Στο «πνεύμα των Χριστουγέννων»: 5ο Αφιέρωμα Γκρεκάνικα χριστουγεννιάτικα έθιμα

Η εξα­γνι­στι­κή φωτιά, που ανά­βε­ται το Δεκέμ­βρη, στην Grecia Salentina, τη Σαλε­ντι­νή Ελλά­δα, στην Κάτω Ιτα­λία, είναι το χαρα­κτη­ρι­στι­κό λαϊ­κό δρώ­με­νο, που τελούν οι γκρεκάνοι.

Οι φωτιές ανά­βο­νται στη γιορ­τή της Αγί­ας Λου­κί­ας, στις 13 Δεκέμ­βρη, στα χωριά Μαρ­τά­νο και Στερ­να­τία, αλλά ξεχω­ρι­στά στο Τζολ­λί­νο, στις 28 Δεκέμ­βρη με τη «Γιορ­τή της φωτιάς» («Φέστα ντε λου φόκου»).

Το σπι­τί­σιο δρώ­με­νο «Πουκ­κέ­ντα», γίνε­ται την παρα­μο­νή, 8 Δεκέμ­βρη, γιορ­τή για την Πανα­γιά, στο χωριό Καλη­μέ­ρα. Τη μέρα αυτή νηστεύ­ου­νε και το έθι­μο είναι να τρώ­νε γεμι­στό ζυμω­τό ψωμί (πού­κε) με τόνο, κάπα­ρη, τυρί, αντζού­γες ή, όπως γινό­τα­νε τα παλιά χρό­νια, παρα­γε­μι­σμέ­νο με ελιές και φουρ­νι­στό. Ετσι, με καλο­και­ριά, οι γκρε­κά­νοι πάνε στην εξο­χή, στη θάλασ­σα, στο δάσος, όπου τρώ­νε το γεμι­στό ζυμω­τό ψωμί, σαν τα δικά μας «Κού­λου­μα». Και καθώς οι μανά­δες ταΐ­ζου­νε τα μωρά τους στην Καλη­μέ­ρα, «Ναν­να­ρί­ζο­νε το μπα­μπι­νάι» («Νανου­ρί­ζου­νε το μωράκι»):

«Νινό, νινό, νινό!
εβό προϊ σε σχερετό!
Νγκο­τα­νί­σο­με εκιμέσα
Τ ίσε Ρία, τ ίσε ο Κριστό!
Μπι μπο, μπι μπο, μπι μπο!
Αντο πρά­μα λέο βο.
Σ’ αγκα­πό, μα τι καρντία,
σε φιλό, μα τι φοντίσα».

Μετα­γλώτ­τι­ση:

«Νινό, νινό, νινό!
εγώ πρωί σε χαιρετώ
γονα­τί­ζω στα πόδια σου
είτε είσαι βασιλιάς,
είτε είσαι ο Χριστός!
Μπι μπο, μπι μπο, μπι μπο!
άλλο πράγ­μα λέγω γω.
Σ’ αγα­πώ, με την καρδιά
και σε φιλώ, με τη φωτιά (αγά­πη)».

Η τρα­νή γιορ­τή το Δεκέμ­βρη είναι βέβαια τα Χρι­στού­γεν­να, με τα παρα­δο­σια­κά έθι­μα, τα παρα­δο­σια­κά γλυ­κί­σμα­τα, όπως είναι οι λου­κου­μά­δες, πορ­κε­ντού­ζι, καλαν­γκί, τα χρυ­σά και τα φαντα­χτε­ρά στο­λί­δια για το χρι­στου­γεν­νιά­τι­κο δέντρο, το παι­χνί­δι με την τόμπο­λα στα σπί­τια και άλλα.

Ξεχω­ρι­στά στο Κοριλ­λιά­νο ντ’ Οτρα­ντο τα Χρι­στού­γεν­να στή­νου­νε «ζωντα­νή φάτ­νη» («πρε­σέ­πε βιβέ­ντε»), με την Πανα­γιά να βαστά το νιο­γέν­νη­το Χρι­στό στην αγκα­λιά της περι­τρι­γυ­ρι­σμέ­νη με τον Ιωσήφ, τους ποι­μέ­νες με αρνά­κια και μοσχα­ρά­κια, τους μάγους, ντυ­μέ­νους με χιτώ­νες και χλα­μύ­δες, κι επο­χι­κά φρού­τα γύρω.

Στο Γκαλ­λι­τσα­νό, που λογα­ριά­ζε­ται για Ακρό­πο­λη στη «Μεγά­λη Ελλά­δα», την άλλη μέρα από τα Χρι­στού­γεν­να, στις 26 Δεκέμ­βρη, γιορ­τά­ζου­νε τις «Ευχα­ρι­στί­ες στην Πανα­γιά». Φτιά­χνου­νε τα παρα­δο­σια­κά χρι­στου­γεν­νιά­τι­κα γλυ­κί­σμα­τα με μέλι, αλεύ­ρι, αμύ­γδα­λα, καρύ­δια, ξερά σύκα, στα­φί­δες, μαντα­ρί­νια, τα «πετρά­λια» και τα «πλου­τά­ρια». Οι λαϊ­κοί οργα­νο­παί­χτες παί­ζου­νε ταμπου­ρέλ­λο, οργα­νέ­το, λύρα, τσα­μπού­να, οι μικροί σφυ­ρί­χτρες και χορεύ­ου­νε «Ταρα­ντέλ­λα», παρα­δο­σια­κό χορό σ’ όλη τη «Μεγά­λη Ελλάδα».

Το χορό σέρ­νει ο αρχι­χο­ρευ­τής που κανο­νί­ζει το μπά­σι­μο και το ξέβγαλ­μα από τον κύκλο. Χορεύ­ε­ται με ζευ­γά­ρια, δυο άντρες, ή άντρας και γυναί­κα. Ξεχω­ρι­στά είναι τα «πατή­μα­τα» από τους χορευ­τές και στα δυο ζευ­γά­ρια. Ανά­με­σα στους άντρες, συμ­βο­λι­κά προ­σπα­θού­νε ποιος θα κατα­κτή­σει την εξου­σία, που βρί­σκε­ται στο κέντρο. Οταν οι χορευ­τές είναι άντρας και γυναί­κα, αυτός προ­σπα­θεί να γοη­τεύ­σει τη χορεύ­τρια με βήμα­τα λιγό­τε­ρο βάρ­βα­ρα και περισ­σό­τε­ρο ευγενικά.

Οι γκρε­κά­νοι τρα­γου­δά­νε το Χρι­στό στην «γκρί­κο» γλώσ­σα. Ο Ερνέ­στο Απρί­λε από την Καλη­μέ­ρα, τρα­γου­δά­ει το τρα­γού­δι «Κρι­στε­μού­ντι»:

«Τίσε όριο, Κριστεμούντι,
πόσο, πόσο εβό σ’ αγκαπόβο!
Εσού κέκι κού­ντου μένα
εβό πάντα στέο με Σένα.
Κε ίου μάι κανέ κακόβο
ε μου πέτι πλέ­ον αμπρόβο!»

Μετα­γλώτ­τι­ση:

«Χρι­στού­λη μου»
«Πόσο εισ’ ωραί­ος, Χρι­στού­λη μου,
πόσο, πόσο σ’ αγαπώ!
Εσύ μικρού­λης σαν κι εμένα,
κι εγώ πάντα είμαι μ’ εσένα.
Κι έτσι ποτέ κακό κανένα
δε μου πέφτει πλέ­ον εμπρός!»

Και η Μαρία Γκρά­σι από το Κορι­λιά­νο ντ’ Οτρά­ντο, τρα­γου­δά το τρα­γού­δι «Ο μπομπινάτσι»:

«Εμπα ασα­τία ασατία
κα μπλό­νι ο Μπομπινάτσι,
μα ιβα­στά ανι­τά τα τία
να κού­σι κίνο κα λένε τα πεντία.
Μότε ικούι κα ντε πάνε ις ιγκλισία,
ιγκλέι μα ε το κού­νε μαγκά,
μότε ικούι κα λένε τιν Αβε Μαρία,
ασκό­νι το κόκ­κα­λο κε κχελά.
Ενε όλο χαρού­με­νο, ιαι πιστέι
κα εν έχι μπέο Γκιουντέι,
να τον βάλου­νε ις ο στραβό,
ιαι αγκα­πού­νε το Κριστό».

Μετα­γλώτ­τι­ση:

«Το παι­δά­κι» («ο Χριστούλης»)
«Μπες σιγά σιγά
για­τί κοι­μά­ται το παιδάκι,
μα ανοι­χτά βαστά τ’ αφτιά
ν’ ακού­σει κεί­νο που λένε τα παιδιά.
Οταν ακού­ει πως δεν παν στην εκκλησιά,
κλέ­ει μα δεν τον ακού­νε πια.
Οταν ακού­ει να λένε Χαί­ρε Μαρία
σηκώ­νει το κεφά­λι και γελά.
Είναι όλο χαρού­με­νο, για­τί πιστεύει
πως δεν έχει πια Ιουδαίους,
να τον βάλουν στο σταυρό,
για­τί αγα­πού­νε το Χριστό».

Στον τόμο «La poesia Grica», που επι­με­λή­θη­κε ο Antonio Anchora (Αντό­νιο Άνκο­ρα), από το Κορι­λιά­νο ντ’ Ότρα­ντο, υπάρ­χου­νε κι άλλα ποι­ή­μα­τα στην «γκρί­κο» για το Χρι­στό. Ο Αντό­νιο συνέ­χι­σε μέχρι το θάνα­τό του τη σαλε­ντι­νή παρά­δο­ση στη μου­σι­κή, στο τρα­γού­δι και στην ποί­η­ση, με πολ­λές καλ­λι­τε­χνι­κές και πνευ­μα­τι­κές εκδηλώσεις.

ΣΣ |>
Calimera, Carpignano Salentino, Castrignano de ‘Greci, Corigliano d’Otranto, Cutrofiano, Martano, Martignano, Melpignano, Soleto, Sternatia και Zollino: έντε­κα δήμοι που απαρ­τί­ζουν την Grecìa Salentina και που παρά τις χίλιες δυσκο­λί­ες δια­τή­ρη­σαν την ελλη­νι­κή διά­λε­κτο και παρα­δό­σεις με πολι­τι­σμι­κής ζωής grika.

Zeni sù en ise ettù sti Kalimera = Ξένος‑η δεν είσαι εδώ στην Καλημέρα

Τελευ­ταία γίνε­ται προ­σπά­θεια για την ανα­βί­ω­ση και δια­τή­ρη­ση του πολι­τι­σμού και της γλώσ­σας grika, που είχαν σχε­δόν εξα­φα­νι­στεί μετά την κατά­κτη­ση των Νορ­μαν­δών τον 11ο αιώνα.
Το Grikoείναι μια γλώσ­σα που περι­λαμ­βά­νει εκφρά­σεις σύγ­χρο­νων ελλη­νι­κών και νεο-λατι­νι­κών λέξε­ων και το ιτα­λι­κό κοι­νο­βού­λιο την ανα­γνώ­ρι­σε επί­ση­μα ως γλωσ­σι­κή μειο­νό­τη­τα των οικεί­ων δήμων.
Στην Ιτα­λία υπάρ­χουν δύο ελλη­νό­φω­νες περιο­χές, η Grecìa Salentina και η Bovesia στην Καλα­βρία, στην περιο­χή Reggio.

Εδώ όλο το αφιέ­ρω­μα των Χριστουγέννων