύμ­βο­λo του Ολο­καυ­τώ­μα­τος η μαυ­ρο­φο­ρε­μέ­νη γυναί­κα του Διστό­μου, η Μαρία Παντί­σκα. Η έκφρα­σή της το βλέμ­μα της, απο­τυ­πώ­νει τα πάντα. Τον πόνο, την απώ­λεια, την οργή, όλα όσα έζη­σε ο λαός μας τα χρό­νια της γερ­μα­νι­κής κατοχής…

Η φωτο­γρα­φία έχει τη δική της ιστο­ρία. Λίγους µήνες µετά τη Σφα­γή, ο Dmitri Κessel, αντα­πο­κρι­τής του περιο­δι­κού «Life» επι­σκέ­φθη­κε το Δίστο­µο για ρεπορ­τάζ. Απο­θα­να­τί­ζει τη Μαρία Παντί­σκα, να στέ­κε­ται όρθια µπρο­στά σε µια σκά­φη και να πλέ­νει τα µαύ­ρα ρού­χα της στην αυλή. Η φωτο­γρα­φία δηµο­σιεύ­τη­κε για πρώ­τη φορά στο περιο­δι­κό «Life» στις 29 Νοε­µβρί­ου του 1944, μαζί με άλλες από το Δίστομο.

Η Μαρία Παντί­σκα — Μίχα απε­βί­ω­σε στις 12/3/2009 σε ηλι­κία 84 ετών. Τάφη­κε στο Δίστομο.