Η χειραφέτηση της γυναίκας στην ΕΣΣΔ («Η εποχή του Στάλιν»)

Επι­με­λεια: hasta la VICTORIA SIEMPRE //

(…)

Με την ευκαι­ρία της Παγκό­σμιας Ημέ­ρας της Γυναί­κας, παρα­θέ­του­με ένα από­σπα­σμα από ένα βιβλίο της  Άννας Λουίζ Strong, «Η επο­χή του Στά­λιν» ένα πολύ απλό ανά­γνω­σμα,  που θα θέλα­με να συστή­σου­με στους νέους μας αναγνώστες.

Σε τρεις πολύ διδα­κτι­κές σελί­δες, η συγ­γρα­φέ­ας κατα­γρά­φει τη δια­δι­κα­σία χει­ρα­φέ­τη­σης των γυναι­κών στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, που έκα­ναν σημαία τους οι κομ­μου­νι­στές μετά την επα­νά­στα­ση του Οκτώ­βρη, την «έφο­δο στον ουρα­νό» ιδιαί­τε­ρα στις πιο δύσκο­λες και καθυ­στε­ρη­μέ­νες περιο­χές όπως η Κεντρι­κή Ασία.

[…]  Σε όλες τις περιο­χές της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης η αλλα­γή στις συν­θή­κες ζωής των γυναι­κών ήταν μια από τις σημα­ντι­κό­τε­ρες αλλα­γές στην κοι­νω­νία. Η επα­νά­στα­ση έδω­σε στις γυναί­κες πολι­τι­κή ισό­τη­τα δικαί­ου: η εκβιο­μη­χά­νι­ση μπο­ρεί να παρεί­χε την οικο­νο­μι­κή βάση στην ισό­τη­τα των αμοι­βών, αλλά σε κάθε χωριό, οι συνή­θειες που κρά­τη­σαν για αιώ­νες ήταν ακό­μα ζωντα­νές και οι γυναί­κες έπρε­πε να αγω­νι­στούν ενά­ντια στην κυριαρ­χι­κή παρου­σία τους. 

Για παρά­δειγ­μα, από ένα χωριό της Σιβη­ρί­ας, μας έγι­νε γνω­στό ότι, αφού οι συλ­λο­γι­κές εκμε­ταλ­λεύ­σεις γης (κολ­χόζ)  έδω­σαν στις γυναί­κες την οικο­νο­μι­κή ανε­ξαρ­τη­σία, οι νύφες “χτύ­πη­σαν” το πατριαρ­χι­κό έθι­μο να βαφτί­ζουν οι άντρες τις συζύ­γους τους και το κατάρ­γη­σαν στην πρά­ξη σε μια μόνο εβδομάδα. 

«Την πρώ­τη γυναί­κα που εξε­λέ­γη στα Σοβιέτ στο χωριό μας την κορόι­δευαν όλοι», μου είπε μια πρό­ε­δρος αγρο­τι­κού συνε­ται­ρι­σμού. «Αλλά στις επό­με­νες εκλο­γές, εκλέ­ξα­με έξι γυναί­κες, και τώρα είμα­στε εμείς που γελά­με». Στη Σιβη­ρία, το 1928, συνά­ντη­σα είκο­σι από αυτές τις γυναί­κες προ­έ­δρους σοβιέτ στο τρέ­νο για τη Μόσχα, που πήγαι­ναν να παρα­κο­λου­θή­σουν ένα γυναι­κείο συνέ­δριο: οι περισ­σό­τε­ρες έμπαι­ναν για πρώ­τη φορά σε τρέ­νο και μόνο μια από αυτές είχε βγει έξω από τη Σιβη­ρία στη ζωή της. Ήταν προ­σκε­κλη­μέ­νες στη Μόσχα, «να “συμ­βου­λέ­ψουν την κυβέρ­νη­ση” για τις ανά­γκες των γυναι­κών», εκλεγ­μέ­νες από τις περι­φέ­ρειές τους, και τώρα πήγαι­ναν εκεί.

Ο σκλη­ρό­τε­ρος και πιο δύσκο­λος αγώ­νας για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της γυναί­κας ήταν αυτός που έλα­βε χώρα στην Κεντρι­κή Ασία. Εδώ οι γυναί­κες ήταν απλά αντι­κεί­με­να ιδιο­κτη­σί­ας: πωλού­νταν από πολύ μικρές για γάμο και ‑από εκεί­νη τη στιγ­μή μετά, δεν εμφα­νί­ζο­νταν πλέ­ον στο κοι­νό, χωρίς τη φρι­κτή «paranja», ένα μακρύ μαύ­ρο πέπλο υφα­ντό από χοντρό ύφα­σμα από αλο­γό­τρι­χες, που κάλυ­πτε ολό­κλη­ρο το πρό­σω­πο, εμπο­δί­ζο­ντας όρα­ση και αναπνοή. 

(σ.σ. Η Paranja (ή Paranji ) από το فرنجية   (Pararanja) είναι μια «παρα­δο­σια­κή φορε­σιά» της κεντρι­κής Ασί­ας, για γυναί­κες και κορί­τσια που καλύ­πτει το κεφά­λι και το σώμα. Σε άλλες κοντι­νές περιο­χές είναι επί­σης γνω­στή ως “burqa” -«μπούρ­γκα», αν και δια­φέ­ρει στην κατασκευή)

Παρα­δο­σια­κά, οι σύζυ­γοι είχαν το δικαί­ω­μα να σκο­τώ­σουν τη σύζυ­γό τους που είχε αφαι­ρέ­σει το «πέπλο» και οι μου­σουλ­μά­νοι μου­λά­δες, υπο­στή­ρι­ζαν αυτή την παρά­δο­ση με την εξου­σία που ασκού­σε η θρη­σκεία.

Οι Σοβιε­τι­κές γυναί­κες έστει­λαν (μετέ­φε­ραν) ένα πρώ­το μήνυ­μα ελευ­θε­ρί­ας σε αυτό το σκο­τά­δι: σε παι­δι­κούς σταθ­μούς και σε σχο­λεία που αυτές έστη­ναν και οργά­νω­ναν, έμα­θαν στις ντό­πιες να αφαι­ρούν την «paranja»,  παρου­σία τρί­του και να συζη­τούν τα δικαιώ­μα­τα των γυναι­κών και τις συνέ­πειες του «πέπλου» και, απ’ την άλλη, το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα (ΚΚΣΕ) πίε­ζε τα μέλη του να επι­τρέ­ψουν στις γυναί­κες τους να αφαι­ρέ­σουν το πέπλο (και μάλι­στα να τις προ­τρέ­ψουν)

Όταν επι­σκέ­φτη­κα την Τασκέν­δη για πρώ­τη φορά το 1928, ένα Κομ­μου­νι­στι­κό Συνέ­δριο Γυναι­κών ανα­κοί­νω­νε: «Στα καθυ­στε­ρη­μέ­να χωριά της υπαί­θρου, οι συντρό­φισ­σές μας βιά­ζο­νται, βασα­νί­ζο­νται και σκο­τώ­νο­νται. Αλλά αυτό θα είναι ένα ιστο­ρι­κό έτος για τις χώρες μας: το έτος κατά το οποίο θα το τελειώ­σου­με με τη φρι­κτή “Paranja”». Το ψήφι­σμα αυτό είχε να κάνει με ορι­σμέ­να τρα­γι­κά γεγο­νό­τα είχαν βγει στην επιφάνεια.

Το σώμα μιας κοπέ­λας, φοι­τή­τριας στην Τασκέν­δη, που απο­φά­σι­σε να αφιε­ρώ­σει τις δια­κο­πές της σε αγω­νι­στι­κές κινη­το­ποι­ή­σεις για τα δικαιώ­μα­τα των γυναι­κών στο χωριό που γεν­νή­θη­κε, έφτα­σε πίσω στο πανε­πι­στή­μιο, κομ­μα­τια­σμέ­νο, πάνω σε ένα παλιό κάρο με την επι­γρα­φή: «Αυτή θα είναι η ελευ­θε­ρία σας για τις γυναί­κες». Μια άλλη γυναί­κα, που είχε αρνη­θεί την υπο­τα­γή σε έναν γαιο­κτή­μο­να και παντρεύ­τη­κε έναν κομ­μου­νι­στή αγρό­τη, δέχθη­κε επί­θε­ση από ομά­δα δεκα­ο­χτώ αντρών με επί κεφα­λής τον παρα­πά­νω, που τη βία­σαν, ενώ ήταν έγκυος στον όγδοο μήνα και έρι­ξαν το σώμα της στο ποτά­μι.

Υπήρ­χαν ποι­ή­μα­τα που έγρα­ψαν γυναί­κες και εξέ­φρα­ζαν τον αγώ­να τους. Για την Zulfia Kalin, μια μαχή­τρια της  γυναι­κεί­ας απε­λευ­θέ­ρω­σης που έκα­ψαν ζωντα­νή οι μου­λά­δες, οι γυναί­κες του χωριού της συνέ­θε­σαν ένα μοι­ρο­λόι…  

Ω γυναί­κα, ο αγώ­νας σας για την απελευθέρωση
δεν θα μεί­νει ξεχα­σμέ­νος σε αυτόν τον κόσμο…
Μην νομί­ζε­τε πως η φωτιά την εξα­φά­νι­σε!
Η φλό­γα που σε έκα­ψαν
έγι­νε η αναμ­μέ­νη δάδα στα χέρια μας.

Η Μπου­χά­ρα, η «ιερή πόλη», ήταν η πόλη όπου κυριαρ­χού­σε φόβος και κατα­πί­ε­ση της ορθό­δο­ξης εκκλη­σί­ας. Εδώ, σ’ αυτή την «ιερή» πόλη, διορ­γα­νώ­θη­κε μια δρα­μα­τι­κή συλ­λο­γι­κή δρά­ση απόρ­ρι­ψης της Paranja.

Στις 8 Μαρ­τί­ου, τη Διε­θνή Ημέ­ρα της Γυναί­κας, φημο­λο­γή­θη­κε ότι «θα γινό­ταν κάτι θεα­μα­τι­κό»: εκεί­νη τη μέρα πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν μαζι­κές συνα­ντή­σεις γυναι­κών σε διά­φο­ρα μέρη της πόλης και οι ομι­λή­τριες ζήτη­σαν από το ακρο­α­τή­ριο «να πετά­ξουν την Paranja όλες μαζί».

Τότε όλες οι γυναί­κες πρω­τα­γω­νι­στές πλέ­ον ‑από το παρα­σκή­νιο στη σκη­νή, μπρο­στά στην εξέ­δρα, έρι­χναν το «πέπλο» της κατα­πί­ε­σης και στη συνέ­χεια, όλες μαζί, άρχι­σαν να παρε­λαύ­νουν στους δρό­μους, με τους ηγέ­τες και τα μέλη της κυβέρ­νη­σης, εν είδει φόρου τιμής, να χαι­ρε­τούν την παρέ­λα­ση. Άλλες γυναί­κες βγή­καν από τα σπί­τια τους, προ­σχώ­ρη­σαν στην παρέ­λα­ση και έρι­ξαν το πέπλο μπρο­στά στις εξέ­δρες. Έτσι έσπα­σε μια αντι­δρα­στι­κή παρά­δο­ση, έστω κι αν κάποιες το ξανα­φό­ρε­σαν πριν εμφα­νι­στούν ενώ­πιον των εξα­γριω­μέ­νων συζύ­γων, όμως από εκεί­νη τη μέρα  η «Paranja» στους δρό­μους της «ιερής» Μπου­χά­ρα ήταν όλο και πιο σπάνια. 

Για τη χει­ρα­φέ­τη­ση των γυναι­κών, η νέα σοβιε­τι­κή εξου­σία χρη­σι­μο­ποί­η­σε διά­φο­ρα «όπλα»: εκπαί­δευ­ση, προ­πα­γάν­δα, νέους νόμους, όλα και το καθέ­να χωρι­στά είχαν το ρόλο τους. Υπήρ­ξαν και μεγά­λες δημό­σιες δίκες ανδρών που είχαν σκο­τώ­σει τις συζύ­γους τους και παράλ­λη­λα η νέα εξου­σία στή­ρι­ζε τους δικα­στές που κατα­δί­κα­ζαν με τη θανα­τι­κή ποι­νή μια πρά­ξη που το αρχαίο έθι­μο δεν θεω­ρού­σε καν έγκλη­μα. Αλλά το πιο σημα­ντι­κό εργα­λείο χει­ρα­φέ­τη­σης ήταν, όπως και σ’ όλη την ΕΣΣΔ, η εκβιο­μη­χά­νι­ση με την έντα­ξη της γυναί­κας στην παραγωγή

Στη Μπου­χά­ρα, την επο­χή εκεί­νη, επι­σκέ­φτη­κα επί­σης ένα εργο­στά­σιο μετα­ξιού στην παλιά πόλη. Ο διευ­θυ­ντής — ένας χλω­μός, εξα­ντλη­μέ­νος άνδρας, που προ­σπά­θη­σε με αγώ­να για να φτιά­ξει μια εντε­λώς νέα βιο­μη­χα­νία από το μηδέν — μου είπε ότι το εργο­στά­σιο, σύμ­φω­να με τους υπο­λο­γι­σμούς, δεν θα ήταν οικο­νο­μι­κά ενερ­γό για μεγά­λο χρο­νι­κό διά­στη­μα: «Εκπαι­δεύ­ου­με αγρό­τισ­σες, για να γίνουν στε­λέ­χη του μελ­λο­ντι­κού εργο­στα­σί­ου μετα­ξιού στο Turkestan. Το εργο­στά­σιό μας είναι εργα­λείο που συνει­δη­τά μπαί­νει σε εφαρ­μο­γή, να σπά­σει την παρά­δο­ση της Paranja: απαι­τού­με από τις εργά­τριες να την αφαι­ρέ­σουν μέσα στο εργο­στά­σιο ».

Τα τρα­γού­δια που συνέ­θε­ταν οι νεα­ρές υφά­ντριες μιλού­σαν για το νέο νόη­μα της ζωής τους, που συμ­βο­λί­ζε­ται από την αντι­κα­τά­στα­ση της Paranja με το χαρα­κτη­ρι­στι­κό καπέλ­λο των ρωσι­κών γυναι­κών, το μαντήλι. 

Για να πάω στο εργο­στά­σιο
πήρα ένα νέο μαντή­λι.
Ένα κόκ­κι­νο μαντή­λι από μετά­ξι
αγο­ρα­σμέ­νο με το έργο των χεριών μου.
Ακούω μέσα μου τη φωνή της δου­λειάς
αυτή μου δίνει ρυθ­μό
αυτή και ενέργεια.

Δια­βά­ζο­ντας αυτές τις λέξεις δεν μπο­ρεί παρά να θυμη­θεί κανείς, το Τρα­γού­δι του που­κά­μι­σου του Thomas Hood, που εξέ­φρα­σε (στον αντί­πο­δα αυτού) την ανεί­πω­τη κού­ρα­ση των γυναι­κών που δού­λευαν στα βρε­τα­νι­κά εργο­στά­σια της βιο­μη­χα­νι­κής επα­νά­στα­σης:

Με κου­ρα­σμέ­να και φθαρ­μέ­να δάχτυ­λα
Κόκ­κι­να και βαριά βλέ­φα­ρα,
κου­ρέ­λια που δε θυμί­ζουν γυναίκες…
Μια γυναί­κα με τη βελό­να και την κλω­στή
Ράψ­τε — Ράψ­τε — Ράψτε
Μιζέ­ρια πεί­να βρω­μιά.
Όμως
(και ο τόνος της φωνής της ήταν θλιμμένος)
Τρα­γού­δα­γε — το τρα­γού­δι του πουκάμισου.

Στην καπι­τα­λι­στι­κή Αγγλία, το εργο­στά­σιο εμφα­νί­στη­κε ως μέσο κέρ­δους και εκμε­τάλ­λευ­σης. Στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, δεν ήταν μόνο ένα εργα­λείο συλ­λο­γι­κού πλού­του, αλλά ένα μέσο συνει­δη­τά χρη­σι­μο­ποιού­με­νο για να σπά­σει παλιές αλυ­σί­δες . […]

πηγή:  Senza Tregua

Όποιος σπί­τι μένει σαν αρχί­ζει ο αγώ­νας κι αφή­νει άλλους ν’ αγω­νι­στούν για τη υπό­θε­σή του πρέ­πει προ­ε­τοι­μα­σμέ­νος να ‘ναι:   

Για­τί όποιος δεν έχει τον αγώ­να μοι­ρα­στεί θα μοι­ρα­στεί την ήττα. Ούτε μια φορά δεν απο­φεύ­γει τον αγώ­να αυτός που θέλει τον αγώ­να ν’ αποφύγει: 

Για­τί θ’ αγω­νι­στεί για την υπό­θε­ση του εχτρού όποιος για τη δικιά του υπό­θε­ση δεν έχει αγωνιστεί.

Μπ. Μπρεχτ

Anna Louise Strong: Η επο­χή του Στάλιν

Η «επο­χή του Στά­λιν» είναι ένα χρή­σι­μο βιβλίο για να γνω­ρί­σου­με «ζωντα­νά» την καθη­με­ρι­νή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, τις αντι­φά­σεις, τα προ­βλή­μα­τα, τους στό­χους αυτής της πρω­τό­γνω­ρης προ­σπά­θειας που ήταν η οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση από το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα των Μπολ­σε­βί­κων, επί Στάλιν. 

Το βιβλίο είναι ένα πραγ­μα­τι­κό αντί­δο­το, όπλο “αυτο­ά­μυ­νας” για τον ανα­γνώ­στη ενά­ντια στην αντι-κομ­μου­νι­στι­κή προ­πα­γάν­δα που δηλη­τη­ριά­ζει μυα­λά & συνει­δή­σεις. Είναι μια πρό­σκλη­ση να προ­βλη­μα­τι­στού­με, να κάνου­με ερευ­νη­τι­κές εργα­σί­ες για να ανα­κτή­σου­με μια ιστο­ρί­ας που μας ανή­κει, να ανα­κα­τα­σκευά­σου­με μια μνή­μη που μας έχουν κλέ­ψει ή που έχει παρα­μορ­φω­θεί από ένα συνε­χές έργο πλα­στο­γρά­φη­σης από «ιστο­ρι­κούς» και «εμπει­ρο­γνώ­μο­νες», “στην υπη­ρε­σία των χρη­μα­τι­στη­ρια­κών κέντρων του παγκό­σμιου κεφα­λαί­ου και των κυβερ­νή­σε­ων που το εκπροσωπούν. 

Η ικα­νό­τη­τα να γνω­ρί­ζου­με τις μαρ­τυ­ρί­ες των πρω­τα­γω­νι­στών και των άμε­σων μαρ­τύ­ρων των γεγο­νό­των σημαί­νει να αντλού­με από τις ιστο­ρι­κές πηγές του τι ήταν και παρα­μέ­νει η τερά­στια κλη­ρο­νο­μιά του κομ­μου­νι­στι­κού εργα­τι­κού κινή­μα­τος σημαί­νει να μαθαί­νου­με από την εμπει­ρία του και επί­σης από τα λάθη του να μας βάλει σε θέση να δώ-σου­με τη συμ­βο­λή μας σε έναν «νέο κόσμο» που θα είναι πιο δίκαιος και πιο ανθρώπινος. 

Η συγ­γρα­φέ­ας, η Anna Louise Strong, αμε­ρι­κα­νι­κή δημο­σιο­γρά­φος και συγ­γρα­φέ­ας, που ορα­μα­τί­στη­κε μια κοι­νω­νία βασι­σμέ­νη στην ισό­τη­τα των κοι­νω­νι­κών και πολι­τι­κών δικαιω­μά­των και στη χώρα της αγω­νι­ζό­ταν πάντα για τα δικαιώ­μα­τα των εργα­ζο­μέ­νων, των γυναι­κών και των παι­διών σε μειο­νε­κτι­κή θέση, περι­γρά­φει με απί­στευ­τη εντι­μό­τη­τα, ειλι­κρί­νεια και ζωντα­νή συμ­με­το­χή την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα της οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, στα τριά­ντα και τα σαράντα. 

ΕΑΝ ΣΥΝΙΣΤΑΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ: πρώ­τα απ ‘όλα στους νέους και γενι­κά σε εκεί­νους που έχουν πάψει να πιστεύ­ουν σε «επί­ση­μες αλή­θειες» και θέλουν να μάθουν για τα ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα που πραγ­μα­τι­κά συνέβησαν.

πηγή: CENTRO DI CULTURA E DOCUMENTAZIONE POPOLARE