Ποιήματα από το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Γκουαντάναμο

Παρου­σιά­ζει ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

Μ’ ακούς, ω Δικα­στή; Άρα­γε μ’ ακούς;
Εδώ είμα­στε αθώ­οι, κανέ­να έγκλη­μα δεν κάναμε.
Λευ­τέ­ρω­σέ με, λευ­τέ­ρω­σέ μας, αν υπάρ­χει ακόμα
δικαιο­σύ­νη και συμπό­νια σ’ αυτόν τον κόσμο.
 (Οσά­μα Αμπού Καμπίρ, Είναι αλήθεια;)

   Ποι­ή­μα­τα από το Γκουα­ντά­να­μο τιτλο­φο­ρεί­ται ένα από τα σημα­ντι­κό­τε­ρα βιβλία ποί­η­σης των τελευ­ταί­ων χρό­νων, μια ποι­η­τι­κή ανθο­λο­γία που ανα­δει­κνύ­ει την αλη­θι­νή φύση αυτής της τέχνης που μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει στή­ριγ­μα στους αδύ­να­μους και στους αδι­κη­μέ­νους, την ίδια στιγ­μή που δεν μένει αμέ­το­χη μπρο­στά στις προ­κλή­σεις του και­ρού μας ενώ επη­ρε­ά­ζε­ται άμε­σα από αυτές.

Στο συγκε­κρι­μέ­νο βιβλίο περι­λαμ­βά­νο­νται 22 μαρ­τυ­ρί­ες-ποι­ή­μα­τα μου­σουλ­μά­νων κρα­τού­με­νων στην στρα­τιω­τι­κή βάση των ΗΠΑ στο Γκουα­ντά­να­μο στην Κού­βα που περι­γρά­φουν και διη­γού­νται σε αδρές γραμ­μές τον παρά­νο­μο και άδι­κο εγκλει­σμό τους, τους φόβους τους, την πίστη τους στον Θεό και τα όνει­ρα τους που παρα­μέ­νουν ζωντα­νά ακό­μα και όταν τα συν­θλί­βει το σιδε­ρέ­νιο τακού­νι της εξου­σί­ας, ζητώ­ντας από όποιον είναι και νοιώ­θει άνθρω­πος την αλλη­λεγ­γύη και τη συμπα­ρά­στα­σή του. Το βιβλίο κυκλο­φό­ρη­σε πρώ­τη φορά το 2007 στις ΗΠΑ με τον δια­κρι­τι­κό τίτλο Poems from Guα­ntanamο: The Detainees Speak ενώ από τότε σημειώ­νει εμπο­ρι­κή (και καλ­λι­τε­χνι­κή) επι­τυ­χία ενώ έχει μετα­φρα­στεί σε δεκα­τρείς γλώσ­σες – την επι­μέ­λεια και την ανθο­λό­γη­ση του βιβλί­ου έκα­νε ο Μαρκ Φάλ­κοφ, καθη­γη­τής στη Νομι­κή Σχο­λή του Northern Illinois University και εθε­λο­ντής δικη­γό­ρος των φυλα­κι­σμέ­νων. Στη χώρα μας κυκλο­φο­ρεί από τις εκδό­σεις Πύλη στη σει­ρά γέφυρες/3 σε μετά­φρα­ση της Ιωάν­νας Καρα­τζα­φέ­ρη και του Οδυσ­σέα Κακα­βά­κη. Το βιβλίο συνο­δεύ­ουν κατα­το­πι­στι­κά κεί­με­να των Μαρκ Φάλ­κοφ, Φλαγκ Μίλ­λερ και Άριελ Ντόρφ­μαν.

Οι συγκε­κρι­μέ­νες μαρ­τυ­ρί­ες-ποι­ή­μα­τα, είναι φωνές οργής και θυμού, από­γνω­σης και φόβου, είναι ψυχο­λο­γι­κό και υπαρ­ξια­κό στή­ριγ­μα των κρα­του­μέ­νων στο Γκουα­ντά­να­μο, το οποίο δεν έκλει­σε ποτέ παρό­λο που απο­τε­λού­σε μία από τις στα­θε­ρές προ­ε­κλο­γι­κές παρεμ­βά­σεις και υπο­σχέ­σεις του πρώ­ην Προ­έ­δρου των ΗΠΑ, Μπά­ρακ Ομπά­μα που δήλω­νε ότι θα κλεί­σει το Γκουα­ντά­να­μο μέσα σε 100 μέρες(!) αλλά τελι­κά το έδω­σε προί­κα στον Ντό­ναλντ Τραμπ, με το συγκε­κρι­μέ­νο ανθρω­πι­στι­κό και πολι­τι­κό έγκλη­μα να συνε­χί­ζε­ται μέχρι σήμε­ρα. Μέσα σε αυτό το πλαί­σιο, τα συγκε­κρι­μέ­να ποι­ή­μα­τα απο­τέ­λε­σαν ένα δυνα­τό όπλο για να μην γίνουν ξανά τέσ­σε­ρα τα πόδια του ανθρώ­που* για να μην βου­λιά­ξου­με στο σκο­τά­δι ενός νέου, ιμπε­ρια­λι­στι­κού μεσαί­ω­να. Ανα­φέ­ρει χαρα­κτη­ρι­στι­κά ο Μαρκ Φάλ­κοφ στο εισα­γω­γι­κό του σημεί­ω­μα που συνο­δεύ­ει την έκδο­ση ότι «Πολ­λοί άντρες στρά­φη­καν στη σύν­θε­ση ποί­η­σης για να δια­τη­ρή­σουν την πνευ­μα­τι­κή τους υγεία, να απα­θα­να­τί­σουν τον πόνο τους και να κρα­τή­σουν την ανθρω­πιά τους μέσα από τη δημιουργικότητα».

Detainees sit together inside the Camp 6 detention facility at Guantanamo Bay U.S. Naval Base in Cuba, May 31, 2009.
REUTERS/Brennan Linsley/Pool

     Μια σκο­τει­νή βιαιό­τη­τα χαρα­κτη­ρί­ζει πολ­λά από τα ποι­ή­μα­τα του βιβλί­ου αλλά και στοι­χειά ελπί­δας μπο­ρού­με να εντο­πί­σου­με, τα οποία με χέρι ατσά­λι­νο και βλέμ­μα κου­ρα­σμέ­νο χτυ­πάν την κατα­πί­ε­ση, ανα­δει­κνύ­ο­ντας – συνει­δη­τά ή ασυ­νεί­δη­τα, δεν έχει σημα­σία, τη βιαιό­τη­τα ενός πολι­τι­κο­οι­κο­νο­μι­κού συν­θή­μα­τος που όλα τα ισο­πε­δώ­νει για χάρη του ιδιω­τι­κού συμ­φέ­ρο­ντος Γρά­φει σχε­τι­κά ο ποι­η­τής Τζου­μάχ αλ Ντο­σα­ρί (πατέ­ρας μίας κόρης από το Μπα­χρέιν, φυλα­κι­σμέ­νος χωρίς κατη­γο­ρη­τή­ριο, έχο­ντας υπο­στεί μία σει­ρά ψυχο­λο­γι­κών και σωμα­τι­κών βασα­νι­στη­ρί­ων) στο Ποί­η­μα Θανά­του, το οποίο παρα­θέ­του­με ολόκληρο:

 Ρού­φα το αίμα μου.
Πάρε το σάβα­νο και
το λεί­ψα­νό μου.
Φωτο­γρά­φη­σε το πτώ­μα μου στον τάφο, μονα­χό του.

 Στεί­λε τις φωτο­γρα­φί­ες στον κόσμο,
στους δικα­στές
και στους ανθρώ­πους με συνείδηση.
Στείλτ’ τες σ’ εκεί­νους που έχουν αρχές
Και σ’ εκεί­νους που σκέφτονται.

 Κι ας ρίξουν το ένο­χο βάρος
αυτής της αθώ­ας ψυχής
στον κόσμο.
Ας ρίξουν το βάρος
αυτής της σπα­τα­λη­μέ­νης, ανα­μάρ­τη­της ψυχής
στα παι­διά τους και στην ιστορία.
Αυτής της ψυχής που υπέ­φε­ρε στα χέρια
των «υπε­ρα­σπι­στών της ειρήνης».

    Πέρα από τα ποι­ή­μα­τα και οι βιο­γρα­φί­ες των δημιουρ­γών που είτε είχαν σχέ­ση με τα γράμ­μα­τα, είτε καλ­λιέρ­γη­σαν αυτή τη σχέ­ση στη φυλα­κή, μπο­ρούν να μας απο­κα­λύ­ψουν «μια διά­στα­ση του αφη­γη­μα­τι­κού λόγου που οι επί­ση­μες πηγές προ­σπα­θούν να απο­σιω­πή­σουν, τα νομι­κά και λογο­τε­χνι­κά δοκί­μια που συνο­δεύ­ουν τα ποι­ή­μα­τα δίνουν το πλαί­σιο μέσα στο οποίο ανα­πτύ­χθη­κε –κάτω από βάρ­βα­ρες συν­θή­κες– η ποι­η­τι­κή της ανθρώ­πι­νης αξιο­πρέ­πειας», όπως ακρι­βώς σημειώ­νει και ο Άντριαν Ριτς.

Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι τα ποι­ή­μα­τα αυτά έχουν μελο­ποι­η­θεί από τον Ελλη­νο­α­με­ρι­κά­νο συν­θέ­τη και ερμη­νευ­τή Βασί­λη Γαϊ­τά­νο, τα οποία «Πρό­κει­ται κυρί­ως για μπα­λά­ντες, στη­ριγ­μέ­νες σε ακού­σμα­τα που δια­μόρ­φω­σαν τον ήχο και την αισθη­τι­κή μας για μισό περί­που αιώ­να» όπως είχε δηλώ­σει σε σχε­τι­κή συνέ­ντευ­ξη του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, επι­ση­μαί­νο­ντας ότι «τα νοή­μα­τα των τρα­γου­διών στη­ρί­ζο­νται σε παναν­θρώ­πι­νες αξί­ες, απο­τι­νά­ζουν κάθε θρη­σκευ­τι­κό φανα­τι­σμό, μιλά­νε για ειρή­νη και αδελ­φο­σύ­νη, για αιχ­μά­λω­τους της αξιο­πρέ­πειας, για ωδές στη θάλασ­σα και για θαμ­μέ­νες φλό­γες. Είναι ποι­ή­μα­τα, σκέ­ψεις και ιδέ­ες πέρα από θρη­σκεί­ες και τρο­μο­κρα­τι­κές αντι­λή­ψεις, όσο κι αν αυτό μπο­ρεί να ακού­γε­ται παρά­ξε­να, καθώς στι­χουρ­γοί είναι μου­σουλ­μά­νοι κρα­τού­με­νοι στο Γκουαντάναμο».

Amnesty International USA activists, holding a banner that says ‘Close Guantanamo, protest the 10th anniversary of the Guantanamo Bay detention centre, in front of the White House, Washington DC, USA, 11 January 2012.

    Τα Ποι­ή­μα­τα από το Γκουα­ντά­να­μο απο­τε­λούν ένα βιβλίο που όλοι πρέ­πει να δια­βά­σου­με – μόνο και μόνο για να αντι­λη­φθού­με ότι χρειά­ζε­ται πολύ και σκλη­ρή δου­λειά για να απε­λευ­θε­ρώ­σου­με τον άνθρω­πο, την τάξη μας και τον εαυ­τό μας από τα καπι­τα­λι­στι­κά δεσμά. Για­τί δεν αρκεί ο «πολι­τι­κός ακτι­βι­σμός» μέσω των σελί­δων κοι­νω­νι­κής δικτύ­ω­σης ή μόνο η χρή­ση μιας φτη­νής, ανέ­ξο­δης επα­να­στα­τι­κής φρα­σε­ο­λο­γί­ας που όμως δεν δημιουρ­γεί ρήξεις και ανα­τρο­πές στα καθιε­ρω­μέ­να, για να έχου­με κάνει τον καθή­κον μας. Ο ποι­η­τής Σιντίκ Τουρ­κε­στα­νί από την Σαου­δι­κή Αρα­βία (φυλα­κι­σμέ­νος και από τους Ταλι­μπάν για ένα διά­στη­μα αλλά και κρα­τού­με­νος στο Γκουα­ντά­να­μο ως επα­φή των Ταλι­μπάν και της Αλ Κάι­ντα(!)), στο σύντο­μο ποί­η­μά του Ακό­μα κι αν ο πόνος, μας το δηλώ­νει ξεκά­θα­ρα ότι:

Ακό­μα κι αν ο πόνος χειροτερεύει
θα πρέ­πει να υπάρ­χει κάποιο φάρ­μα­κο να τον θεραπεύει.

 Ακό­μα κι αν οι μέρες στη φυλα­κή παρατείνονται,
θα πρέ­πει να υπάρ­χει μια μέρα που θα βγού­με από αυτήν.

*Ανα­φο­ρά στην γνω­στή φρά­ση του συγ­γρα­φέα Μενέ­λα­ου Λου­ντέ­μη «Χρειά­στη­καν εκα­τομ­μύ­ρια χρό­νια για να γίνουν τα τέσ­σε­ρα πόδια δύο. Δεν θα τα κάνω πάλι τέσ­σε­ρα εγώ».