Το μάθημα της Βραζιλίας: Ο καπιταλισμός ΔΕΝ εξανθρωπίζεται

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Το απο­τέ­λε­σμα των προ­ε­δρι­κών εκλο­γών στη Βρα­ζι­λία με την επι­κρά­τη­ση του ακρο­δε­ξιού, νοσταλ­γού της στρα­τιω­τι­κής χού­ντας Ζαϊρ Μπολ­σο­νά­ρο είναι μια εξαι­ρε­τι­κά δυσά­ρε­στη εξέ­λι­ξη για τους εργα­ζό­με­νους, το λαό της Βρα­ζι­λί­ας και ευρύ­τε­ρα τους λαούς της λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής. Είναι ταυ­τό­χρο­να μια εξέ­λι­ξη που μας οδη­γεί να συνά­γου­με ορι­σμέ­να συμπε­ρά­σμα­τα ανα­φο­ρι­κά με την δια­χεί­ρι­ση του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος, τους κιν­δύ­νους και τα αδιέ­ξο­δα που αυτή συνεπάγεται. 

Η πολι­τι­κή και εκλο­γι­κή άνο­δος του φασί­στα Μπολ­σο­νά­ρο δεν ήρθε ουρα­νο­κα­τέ­βα­τη. Υπάρ­χουν μια σει­ρά λόγοι – πρω­τί­στως οικο­νο­μι­κής, αλλά και κοι­νω­νι­κής φύσης- που οδή­γη­σαν στην εκκό­λα­ψη του αυγού του φιδιού. Ωστό­σο, ενα βασι­κό πολι­τι­κό συμπέ­ρα­σμα που βγαί­νει από τις εξε­λί­ξεις στη Βρα­ζι­λία σχε­τί­ζε­ται με την απο­τυ­χία της λεγό­με­νης “αρι­στε­ρής δια­χεί­ρι­σης” του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος. Το είδα­με στην Ευρώ­πη, το βλέ­που­με και στη λατι­νι­κή Αμερική.

Την τελευ­ταία 20ετία ανα­δεί­χθη­καν σε χώρες της λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής κυβερ­νή­σεις με αρι­στε­ρό πολι­τι­κό προ­φίλ (π.χ. Ούγκο Τσά­βες στη Βενε­ζου­έ­λα, Έβο Μορά­λες στη Βολι­βία, Ραφ. Κορέα στο Εκουα­δόρ, Ντ. Ορτέ­γκα στη Νικα­ρά­γουα, Φ. Λού­γο στην Παρα­γουάη κλπ), παρου­σια­ζό­με­νες ως η «εναλ­λα­κτι­κή λύση» απέ­να­ντι στο «νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρο» μοντέ­λο οικο­νο­μι­κής δια­χεί­ρι­σης με έντο­νες τάσεις αμφι­σβή­τη­σης της ηγε­μο­νί­ας των ΗΠΑ στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή. Κοι­νή συνι­στα­μέ­νη των κυβερ­νή­σε­ων αυτών, που σε πολ­λές περι­πτώ­σεις έτυ­χαν της πολι­τι­κής στή­ρι­ξης κομ­μου­νι­στι­κών κομ­μά­των, ήταν η προ­ώ­θη­ση της ανα­δια­νο­μής του πλού­του, μέσα από μια σει­ρά φιλο­λαϊ­κές-φιλο­ερ­γα­τι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις εντός του καπι­τα­λι­στι­κού δρό­μου ανά­πτυ­ξης (βλ. Θεω­ρία του «Σοσια­λι­σμού του 21ου αιώ­να»).

«Οι (ιμπε­ρια­λι­στές) λύκοι αγκα­λιά με τα (αρι­στε­ρά) σκυ­λιά». Λού­λα με Μπους και Ομπάμα. 

Στη Βρα­ζι­λία των 196 εκα­τομ­μυ­ρί­ων κατοί­κων, τηρου­μέ­νων των ανα­λο­γιών και παρά τις όποιες επί μέρους δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις, το ρεύ­μα αυτό της «αρι­στε­ρής δια­χεί­ρι­σης» του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος εκφρά­στη­κε μέσα από τις κυβερ­νή­σεις του «Κόμ­μα­τος των Εργα­τών» (PT) την περί­ο­δο 2002–2016. Η ανά­δει­ξη του Λού­λα ντα Σίλ­βα στην ηγε­σία της χώρας το 2002 συνο­δεύ­τη­κε από υπο­σχέ­σεις για ανα­δια­νο­μή του εισο­δή­μα­τος, αντι­με­τώ­πι­ση της ακραί­ας φτώ­χειας, κατα­πο­λέ­μη­ση των βαθύ­τα­των κοι­νω­νι­κών ανι­σο­τή­των που ταλά­νι­ζαν τη χώρα έπει­τα από δεκα­ε­τί­ες εφαρ­μο­γής σκλη­ρών νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρων μέτρων. 

Η δια­κυ­βέρ­νη­ση του Λού­λα ντα Σίλ­βα (2003–2010) προ­χώ­ρη­σε πράγ­μα­τι σε ορι­σμέ­νες φιλο­λαϊ­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις που, ως ενα βαθ­μό, περιό­ρι­σαν τα ποσο­στά της ακραί­ας εξα­θλί­ω­σης (π.χ, τη διε­τία 2004–2005 το πραγ­μα­τι­κό εισό­δη­μα των φτω­χό­τε­ρων νοι­κο­κυ­ριών αυξή­θη­κε κατά 28% και ο κατώ­τα­τος μισθός κατά 25%). Ωστό­σο, επρό­κει­το για μεταρ­ρυθ­μί­σεις που έγι­ναν εντός του καπι­τα­λι­στι­κού δρό­μου ανά­πτυ­ξης, είχαν επι­φα­νεια­κό – και ως εκ τού­του προ­σω­ρι­νό- χαρα­κτή­ρα μιας και δεν έρχο­νταν σε πραγ­μα­τι­κή ρήξη με τα συμ­φέ­ρο­ντα του μεγά­λου κεφαλαίου. 

Ακο­λου­θώ­ντας σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή συντα­γή, η κυβέρ­νη­ση Λού­λα έδι­νε με το ενα χέρι ορι­σμέ­νες παρο­χές στους εργα­ζό­με­νους – σκορ­πώ­ντας αυτα­πά­τες για «λαι­κή ευη­με­ρία» εντός του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος — την ίδια στιγ­μή που με τ’ άλλο έτρε­φε με κάθε τρό­πο την εξου­σία των μονοπωλίων. 

Βρα­ζι­λία, 2014: “Δεν χρεια­ζό­μα­στε το Παγκό­σμιο Κύπελ­λο. Θέλου­με χρή­μα­τα για νοσο­κο­μεία και Παιδεία”.

Άλλω­στε, ήταν την περί­ο­δο δια­κυ­βέρ­νη­σης του Λού­λα ντα Σίλ­βα που σημα­ντι­κοί τομείς του βρα­ζι­λιά­νι­κου κεφα­λαί­ου γιγα­ντώ­θη­καν, η χώρα έγι­νε η 6η μεγα­λύ­τε­ρη οικο­νο­μία στον κόσμο και η αστι­κή της τάξη ξεκί­νη­σε να απο­κτά ολο­έ­να και ισχυ­ρό­τε­ρη επιρ­ροή σε περι­φε­ρεια­κό και διε­θνές επί­πε­δο, μέσω της συμ­με­το­χής της σε καπι­τα­λι­στι­κές δια­κρα­τι­κές ενώ­σεις και συμ­μα­χί­ες (BRICS, Mercosur, Unasur κλπ). Χαρα­κτη­ρι­στι­κό είναι το γεγο­νός ότι το 2001 τα έσο­δα των βρα­ζι­λιά­νι­κων επεν­δυ­τι­κών τρα­πε­ζών ανέρ­χο­νταν σε 200 εκα­τομ. δολά­ρια, ενώ το 2007 είχαν εκτο­ξευ­θεί στα 1,6 δισ. δολάρια. 

Η σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή δια­χεί­ρι­ση που άσκη­σαν ο Λού­λα και η διά­δο­χος του, Ντίλ­μα Ρου­σέφ, όχι μόνο δεν άλλα­ξε τις άθλιες συν­θή­κες δια­βί­ω­σης των φτω­χών λαϊ­κών στρω­μά­των της χώρας αλλά, επι­πλέ­ον, ευνό­η­σε το μεγά­λο κεφάλαιο. 

Το 2011, έπει­τα από οκτώ χρό­νια «αρι­στε­ρής κυβέρ­νη­σης» του PT, τα στοι­χεία του ΟΗΕ έκα­ναν λόγο για 60 εκα­τομ­μύ­ρια φτω­χούς, με περισ­σό­τε­ρους από 8 εκα­τομ­μύ­ρια βρα­ζι­λιά­νους σε συν­θή­κες από­λυ­της εξα­θλί­ω­σης. Οι κοι­νω­νι­κές ανι­σό­τη­τες εντά­θη­καν, τα εγχώ­ρια και διε­θνή μονο­πώ­λια έστη­σαν «φαγο­πό­τι» με τις διορ­γα­νώ­σεις του Μου­ντιάλ (2014) και των Ολυ­μπια­κών Αγώ­νων του Ρίο (2016), ενώ η δια­φθο­ρά στους κόλ­πους του κυβερ­νώ­ντος «Κόμ­μα­τος των Εργα­τών» πήρε δια­στά­σεις επιδημίας. 

Η ενδο­α­στι­κή σύγκρου­ση που εντά­θη­κε βαθ­μιαία μετά το ξέσπα­σμα της παγκό­σμιας καπι­τα­λι­στι­κής κρί­σης, σε συν­δια­σμό με την ανά­δει­ξη κυβερ­νη­τι­κών σκαν­δά­λων, άλλα­ξε τους συσχε­τι­σμούς δύνα­μης στο αστι­κό πολι­τι­κό σύστη­μα της Βρα­ζι­λί­ας. Μερί­δες της αστι­κής τάξης που επί μια σχε­δόν δεκα­ε­τία συνέ­δε­αν τα συμ­φέ­ρο­ντα τους με την πολι­τι­κή του PT, άρχι­σαν να στρέ­φο­νται σε άλλες λύσεις. Απο­κο­ρύ­φω­μα αυτών των δια­δι­κα­σιών ανα­μόρ­φω­σης του πολι­τι­κού συστή­μα­τος υπήρ­ξε και η απο­πο­μπή της προ­έ­δρου Ντίλ­μα Ρου­σέφ το 2016, έπει­τα από την απο­χώ­ρη­ση από τον κυβερ­νη­τι­κό συνα­σπι­σμό πρώ­ην συμ­μα­χι­κών αστι­κών κομμάτων. 

Δεν εξαν­θρω­πί­ζε­ται ο καπιταλισμός

Έχει απο­δει­χθεί από την ίδια την ιστο­ρία πως, σε αρκε­τές περι­πτώ­σεις, η σοσιαλ­δη­μο­κρα­τία απο­τε­λεί «προ­άγ­γε­λο» αντι­δρα­στι­κών εξε­λί­ξε­ων και αλλα­γών στο αστι­κό πολι­τι­κό σύστη­μα. Τέτοιου είδους εξέ­λι­ξη απο­τε­λεί και η εκλο­γή στην προ­ε­δρία της Βρα­ζι­λί­ας του φασί­στα Μπολ­σο­νά­ρο, έπει­τα από 13 χρό­νια σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης και με ενδιά­με­σο σταθ­μό τη διε­τία του κεντρο­δε­ξιού Μισέλ Τεμέρ. 

Το παρά­δειγ­μα της Βρα­ζι­λί­ας έρχε­ται να επι­βε­βαιώ­σει πως το βάρ­βα­ρο εκμε­ταλ­λευ­τι­κό σύστη­μα που λέγε­ται καπι­τα­λι­σμός, ούτε καλω­πί­ζε­ται, ούτε εξαν­θρω­πί­ζε­ται. Η δια­χεί­ρι­ση του καπι­τα­λι­σμού με «αρι­στε­ρά» και «αντι­νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρα» συν­θή­μα­τα μόνο αυτα­πά­τες και ψεύ­τι­κες προσ­δο­κί­ες καλ­λιερ­γεί στον εργα­ζό­με­νο λαό, οδη­γώ­ντας αργά η γρή­γο­ρα σε πλα­τιά απο­γο­ή­τευ­ση. Από τη Βρα­ζι­λία του Λού­λα μέχρι την Ελλά­δα του Τσί­πρα η ίδια η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα μαρ­τυ­ρά, με τον πλέ­ον κατη­γο­ρη­μα­τι­κό τρό­πο, πως «φιλο­λαϊ­κή δια­χεί­ρι­ση» του εκμε­ταλ­λευ­τι­κού συστή­μα­τος δε δύνα­ται να υπάρξει. 

Οι εξε­λί­ξεις στην Ευρώ­πη και τη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή πρέ­πει να αξιο­ποι­η­θούν για την εξα­γω­γή σοβα­ρών συμπε­ρα­σμά­των από τα κομ­μου­νι­στι­κά κόμ­μα­τα και ευρύ­τε­ρα το εργα­τι­κό-λαϊ­κό κίνη­μα ώστε να τεθεί απο­φα­σι­στι­κά η ανα­γκαιό­τη­τα της της χάρα­ξης από το εργα­τι­κό και κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα αυτο­τε­λούς στρα­τη­γι­κής με στό­χο τον σοσια­λι­σμό, για την κατάρ­γη­ση της εκμε­τάλ­λευ­σης ανθρώ­που από άνθρωπο.

____________________________________________________________________________

Νίκος Μόττας Γεννήθηκε το 1984 στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτορας (Phd) Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (Master of Arts) στις διπλωματικές σπουδές (Παρίσι) και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.