Από γενιά σε γενιά η ιστορική μνήμη μέσα από το φαγητό και τις αφηγήσεις της γιαγιάς στην ποντιακή οικογένεια

Ήταν μετά την Μικρα­σια­τι­κή κατα­στρο­φή, όταν μια ομά­δα δεκα­πέ­ντε οικο­γε­νειών από τα Σούρ­με­να του Πόντου εγκα­τα­στά­θη­κε στα Σούρ­με­να της Αττι­κής, όπου άρχι­σε να ξανα­φτιά­χνει τη ζωή της. Η διευ­ρυ­μέ­νη οικο­γέ­νεια άρχι­σε να συγκα­τοι­κεί είτε σε δια­φο­ρε­τι­κούς ορό­φους στο ίδιο κτί­σμα, είτε σε γει­το­νι­κά κτί­σμα­τα, γεγο­νός που βοή­θη­σε να δια­τη­ρη­θεί η συνο­χή της ομά­δας. Ανά­με­σά στα μέλη της οικο­γέ­νειας, η παρου­σία της για­γιάς δια­δρα­μά­τι­ζε, από γενιά σε γενιά, σημα­ντι­κό ρόλο.

«Το σπί­τι της για­γιάς και ιδιαί­τε­ρα ο χώρος της κου­ζί­νας συν­δέ­ε­ται με τον ρόλο της παρα­σκευ­ής του φαγη­τού. Είναι αρκε­τά συνη­θι­σμέ­νο να μαγει­ρεύ­ει η για­γιά για τα παι­διά και τα εγγό­νια της δια­φο­ρε­τι­κό φαγη­τό από το δικό της. Η παρου­σία αυτή της για­γιάς στο τρα­πέ­ζι και η δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τα του φαγη­τού της δίνει την αφορ­μή να εξι­στο­ρή­σει ιστο­ρί­ες που συν­δέ­ο­νται με τον τόπο κατα­γω­γής και τα οικο­γε­νεια­κά της βιώ­μα­τα. Κατά συνέ­πεια, οι δια­φο­ρές στην ποιό­τη­τα του φαγη­τού είναι δεί­κτης κατά­τα­ξης και ιεράρ­χη­σης των συμ­βά­ντων και των προ­σώ­πων», τόνι­σε η Κυρια­κή Χρυ­σού — Καρα­τζά, κύρια ερευ­νή­τρια στο Κέντρο Ερεύ­νης Ελλη­νι­κής Λαο­γρα­φί­ας στην Ακα­δη­μία Αθη­νών, παρου­σιά­ζο­ντας ερευ­νη­τι­κά στοι­χεία για τις δια­τρο­φι­κές συνή­θειες και την εθνο­το­πι­κή ταυ­τό­τη­τα των Ποντί­ων στα Σούρ­με­να, στο Διε­θνές Επι­στη­μο­νι­κό Συνέ­δριο για τη Μικρα­σια­τι­κή Κατα­στρο­φή, με θέμα «Η επό­με­νη μέρα από την Καταστροφή».

Σύμ­φω­να με την κ. Χρυ­σού — Καρα­τζά, η παρου­σία της για­γιάς απο­τε­λεί πηγή έκφρα­σης και δια­μόρ­φω­σης της οικο­γε­νεια­κής μνή­μης και ιστο­ρί­ας και ‑μέσω αυτής και του φαγη­τού που ετοι­μά­ζει και προ­σφέ­ρει- «η ανά­μνη­ση των τρο­φών εγγρά­φε­ται στις ενσω­μα­τω­μέ­νες μνή­μες και ανα­πα­ρά­γε­ται στο χρό­νο». Άλλω­στε, όπως εκτί­μη­σε, «ο πολι­τι­σμός και η ιστο­ρία μαγει­ρεύ­ο­νται και προ­ε­τοι­μά­ζο­νται με τρό­πους ανά­λο­γους με ένα σωστό γεύμα».

Μουσική, γλώσσα, φαγητό, γλέντι και χοροί

Ένα βήμα παρα­πέ­ρα, η ποντια­κή ταυ­τό­τη­τα, μετα­φέ­ρε­ται από γενιά σε γενιά, στη­ρι­ζό­με­νη σε ισχυ­ρές εθνο­λο­γι­κές κατα­βο­λές ανά­με­σα στις οποί­ες βρί­σκο­νται η μου­σι­κή παρά­δο­ση, η γλώσ­σα, το φαγη­τό, το ποντια­κό γλέ­ντι και οι ποντια­κοί χοροί. Σε αυτό το πνεύ­μα, ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον παρου­σιά­ζουν τα Κυρια­κά­τι­κα τρα­πέ­ζια ή τα τρα­πέ­ζια στις μεγά­λες γιορ­τές όπου μαζεύ­ε­ται όλη η οικο­γέ­νεια. «Η επι­βί­ω­ση των ορί­ων της συγκε­κρι­μέ­νης ομά­δας γίνε­ται εφι­κτή μέσω της απο­τί­μη­σης καθη­με­ρι­νών πρα­κτι­κών με έντο­νο συμ­βο­λι­κό χαρα­κτή­ρα όπως η καθη­με­ρι­νή μαγει­ρι­κή και ιδιαίτερα η τελε­τουρ­γι­κή μαγει­ρι­κή που συν­δέ­ε­ται με εορ­τα­σμούς και παρα­δό­σεις. Με άλλα λόγια, οι κοι­νό­τη­τες της δια­σπο­ράς συχνά δια­τη­ρούν την αίσθη­ση της ταυ­τό­τη­τας και της ιστο­ρί­ας μέσω της κατα­νά­λω­σης τρο­φής» σχο­λί­α­σε χαρακτηριστικά.

Μπορς, ντολμάδες, πίτες και πιροσκί

Για τις γυναί­κες τρί­της και τέταρ­της γενιάς διευ­κρί­νι­σε ότι «μαγει­ρεύ­ουν μόνες τους και συνη­θί­ζουν φαγη­τά που η προ­ε­τοι­μα­σία τους είναι γρή­γο­ρη και εύκο­λη. Κατά συνέ­πεια δεν φτιά­χνουν φαγη­τά του τόπου τους και μόνο αν η για­γιά ή η θεία μαγει­ρέ­ψει μπορς, ντολ­μά­δες, πίτες και πιρο­σκί, τότε θα φάνε όλοι».

«Η τρο­φή, το φαγη­τό και εν γένει η δια­τρο­φή ως συλ­λο­γι­κές και συμ­βο­λι­κές πρα­κτι­κές γίνο­νται σημα­ντι­κές δίο­δοι έκφρα­σης, δια­χεί­ρι­σης και μετα­βί­βα­σης της εθνο­τι­κής και εθνο­το­πι­κής ταυ­τό­τη­τας, που ενδυ­να­μώ­νουν την οικο­γέ­νεια και συγκρο­τούν την κοι­νό­τη­τα» είπε και πρό­σθε­σε ότι οι Πόντιοι πρό­σφυ­γες στα Σούρ­με­να της Αττι­κής, μέσα από τη μνή­μη της «εκεί» καθη­με­ρι­νό­τη­τας τους, κατα­σκεύ­α­σαν την «εδώ» πραγ­μα­τι­κό­τη­τά τους.

Ειδι­κά, μέσω των φαγη­τών που φτιά­χνουν σε καθη­με­ρι­νή βάση και σε τελε­τουρ­γί­ες του θρη­σκευ­τι­κού εορ­το­λο­γί­ου, οι δια­τρο­φι­κές συνή­θειες απο­τέ­λε­σαν και απο­τε­λούν το όχη­μα ανα­πα­ρα­γω­γής της ποντια­κής ή ευρύ­τε­ρα της προ­σφυ­γι­κής, όπως και κάθε άλλης ταυ­τό­τη­τας ως αυθόρ­μη­τη, ενστι­κτώ­δης πρα­κτι­κή αλλά και ως ενσυ­νεί­δη­τη στρα­τη­γι­κή μέσα από πλαί­σια, κοι­νω­νι­κά και συμβολικά.

Πηγή: ΑΠΕ

Ναζίμ Χικ­μέτ Ποι­ή­μα­τα εκλο­γή από το έργο του