2 Σεπτεμβρίου 1944: Το ναζιστικό Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη

Ήταν 2 Σεπτέμ­βρη 1944, ημέ­ρα Σάβ­βα­το, όταν, λίγο έξω από την πόλη της Θεσ­σα­λο­νί­κης, στο Χορ­τιά­τη, γρά­φτη­κε μια από τις πιο μαύ­ρες σελί­δες της ναζι­στι­κής κατο­χής στην Ελλά­δα. Περί­που 300 στρα­τιώ­τες της μονά­δας του Φριτς Σού­μπερτ μαζί με ογδό­ντα ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες, συνερ­γά­τες των Ναζί, έφτα­σαν στο χωριό με σκο­πό να μην αφή­σουν τίπο­τε όρθιο, να δολο­φο­νή­σουν, να κάψουν, να λεηλατήσουν. 

Ναζί και ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες, με σαδι­στι­κή ψυχρό­τη­τα, μετέ­τρε­ψαν μέσα σε λίγες μόνο ώρες τον Χορ­τιά­τη σε πραγ­μα­τι­κή κόλα­ση. Υπό τους ήχους ενός χαρού­με­νου σκο­πού που έπαι­ζε στο βιο­λί ένας γερ­μα­νός στρα­τιώ­της, σκό­τω­σαν βρέ­φη, βία­σαν γυναί­κες, εκτέ­λε­σαν εν ψυχρώ, έκα­ψαν και λεηλάτησαν. 

Στη συνέ­χεια, συγκέ­ντρω­σαν όσους κατοί­κους δεν είχαν εγκα­τα­λεί­ψει το χωριό, παρά τις προει­δο­ποι­ή­σεις του ΕΑΜ, στο φούρ­νο του Γκου­ρα­μά­νη και το σπί­τι του Ντα­μπού­δη και τα έκα­ψαν, μετα­τρέ­πο­ντας τα σε κρε­μα­τό­ρια. Ο απο­λο­γι­σμός εξο­ντω­τι­κός: 149 νεκροί. Από αυτούς οι 51 ήταν ανή­λι­κα παι­διά, 36 κάτω από δέκα χρο­νών ακό­μα και βρέ­φη. Το χωριό κάη­κε ολό­κλη­ρο. Δεν έμει­νε πέτρα πάνω στην πέτρα. Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι η ολο­κλη­ρω­τι­κή κατα­στρο­φή του Χορ­τιά­τη έλα­βε χώρα δύο μήνες περί­που πριν την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης από τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ.

Ο παλαί­μα­χος κομ­μου­νι­στής εικα­στι­κός και συγ­γρα­φέ­ας Γιώρ­γος Φαρ­σα­κί­δης έζη­σε από κοντά τα τρα­γι­κά γεγο­νό­τα του Χορ­τιά­τη. Την προ­σω­πι­κή του μαρ­τυ­ρία κατα­θέ­τει στο βιβλίο «μια επαί­σχυ­ντη συμ­φω­νία και το ολο­καύ­τω­μα του Χορ­τιά­τη» που κυκλο­φό­ρη­σε το 2011 (αυτο­έκ­δο­ση). Τον πρό­λο­γο αναφέρει: 

«Στις 2 Σεπτέμ­βρη 1944, δύο δεκα­ο­χτά­χρο­νοι μαχη­τές του ΕΛΑΣ, ο γρά­φων και ο Σταύ­ρος Δήμου (Σταύ­ρα­κας) κατό­πιν εντο­λής του καπε­τάν Χορ­τιά­τη, ξανα­στή­σα­με ενέ­δρα στο Ρωμαϊ­κό Υδρα­γω­γείο και χτυ­πή­σα­με γερ­μα­νι­κό αυτο­κί­νη­το, προ­πο­μπό φάλαγ­γας αυτο­κι­νή­των που θα εκτε­λού­σαν την προ­σχε­δια­σμέ­νη σφα­γή στο Χορ­τιά­τη. Ο οδη­γός του αυτο­κι­νή­του τραυ­μα­τί­στη­κε βαριά, όμως οι άλλοι δύο Γερ­μα­νοί, ύστε­ρα από ανταλ­λα­γή πυρών, κατά­φε­ραν να δια­φύ­γουν. Εμείς στεί­λα­με τον τραυ­μα­τία για περί­θαλ­ψη και κάψα­με το αυτο­κί­νη­το. Το χτύ­πη­μα του ανα­γνω­ρι­στι­κού αυτο­κι­νή­του απο­δεί­χτη­κε σωτή­ριο για εκα­το­ντά­δες κατοί­κους του χωριού, οι οποί­οι, υπα­κού­ο­ντας στις προ­τρο­πές της οργά­νω­σης, κατά­φε­ραν να δια­φύ­γουν. Τα πάνω από εκα­τόν σαρά­ντα πέντε άτο­μα, κυρί­ως γυναι­κό­παι­δα, που παρέ­μει­ναν στο χωριό, δίνο­ντας πίστη στα λόγια του ιερέα και του προ­έ­δρου, που δια­τη­ρού­σαν ’’καλές σχέ­σεις’’ με τους Γερ­μα­νούς, σφα­γιά­στη­καν ή κάη­καν ζωντα­νοί».

Το Ολο­καύ­τω­μα του Χορ­τιά­τη, όπως και μια σει­ρά άλλες θηριω­δί­ες των Ναζί στο Δίστο­μο, τα Καλά­βρυ­τα, στην Κάν­δα­νο, στη Βιάν­νο,  στο Κοντο­μα­ρί, στο Κομ­μέ­νο της Άρτας και αλλού, μας διδά­σκει ποια είναι η φύση του φασι­σμού, το απο­κρου­στι­κό πρό­σω­πο του ναζι­σμού και των ντό­πιων συνερ­γα­τών του, των δοσί­λο­γων, των ταγματασφαλιτών. 

«Η επί­ση­μη ελλη­νι­κή ιστο­ριο­γρα­φία ελά­χι­στα έχει ασχο­λη­θεί με την πυρ­πό­λη­ση του Χορ­τιά­τη. Και το βολι­κό παρα­μύ­θι για τους «κακούς αντάρ­τες» και τα γερ­μα­νι­κά αντί­ποι­να για το φόνο ενός ανύ­παρ­κτου γερ­μα­νού για­τρού είχε για χρό­νια παρα­πλη­ρο­φο­ρή­σει τον κόσμο» γρά­φει στο βιβλίο του ο Γ. Φαρ­σα­κί­δης. Και συνεχίζει:

«Το ολο­καύ­τω­μα, σαν συμ­βάν, απου­σιά­ζει παντε­λώς τόσο από τα, κατά τα άλλα σχο­λα­στι­κά στην κατα­γρα­φή, γερ­μα­νι­κά, όσο και τα βρε­τα­νι­κά αρχεία. Κι ανα­ρω­τιέ­ται κανείς, συγκα­λύ­πτο­ντας άρα­γε ποιους μεγα­λό­σχη­μους συνερ­γούς εγκλη­μά­των πολέ­μου, ποιες πολι­τι­κές ατι­μί­ες και προ­δο­σί­ες, έχει δια­γρα­φεί αυτή η σελίδα.

Τον Αύγου­στο του 1944, κατά μαρ­τυ­ρία ανώ­τα­των Γερ­μα­νών αξιω­μα­τού­χων, όπως του Γκέ­μπελς, (που μετεί­χε κι ο ίδιος) του Φον Όβεν, του Γιό­ντλ και του Σπέ­ερ, κλεί­στη­κε μετα­ξύ Βρε­τα­νών και Γερ­μα­νών μια μυστι­κή “Συμ­φω­νία Κυρί­ων” που προ­έ­βλε­πε την ανε­νό­χλη­τη, από τους Βρε­τα­νούς, απο­χώ­ρη­ση από την Ελλά­δα των Γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των. Σε αντάλ­λαγ­μα οι Γερ­μα­νοί, με την βοή­θεια των γερ­μα­νο­ε­ξο­πλι­σμέ­νων Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας, εξου­δε­τε­ρώ­νο­ντας το Εαμι­κό Κίνη­μα, θα παρα­χω­ρού­σαν τη Θεσ­σα­λο­νί­κη στους Άγγλους.

Μετά το τέλος του πολέ­μου η Επαί­σχυ­ντη Συμ­φω­νία, που πρό­δι­δε τον κοι­νό Συμ­μα­χι­κό αγώ­να, δημο­σιο­ποι­ή­θη­κε από τους Γερ­μα­νούς, αλλά όπως ήταν επό­με­νο, σαν πρά­ξη πολι­τι­κής ατι­μί­ας, παρα­μέ­νει από τους Βρε­τα­νούς μέχρι σήμε­ρα “εν κρύ­πτω”».

Ο Χορ­τιά­της υπήρ­ξε προ­πύρ­γιο της Εθνι­κής Αντί­στα­σης, σύμ­βο­λο του Αντι­φα­σι­στι­κού Αγώ­να και των μεγά­λων θυσιών του λαού μας.