Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Λιμός της Ουκρανίας 1932–1933: Θέμα διαχρονικής μαύρης προπαγάνδας ενάντια στην ΕΣΣΔ και τον Στάλιν (ΜΕΡΟΣ Ι /VIII)

Γρά­φει ο Πάνος Αλε­πλιώ­της // 

Είμα­στε πενή­ντα ή εκα­τό χρό­νια πίσω από τις προηγ­μέ­νες χώρες. Πρέ­πει να δια­νύ­σου­με αυτή την από­στα­ση σε δέκα χρό­νια. Ή θα το κάνου­με, ή αυτοί θα μας συντρίψουν…

– Ιωσήφ Στά­λιν, 1931 [12]

Η σει­ρά των αναρ­τή­σε­ων που βασί­ζο­νται σε ιστο­ρι­κές ανα­δρο­μές και έρευ­νες στοι­χεί­ων, φιλο­δο­ξούν να φωτί­σουν με λεπτο­μέ­ρεια την κατά­στα­ση που επι­κρα­τού­σε στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση εκεί­νη την επο­χή. Ιδιαί­τε­ρα στην οργά­νω­ση της αγρο­τι­κής παρα­γω­γής, τα στοι­χεία της φύσης και τους περι­βαλ­λο­ντι­κούς παρά­γο­ντες, τον ρόλο των κου­λά­κων, τον ρόλο της μαύ­ρης προ­πα­γάν­δας των φασι­στών και της ηγε­σί­ας των Ναζί καθώς και την μεγα­λειώ­δη προ­σπά­θεια της Σοβιε­τι­κής κυβέρ­νη­σης να σώσει την παρα­γω­γή και τους ανθρώ­πους μέσα από την κολ­λε­κτι­βο­ποί­η­ση και την εκβιομηχάνιση.

Στην περί­ο­δο 1932–1933 ένας κατα­στρο­φι­κός λιμός παρου­σιά­στη­κε σε όλη τη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, αλλά ιδιαί­τε­ρα στις περιο­χές του Καζακ­στάν, στην Ουκρα­νία, στην περιο­χή του κάτω Βόλ­γα και στον Βόρειο Καύκασο.

Ο κατα­στρο­φι­κός λιμός έχει χρη­σι­μο­ποι­η­θεί σαν συκο­φα­ντία, σαν μια σκό­πι­μη γενο­κτο­νία που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε ενα­ντί­ον των Ουκρα­νών από τη Σοβιε­τι­κή κυβέρ­νη­ση. Έγι­νε η προ­σπά­θεια να παρου­σια­στεί η πεί­να σαν ένα ακό­μη Ολο­καύ­τω­μα (Holocaust) με την παρό­μοια ονο­μα­σία «Holodomor» (πεί­να-γενο­κτο­νία), προ­σπά­θεια που συνε­χί­ζε­ται ακό­μη και χρε­ώ­νε­ται από την μαύ­ρη προ­πα­γάν­δα σαν ένα από τα εγκλή­μα­τα του Στάλιν.

Οι λιμοί ήταν ένα συχνό φαι­νό­με­νο στην Ρωσι­κή αυτο­κρα­το­ρία και πριν την κολε­κτι­βο­ποί­η­ση της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης και ο λιμός 1932–33 ήταν ο τελευ­ταί­ος λιμός στη ρωσι­κή ιστο­ρία, εκτός από την πεί­να την περί­ο­δο του παγκο­σμί­ου πολέ­μου και την πεί­να του 1946–1947, μετά την κατα­στρο­φή, που έχει σχέ­ση με την κατα­στρο­φι­κή επί­θε­ση των Ναζί.

Κατά την διάρ­κεια 1000 ετών πριν το 1917 η Ρωσία βίω­σε του­λά­χι­στον 433 χρό­νια λιμού. Το 1092 ο λιμός σκό­τω­σε το 15% του πλη­θυ­σμού του Κιέ­βου. Λιμοί χτύ­πη­σαν και το 1872, 1891, 1905 και 1911. Οι αντι­κο­μου­νι­στές ήθε­λαν να παρου­σιά­σουν ότι η πεί­να άρχι­σε με την κολ­λε­κτι­βο­ποί­η­ση και προ­σποιού­νται σαν να μην υπήρ­χε καμία πεί­να κατά τη διάρ­κεια της ΝΕΠ αγνο­ώ­ντας το 1924,1927 και 1928. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ισχύ­ει το αντί­θε­το. Αντί­θε­τα οι λιμοί έλη­ξαν όταν άρχι­σε να ισχύ­ει η κολ­λε­κτι­βο­ποί­η­ση σε μεγά­λη κλίμακα.

Είναι σημα­ντι­κό να κατα­λά­βου­με το υπό­βα­θρο και την ιστο­ρία των προη­γού­με­νων ετών. Μετά την επα­νά­στα­ση και το πρώ­το παγκό­σμιο πόλε­μο, τα νέα επα­να­στα­τι­κά σοβιε­τι­κά κρά­τη της πρώ­ην Ρωσι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας βρι­σκό­ταν τώρα κάτω από επί­θε­ση με εμφύ­λιο πόλε­μο και ξένη εισβολή.

Παρά το γεγο­νός ότι ο κόκ­κι­νος στρα­τός ήταν σε θέση να νική­σει τελι­κά αυτές οι δυνά­μεις, αυτή η περί­ο­δο έφε­ρε τερά­στια κατα­στρο­φή στη νεο­συ­στα­θεί­σα Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Το 1921 η Νέα Οικο­νο­μι­κή Πολι­τι­κή, ΝΕΠ, εισή­χθη για να επι­τρα­πεί μια στα­θε­ρή ανά­καμ­ψη από τον πόλε­μο και την κατα­στρο­φή που υπέ­στη ο λαός από το 1914.

Η πολι­τι­κή ήταν τότε σε βασι­κούς όρους μια μορ­φή συνύ­παρ­ξης του καπι­τα­λι­σμού με τον σοσιαλισμό.

Σε αυτή την περί­ο­δο η χώρα υπέ­στη πολ­λα­πλούς λιμούς, όπως ο λιμός του Βόλ­γα το 1921, που προ­κλή­θη­κε από τις απο­τυ­χί­ες των καλ­λιερ­γειών από την ξηρα­σία καθώς και μαζι­κές παρα­σι­τώ­σεις από ακρί­δες, τρω­κτι­κά και ασθέ­νειες των φυτών. Αυτός ο λιμός ερευ­νή­θη­κε από τον Νορ­βη­γό εξε­ρευ­νη­τή Fridtjof Nansen, που ήταν επι­κε­φα­λής Επι­τρο­πής Απο­κα­τά­στα­σης και πήρε πολ­λές φωτο­γρα­φί­ες των θυμά­των από ασιτία.

Στις αρχές του 1924 η χώρα χτυ­πή­θη­κε από μια άλλη σοβα­ρή ξηρα­σία και, παρά τις μεγα­λύ­τε­ρες συγκο­μι­δές στα 1925 και το 1926, ο Στά­λιν παρα­δέ­χθη­κε το 1927 ότι η χώρα δεν είχε αναρ­ρώ­σει πλή­ρως από τον λιμό του 1924. Τον Ιου­λίο του 1925 όταν το υδροη­λε­κτρι­κό φράγ­μα στον ποτα­μό Δνεί­πε­ρο ήταν υπό εξέ­τα­ση, ο Στά­λιν ήταν επι­φυ­λα­κτι­κός για την προ­τε­ραιό­τη­τα κατα­σκευ­ής και τόνι­ζε την ανά­γκη να διευ­ρυν­θεί η κατα­σκευή εργο­στα­σί­ων για την παρα­γω­γή γεωρ­γι­κών μηχανημάτων.

Η κατά­στα­ση στην ύπαι­θρο κατά την επο­χή της NEΠ παρου­σί­α­ζε αύξη­ση της επιρ­ρο­ής και κυριαρ­χί­ας των κου­λά­κων που ουσια­στι­κά ήταν μεγα­λο­α­γρό­τες, φιλάρ­γη­ροι καπι­τα­λι­στές, που εκμε­ταλ­λευό­ταν τη σκλη­ρή κατά­στα­ση των φτω­χών και μεσαί­ων αγρο­τών για να πλουτίζουν.

Ο κου­λά­κος είναι μια πολύ ενδια­φέ­ρου­σα φιγού­ρα στην αγρο­τι­κή Ρωσία… Δεν υπάρ­χει καμία αμφι­βο­λία ότι οι μέθο­δοι που χρη­σι­μο­ποιού­νται από αυτούς τους τοκο­γλύ­φους και κατα­πιε­στές σε βάρος του αγρό­τη δεν είναι από τις πιο καθα­ρές… Στη ρωσι­κή λογο­τε­χνία αυτός έχει ονο­μα­στεί σαν «ο άρπα­γας του χωριού», και έχει περι­γρα­φεί με όλα τα είδη των δια­βο­λι­κών ιδιο­τή­των του ‚γρά­φει ο Schierband von Wolf στο έργο του «Ρωσία, δύνα­μη και αδυ­να­μί­ες της» το 1904.

Οι κου­λά­κοι κατεί­χαν μεγά­λες εκτά­σεις γης, και προ­σλάμ­βα­ναν φτω­χούς χωρι­κούς, οι οποί­οι κατεί­χαν λίγα ή καθό­λου κτή­μα­τα, για να εργα­στούν στα χωρά­φια τους. Οι κου­λά­κοι, που είχαν συσ­σω­ρεύ­σει περισ­σό­τε­ρα χρή­μα­τα και κατεί­χαν πλού­το, μπο­ρού­σαν να αγο­ρά­ζουν αγρο­τι­κό εξο­πλι­σμό και να τον νοι­κιά­ζουν στους φτω­χούς πλου­τί­ζο­ντας οι ίδιοι ακό­μη περισ­σό­τε­ρο και ενι­σχύ­σο­ντας την εξάρ­τη­ση των αγρο­τών από αυτούς. Συν τοις άλλοις οι κου­λά­κοι ήταν σε θέση να κερ­δί­σουν χρή­μα­τα μέσω της κερ­δο­σκο­πί­ας χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τον λιμό σαν πλε­ο­νέ­κτη­μα, διο­γκώ­νο­ντας τις τιμές των σιτη­ρών και της παρα­γω­γής τους, που­λώ­ντας σε πολύ υψη­λό­τε­ρες τιμές στους πει­να­σμέ­νους και απελ­πι­σμέ­νους ανθρώ­πους, βάζο­ντας και τον πλη­θυ­σμό των πόλε­ων σε απελ­πι­στι­κή κατάσταση.

Το 1927, μετά την αυθόρ­μη­τη εξέ­λι­ξη της ελεύ­θε­ρης αγο­ράς, 7% των αγρο­τών, δηλα­δή 2.700.000 χωρι­κοί, ήταν και πάλι χωρίς γη. Κάθε χρό­νο, 250.000 φτω­χοί αγρό­τες έχα­ναν τη γη τους. Επι­πλέ­ον, οι χωρίς δική τους γη, δεν γινό­ταν απο­δε­κτοί πλέ­ον για την κοι­νό­τη­τα του παρα­δο­σια­κού χωριού. Το 1927, υπήρ­χαν ακό­μη 27 εκα­τομ­μύ­ρια αγρο­τών που δεν είχε ούτε άλο­γο ούτε κάρο. Αυτοί οι φτω­χοί αγρό­τες απο­τε­λού­σαν το 35% του αγρο­τι­κού πληθυσμού.

Η μεγά­λη πλειο­ψη­φία 51 έως 53% απο­τε­λού­νταν από μεσαί­ους αγρό­τες. Αλλά εξα­κο­λου­θού­σαν να εργά­ζο­νται με πρω­τό­γο­να μέσα. Το 1929, 60% των οικο­γε­νειών στην Ουκρα­νία δεν είχε καμία μορ­φή μηχα­νη­μά­των! Οι υπό­λοι­πες περιο­χές που παρά­γουν σιτη­ρά ήταν στην ίδια και χει­ρό­τε­ρη κατά­στα­ση. 71% από τις οικο­γέ­νειες στο βόρειο Καύ­κα­σο, 87,5% στον κάτω Βόλ­γα και 92,5% στην Κεντρι­κή Περι­φέ­ρεια Μαύ­ρη-Γη στε­ρού­νταν μηχανήματα.

Σε όλη τη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, μετα­ξύ 5 και 7% των αγρο­τών κατά­φε­ρε να πλου­τί­ζει: αυτοί ήταν οι κου­λά­κοι. [8]

Το 1927 νεα ξηρα­σία έπλη­ξε τον Βόλ­γα, την Ουκρα­νία, και άλλες περιο­χές και μεί­ω­σε την παρα­γω­γή σιτη­ρών κάτω από το όριο δια­βί­ω­σης σε πολ­λές περιοχές.

Το 1927–1929 η χώρα βιώ­νει ένα ακό­μη λιμό. Κατά τη διάρ­κεια αυτού του λιμού η Σοβιε­τι­κή κυβέρ­νη­ση της Ουκρα­νί­ας καθιέ­ρω­σε μια Επι­τρο­πή Απο­κα­τά­στα­σης για τον Λιμό που ονο­μά­ζό­ταν Uriadkom. Σκο­πός της ήταν η κατα­νο­μή βοή­θειας, σε τρό­φι­μα και γεωρ­γι­κά μηχα­νή­μα­τα. Η Ουκρα­νία πήρε την μεγα­λύ­τε­ρη ενί­σχυ­ση από ό, τι στάλ­θη­κε σε άλλα μέρη της ΕΣΣΔ.

Σύμ­φω­να με μια έκθε­ση της Uriadkom στις 13 Αυγού­στου του 1928, 85.2% από τις χει­με­ρι­νές καλ­λιέρ­γειες απέ­τυ­χαν στις περιο­χές στέ­πας της Ουκρα­νί­ας το χει­μώ­να και την άνοι­ξη του 1928. Σαυ­τές τις περιο­χές είχε φυτευ­τεί μόνο οι μισές από τις εκτά­σεις για τις χει­με­ρι­νές καλ­λιέρ­γειες που συνή­θως είχαν υψη­λές και στα­θε­ρές συγκομιδές. 

Οι αγρό­τες της περιο­χής ξανα­έ­σπει­ραν τις απο­τυ­χη­μέ­νες περιο­χές με εαρι­νές καλ­λιέρ­γειες, αλλά αυτή η παρα­τε­τα­μέ­νη σχε­δόν ένα μήνα, άνοι­ξιά­τι­κη σπο­ρά της στέ­πας, και η κακή συγκο­μι­δή στην περιο­χή το 1927 άφη­σε τους αγρό­τες με ανε­παρ­κή σπό­ρο. Και οι δύο από αυτούς τους παρά­γο­ντες δημιούρ­γη­σαν μειω­μέ­νη από­δο­ση. Η άνοι­ξη του 1928 ήρθε αργά είχε χαμη­λές θερ­μο­κρα­σί­ες και ξηρα­σία, θύελ­λες σκό­νης φύση­ξαν το χώμα μακριά και σε πολ­λές περι­πτώ­σεις, ήταν απα­ραί­τη­το να επα­να­λη­φθεί η σπο­ρά. Τον Ιού­νιο και τον Ιού­λιο, συνε­χί­στη­κε η ξηρα­σία και σε συν­δια­σμό με την αύξη­ση της θερ­μο­κρα­σί­ας έβλα­ψαν τις όψι­μα σπαρ­μέ­νες εαρι­νές καλ­λιέρ­γειες και οι ραγδαί­ες βρο­χές του Αυγού­στου δεν βελ­τί­ω­σαν την κατά­στα­ση. «Tauger B. «Κρί­ση σιτη­ρών ή λιμός;»

Αυτό το θέμα ευπά­θειας σε φυσι­κές κατα­στρο­φές, σε σύγκρι­ση με την Δύση θεω­ρή­θη­κε ως ένα σημά­δι της γεωρ­γι­κής καθυ­στέ­ρη­σης των Σοβιε­τι­κών ηγε­τών. Ο λιμός ήταν ένα σημα­ντι­κό επι­χεί­ρη­μα ότι έπρε­πε να αλλά­ξει ο τρό­πος στην γεωργία.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο