«Πέτρινα χρόνια» – Όταν η ζωή, ο αγώνας, το όραμα και ο έρωτας γίνονται τέχνη

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Να το φωνά­ξω τόσο δυνατά
που να μην ξανα­κοι­μη­θεί κανέ­να όνει­ρο στον κόσμο
καμιά ελπί­δα πια να μην πεθάνει

(Τ. Λει­βα­δί­της)

Ένας γάμος γίνε­ται για πρώ­τη φορά στην αυλή των Φυλα­κών Αβέ­ρωφ. Και ο τίτλος ρεπορ­τάζ της «Απο­γευ­μα­τι­νής» πριν από 44 χρό­νια: «Koυ­φέ­τα στις φυλα­κές Αβέ­ρωφ». «Μη νομί­ζε­τε, αγα­πη­τοί ανα­γνώ­στες, ότι σας παρου­σιά­ζου­με κάποια ται­νία του Φελί­νι…», έγρα­φε τότε ο συντά­κτης της εφη­με­ρί­δας στο θέμα. Από αυτό το γάμο ένα παι­δί γεν­νιέ­ται και μεγα­λώ­νει μέχρι τα 3 του χρό­νια στη φυλακή.

Ήταν ο γάμος δύο πολι­τι­κών κρα­του­μέ­νων, του Μπά­μπη Γκο­λέ­μα, αφο­σιω­μέ­νου κομ­μου­νι­στή και της Ελέ­νης Βούλ­γα­ρη. Η ζωή τους μετα­φέρ­θη­κε στον κινη­μα­το­γρά­φο απ’ τον Παντε­λή Βούλ­γα­ρη με το αρι­στούρ­γη­μα «Τα πέτρι­να χρό­νια». Τίτλος αντι­προ­σω­πευ­τι­κός των όσων βίω­σαν οι δυο νέοι μα και όλοι οι αγω­νι­στές και οι απλοί άνθρω­ποι που είχαν ονει­ρευ­τεί μετά το τέλος του Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μος μια ελεύ­θε­ρη και δημο­κρα­τι­κή Ελλά­δα: Φυλα­κές, εξο­ρί­ες, εκτελέσεις.

«Θα προ­τι­μού­σα κι εγώ και η Ελέ­νη, να έχου­με κρα­τη­θεί στην ανω­νυ­μία. Έπρε­πε, ωστό­σο, να μάθουν οι νεό­τε­ρες γενιές. Και να διδα­χθούν…». Να μάθουν την ιστο­ρία του τόπου τους και να διδα­χθούν ότι ο αγώ­νας, το όρα­μα, το όνει­ρο, η ελπί­δα, ο έρω­τας ανθί­ζουν μέσα στις πιο δύσκο­λες συν­θή­κες. Αν λεί­ψουν η ελπί­δα και το όρα­μα «καή­κα­με». Ελπί­δα και όρα­μά δεν υπάρ­χουν από μόνα τους, εμείς τα καλ­λιερ­γού­με με τη στά­ση ζωής. Κι όσο αντί­ξο­ες κι αν είναι οι συν­θή­κες ο έρω­τας μπο­ρεί να ανα­σά­νει. Τον τρο­φο­δο­τεί η νιό­τη, η θέλη­ση να αλλά­ξει ο κόσμος και η πίστη ότι αυτό μπο­ρεί να γίνει. Έρω­τας και Επανάσταση.

Πέρα­σαν κοντά σαρα­ντα χρό­νια από τότε που γυρί­στη­κε η ται­νία (μέσα δεκα­ε­τί­ας του 1980) με την τόσο ευαί­σθη­τη και τόσο τρυ­φε­ρή ερω­τι­κή ιστο­ρία του Μπά­μπη και της Ελέ­νης, πολι­τι­κών κρα­του­μέ­νων, που τόσο συγκί­νη­σε το ελλη­νι­κό και ξένο κοι­νό. Μια από τις σημα­ντι­κό­τε­ρες στιγ­μές του ελλη­νι­κού κινη­μα­το­γρά­φου τη χαρα­κτη­ρί­ζουν οι ειδι­κοί. Ήδη στην επο­χή της απέ­σπα­σε όλα τα βρα­βεία στο φεστι­βάλ Θεσ­σα­λο­νί­κης και σε διε­θνή Φεστι­βάλ (Βενε­τία, Βαλένθια).

Δύο σκη­νές έμει­ναν βαθιά εντυ­πω­μέ­νες σε όσους είδα­με την ται­νία (και ευτυ­χώς είχα­με την τύχη να τη δού­με αρκε­τές φορές). Η Ελέ­νη και ο Μπά­μπης, σε αντι­κρι­νά κελιά, ομο­λο­γούν την αγά­πη τους με σήμα­τα μέσα από τα κάγκε­λα των φυλα­κών. Χρη­σι­μο­ποιούν τη λευ­κή πλευ­ρά των πακέ­των τσι­γά­ρων ως καθρέ­φτη. Και η σκη­νή όπου η Ελέ­νη σηκώ­νει ψηλά το μικρό Μίλ­το για να τον δει ο Μπά­μπης. Αυτές οι εικό­νες πέρα­σαν μπρο­στά από τα μάτια μας με το άκου­σμα της είδη­σης το Σάβ­βα­το το από­γευ­μα της 19ης Ιού­λη. «Έφυ­γε» από τη ζωή ο Μπά­μπης Γκολέμας.

Ο Μπά­μπης Γκο­λέ­μας γεν­νή­θη­κε σε ένα χωριό της Λάρι­σας το 1932 από φτω­χή αγρο­τι­κή οικο­γέ­νεια. Με την κατο­χή όλα τα μέλη της οικο­γέ­νειας του συμ­με­τεί­χα στις αντι­στα­σια­κές οργα­νώ­σεις (ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Αλλη­λεγ­γύη). Ο ίδιος από πολύ μικρός εντά­χθη­κε στα Αετό­που­λα και γρή­γο­ρα έγι­νε υπεύ­θυ­νος της οργά­νω­σης. Βοη­θού­σε στην Αλλη­λεγ­γύη και σαν σύν­δε­σμος τις έφιπ­πες αντάρ­τι­κες ομά­δες. Οι εμπει­ρί­ες της κατο­χής και γενι­κό­τε­ρα οι επα­να­στα­τι­κές παρα­δό­σεις της οικο­γέ­νειάς του τον προσ­διό­ρι­σαν. Αρχές του 1954 οργα­νώ­θη­κε στην παρά­νο­μη οργά­νω­ση του ΚΚΕ στη Λάρι­σα και εκεί γνω­ρί­ζε­ται με την Ελέ­νη. Μοί­ρα­ζαν παρά­νο­μα προ­κη­ρύ­ξεις. Ο Μπά­μπης τον Αύγου­στο του 1954 συνε­λή­φθη, βασα­νί­στη­κε άγρια από την ασφά­λεια μένο­ντας όρθιος χωρίς να υπο­κύ­ψει. Μετά από 3,5 χρό­νια που έμει­νε υπό­δι­κος, κατα­δι­κά­στη­κε με το νόμο 375 “περί κατα­σκο­πεί­ας” σε 15 χρό­νια φυλα­κή. Η Ελέ­νη κατα­φεύ­γει στην Αθή­να μέχρι το 1966 όπου κρύ­βε­ται σε διά­φο­ρα σπί­τια ομοϊ­δε­α­τών. Γνω­ρί­ζο­νται ελά­χι­στα μα ο έρω­τάς τους αντί να εξα­νε­μι­στεί δυνα­μώ­νει. Ο Μπά­μπης απο­φυ­λα­κί­σθη­κε το 1966, πήγε στη Λάρι­σα και ανέ­λα­βε διά­φο­ρες κομ­μα­τι­κές χρε­ώ­σεις και αρχές Απρί­λη του 1967 μετα­φέρ­θη­κε στην Αθή­να, όπου συνέ­χι­σε εκεί την παρά­νο­μη δου­λειά. Με τη απο­φυ­λά­κι­σή του Μπά­μπη ο έρω­τάς τους ολο­κλη­ρώ­νε­ται, μα η δικτα­το­ρία θα εμπο­δί­σει τα όνει­ρά τους. Και η πίστη στις ιδέ­ες θα τους οδη­γή­σει και τους δύο στις φυλα­κές. Η Ελέ­νη ήδη έγκυος. Τα επό­με­να χρό­νια, η Ελέ­νη θα μεγα­λώ­σει το παι­δί της σε ένα κελί και θα βλέ­πει τον Μπά­μπη μέσα από τα κάγκε­λα που την χωρί­ζουν από το κελί του. Παντρεύ­ο­νται μέσα στη φυλα­κή, με κου­μπά­ρο το ίδιο τους το παι­δί (αργό­τε­ρα θα απο­κτή­σουν και δεύ­τε­ρο παιδί).

Ο Μπά­μπης και η Ελέ­νη συνε­λή­φθη­σαν και φυλα­κί­στη­καν το 1969. Ο Μπά­μπης μέχρι τότε ήταν υπεύ­θυ­νος για τη συλ­λο­γή ειδή­σε­ων που έρχο­νταν από τις οργα­νώ­σεις, υπεύ­θυ­νος σύντα­ξης και τεχνι­κός του “Οδη­γη­τή”, της εφη­με­ρί­δας “Αδού­λω­τη Αθή­να” και άλλων αντι­στα­σια­κών εντύ­πων. Πιά­στη­κε από την Ασφά­λεια της Κυψέ­λης, «όπου αφού βασα­νί­στη­κε, έμει­νε 1 μήνα στην απο­μό­νω­ση. Κατα­δι­κά­στη­κε σε 16 χρό­νια φυλα­κή. Μέσα από τη φυλα­κή βοή­θη­σε στον αντι­δι­κτα­το­ρι­κό αγώ­να με γρα­πτά που έστελ­νε στο σταθ­μό “Η Φωνή της Αλή­θειας”. Ήταν υπεύ­θυ­νος του περιο­δι­κού «Ν. Φρου­ρά» και μέλος του Γρα­φεί­ου του Κόμ­μα­τος στις φυλα­κές στην Αίγινα».

Ο Μπά­μπης και η Ελέ­νη θα μπο­ρού­σαν με μια υπο­γρα­φή να τα απο­φύ­γουν όλα αυτά. Κι όμως, πάλε­ψαν κι άντε­ξαν για τα ιδα­νι­κά τους. Θυσί­α­σαν πολ­λά. Όπως τόσοι και τόσοι συνα­γω­νι­στές τους. Όπως λέει η ανα­κοί­νω­ση του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος: «Ο σ. Μπά­μπης Γκο­λέ­μας έμει­νε αλύ­γι­στος, ακλό­νη­τος μαχη­τής του ΚΚΕ για το δίκιο του λαού, το σοσια­λι­σμό – κομμουνισμό».

Για την ιστο­ρία να θυμί­σου­με ότι στους δύο πρω­τα­γω­νι­στι­κούς ρόλους ήταν ο Δημή­τρης Κατα­λει­φός και η Θέμις Μπα­ζά­κα που κέρ­δι­σε το Α’ βρα­βείο γυναι­κεί­ου ρόλου στο Φεστι­βάλ Βενε­τί­ας. Η ται­νία δια­κρί­θη­κε και για τη μου­σι­κή της την οποία υπο­γρά­φει ο Στα­μά­της Σπα­νου­δά­κης και ερμη­νεύ­ει ο Βασί­λης Σαλέ­ας με το κλα­ρί­νο του.

(Το κεί­με­νο πρω­το­δη­μο­σιεύ­τη­κε το 2014 στο fractal.gr)

Κώστας Καρυω­τά­κης ΑΠΑΝΤΑ μια άλλη ανάγνωση