Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Για το βιβλίο του Αλέκου Χατζηκώστα: «Η Ημαθία στον 20ο αιώνα: Στιγμές της ιστορίας της»

Της Έφης Παυ­λί­δου //

Για την απο­τί­μη­ση της σημα­σί­ας του έργου του Αλέ­κου Χατζη­κώ­στα, θα ήθε­λα στο σημείο αυτό να επι­ση­μά­νω ορι­σμέ­νες δυσκο­λί­ες που συνα­ντά ο ιστο­ρι­κός ερευ­νη­τής στην προ­σπά­θεια ανα­σύν­θε­σης και ερμη­νεί­ας μιας ιστο­ρι­κής περιό­δου ή ενός ιστο­ρι­κού γεγο­νό­τος, ιδιαί­τε­ρα σε ό,τι αφο­ρά στην τοπι­κή ιστο­ρία. Για όσους ενδε­χο­μέ­νως δεν γνω­ρί­ζουν, η συγκέ­ντρω­ση πρω­το­γε­νούς αρχεια­κού υλι­κού είναι μία εξαι­ρε­τι­κά δύσκο­λη, επί­πο­νη, χρο­νο­βό­ρα δια­δι­κα­σία, που πολ­λές φορές απο­δί­δει ψήγ­μα­τα μόνο ιστο­ρί­ας, λίγα κομ­μά­τια του παζλ, που απέ­χουν από την πλή­ρη εικόνα.

Αυτό συμ­βαί­νει είτε για­τί έχουν κατα­στρα­φεί αρχεία είτε για­τί δεν έχει ολο­κλη­ρω­θεί η συλ­λο­γή τους ή υπάρ­χει δια­σπο­ρά στοι­χεί­ων. Επι­πλέ­ον, είναι δύσκο­λο να γνω­ρί­ζει κανείς τι ιδιω­τι­κές συλ­λο­γές υπάρ­χουν, καθώς και να έχει πρό­σβα­ση σε αυτές. Ιδιαί­τε­ρα, μάλι­στα, για ταραγ­μέ­να από πολι­τι­κή και ιδε­ο­λο­γι­κή άπο­ψη χρό­νια, όπως ήταν η περί­ο­δος από το Μεσο­πό­λε­μο ως τη Χού­ντα των συνταγ­μα­ταρ­χών, με έμφα­ση την Κατο­χή, τον Εμφύ­λιο και τη μετεμ­φυ­λια­κή περί­ο­δο, η προ­σπά­θεια αυτή δυσχε­ραί­νε­ται ακό­μα περισ­σό­τε­ρο. Μην ξεχνά­με ότι πολ­λά έγγρα­φα, προ­κη­ρύ­ξεις, επι­στο­λές, παρά­νο­μος τύπος, πρα­κτι­κά κ.ο.κ. κατα­στρά­φη­καν, για­τί η κατο­χή τους απο­τε­λού­σε ενο­χο­ποι­η­τι­κό στοι­χείο. Ακό­μη, σε πολ­λές περι­πτώ­σεις δεν υπάρ­χουν προ­φο­ρι­κές μαρ­τυ­ρί­ες, διό­τι οι πρω­τα­γω­νι­στές των γεγο­νό­των έχουν πεθά­νει ή, λόγω της χρο­νι­κής από­στα­σης, η μνή­μη τους έχει εξα­σθε­νί­σει, με απο­τέ­λε­σμα να σημειώ­νο­νται λάθη ή να υπάρ­χουν κενά ή ακό­μη να γίνε­ται  προ­σπά­θεια ερμη­νεί­ας των γεγο­νό­των από μετα­γε­νέ­στε­ρη οπτική.

Από όλα τα παρα­πά­νω γίνε­ται εμφα­νής η εργώ­δης προ­σπά­θεια που απαι­τεί­ται να κατα­βά­λει ο ιστο­ρι­κός, ο ερευ­νη­τής, ο ιστο­ριο­δί­φης για τη συστη­μα­τι­κή συλ­λο­γή του υλι­κού, την κατα­γρα­φή και την αξιο­ποί­η­σή του. Γι’ αυτό και προ­σπά­θειες και έργα όπως αυτό του Αλέ­κου Χατζη­κώ­στα είναι ιδιαί­τε­ρα σημα­ντι­κά, ανα­γκαία θα έλε­γα και αν μην τι άλλο επαι­νε­τέα.  Επι­προ­σθέ­τως, η αξία του έργου του ενι­σχύ­ε­ται και από το γεγο­νός ότι η ενα­σχό­λη­ση με την ιστο­ρι­κή έρευ­να δεν απο­τε­λεί την κύρια επαγ­γελ­μα­τι­κή εργα­σία του, που σημαί­νει ότι γίνε­ται από το υστέ­ρη­μα του ελεύ­θε­ρου χρό­νου του με ό, τι αυτό συνε­πά­γε­ται. Αν μη τι άλλο, απαι­τεί­ται μεγά­λη σωμα­τι­κή και ψυχι­κή αντο­χή, που μπο­ρεί να πηγά­σει μόνο από μία εσω­τε­ρι­κή ανά­γκη και, ας μου επι­τρα­πεί η λέξη, από «πάθος» για την έρευ­να. Αλλιώς είναι δύσκο­λο να αντέ­ξει κανείς. Νομί­ζω ότι αυτό το «πάθος» δια­κα­τέ­χει τον Αλέ­κο Χατζη­κώ­στα, γι’ αυτό και συνε­χί­ζει, ύστε­ρα από τα έργα του Εθνι­κή Αντί­στα­ση στο νομό Ημα­θί­ας (2003) και Η Ημα­θία από τη Βάρ­κι­ζα στον Εμφύ­λιο (2004), ύστε­ρα από τις ειση­γή­σεις του σε ιστο­ρι­κά συνέ­δρια (2014,2015,2017) και τώρα με το βιβλίο του Η Ημα­θία στον 20ο αι.: στιγ­μές της ιστο­ρί­ας της.

Στο συγκε­κρι­μέ­νο βιβλίο οι στιγ­μές της ιστο­ρί­ας του νομού καλύ­πτουν ένα ευρύ χρο­νι­κά και θεμα­τι­κά, φάσμα, αφού ανα­φέ­ρο­νται στην περί­ο­δο από το 1903 μέχρι το 1982, με έμφα­ση όμως στην Κατο­χή – Αντί­στα­ση, στην Απε­λευ­θέ­ρω­ση – Εμφύ­λιο και στη μετεμ­φυ­λια­κή περί­ο­δο 1950–1967. Τα συγκε­κρι­μέ­να κεφά­λαια απο­τε­λούν τις 187 από τις 305 σελί­δες του βιβλίου.

Θεμα­τι­κά, η ποι­κι­λία εντυ­πω­σιά­ζει αφού περι­λαμ­βά­νει αρχεία που ανα­φέ­ρο­νται σε: α) πολι­τι­κά ζητή­μα­τα, όπως βου­λευ­τι­κές και δημο­τι­κές εκλο­γές προ­πο­λε­μι­κά και μετα­πο­λε­μι­κά, η δρά­ση της Οργά­νω­σης Ε.Ε.Ε. στην Ημα­θία, η μετα­ξι­κή δικτα­το­ρία στο νομό, οι πολι­τι­κές διώ­ξεις των Ημα­θιω­τών πριν και μετά τον πόλε­μο, ο λόγος του Ζαχα­ριά­δη κατά την επί­σκε­ψή του στη Νάου­σα το 1945, οι δηλώ­σεις νομι­μο­φρο­σύ­νης, οι δίκες των αρι­στε­ρών το 1955, το πρα­ξι­κό­πη­μα της 21ης Απρι­λί­ου 1967 και η Ημα­θία, το δημο­ψή­φι­σμα του 1974, για να ανα­φέ­ρω μερι­κά από αυτά. β) Θέμα­τα από αφο­ρούν τον πόλε­μο του 1940, την Αντί­στα­ση — Εμφύ­λιο και τις διώ­ξεις των ηττη­μέ­νων π.χ. οι στρα­τιώ­τες από την Ημα­θία που έχα­σαν τη ζωή τους στον ελλη­νοϊ­τα­λι­κό και ελλη­νο­γερ­μα­νι­κό πόλε­μο, τα εγκλή­μα­τα των Που­λι­κών, ο δοσι­λο­γι­σμός στην Ημα­θία, πλευ­ρές του προ­βλή­μα­τος επι­σι­τι­σμού στην κατο­χι­κή Ημα­θία, η μάχη της σοδειάς, Βεροιώ­τες όμη­ροι στη Γερ­μα­νία, η οργά­νω­ση των Παο­τζί­δων, επι­κη­ρύ­ξεις αγω­νι­στών της Εθνι­κής Αντί­στα­σης το 1946, απο­φά­σεις στρα­το­δι­κεί­ων του 1948, ντο­κου­μέ­ντο για τη μάχη της Νάου­σας το 1949 κ.ά. γ) Θέμα­τα συν­δι­κα­λι­στι­κά: δια­μαρ­τυ­ρία εργα­τι­κού κέντρου Νάου­σας (16–11-1945), δολο­φο­νία του Γιώρ­γου Βου­τυ­ρά, προ­έ­δρου του Εργα­τι­κού Κέντρου Νάου­σας (17–4‑1946), τα φακε­λω­μέ­να σωμα­τεία του 1963, το συν­δι­κα­λι­στι­κό κίνη­μα στην Ημα­θία την περί­ο­δο της Χού­ντας κ.ά. δ) Θέμα­τα εκπαι­δευ­τι­κά: ενδει­κτι­κά ανα­φέ­ρω, πρα­κτι­κά συλ­λό­γων διδα­σκό­ντων τη δεκα­ε­τία του 1930 και 1940, το έγγρα­φο για τους μαθη­τές του 1ου Δημο­τι­κού σχο­λεί­ου Βέροιας το 1904, που μαρ­τυ­ρεί την εκπαι­δευ­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα στην περιο­χή, καθώς και ένα έγγρα­φο που μου έκα­νε ιδιαί­τε­ρη εντύ­πω­ση, ο δια­γω­νι­σμός έκθε­σης για μαθη­τές γυμνα­σί­ου με θέμα «τους σκο­πούς της φασι­στι­κής Οργά­νω­σης Ε.Ε.Ε.». ε) Ποι­κί­λα θέμα­τα που αφο­ρούν τους Ολυ­μπια­κούς αγώ­νες του 1936 και τη Βέροια, τη Δ.Ε.Θ., την ιστο­ρία δημιουρ­γί­ας τοπό­ση­μων της Βέροιας, την τοπι­κή αυτο­διοί­κη­ση, τη δίκη για τον εμπρη­σμό του εβραϊ­κού συνοι­κι­σμού Κάμπελ κ.ά. Εμφα­νής λοι­πόν είναι η προ­σπά­θεια του συγ­γρα­φέα να δώσει μία κατά το δυνα­τόν πλη­ρέ­στε­ρη εικό­να για το νομό Ημα­θί­ας στο διά­βα του 20ου αι.

Τα ντο­κου­μέ­ντα που περι­λαμ­βά­νο­νται στον τόμο προ­έρ­χο­νται, κυρί­ως, από τα Γενι­κά Αρχεία του Κρά­τους Ν. Ημα­θί­ας, από το ψηφια­κό αρχείο Α.Σ.Κ.Ι. και από τον τοπι­κό τύπο, όπως ήταν ο «Αστήρ της Βέροιας» και ο «Φρου­ρός της Ημαθίας».

Εν κατα­κλεί­δι, το συγκε­κρι­μέ­νο βιβλίο του Αλ. Χατζη­κώ­στα απο­τε­λεί μία θαυ­μά­σια κατα­γρα­φή πρω­το­γε­νούς, αρχεια­κού, ως επί το πλεί­στον, υλι­κού, που παρέ­χει στον ιστο­ρι­κό, αλλά και στον οποιον­δή­πο­τε μελε­τη­τή της ιστο­ρί­ας πολ­λά και απα­ραί­τη­τα στοι­χεία – ντο­κου­μέ­ντα, προ­κει­μέ­νου να κατα­λά­βει και να ανα­συν­θέ­σει αντι­κει­με­νι­κά την ιστο­ρι­κή φυσιο­γνω­μία της εποχής.»

(Πρό­κει­ται για εκτε­νή απο­σπά­σμα­τα κατά τη διάρ­κεια της παρου­σί­α­σης του βιβλί­ου του Ημα­θιώ­τη δημο­σιο­γρά­φου και συγ­γρα­φέα Αλέ­κου Χατζη­κώ­στα «Η Ημα­θία στον  20ό αιώ­να: Στιγ­μές της ιστο­ρί­ας της» στη Βέροια (15/12) από την παρέμ­βα­ση της Έφης Παυ­λί­δου, ιστο­ρι­κός Διδά­κτωρ ΠΤΔΕ του ΑΠΘ)

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο