Της Έφης Παυλίδου //
Για την αποτίμηση της σημασίας του έργου του Αλέκου Χατζηκώστα, θα ήθελα στο σημείο αυτό να επισημάνω ορισμένες δυσκολίες που συναντά ο ιστορικός ερευνητής στην προσπάθεια ανασύνθεσης και ερμηνείας μιας ιστορικής περιόδου ή ενός ιστορικού γεγονότος, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην τοπική ιστορία. Για όσους ενδεχομένως δεν γνωρίζουν, η συγκέντρωση πρωτογενούς αρχειακού υλικού είναι μία εξαιρετικά δύσκολη, επίπονη, χρονοβόρα διαδικασία, που πολλές φορές αποδίδει ψήγματα μόνο ιστορίας, λίγα κομμάτια του παζλ, που απέχουν από την πλήρη εικόνα.
Αυτό συμβαίνει είτε γιατί έχουν καταστραφεί αρχεία είτε γιατί δεν έχει ολοκληρωθεί η συλλογή τους ή υπάρχει διασπορά στοιχείων. Επιπλέον, είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς τι ιδιωτικές συλλογές υπάρχουν, καθώς και να έχει πρόσβαση σε αυτές. Ιδιαίτερα, μάλιστα, για ταραγμένα από πολιτική και ιδεολογική άποψη χρόνια, όπως ήταν η περίοδος από το Μεσοπόλεμο ως τη Χούντα των συνταγματαρχών, με έμφαση την Κατοχή, τον Εμφύλιο και τη μετεμφυλιακή περίοδο, η προσπάθεια αυτή δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο. Μην ξεχνάμε ότι πολλά έγγραφα, προκηρύξεις, επιστολές, παράνομος τύπος, πρακτικά κ.ο.κ. καταστράφηκαν, γιατί η κατοχή τους αποτελούσε ενοχοποιητικό στοιχείο. Ακόμη, σε πολλές περιπτώσεις δεν υπάρχουν προφορικές μαρτυρίες, διότι οι πρωταγωνιστές των γεγονότων έχουν πεθάνει ή, λόγω της χρονικής απόστασης, η μνήμη τους έχει εξασθενίσει, με αποτέλεσμα να σημειώνονται λάθη ή να υπάρχουν κενά ή ακόμη να γίνεται προσπάθεια ερμηνείας των γεγονότων από μεταγενέστερη οπτική.
Από όλα τα παραπάνω γίνεται εμφανής η εργώδης προσπάθεια που απαιτείται να καταβάλει ο ιστορικός, ο ερευνητής, ο ιστοριοδίφης για τη συστηματική συλλογή του υλικού, την καταγραφή και την αξιοποίησή του. Γι’ αυτό και προσπάθειες και έργα όπως αυτό του Αλέκου Χατζηκώστα είναι ιδιαίτερα σημαντικά, αναγκαία θα έλεγα και αν μην τι άλλο επαινετέα. Επιπροσθέτως, η αξία του έργου του ενισχύεται και από το γεγονός ότι η ενασχόληση με την ιστορική έρευνα δεν αποτελεί την κύρια επαγγελματική εργασία του, που σημαίνει ότι γίνεται από το υστέρημα του ελεύθερου χρόνου του με ό, τι αυτό συνεπάγεται. Αν μη τι άλλο, απαιτείται μεγάλη σωματική και ψυχική αντοχή, που μπορεί να πηγάσει μόνο από μία εσωτερική ανάγκη και, ας μου επιτραπεί η λέξη, από «πάθος» για την έρευνα. Αλλιώς είναι δύσκολο να αντέξει κανείς. Νομίζω ότι αυτό το «πάθος» διακατέχει τον Αλέκο Χατζηκώστα, γι’ αυτό και συνεχίζει, ύστερα από τα έργα του Εθνική Αντίσταση στο νομό Ημαθίας (2003) και Η Ημαθία από τη Βάρκιζα στον Εμφύλιο (2004), ύστερα από τις εισηγήσεις του σε ιστορικά συνέδρια (2014,2015,2017) και τώρα με το βιβλίο του Η Ημαθία στον 20ο αι.: στιγμές της ιστορίας της.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο οι στιγμές της ιστορίας του νομού καλύπτουν ένα ευρύ χρονικά και θεματικά, φάσμα, αφού αναφέρονται στην περίοδο από το 1903 μέχρι το 1982, με έμφαση όμως στην Κατοχή – Αντίσταση, στην Απελευθέρωση – Εμφύλιο και στη μετεμφυλιακή περίοδο 1950–1967. Τα συγκεκριμένα κεφάλαια αποτελούν τις 187 από τις 305 σελίδες του βιβλίου.
Θεματικά, η ποικιλία εντυπωσιάζει αφού περιλαμβάνει αρχεία που αναφέρονται σε: α) πολιτικά ζητήματα, όπως βουλευτικές και δημοτικές εκλογές προπολεμικά και μεταπολεμικά, η δράση της Οργάνωσης Ε.Ε.Ε. στην Ημαθία, η μεταξική δικτατορία στο νομό, οι πολιτικές διώξεις των Ημαθιωτών πριν και μετά τον πόλεμο, ο λόγος του Ζαχαριάδη κατά την επίσκεψή του στη Νάουσα το 1945, οι δηλώσεις νομιμοφροσύνης, οι δίκες των αριστερών το 1955, το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και η Ημαθία, το δημοψήφισμα του 1974, για να αναφέρω μερικά από αυτά. β) Θέματα από αφορούν τον πόλεμο του 1940, την Αντίσταση — Εμφύλιο και τις διώξεις των ηττημένων π.χ. οι στρατιώτες από την Ημαθία που έχασαν τη ζωή τους στον ελληνοϊταλικό και ελληνογερμανικό πόλεμο, τα εγκλήματα των Πουλικών, ο δοσιλογισμός στην Ημαθία, πλευρές του προβλήματος επισιτισμού στην κατοχική Ημαθία, η μάχη της σοδειάς, Βεροιώτες όμηροι στη Γερμανία, η οργάνωση των Παοτζίδων, επικηρύξεις αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης το 1946, αποφάσεις στρατοδικείων του 1948, ντοκουμέντο για τη μάχη της Νάουσας το 1949 κ.ά. γ) Θέματα συνδικαλιστικά: διαμαρτυρία εργατικού κέντρου Νάουσας (16–11-1945), δολοφονία του Γιώργου Βουτυρά, προέδρου του Εργατικού Κέντρου Νάουσας (17–4‑1946), τα φακελωμένα σωματεία του 1963, το συνδικαλιστικό κίνημα στην Ημαθία την περίοδο της Χούντας κ.ά. δ) Θέματα εκπαιδευτικά: ενδεικτικά αναφέρω, πρακτικά συλλόγων διδασκόντων τη δεκαετία του 1930 και 1940, το έγγραφο για τους μαθητές του 1ου Δημοτικού σχολείου Βέροιας το 1904, που μαρτυρεί την εκπαιδευτική δραστηριότητα στην περιοχή, καθώς και ένα έγγραφο που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, ο διαγωνισμός έκθεσης για μαθητές γυμνασίου με θέμα «τους σκοπούς της φασιστικής Οργάνωσης Ε.Ε.Ε.». ε) Ποικίλα θέματα που αφορούν τους Ολυμπιακούς αγώνες του 1936 και τη Βέροια, τη Δ.Ε.Θ., την ιστορία δημιουργίας τοπόσημων της Βέροιας, την τοπική αυτοδιοίκηση, τη δίκη για τον εμπρησμό του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ κ.ά. Εμφανής λοιπόν είναι η προσπάθεια του συγγραφέα να δώσει μία κατά το δυνατόν πληρέστερη εικόνα για το νομό Ημαθίας στο διάβα του 20ου αι.
Τα ντοκουμέντα που περιλαμβάνονται στον τόμο προέρχονται, κυρίως, από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Ημαθίας, από το ψηφιακό αρχείο Α.Σ.Κ.Ι. και από τον τοπικό τύπο, όπως ήταν ο «Αστήρ της Βέροιας» και ο «Φρουρός της Ημαθίας».
Εν κατακλείδι, το συγκεκριμένο βιβλίο του Αλ. Χατζηκώστα αποτελεί μία θαυμάσια καταγραφή πρωτογενούς, αρχειακού, ως επί το πλείστον, υλικού, που παρέχει στον ιστορικό, αλλά και στον οποιονδήποτε μελετητή της ιστορίας πολλά και απαραίτητα στοιχεία – ντοκουμέντα, προκειμένου να καταλάβει και να ανασυνθέσει αντικειμενικά την ιστορική φυσιογνωμία της εποχής.»
(Πρόκειται για εκτενή αποσπάσματα κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου του Ημαθιώτη δημοσιογράφου και συγγραφέα Αλέκου Χατζηκώστα «Η Ημαθία στον 20ό αιώνα: Στιγμές της ιστορίας της» στη Βέροια (15/12) από την παρέμβαση της Έφης Παυλίδου, ιστορικός Διδάκτωρ ΠΤΔΕ του ΑΠΘ)