Σαν σήμερα, το 1789, κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης, εθνικοποιείται η περιουσία της γαλλικής εκκλησίας

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Η Γαλ­λι­κή (Αστι­κή) Επα­νά­στα­ση προ­κά­λε­σε πλή­θος μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων κοι­νω­νι­κού και οικο­νο­μι­κού χαρα­κτή­ρα: κατάρ­γη­ση των φεου­δαρ­χι­κών προ­νο­μί­ων των ευγε­νών και του κλή­ρου περαι­τέ­ρω εξα­σφά­λι­ση σει­ράς αστι­κών δικαιω­μά­των (ανε­ξι­θρη­σκία, ελευ­θε­ρία του Τύπου, ελευ­θε­ρία έκφρα­σης κ.ά).

Ήδη με το Σύνταγ­μα του 1791 , αρμο­διό­τη­τες της «εγκό­σμιας ζωής» του πολί­τη που έως τότε ανή­καν στην εκκλη­σία , όπως η παι­δεία , η κοι­νω­νι­κή πρό­νοια και η περί­θαλ­ψη , θεω­ρού­νται πλέ­ον υπη­ρε­σί­ες του κρά­τους προς τους πολί­τες. Ο κοσμι­κός προ­σα­να­το­λι­σμός της πολι­τεί­ας ενι­σχύ­ε­ται με την από­φα­ση της Εθνι­κής Συντα­κτι­κής Συνέ­λευ­σης να εθνι­κο­ποι­ή­σει και να δημο­πρα­τή­σει την εκκλη­σια­στι­κή περιου­σία. Στο ίδιο πνεύ­μα , με την ψήφι­ση του «πολι­τι­κού συντάγ­μα­τος» του κλή­ρου , οι κλη­ρι­κοί μετα­τρέ­πο­νται σε δημό­σιους λει­τουρ­γούς , οφεί­λουν πίστη στο Σύνταγ­μα και τους νόμους και περιο­ρί­ζο­νται απο­κλει­στι­κά στα καθή­κο­ντα που αφο­ρούν την θεία λατρεία.

Οι εκφρα­στές της Γαλ­λι­κής Επα­νά­στα­σης στο σύνο­λό τους θεω­ρού­σαν ότι η εκκλη­σία στή­ρι­ζε και διαιώ­νι­ζε το φεου­δαρ­χι­κό και απο­λυ­ταρ­χι­κό καθε­στώς και επο­μέ­νως έκρι­ναν απα­ραί­τη­τη την «λαϊ­κο­ποί­η­ση» του κράτους.

Στις 10 Σεπτέμ­βρη του 1792 κατα­σχέ­θη­καν υπέρ του κρά­τους τα ιερά σκεύη των εκκλη­σιών, διό­τι απο­τε­λού­σαν «στο­λί­σμα­τα του φανα­τι­σμού και της αμάθειας».

Στις 15 Οκτω­βρί­ου καταρ­γή­θη­κε επί­ση­μα και ο σταυ­ρός με την αιτιο­λο­γία ότι «είναι μια κηλί­δα πάνω στο ένδυ­μα που πρέ­πει να εξα­φα­νι­στεί». Τα νεκρο­τα­φεία απο­μο­νώ­θη­καν απ’ την κοι­νή θέα με δεν­δρο­φυ­τεύ­σεις, αφαι­ρέ­θη­καν απ’ αυτά όλες οι έγγρα­φες ανα­φο­ρές που μιλού­σαν για ‘’ανά­στα­ση’’, ‘’δευ­τέ­ρα παρου­σία’’ ή ‘’συγ­χώ­ρε­ση απ’ τον Θεό’’ και στην θέση τους μπή­καν επι­γρα­φές που έγρα­φαν ‘’ο θάνα­τος είναι ένας αιώ­νιος ύπνος’’. Καταρ­γή­θη­κε η Σορ­βό­νη που τότε ήταν θεο­λο­γι­κό πανε­πι­στή­μιο καθώς και όλες οι θεο­λο­γι­κές σχο­λές, τα καθο­λι­κά σχο­λεία και τα καθο­λι­κά νοσο­κο­μεία. Τα τέσ­σε­ρα πρώ­τα χρό­νια της επα­νά­στα­σης, 20.000 παπά­δες πέτα­ξαν εντε­λώς τα ράσα τους και έκα­ναν δημό­σιες δηλώ­σεις κατα­δί­κης του χρι­στια­νι­σμού. Από τους 85 συνταγ­μα­τι­κούς επι­σκό­πους της χώρας, οι 24 παραι­τή­θη­καν εντε­λώς και άλλοι 23 απο­στά­τη­σαν, συμπο­ρευό­με­νοι με το αξί­ω­μα τους στον αγώ­να απο­χρι­στια­νι­σμού της Γαλλίας.

Το φθι­νό­πω­ρο του 1793, με από­φα­ση της Εθνο­συ­νέ­λευ­σης κατέ­βη­καν όλες οι καμπά­νες από τις κλει­στές εκκλη­σί­ες, μπή­καν σε χυτή­ρια και έγι­ναν κανό­νια. Η περί­φη­μη Πανα­γία των Παρι­σί­ων μετα­τρά­πη­κε σε παγα­νι­στι­κό ναό της «θεάς Λογι­κής», ενώ άλλες εκκλη­σί­ες σε ναούς της «αλή­θειας», της «γης» ή της «επα­νά­στα­σης».

Στο πλαί­σιο της πολι­τι­κής του «απο­χρι­στια­νι­σμού» (“déchristianisation”) σε μία πρώ­τη φάση καθιε­ρώ­θη­κε επί­ση­μα στις 20 Νοεμ­βρί­ου 1793 ως «Λατρεία της Λογι­κής» (“Culte de la Raison”)75 και στην συνέ­χεια αντι­κα­τα­στά­θη­κε στις 7 Μαΐ­ου 1794 από την «Λατρεία του Υπέρ­τα­του Όντος» (“Culte de l’ être suprême”). Τέλος, η επα­νά­στα­ση κατάρ­γη­σε το Γρη­γο­ρια­νό ημε­ρο­λό­γιο με τις αργί­ες και τις γιορ­τές του, υιο­θε­τώ­ντας το «δημο­κρα­τι­κό ημε­ρο­λό­γιο». Αρχή της μέτρη­σης του χρό­νου, έτος ένα δηλα­δή, ήταν η χρο­νιά που ξέσπα­σε η επα­νά­στα­ση. Αιτιο­λο­γία ήταν ότι το Γρη­γο­ρια­νό ημε­ρο­λό­γιο «εξυ­πη­ρέ­τη­σε σε όλες τις επο­χές τις φιλό­δο­ξες βλέ­ψεις όλων των δογ­μά­των και των αιρέ­σε­ων». Πάπας Πίος ΣΤ’ κατα­δί­κα­σε και αφό­ρι­σε τους επαναστάτες.

Η εκκλησιαστική περιουσία

Η «εθνι­κο­ποί­η­ση» (δήμευ­ση) της περιου­σί­ας της εκκλη­σί­ας (Νοέμ­βριος 1789), προ­κει­μέ­νου αφε­νός να εξο­φλη­θούν οι δανει­στές του δημο­σί­ου και αφε­τέ­ρου η γη αυτή να αξιο­ποι­η­θεί επι­χει­ρη­μα­τι­κά από ιδιώ­τες (επρό­κει­το για μηχα­νι­σμό δημο­πρά­τη­σης, με τον έκδο­ση ειδι­κών ομο­λό­γων, των «ασι­νιά­των», που είχαν θέση χρε­ο­γρά­φων του δημο­σί­ου προς τους ενδια­φε­ρό­με­νους για αγο­ρά ιδιώ­τες) είχε φυσι­κά πολι­τι­κά και οικο­νο­μι­κά αποτελέσματα:

α) οι κλη­ρι­κοί δεν είχαν πλέ­ον πρό­σβα­ση στην εκκλη­σια­στι­κή περιου­σία και, έχο­ντας επι­πλέ­ον στε­ρη­θεί από τις 4 Αυγού­στου το εθι­μι­κό δικαί­ω­μα στο φόρο της δεκά­της, μετα­τρά­πη­καν σε μισθω­τούς του δημοσίου,

β) ανα­κα­τα­νο­μή της ιδιο­κτη­σί­ας της γης, από την οποία επω­φε­λή­θη­καν αστοί και εύπο­ροι αγρό­τες (απο­ζη­μιώ­θη­καν έτσι και για τη συμ­με­το­χή τους στην Επα­νά­στα­ση) και

γ) απο­τρέ­πο­ντας τη δια­νο­μή της πρώ­ην εκκλη­σια­στι­κής γης σε φτω­χούς μικροϊ­διο­κτή­τες και ακτή­μο­νες, απε­λευ­θε­ρώ­νο­νταν εργα­τι­κά χέρια για να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν με όρους μισθω­τής εργα­σί­ας είτε στον αγρο­τι­κό τομέα είτε στον ανα­πτυσ­σό­με­νο βιο­μη­χα­νι­κό τομέα της πόλης – απε­λευ­θέ­ρω­ση της περί­φρα­ξης των κοι­νο­τι­κών γαιών: μαζί με την προη­γού­με­νη ρύθ­μι­ση, ευνο­εί­ται σαφώς ο μεγά­λος αγρό­της, απο­ξε­νώ­νο­ντας όμως έτσι μεγά­λο μέρος της φτω­χής αγρο­τιάς από την Επανάσταση