Γιορτές με… πόλκα, μαζούρκα, βαλς και τανγκό

Γρά­φει ο Στέ­λιος Κανά­κης //

Αν βρε­θεί­τε σε μια γιορ­τή των ημε­ρών, θα σας συνι­στού­σα να μην προ­τεί­νε­τε σε κάποια να χορέ­ψε­τε… πόλ­κα. Ή αν είστε κάποια, μάλ­λον, μάταια θα περι­μέ­νε­τε να σας το ζητήσουν.

Ποια είναι η μου­σι­κή για τα Χρι­στού­γεν­να και την Πρω­το­χρο­νιά; Κι ακό­μη χει­ρό­τε­ρα, υπάρ­χει μου­σι­κή που δεν είναι γι’ αυτές τις γιορ­τές, αλλά για κάποιες άλλες;

«Η άγια νύχτα» θα πει κάποιος. «Το “Έλα­το”!». «Το “Jingle Bells”» θα πετα­χτεί η… ψαγ­μέ­νη. «Το “We Wish You a Merry Christmas”» θα ξεθαρ­ρέ­ψει ένας τρί­τος. Κι άλλα: Το “Let it Snow! Let It Snow! Let It Snow”! Σας το συνι­στώ να το ακού­σε­τε με τον Ντιν Μάρ­τιν. Όπως το “Jingle Bells” με τον Φρανκ Σινάτρα.

Είναι και άλλα περισ­σό­τε­ρα και πολ­λά παι­δι­κά, αλλά δεν βλά­πτουν κι εμάς: «Τρί­γω­να κάλα­ντα» με την παι­δι­κή χορω­δία του Δ. Τυπάλ­δου, «Ο Μικρός Τυμπα­νι­στής», «Ρού­ντολφ το ελα­φά­κι», «Χιό­νια στο Καμπα­να­ριό» και πολ­λά ακό­μη που θα τα βρεί­τε στο Google αν «χτυ­πή­σε­τε «Χρι­στου­γεν­νιά­τι­κα τραγούδια».

Μέχρι και η… Βαν­δή έχει τρα­γου­δή­σει χρι­στου­γεν­νιά­τι­κα τρα­γού­δια, αλλά δεν την συνι­στώ για­τί σας έχω ικα­νούς ν’ αρχί­σε­τε να σπά­τε πιά­τα και να πετά­τε… χαρτοπετσέτες.

Πέρα όμως από αυτά είναι και η Έντε­χνη Ευρω­παϊ­κή Μου­σι­κή. Αυτό που εμείς λέμε Κλα­σι­κή μου­σι­κή. Και μια και μπή­κα­με σ’ αυτήν, ας ξεκι­νή­σου­με με το «Ο Πέτρος κι ο Λύκος» του Σερ­γκέι Προ­κό­φιεφ που με τα χρό­νια έχει… πολι­το­γρα­φη­θεί χρι­στου­γεν­νιά­τι­κο. Την έκδο­ση με αφη­γη­τή τον Δημή­τρη Χορν. Ακού­γε­ται από όλη την οικο­γέ­νεια και κατά μόνας. Φυσι­κά, το «Ορα­τό­ριο των Χρι­στου­γέν­νων» του Γ. Σ. Μπαχ, ο «Μεσ­σί­ας» του Χαί­ντελ, το ορα­τό­ριο «Η Παι­δι­κή Ηλι­κία του Χρι­στού» του Μπερ­λιόζ και άλλα.

Αυτή την επο­χή, όμως, η Ευρώ­πη «ενω­μέ­νη», δια­χω­ρι­σμέ­νη και οι πρώ­ην… ανα­το­λι­κές χώρες (για να μην ανα­φέ­ρουν τον σοσια­λι­σμό κατα­φέρ­νουν να σκου­ντου­φλούν στο παρά­λο­γο), αυτές τις μέρες βρί­σκε­ται στον ρυθ­μό του βαλς, της πόλ­κας και της μαζούρ­κας. Θα μου πεί­τε, «ρε κακο­μοί­ρη, είχες και στο χωριό σου πόλ­κες και μαζούρ­κες;» Όχι, αλλά είχα­νε σε άλλα χωριά. Πρό­κει­ται για ρυθ­μούς στη­ριγ­μέ­νους σε λαϊ­κούς χορούς της Ευρώ­πης όπου γρά­φτη­καν αριστουργήματα.

Στο δικό μου «χωριό» — νησί ακρι­βέ­στε­ρα (Άνδρο) έχου­με τον συρ­τό και τον μπά­λο. Που δεν υπο­λεί­πο­νται σε τίπο­τα. Και φυσι­κά, χορεύ­ο­νται και τα χρι­στού­γεν­να. Έχου­με βέβαια και Εμπει­ρί­κο (για δια­βά­στε λίγο και θα δεί­τε) και άλλους εφο­πλι­στές που δεν έγι­ναν Εμπει­ρί­κοι κι έτσι παρα­μεί­να­με μού­τσοι οι υπό­λοι­ποι. Αλλά, αν μένα­με στο τι έχει ο καθέ­νας στο νησί ή στο χωριό του και δεν μαθαί­να­με τι έχουν κι οι απέ­να­ντι, δεν θα ‘χαμε κάνει προ­κο­πή. Όση και όσοι κάνα­με, τέλος πάντων.

Για την ιστο­ρία, η πόλ­κα είναι ένας εύθυ­μος ζωντα­νός χορός από την Τσε­χία, που δια­δό­θη­κε ιδιαί­τε­ρα κατά τον 19ο αιώ­να, μετά το 1830. Είναι συνη­θι­σμέ­νος στη Σου­η­δία, Λιθουα­νία, Τσε­χία, Πολω­νία, Γερ­μα­νία, Ουγ­γα­ρία, Αυστρία, Ρωσία, Σλο­βε­νία και Σλοβακία.

Η μαζούρ­κα είναι πολω­νι­κός χορός που εμφα­νί­στη­κε στις αρχές του 16ου αιώ­να και προ­σφέ­ρε­ται για μια μεγά­λη ποι­κι­λία από φιγού­ρες. Με την πάρο­δο του χρό­νου και ιδιαί­τε­ρα κατά την ρομα­ντι­κή περί­ο­δο, δια­δό­θη­κε σχε­δόν παντού, τον 17o αιώ­να έκα­νε την εμφά­νι­σή της στη Ρωσία και στην Ουγ­γα­ρία, τον 18o αιώ­να στη Γερ­μα­νία και τον 19o αιώ­να στη Γαλ­λία και στην Αγγλία.
Το βαλς προ­έρ­χε­ται από την γερ­μα­νι­κή λέξη walzen που σημαί­νει γυρί­ζω. Αρχι­κά το χόρευαν οι αγρό­τες στην ύπαι­θρο. μέχρι που το… βού­τη­ξαν οι αρι­στο­κρά­τες. Χαρα­κτη­ρί­στη­κε, όμως, πονη­ρός χορός, επει­δή πιά­νο­νταν κι ακό­μη χει­ρό­τε­ρα ο άντρας περ­νού­σε το χέρι του από τη μέση της γυναί­κας και πολ­λοί έπαιρ­ναν όρκο πως την έσφιγ­γε κιό­λας. «Το βαλς είναι η από­δει­ξη της αδυ­να­μί­ας του σώμα­τος και του μυα­λού της γενιάς μας» έγρα­φαν τα έντυ­πα της επο­χής. Ως απο­τέ­λε­σμα, απα­γο­ρεύ­τη­κε σε αρκε­τές περιο­χές της Γερ­μα­νί­ας και της Ελβε­τί­ας. Έπει­τα τον βού­τη­ξαν οι αρι­στο­κρά­τες και τον απενοχοποίησαν.

Να μην ξεχά­σου­με το ταν­γκό. Αυτό μας ήρθε από την κακεί­θεν του Ατλα­ντι­κού όχθη, από τη νότιο Αμε­ρι­κή. Αργε­ντι­νή και Ουρου­γουάη! Γρή­γο­ρα, όμως, απλώ­θη­κε σε όλον τον κόσμο.

αντά­ζο­μαι το ξέρε­τε όλοι. Του­λά­χι­στον όσοι μαγευ­τή­κα­τε από την σκη­νή του ταν­γκό του Αλ Πατσί­νο και της Γκα­μπριέλ Ανουάρ, στο «Άρω­μα Γυναί­κας». Κι απ’ την Γκα­μπριέλ να μαγευ­τή­κα­τε, καλά κάνα­τε. Ακού­στε ό,τι βρεί­τε σε Άστορ Πια­τσό­λα. Το Ταν­γκό είναι πολυ­πλο­κό­τε­ρο από το βαλς αλλά και σ’ αυτό σφίγ­γο­νται και κάνουν και διά­φο­ρες άλλες κινή­σεις, τρό­πον τινά ακροβατικές.

Όλοι αυτοί ήταν, κατ’ αρχήν, λαϊ­κοί χοροί. Τους πήραν οι αρι­στο­κρά­τες και οι μετέ­πει­τα αστοί της επο­χής, όπως το ‘χου­νε συνή­θειο να μας παίρ­νουν ό,τι καλό έχου­με, τους «έβα­λαν» σε μεγά­λες αίθου­σες, πλή­ρω­σαν και μου­σι­κούς να τους γρά­ψουν μου­σι­κή σ’ αυτούς τους ρυθ­μούς και χόρευαν με τις γυναί­κες τους, αλλά και τις γυναί­κες των άλλων. Απ’ έξω, στο ξεπά­για­σμα, παρα­κο­λου­θού­σαν οι πραγ­μα­τι­κοί ιδιο­κτή­τες αυτών των χορών κι ονει­ρεύ­ο­νταν πότε θα τους πάρουν πίσω. Το ευτύ­χη­μα, όμως, είναι πως αυτοί που έγρα­ψαν μου­σι­κή γι’ αυτούς τους χορούς ήταν από τους μεγα­λύ­τε­ρους μου­σι­κούς της επο­χής τους. Έτσι έμει­ναν στην ιστο­ρία και την ακού­με εμείς σήμε­ρα που κατα­φέ­ρα­με να τους πάρου­με τη μου­σι­κή. Οι αίθου­σες παρέ­μει­ναν σ’ αυτούς, αλλά έχει ο και­ρός γυρίσματα.

Πόλ­κα και μαζούρ­κα, βαλς και ταν­γκό δεν είναι ανά­γκη να χορέ­ψε­τε. Για τους δύο πρώ­τους θέλε­τε μεγά­λες αίθου­σες κι αν το απο­πει­ρα­θεί­τε στο σαλό­νι του τρια­ριού, μάλ­λον, θα βρεί­τε σε κανέ­να έπι­πλο ή θα κου­τρου­βα­λια­στεί­τε με τους συγ­χο­ρευ­τές σας. Χώρια που δεν πρό­κει­ται να βρεί­τε άλλους επτά να γνω­ρί­ζουν… μαζούρ­κα ή πόλ­κα. Για το βαλς και το ταν­γκό είναι πιο εύκο­λα τα πράγ­μα­τα μιας και χρειά­ζο­νται μόνο δύο. Καλό είναι, βέβαια, ως άντρες να έχου­με επί­γνω­ση του ότι δεν είμα­στε Πατσί­νο και ως γυναί­κες ότι δεν είμα­στε η Γκα­μπριέλ Ανουάρ. Κι εν πάση περι­πτώ­σει δεν είναι και τόσο δόκι­μο στην επο­χή μας να προ­τεί­νε­τε σε κάποια κυρία βαλς ή ταν­γκό. Από κει και πέρα τι να σας πω… Δοκι­μά­στε! Καμιά φορά η τύχη βοη­θά τους τολμηρούς.
Για αυτούς τους ρυθ­μούς αρκεί η μου­σι­κή τους. Κλεί­νου­με τα μάτια και αφη­νό­μα­στε στην απόλαυση.

Στις πόλ­κες και στα βαλς δια­πρέ­πουν οι Γιό­χαν Στρά­ους πατήρ, υιός και το πλού­σιο μου­σι­κό τους… πνεύ­μα. Ο πατήρ έχει μεί­νει στην ιστο­ρία ως ο πατέ­ρας του βιε­νέ­ζι­κου βαλς και ο υιός που τον ξεπέ­ρα­σε, ως ο βασιλιάς.

Αλλά η πιο γνω­στή σύν­θε­ση, με την οποία ο πατέ­ρας Στρά­ους έμει­νε στην ιστο­ρία της μου­σι­κής είναι το «Εμβα­τή­ριο Ραντέ­τσκυ» που το έγρα­ψε προς τιμήν του Αυστρια­κού Στρα­τάρ­χη Ραντέ­τσκυ για τις νίκες του στην Ιτα­λία. Σήμε­ρα είναι σε όλα τα ρεπερ­τό­ρια των πρω­το­χρο­νιά­τι­κων συναυ­λιών σε όλες τις μεγά­λες ορχή­στρες και κατά την εκτέ­λε­σή του κατα­χει­ρο­κρο­τεί­ται συνε­χώς. Ακού­στε το άφο­βα. Το ακούν και οι Ιταλοί.

Ο υιός Στρά­ους, που έμα­θε κρυ­φά βιο­λί μιας και ο πατέ­ρας του δεν τον άφη­νε για­τί δεν έβλε­πε προ­κο­πή στο… επάγ­γελ­μα, διέ­πρε­ψε. Έγρα­ψε κατα­πλη­κτι­κή μου­σι­κή πόλ­κας όπως την «Πόλ­κα των Ελλή­νων» προς τιμή του βαρό­νου Σίμω­να Σίνα, ο οποί­ος με την σει­ρά του μας άφη­σε την Ακα­δη­μία, το Οφθαλ­μια­τρείο, την Μητρό­πο­λη για να γίνο­νται οι στέ­ψεις των βασι­λιά­δων και την ομώ­νυ­μη οδό μαζί με την γνω­στή… στά­ση. Επί­σης, την «Πόλ­κα της Σαμπά­νιας» που την αφιέ­ρω­σε στον υπουρ­γό οικο­νο­μι­κών της Αυστρί­ας βαρό­νο Καρλ Λού­ντ­βιχ φον Μπρά­ουν, ο οποί­ος μετά αυτο­κτό­νη­σε – όχι, όμως, λόγω της πόλ­κας, αλλά διό­τι κατη­γο­ρή­θη­κε άδι­κα για ατα­σθα­λί­ες. Ακό­μη τις διά­ση­μες «Τικ-Τακ πόλ­κα» και «Πιτσι­κά­το πόλ­κα», την Annen-Polka ( η πόλ­κα της Άννας), την πόλ­κα-μαζούρ­κα «Φάτα Μορ­γκά­να», την πόλ­κα «Συρ­μός Ανα­ψυ­χής», «Βρο­ντές και αστρα­πές-πόλ­κα», την «Γαλ­λι­κή πόλ­κα» — Polka «Bluette» και φυσι­κά τα θαυ­μα­στά βαλς του υιού: «Αυτο­κρα­το­ρι­κό βαλς» (Kaiserwalzer) και «Ο Ωραί­ος Γαλά­ζιος Δού­να­βης». Έχου­με και πολ­λά άλλα, μετα­ξύ των οποί­ων τα ωραιό­τα­τα βαλς του Τσαϊ­κόφ­σκι από τον Καρυο­θραύ­στη, την Ωραία Κοι­μω­μέ­νη και φυσι­κά από την Λίμνη των Κύκνων. Ακό­μη το «Βαλς της Αμε­λί» του Γιαν Τιρ­σέν από την ομώ­νυ­μη ται­νία. Οπωσ­δή­πο­τε το Βαλς Νο 2 του Ντμί­τρι Σοστακόβιτς!

Από μαζούρ­κες επι­λέ­γου­με από τους Ντε­λίμπ, Γκλίν­κα, Τσαϊ­κόφ­σκι, Σιμα­νόφ­σκι και φυσι­κά Σοπέν! Πρω­το­χρο­νιά, μπο­ρεί­τε να παρα­κο­λου­θή­σε­τε τη συναυ­λία της Φιλαρ­μο­νι­κής της Βιέν­νης που την μετα­δί­δει η ΕΡΤ. Ακό­μη. Μια από τις σπά­νιες καλές στιγ­μές. Της ΕΡΤ! Βέβαια στο you tube όπου μπο­ρεί­τε να τα βρεί­τε όλα αυτά υπάρ­χουν και οι συναυ­λί­ες παρελ­θό­ντων ετών καθώς και οι αντί­στοι­χες από άλλες ορχήστρες.

Δεν τελειώ­σα­με όμως εδώ. Για την ακρί­βεια καλά-καλά δεν αρχί­σα­με. Αν μιλή­σου­με για τέσ­σε­ρις αιώ­νες «κλα­σι­κής μου­σι­κής» δεν έχου­με ανα­φερ­θεί παρά σε μερι­κά δευ­τε­ρό­λε­πτα – σίγου­ρα από τα πιο ευή­κου­στα, αλλά όχι τα αξιο­λο­γό­τε­ρα. Απλώς, αυτά που συνη­θί­ζε­ται να ακού­γο­νται τις μέρες των χρι­στου­γέν­νων και της πρω­το­χρο­νιάς. Η μου­σι­κή, τα έργα της οποί­ας είναι ανα­ρίθ­μη­τα και αξιο­θαύ­μα­στα δεν χωρά­νε στις λίγες ώρες των γιορ­τών, ίσως και σ’ όλη μας τη ζωή για να μας συντρο­φεύ­ει, να «ταξι­δεύ­ου­με» και να εντρυ­φού­με σ’ αυτήν. Σε καμία περί­πτω­ση δεν είναι μόνο οι ρυθ­μοί που ανα­φέ­ρα­με. Είναι τα τρα­γού­δια, οι σονά­τες, τα κουαρ­τέ­τα, τα κον­τσέρ­τα, οι συμ­φω­νί­ες, τα ορα­τό­ρια, οι όπε­ρες δεκά­δων, εκα­το­ντά­δων συν­θε­τών στον κόσμο. Είναι – εκτός των όσων ανα­φέρ­θη­καν, ο Μπαχ, ο Μότσαρτ, ο Μπε­τό­βεν, ο Σού­μπερτ, ο Μπραμς, ο Βέρ­ντι, ο Που­τσί­νι, ο Μασκά­νι, ο Ροσ­σί­νι, ο Σοστα­κό­βιτς, ο Προ­κό­φιεφ και τόσοι άλλοι, ων ουκ έστιν αριθ­μός. Είναι, όμως, μια αρχή. Και η αρχή είναι το ήμι­συ του παντός. Δοκι­μά­στε ένα από τα ελεύ­θε­ρα πρω­ι­νά σας να πιεί­τε τον καφέ με την εξαί­σια «Καντά­τα του Καφέ» του Μπάχ. Τον κύκλο τρα­γου­διών «Η Ωραία Μυλω­νού» του Σού­μπερτ. Τα κομ­μά­τια για μαντο­λί­νο του Μπετόβεν.

Χώρια που, κατά την παρά­δο­ση, ό,τι κάνου­με την πρώ­τη μέρα του χρό­νου μπο­ρεί να το επα­να­λαμ­βά­νου­με και τις υπό­λοι­πες 365 (είναι δίσε­κτο) μέρες. Πολ­λές οι μέρες κι ακό­μη περισ­σό­τε­ρες οι ώρες (και) για μου­σι­κή. Και τέσ­σε­ρα καλά βιβλία για αυτήν: «Ιστο­ρία της Μου­σι­κής», Εμίλ Βυλερ­μόζ, Εκδό­σεις Υπο­δο­μή. «Λεξι­κό των Συν­θε­τών», Roland de Cande, Γκού­τεν­μπεργκ. «Ιστο­ρία της Μου­σι­κής», Καρλ Νεφ, εκδό­σεις Ν. Βότσης. Ντμί­τρι Σοστα­κό­βιτς – Για τον ίδιο και την επο­χή του, επι­λο­γή κει­μέ­νων Λ. Γκριγκόριεφ‑Γ. Πλά­τεκ, εκδό­σεις ΣΕ.

Καλή χρο­νιά – καλή Μουσική.

Στέλιος Κανάκης

Διδάσκει στην επαγγελματική εκπαίδευση και παράλληλα δραστηριοποιείται σε διάφορες επιχειρήσεις, κυρίως στο χώρο του βιβλίου. Έχει γράψει, υπό μορφή ημερολογίων, τα «Με τη μουσική του κόσμου», «Οι μουσικοί του κόσμου» και «Δώδεκα μήνες μουσική». Επίσης τα βιβλία «Ιερές Βλακείες», Εμπειρία Εκδοτική 1η και 2η έκδοση – Εκδόσεις Εντύποις 3η και 4η, το «Η Αγρία Γραφή», Εκδόσεις ΚΨΜ και το «Τ’ Άστρα στο κεφάλι μας», Εκδόσεις Εντύποις.
[email protected] Facebook: Stelios Kanakis /ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΝΑΚΗΣ