26 Ιουνίου 1925: Πραξικόπημα και δικτατορία του Θ. Πάγκαλου

Το 1925, παρά τα μέτρα που είχε πάρει η κυβέρ­νη­ση Μιχα­λα­κο­πού­λου ενά­ντια στο λαϊ­κό κίνη­μα, δεν μπό­ρε­σε να εξα­σφα­λί­σει πολι­τι­κή στα­θε­ρό­τη­τα για την άρχου­σα τάξη, και καθώς οξύν­θη­καν οι κοι­νω­νι­κές αντι­θέ­σεις και οι αντι­θέ­σεις στο ίδιο το στρα­τό­πε­δο της άρχου­σας τάξης, ορι­σμέ­νες πολι­τι­κές και στρα­τιω­τι­κές ομά­δες προ­σα­να­το­λί­στη­καν στην οργά­νω­ση στρα­τιω­τι­κού πρα­ξι­κο­πή­μα­τος για την επι­βο­λή δικτατορίας.

Τη νύχτα της 25ης προς την 26η Ιού­νη 1925, ο στρα­τη­γός Θ. Πάγκα­λος, ανέ­τρε­ψε την κυβέρ­νη­ση Μιχα­λα­κο­πού­λου και σχη­μά­τι­σε δική του, στην οποία εκδή­λω­σαν την εμπι­στο­σύ­νη τους όλα τα αστι­κά πολι­τι­κά κόμ­μα­τα, μαζί και η «Δημο­κρα­τι­κή Ενω­ση» του Α. Παπαναστασίου.

Στις 30 Σεπτέμ­βρη του 1925 ο Θ. Πάγκα­λος διέ­λυ­σε τη Βου­λή και εξα­πέ­λυ­σε άγρια τρο­μο­κρα­τία κατά του ΚΚΕ και του εργα­τι­κού κινή­μα­τος. Απα­γό­ρευ­σε την έκδο­ση του «Ριζο­σπά­στη», της «Κομ­μου­νι­στι­κής Επι­θε­ώ­ρη­σης» και της «Νεο­λαί­ας» (οργά­νου της ΟΚΝΕ). Δυνά­μω­σε τους διωγ­μούς και πολ­λα­πλα­σί­α­σε τις συλ­λή­ψεις. Παρέ­πεμ­ψε σε στρα­το­δι­κείο, με την κατη­γο­ρία της εσχά­της προ­δο­σί­ας, ηγε­τι­κά στε­λέ­χη του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ (Που­λιό­που­λο, Μάξι­μο, Σκλά­βο, Μονα­στη­ριώ­τη, Νικο­λι­νά­κο, Φίτσο κ.ά.). Αλλά, στις δίκες οι κατη­γο­ρού­με­νοι ανέ­τρε­ψαν με τα επι­χει­ρή­μα­τά τους τις συκο­φα­ντι­κές κατη­γο­ρί­ες και υπε­ρα­σπί­στη­καν σθε­να­ρά τις αρχές και την πολι­τι­κή του ΚΚΕ.

Το Κόμ­μα με την επι­βο­λή της δικτα­το­ρί­ας αντι­με­τώ­πι­σε σοβα­ρή δοκι­μα­σία και πέρα­σε στην παρα­νο­μία. Στη­ριγ­μέ­νο στις απο­φά­σεις του Εκτά­κτου Συνε­δρί­ου του και στον ηρω­ι­σμό και την αυτα­πάρ­νη­ση των μελών και στε­λε­χών του, κατέ­βα­λε επί­μο­νες προ­σπά­θειες για να δια­τη­ρή­σει και να ανα­διορ­γα­νώ­σει τις δυνά­μεις του και απο­φεύ­γο­ντας, όσο ήταν δυνα­τό, τα πλήγ­μα­τα της δικτα­το­ρί­ας, να ανα­πτύ­ξει την αντι­δι­κτα­το­ρι­κή του δράση.

Η δικτα­το­ρία Πάγκα­λου ακο­λού­θη­σε σοβι­νι­στι­κή πολι­τι­κή: στις 18 Οκτώ­βρη του 1925, με πρό­σχη­μα συνο­ρια­κό επει­σό­διο, τμή­μα­τα του ελλη­νι­κού στρα­τού εισέ­βα­λαν στη Βουλ­γα­ρία και κατέ­στρε­ψαν το Πετρί­τσι. Ο τυχο­διω­κτι­σμός αυτός στοί­χι­σε στην Ελλά­δα ακρι­βά. Υπο­χρε­ώ­θη­κε να πλη­ρώ­σει στη Βουλ­γα­ρία απο­ζη­μί­ω­ση (20 εκα­τομ­μύ­ρια λέβα).

Το ΚΚΕ, δου­λεύ­ο­ντας σε συν­θή­κες παρα­νο­μί­ας, συνέ­χι­σε την αντι­δι­κτα­το­ρι­κή — αντι­φα­σι­στι­κή του πάλη και κατέ­βα­λε επί­πο­νες προ­σπά­θειες για το συντο­νι­σμό της δρά­σης των δημο­κρα­τι­κών δυνά­με­ων στην πάλη για την ανα­τρο­πή της δικτατορίας.