Δήμος Καισαριανής — Μουσείο ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης: «Όταν έφυγαν τ’ αγάλματα»

Η Δημο­τι­κή βιβλιο­θή­κη Και­σα­ρια­νής και οι εκδό­σεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ παρου­σιά­ζουν «μια ιστο­ρία για τη φιλία και την αντί­στα­ση» το βιβλίο της Αγγε­λι­κής Δαρ­λά­σης «όταν έφυ­γαν τ’ αγάλ­μα­τα» στο Μου­σείο ΕΑΜι­κής Εθνι­κής Αντί­στα­σης. Μαζί μας η συγ­γρα­φέ­ας, συζη­τά­ει και απα­ντά­ει στις ερω­τή­σεις του κοινού.

Η Αγγε­λι­κή Δαρ­λά­ση γεν­νή­θη­κε και μεγά­λω­σε στην Αθή­να. Σπού­δα­σε Θεα­τρο­λο­γία στο Τμή­μα Θεα­τρι­κών Σπου­δών της Αθή­νας κι έκα­νε μετα­πτυ­χια­κές σπου­δές στις Παρα­στα­τι­κές Τέχνες στο Royal Central School of Speech and Drama. Έχει δου­λέ­ψει σε θέα­τρο, κινη­μα­το­γρά­φο και τηλε­ό­ρα­ση, και διδά­σκει Δημιουρ­γι­κή Γρα­φή και Θέα­τρο-Θεα­τρι­κή Παι­δεία. Γρά­φει από το 2000. Αρκε­τά βιβλία και θεα­τρι­κά της έργα έχουν δια­κρι­θεί. Το Παλιό­παι­δο (2014): Ανα­γρα­φή στον Διε­θνή Τιμη­τι­κό Πίνα­κα της ΙΒΒΥ για τη συγ­γρα­φή, Βρα­βείο για τη συγ­γρα­φή και την εικο­νο­γρά­φη­ση Κύκλου Ελλη­νι­κού Παι­δι­κού Βιβλί­ου. Με λένε… Σύν­νε­φο ή οι άγρα­φες σελί­δες μιας Νεφέ­λης (2012): Βρα­χεία λίστα Κρα­τι­κών Βρα­βεί­ων, Κύκλου Ελλη­νι­κού Παι­δι­κού Βιβλί­ου και Περιο­δι­κού «Ανα­γνώ­στης». Το Δέντρο που είχε φτε­ρά (2010): Βρα­χεία λίστα Κρα­τι­κών Βρα­βεί­ων και Περιο­δι­κού «Δια­βά­ζω». Τότε που κρύ­ψα­με έναν άγγε­λο (2009): Βρα­βείο Κύκλου Ελλη­νι­κού Παι­δι­κού Βιβλί­ου, White Raven της Διε­θνούς Βιβλιο­θή­κης Νεό­τη­τας Μονά­χου, Κρα­τι­κό Βρα­βείο Παι­δι­κού Θεα­τρι­κού έργου για τη θεα­τρι­κή μετα­φο­ρά του. Ονει­ρο­φύ­λα­κες (2004): Κρα­τι­κό Βρα­βείο Παι­δι­κής-Νεα­νι­κής Λογο­τε­χνί­ας. Κάπο­τε ήταν ένα κορί­τσι που είχε ακού­σει τα αγάλ­μα­τα να τρα­γου­δούν, είχε χορέ­ψει μαζί τους στο φως του φεγ­γα­ριού, τα είχε δει να δακρύ­ζουν. Επει­δή τα αγάλ­μα­τα τις νύχτες ζωντα­νεύ­ουν. Η Αγγε­λί­να το ήξε­ρε καλά αυτό, αφού μεγά­λω­σε μέσα στο μου­σείο σχε­δόν. Άλλω­στε, το ότι είχε ένα ολό­κλη­ρο κι ένα μισό, «κατα­ρα­μέ­νο» χέρι την έκα­νε να τους μοιά­ζει ακό­μα περισ­σό­τε­ρο. Με εξαί­ρε­ση τον Τίκο, τον μόνο σάρ­κι­νο φίλο της, τα αγάλ­μα­τα ήταν οι καλύ­τε­ροί της φίλοι. Όταν ο Μου­σο­λί­νι κήρυ­ξε τον πόλε­μο στην Ελλά­δα, ο φόβος ότι θα επι­κρα­τή­σει το σκο­τά­δι του ναζι­σμού έγι­νε ακό­μα ισχυ­ρό­τε­ρος. Κι όσοι σχε­τί­ζο­νταν με το μου­σείο, από τους αρχαιο­λό­γους μέχρι τους απλούς εργά­τες, όλοι μοι­ρά­ζο­νταν μια κοι­νή αγω­νία· όλοι προ­στά­τευαν το ίδιο μυστι­κό, που έμοια­ζε να συνο­ψί­ζε­ται σε μία και μόνο φρά­ση: «Να προ­λά­βου­με…». Η Αγγε­λί­να θα θελή­σει να μάθει εκεί­νο το μυστι­κό και θα βοη­θή­σει τον Τίκο να κρύ­ψει το δικό του. Μια βαθιά ανθρώ­πι­νη κι αντι­πο­λε­μι­κή ιστο­ρία για τη φιλία, την ενη­λι­κί­ω­ση, την ανα­ζή­τη­ση ταυ­τό­τη­τας και την ανά­γκη δια­τή­ρη­σης της πολι­τι­στι­κής κλη­ρο­νο­μιάς, βασι­σμέ­νη στην πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία της από­κρυ­ψης των αρχαιο­τή­των του Εθνι­κού Αρχαιο­λο­γι­κού Μου­σεί­ου, κατά τη διάρ­κεια του Ελλη­νοϊ­τα­λι­κού πολέμου.

|> αυτο­πα­ρου­σί­α­ση |> … Καλές τέχνες, Συγ­γρα­φέ­ας — Σκη­νο­θέ­της | Θεα­τρο­λό­γος |> «Γρά­φω από τότε που θυμά­μαι τον εαυ­τό μου. Δια­βά­ζω μετά μανί­ας επί­σης από τότε. Μεγα­λώ­νο­ντας υπήρ­χαν φορές που ονει­ρευό­μουν να γίνω συγ­γρα­φέ­ας. Μεγα­λώ­νο­ντας ακό­μη πιο πολύ είδα πως ίσως τελι­κά τα όνει­ρα να μπο­ρούν και να πραγ­μα­το­ποι­η­θούν, αρκεί να τα πιστέ­ψεις και να προ­σπα­θή­σεις πολύ γι’ αυτά. Και να μην πάψεις ποτέ να προσπαθείς».

Όταν έφυ­γαν τ’ αγάλ­μα­τα — Συγ­γρα­φέ­ας Αγγε­λι­κή Δαρ­λά­ση, Πρό­λο­γος: Άλκη Ζέη (ISBN: 978–618-03–0350‑6, 224 σελί­δες, ημε­ρο­μη­νία Έκδο­σης 16/11/2015) Μια ιστο­ρία για την ταυ­τό­τη­τα, τη φιλία και την ανθρω­πιά με φόντο τη σχε­τι­κά άγνω­στη ιστο­ρία της από­κρυ­ψης των αγαλ­μά­των του Εθνι­κού Αρχαιο­λο­γι­κού Μου­σεί­ου κατά τη διάρ­κεια του Ελλη­νοϊ­τα­λι­κού πολέ­μου.

Περι­γρα­φή από το προ­λο­γι­κό σημεί­ω­μα της Άλκης Ζέη

• Το βιβλίο εντάσ­σε­ται στον 6ο Μαρα­θώ­νιο Ανά­γνω­σης «Ήρω­ες και ηρω­ί­δες του χτες και του σήμε­ρα» που διορ­γα­νώ­νουν οι εκδό­σεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ από τον Οκτώ­βριο 2016 έως τον Μάιο 2017. Το βιβλίο ανή­κει στην ομά­δα βιβλί­ων που πρέ­πει να δια­βά­σουν οι μαθη­τές και οι μαθή­τριες της ΣΤ’ Δημοτικού.
  Κάπο­τε ήταν ένα κορί­τσι που είχε ακού­σει τα αγάλ­μα­τα να τρα­γου­δά­νε, είχε χορέ­ψει μαζί τους στο φως του φεγ­γα­ριού, τα είχε δει να δακρύζουν.
• Επει­δή τα αγάλ­μα­τα τις νύχτες ζωντα­νεύ­ουν. Η Αγγε­λί­να το ήξε­ρε καλά αυτό αφού μεγά­λω­σε μέσα στο μου­σείο σχε­δόν. Άλλω­στε, το ότι είχε ένα ολό­κλη­ρο κι ένα μισό, «κατα­ρα­μέ­νο» χέρι την έκα­νε να τους μοιά­ζει ακό­μα περισ­σό­τε­ρο. Με εξαί­ρε­ση τον Τίκο, τον μόνο σάρ­κι­νο φίλο της, τα αγάλ­μα­τα ήταν οι καλύ­τε­ροί της φίλοι.
• Όταν ο Μου­σο­λί­νι κήρυ­ξε τον πόλε­μο στην Ελλά­δα, ο φόβος ότι θα επι­κρα­τή­σει το σκο­τά­δι του ναζι­σμού έγι­νε ακό­μα ισχυ­ρό­τε­ρος. Κι όσοι σχε­τί­ζο­νταν με το Μου­σείο, από τους αρχαιο­λό­γους μέχρι τους απλούς εργά­τες, όλοι μοι­ρά­ζο­νταν μια κοι­νή αγω­νία· όλοι προ­στά­τευαν το ίδιο μυστι­κό που έμοια­ζε να συνο­ψί­ζε­ται σε μία και μόνο φρά­ση: «Να προλάβουμε…».
• Η Αγγε­λί­να θα θελή­σει να μάθει εκεί­νο το μυστι­κό και θα βοη­θή­σει τον Τίκο να κρύ­ψει το δικό του.
• Μια βαθιά ανθρώ­πι­νη κι αντι­πο­λε­μι­κή ιστο­ρία για τη φιλία, την ενη­λι­κί­ω­ση, την ανα­ζή­τη­ση ταυ­τό­τη­τας και την ανά­γκη δια­τή­ρη­σης της πολι­τι­στι­κής κλη­ρο­νο­μιάς, βασι­σμέ­νη στην πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία της από­κρυ­ψης των αρχαιο­τή­των του Εθνι­κού Αρχαιο­λο­γι­κού Μου­σεί­ου, κατά τη διάρ­κεια του Ελλη­νοϊ­τα­λι­κού πολέμου.
• «Πόλε­μος, Αντί­στα­ση, Απε­λευ­θέ­ρω­ση, όλα περ­νούν μέσα από τον κόσμο της μικρής ηρω­ί­δας. Κι έτσι η συγ­γρα­φέ­ας μαθαί­νει στα παι­διά, χωρίς διδα­κτι­σμό, πως η Αντί­στα­ση δεν είναι μόνο τα όπλα… Δε γρά­φει η Αγγε­λι­κή Δαρ­λά­ση, κεντά­ει βελο­νιά βελο­νιά, και κάνει να αγα­πη­θούν αυτά που κρύ­βει μέσα του ένα μουσείο».

«Θυμά­μαι, ήταν Σεπτέμβρης»…Η φωνή της αρχι­κά ήταν άχρωμη.
«Ο Σεπτέμ­βρης που ανα­γκα­στή­κα­με να εγκαταλείψου­με το σπί­τι μας, το βιος μας, τη ζωή μας. Ήταν όμορ­φο το σπί­τι μας. Δίπα­το, με παρά­θυ­ρα μεγά­λα. Με κρυστάλ­λινους πολυ­ε­λαί­ους, δρύ­ι­να πατώ­μα­τα, ζωγρα­φι­σμέ­να πλα­κά­κια στα μπά­νια. Στα παρά­θυ­ρα η μητέ­ρα είχε όμορ­φες γαλα­ζο­πρά­σι­νες κουρ­τί­νες από δαμα­σκη­νό ύφα­σμα. Τα τρα­πέ­ζια ήταν πάντα στρω­μέ­να με κεντη­τά τραπεζο­μάντιλα. Στους τοί­χους ζωγρα­φιές και φωτο­γρα­φί­ες σε κορ­νί­ζες. Στα παρά­θυ­ρα ζου­μπού­λια και γεράνια.
»Όταν όμως, εκεί­νο τον Σεπτέμ­βρη, άρχι­σε το μακε­λειό, αν θέλα­με να σωθού­με, έπρε­πε να φύγου­με όπως όπως, παρα­τώ­ντας τα πάντα πίσω μας. Πηγαινοερχόμα­σταν οι γυναί­κες πανι­κό­βλη­τες να πάρου­με φεύγοντας
«Πόλε­μος, Αντί­στα­ση, Απε­λευ­θέ­ρω­ση, όλα περ­νούν μέσα από τον κόσμο της μικρής ηρω­ί­δας. Κι έτσι η συγ­γρα­φέ­ας μαθαί­νει στα παι­διά, χωρίς διδα­κτι­σμό, πως η Αντί­στα­ση δεν είναι μόνο τα όπλα… Δε γρά­φει η Αγγε­λι­κή Δαρ­λά­ση, κεντά­ει βελο­νιά βελο­νιά, και κάνει να αγα­πη­θούν αυτά που κρύ­βει μέσα του ένα μου­σείο» …μαζί μας ό,τι τύχαι­νε ή ό,τι μπο­ρεί και να μας χρεια­ζό­ταν. Λίγα ρού­χα, τα στέ­φα­να του γάμου της μάνας, την εικό­να της Πανα­γιάς, τα χαρ­τιά μας. Κοσμή­μα­τα και φλουριά.
»Μπαι­νό­βγαι­να ταραγ­μέ­νη κι εγώ ρίχνο­ντας κλε­φτές ματιές στα πράγ­μα­τα γύρω μου∙ οι καρέ­κλες, τα βάζα με τα λου­λού­δια που ήθε­λε άλλαγ­μα το νερό τους, τα κεντη­μέ­να μαξι­λα­ρά­κια που κάθε πρωί τα χτυ­πού­σα μαλα­κά ν’ αφρα­τέψουν. Απο­χαι­ρε­τού­σα το σπί­τι βου­βά. Από τα πόμο­λα μέχρι το πιά­νο, χαϊ­δεύ­ο­ντας τρι­γύ­ρω παντού με το βλέμ­μα. Δεν ήταν τα πράγ­μα­τα που με ένοια­ζαν. Ήταν η φιλό­ξε­νη θαλ­πω­ρή τους, η συντρο­φιά κι οι ανα­μνή­σεις μας που είχαν ακου­μπή­σει απλό­χε­ρα πάνω τους».
Έκα­νε μια παύ­ση. Άφη­σε έναν μικρό ανα­στε­ναγ­μό. Έβα­λε το τυλιγ­μέ­νο βαζά­κι στο κιβώ­τιο. Πήρε ένα ακό­μα φύλ­λο εφημερίδας.
«Τότε, θυμά­μαι, ήρθε η μικρή μου αδερ­φή, η Αγγέ­λα. Ήταν μόλις έξι χρο­νών. Τα μάτια της γεμά­τα δάκρυα. Μ’ έπια­σε από το χέρι και με πήγε στο σερ­βάν, μπρο­στά από τα γυά­λι­να παι­χνί­δια. Ποιος να ’ξερε άρα­γε από ποιον και πότε αγο­ρα­σμέ­να. Ίσως κάπο­τε πολύ παλιά σε κάποιο πα­ζάρι. Θυμά­μαι ήταν ένα σκυ­λά­κι, μια γάτα, ένα κορί­τσι, ένα αγό­ρι, μια μαϊ­μού, ένα άλο­γο, ένας κύκνος.
»Από τότε που ήμουν κι εγώ μικρό παι­δί θυμά­μαι πως εκεί­να τα γυά­λι­να αγαλ­μα­τά­κια βρί­σκο­νταν πάντο­τε αρα­διασμένα όμορ­φα πάνω στη δεξιά άκρη στο σερ­βάν του καθη­με­ρι­νού δωμα­τί­ου. Και ήταν λες κι εκεί­νο το διά­φα­νο γυα­λί απ’ το οποίο ήταν καμω­μέ­να να μάγευε. Να μά­γευε κάθε παι­δί που μεγά­λω­νε σ’ εκεί­νο το σπί­τι ή κάθε παι­δί που ερχό­ταν επι­σκέ­πτης. Όλα ήθε­λαν να παί­ξουν με εκεί­να τα γυά­λι­να παιχνίδια.
»Κι η μάνα τα έβγα­ζε προ­σε­κτι­κά ένα ένα και μας τα έδι­νε. Και μετά, όταν τελεί­ω­νε το παι­χνί­δι, τα έβα­ζε και πάλι στη θέση τους. Κάπο­τε όταν ήμουν μικρή έπαι­ζα εγώ μαζί τους. Αργό­τε­ρα ο αδερ­φός μου ο Μιχά­λης. Τώρα είχε έρθει η σει­ρά της μικρής Αγγέλας.
»Ήταν πλέ­ον αρκε­τά μεγά­λη για να μην υπάρ­χει φόβος να τα σπά­σει. Όλο και κάποιο παι­δί, όσο προ­σε­κτι­κό και να ’ταν… ε, όλο και κάποιο θα έσπα­γε. Γι’ αυτό και με τα χρό­νια τα παι­χνι­δά­κια είχαν λιγο­στέ­ψει. Η μικρή μου αδερ­φή δεν είχε προ­λά­βει να τα χαρεί. Λίγες οι φορές που την είχαν αφή­σει ως τότε. Η παρά­δο­ση ήθε­λε να παίζου­με μαζί τους απ’ όταν γινό­μα­σταν έξι χρο­νών. Κι εκεί­νη είχε μόλις πριν από έναν μήνα γίνει έξι. Δε θα προ­λά­βαι­νε, λοι­πόν, να παί­ξει και τώρα έπρε­πε να φύγου­με από το σπί­τι. Έρχο­νταν οι εχθροί. Αλλά εκεί­νης εκεί, στα γυάλι­να παι­χνί­δια, το μυα­λό της. Το παρά­πο­νό της.
»“Να τα πάρω μαζί μου, Ντου­ντού;” με ρώτη­σε κλαμένη.
»Κι εγώ της είπα πως δεν είχα­με χώρο.
»“Να πάρω έστω ένα;”
»“Φυσι­κά και να πάρεις. Κάμε γρή­γο­ρα μόνο”.
»Κι εκεί­νο το καη­μέ­νο το μικρά­κι κοι­τού­σε θλιμ­μέ­να και δεν ήξε­ρε ποιο να διαλέξει.
»Της έδω­σα το πρώ­το που έπια­σα από το σερ­βάν και της είπα να μη χασο­με­ρά­ει. Η μικρή όμως είχε πει­σμώ­σει κι ήθε­λε να πάρει κι άλλα, δεν ήξε­ρε ποιο να δια­λέ­ξει, δεν ήθε­λε να δια­λέ­ξει, δεν μπο­ρού­σε. Θύμω­σα. Δεν είχα­με ώρα για ανό­η­τα παι­δια­ρί­σμα­τα. Έβα­λε τα κλά­μα­τα. Στύ­λωσε τα πόδια της. Είπε πως δε θα πήγαι­νε πουθενά.
»Κι η μάνα από κάτω ούρ­λια­ζε να βια­στού­με και τα άλο­γα χλι­μί­ντρι­ζαν και κάπου από μακριά ακού­γο­νταν φωνές, κλά­μα­τα, ουρ­λια­χτά, πυροβολισμοί.
»“ Έλα, μην κλαις κι εγώ θα σ’ τα κρύ­ψω, όταν γυρίσου­με να έρθεις να τα βρεις να παί­ξεις” με θυμά­μαι να της λέω αυθόρ­μη­τα, χωρίς να το καλο­σκε­φτώ, για να την πεί­σω να συμ­βι­βα­στεί. Δεν είχα­με χρό­νο για πεί­σμα­τα. Πήγα στον διά­δρο­μο, τρί­το πλα­κά­κι αρι­στε­ρά, μπρο­στά από την πόρ­τα της κου­ζί­νας. Ένα πλα­κά­κι σπα­σμέ­νο στη μια του άκρη. Από κάτω το πάτω­μα κού­φιο. Ήταν η κρυ­ψώ­να για τα μυ­στικά των παι­διών εκεί­νου του σπι­τιού. Ανα­σή­κω­σα το πλα­κά­κι. Κι έβα­λα εκεί μέσα ένα ένα όλα εκεί­να τα γυά­λινα παι­χνί­δια των παι­δι­κών μας χρό­νων. Τα παι­χνί­δια ενός παι­διού που δεν πρό­λα­βε να παί­ξει μαζί τους. Κι όλα χω­ρέσανε. Εκτός από εκεί­νη τη μικρή μαϊ­μού. Εκεί­νη περίσ­σεψε. Έβα­λα και πάλι το πλα­κά­κι στη θέση του.
»“Να θυμά­σαι, τρί­το πλα­κά­κι αρι­στε­ρά, μπρο­στά από το κατώ­φλι της κου­ζί­νας” είπα στην αδερ­φή μου. “ Όταν θα γυρί­σου­με, θα τα βγά­λου­με να παί­ξεις με όλα, ναι;”
»Κι εκεί­νη συμ­φώ­νη­σε. Και φύγα­με. Κι απέ­μει­ναν εκεί τα γυά­λι­να παι­χνί­δια κρυμ­μέ­να. Και κρα­τού­σε στο ένα χέρι τη γυά­λι­νη μαϊ­μού κι εγώ της κρα­τού­σα την κού­κλα της. Ναι, εκεί­νη που είναι στο κομο­δί­νο μου χρό­νια τώρα.
»“Μην κλαις, μαϊ­μού. Μην κλαις, μαϊ­μού, και σ’ αγα­πάει η Ντου­ντού” την άκου­γα να ψιθυ­ρί­ζει σ’ όλο τον δρό­μο πάνω στο κάρο.
»Ντου­ντού με φώνα­ζαν χαϊ­δευ­τι­κά όταν ήμουν μικρή. Ντου­ντού στα τούρ­κι­κα σημαί­νει κάτι σαν μικρή κυρία, νομί­ζω. Και μου έμει­νε. Ακό­μα κι όταν μεγά­λω­σα με φώ­ναζαν έτσι καμιά φορά οι γονείς μου. Κι όταν η Αγγέ­λα άρχι­σε να μιλά­ει, έτσι με φώνα­ζε. Κι ας ήμουν πλέ­ον μεγά­λη. Την περ­νού­σα κοντά δώδε­κα χρόνια.
»“Ντου­ντού” μου φαί­νε­ται πως άκου­γα παντού γύρω μου, όταν ξαφ­νι­κά βρέ­θη­κα στρι­μωγ­μέ­νη σε μια βάρ­κα. Μέσα στον πανι­κό να προ­λά­βου­με να μπού­με στις βάρ­κες είχα χάσει και την Αγγέ­λα και τη μάνα. Ήταν δίπλα μου στο λιμά­νι, αλλά όταν με τα πολ­λά μπή­κα στη βάρ­κα δεν τις έβλε­πα που­θε­νά ανά­με­σά μας. “Αγγε­λά­κι” με θυμά­μαι να ουρ­λιά­ζω. Αλλά γύρω μου ούρ­λια­ζαν τόσοι πολ­λοί. Έκλαι­γαν και θρη­νού­σαν τόσοι. Θα την έχει η μάνα στον νου της. Θα της κρα­τά­ει το χέρι η μάνα, σκε­φτό­μουν. Επα­να­λάμ­βα­να εκεί­νη τη σκέ­ψη σαν προ­σευ­χή ξανά και ξανά κι έσφιγ­γα στην αγκα­λιά μου την κού­κλα της, αυτό που απέ­μει­νε σε μένα από εκεί­νη. Όλα αυτά τα χρό­νια. Είναι η μόνη παρη­γο­ριά μου να σκέ­φτο­μαι πως η Αγγέ­λα, το αγγε­λά­κι μας, ήταν με τη μάνα. Και σώθη­καν κι οι δυο. Μπο­ρεί να σκο­τώ­θη­κε ο αδερ­φός μου ο Μιχά­λης, μπο­ρεί ο πατέ­ρας να μην είχε γυρί­σει ποτέ όταν βγή­κε να βρει τον Τούρ­κο φίλο του να ζητή­σει προ­στα­σία, αλλά του­λά­χι­στον η μάνα κι η Αγγέ­λα είναι καλά. Ζωντα­νές. Ζού­νε κάπου έχο­ντας συντρο­φιά η μία την άλλη. Κι έχει η αδερ­φή μου τη μικρή γυά­λι­νη μαϊ­μού μαζί της να της θυμί­ζει τη μεγά­λη αδερ­φή της. Κι έχω εγώ την κού­κλα της. Μα­ζί της χαϊ­δεύω και αγκα­λιά­ζω τη μικρή μου αδερφή.

»Το έχω κάνει τάμα. Να μ’ αξιώ­σει η Πανα­γιά να πάω πίσω, σ’ εκεί­νο το σπί­τι. Να παρα­κα­λέ­σω τους νέους ιδιο­κτή­τες να μπω μέσα. Μόνο για λίγο. Τίπο­τα άλλο δε με νοιά­ζει. Μόνο να σηκώ­σω εκεί­νο το πλα­κά­κι. Κι αν λεί­πουν τα γυά­λι­να παι­χνί­δια, θα μερέ­ψει η ψυχή μου. Θα γαλη­νέ­ψω. Θα είναι το μόνο σημά­δι πως η μικρή μου αδερ­φή έζη­σε. Γύρι­σε και πήρε τα γυά­λι­να παι­χνί­δια της. Αν όχι, θα πεθά­νω με τον καη­μό και την ελπίδα».

βιβλιο­κρι­τι­κή από την Έλε­να Αρτζα­νί­δου συγ­γρα­φέα – εκπαιδευτικό

Πες ένα βιβλίο: «Όταν έφυ­γαν τ’ αγάλ­μα­τα», Αγγε­λι­κή Δαρ­λά­ση, εξώ­φυλ­λο: Μυρ­τώ Δελη­βο­ριά, εκδ. Μεταίχμιο

Για­τί! Ρωτά­τε γιατί;

Μα για­τί είναι μια συγκλο­νι­στι­κή αντι­πο­λε­μι­κή ιστο­ρία στα χρό­νια του Ελλη­νοϊ­τα­λι­κού πολέ­μου όπου η φιλία, ο αγώ­νας, η ενη­λι­κί­ω­ση, το δια­φο­ρε­τι­κό και προ­πά­ντων η Πολι­τι­στι­κή κλη­ρο­νο­μιά πρω­τα­γω­νι­στούν και όπως λέει στο προ­λο­γι­κό σημεί­ω­μα του βιβλί­ου η κατα­ξιω­μέ­νη και αγα­πη­μέ­νη συγ­γρα­φέ­ας όλων Άλκη Ζέη:

«…Πόλε­μος, Αντί­στα­ση, Απε­λευ­θέ­ρω­ση, όλα περ­νούν, μέσα από τον κόσμο της μικρής ηρω­ί­δας. Κι έτσι η συγ­γρα­φέ­ας μαθαί­νει στα παι­διά, χωρίς διδα­κτι­σμούς, πως η Αντί­στα­ση δεν είναι μόνο τα όπλα. Υπάρ­χουν κι άλλα που μπο­ρείς να κάνεις και που απο­δει­κνύ­ο­νται τόσο γεν­ναί­ες πρά­ξεις όσο το να υπε­ρα­σπί­σεις μια πόλη ή να τινά­ξεις μια γέφυ­ρα του εχθρού…»

Αβί­α­στα η ιστο­ρία κινεί­ται ανά­με­σα σε δια­προ­σω­πι­κές σχέ­σεις, φιλί­ες μαζί με την αγω­νία της από­κρυ­ψης των αγαλ­μά­των από το Εθνι­κό Αρχαιο­λο­γι­κό Μου­σείο για να διασωθούν.

Η πλο­κή σφι­χτή, δίχως στιγ­μή να γίνε­ται βαρε­τή με τους ήρω­ες ζωντα­νούς να κινού­νται σε κάθε σκη­νή. Ο λόγος προ­σεγ­μέ­νος, συγκι­νη­τι­κός, προ­κα­λεί τον ανα­γνώ­στη και τον ανα­γκά­ζει να σκε­φτεί και να πάρει θέση.

Μια ιστο­ρία που δεί­χνει, αλλά και ζητά από το μικρό και μεγά­λο ανα­γνώ­στη να ανα­λο­γι­στεί τις αξί­ες και τις θυσί­ες όλων εκεί­νων που πρό­σφε­ραν για να είμα­στε εμείς σήμε­ρα σε μια ελεύ­θε­ρη πατρί­δα με τους θησαυ­ρούς της ιστο­ρί­ας μας ακέραιους.

Παρα­μυ­θια­κά, αέρι­να τα σύντο­μα κομ­μά­τια που παρα­θέ­τει εύστο­χα και ζηλευ­τά η συγ­γρα­φές, έτσι ο ανα­γνώ­στης παρα­τη­ρεί και συμπά­σχει με τη μικρή ηρωίδα,την Αγγε­λί­να καθώς συνο­μι­λεί ή ακού­ει τα αγάλ­μα­τα που της μιλούν, της φωτί­ζουν άγνω­στα μονο­πά­τια και τέλος οδη­γούν την παι­δι­κή ψυχή της και την καρ­διά  της να κάνει όσα μπό­ρε­σε να πράξει.

Κάθε κεφά­λαιο και μια θεα­τρι­κή σκη­νή. Κάθε παρά­γρα­φος και ένα στα­μά­τη­μα για σκέ­ψη. Κάθε διά­λο­γος και ένα σκίρ­τη­μα. Κάθε δρά­ση και ένα τσί­μπη­μα, μια αφύ­πνι­ση του Νεοέλληνα.

Θέμα: Η κοι­νή αγω­νιά όλων όσων εργά­ζο­νταν στο Εθνι­κό Αρχαιο­λο­γι­κό Μου­σείο την περί­ο­δο που ο Μου­σο­λί­νι κήρυ­ξε τον πόλε­μο στην Ελλά­δα ήταν να «προ­λά­βουν» να κρύ­ψουν τα αγάλ­μα­τα. Μια ιστο­ρία όπου η φιλία, η αντί­στα­ση, πρω­τα­γω­νι­στούν μαζί με το γκρί­ζο της επο­χής, μέχρι που φτά­νει η απε­λευ­θέ­ρω­ση με απώ­λειες που δεν στα­μα­τούν αφού έρχε­ται ο αδελ­φο­κτό­νος πόλε­μος και ο πόνος με τον αγώ­να συνεχίζονται.

Οπι­σθό­φυλ­λο: Κάπο­τε ήταν ένα κορί­τσι που είχε ακού­σει τα αγάλ­μα­τα να τρα­γου­δά­νε, είχε χορέ­ψει μαζί τους στο φως του φεγ­γα­ριού, τα είχε δει να δακρύζουν.
Επει­δή τα αγάλ­μα­τα τις νύχτες ζωντα­νεύ­ουν. Η Αγγε­λί­να το ήξε­ρε καλά αυτό αφού μεγά­λω­σε μέσα στο μου­σείο σχε­δόν. Άλλω­στε, το ότι είχε ένα ολό­κλη­ρο κι ένα μισό, «κατα­ρα­μέ­νο» χέρι την έκα­νε να τους μοιά­ζει ακό­μα περισ­σό­τε­ρο. Με εξαί­ρε­ση τον Τίκο, τον μόνο σάρ­κι­νο φίλο της, τα αγάλ­μα­τα ήταν οι καλύ­τε­ροί της φίλοι.
Όταν ο Μου­σο­λί­νι κήρυ­ξε τον πόλε­μο στην Ελλά­δα, ο φόβος ότι θα επι­κρα­τή­σει το σκο­τά­δι του ναζι­σμού έγι­νε ακό­μα ισχυ­ρό­τε­ρος. Κι όσοι σχε­τί­ζο­νταν με το Μου­σείο, από τους αρχαιο­λό­γους μέχρι τους απλούς εργά­τες, όλοι μοι­ρά­ζο­νταν μια κοι­νή αγω­νία∙ όλοι προ­στά­τευαν το ίδιο μυστι­κό που έμοια­ζε να συνο­ψί­ζε­ται σε μία και μόνο φρά­ση: «Να προλάβουμε…».
Η Αγγε­λί­να θα θελή­σει να μάθει εκεί­νο το μυστι­κό και θα βοη­θή­σει τον Τίκο να κρύ­ψει το δικό του.

Μια βαθιά ανθρώ­πι­νη κι αντι­πο­λε­μι­κή ιστο­ρία για τη φιλία, την ενη­λι­κί­ω­ση, την ανα­ζή­τη­ση ταυ­τό­τη­τας και την ανά­γκη δια­τή­ρη­σης της πολι­τι­στι­κής κλη­ρο­νο­μιάς, βασι­σμέ­νη στην πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία της από­κρυ­ψης των αρχαιο­τή­των του Εθνι­κού Αρχαιο­λο­γι­κού Μου­σεί­ου, κατά τη διάρ­κεια του Ελλη­νοϊ­τα­λι­κού πολέμου.

Ποιος το έγρα­ψε: Η βρα­βευ­μέ­νη Αγγε­λι­κή Δαρ­λά­ση που έχει το ταλέ­ντο και κεντά όταν γρά­φει ιστο­ρί­ες. Με τη ρεα­λι­στι­κή ιστο­ρία που στή­νει κατα­φέρ­νει μέσα από το κλί­μα της δύσκο­λης επο­χής του πολέ­μου να στα­θεί σε ένα γεγο­νός, αυτό της από­κρυ­ψης των αγαλ­μά­των, για να πει αλή­θειες δύσκο­λες. Να χτί­σει καλ­λι­τε­χνι­κά σκη­νι­κά που δυσκο­λεύ­ουν, αλλά προ­κα­λούν το θαυ­μα­σμό και παρα­δειγ­μα­τί­ζουν τους σημε­ρι­νούς ανα­γνώ­στες- νεο­έλ­λη­νες, προ­τρέ­πο­ντάς τους, δίχως τα πρέ­πει, να αντι­δρούν στα δύσκο­λα και να παρα­μέ­νουν και στα εύκο­λα, αν θέλουν το μέλ­λον για τον τόπο να έχει συνέχεια.

Μια αλη­θι­νή ιστο­ρία που η συγ­γρα­φέ­ας κατα­φέρ­νει να την ανα­σύ­ρει, να την στή­σει και να δώσει τις αλή­θειες της με επιτυχία.

Η πολυ­ε­πί­πε­δη ιστο­ρία της Αγγε­λι­κής Δαρ­λά­ση, επα­να­φέ­ρει στο προ­σκή­νιο επο­χές δύσκο­λες που κάποιοι θεω­ρούν πως αυτές οι λογο­τε­χνι­κές ιστο­ρί­ες είναι παρα­ει­πω­μέ­νες και παρω­χη­μέ­νες. Κάνουν λάθος.

Η συγ­γρα­φέ­ας με το πεί­σμα της και τις θέσεις της ανα­γκά­ζει όσους αρέ­σκο­νται στα εύκο­λα και απλά  να στα­θούν και να προ­σέ­ξουν ξανά θέμα­τα που είναι η σκυ­τά­λη της συνέ­χειας κάθε λαού.

Και επει­δή η Λογο­τε­χνία πρέ­πει να είναι πολ­λά βήμα­τα μπρο­στά, οφεί­λει να δια­τη­ρεί με ακε­ραιό­τη­τα και αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα αυτές τις ιστο­ρί­ες και να τις πάει και ακό­μα παρα­πέ­ρα, αυτό δια­φαί­νε­ται πως ενστερ­νί­ζε­ται και η Αγγε­λι­κή Δαρ­λά­ση για αυτό με σεβα­σμό και επι­τυ­χία το υπηρετεί.

Εικό­νες: Η Μυρ­τώ Δελη­βο­ριά έχει κάνει ένα υπέ­ρο­χο εικα­στι­κό εξώφυλλο.

Ωραία παρά­γρα­φος: …«Κοι­τά­ζω τα νύχια του χεριού μου, που είναι βρό­μι­κα, όπως και τότε. Αγγί­ζω τον κορ­μό ενός δέντρου. Η χαραγ­μέ­νη ημε­ρο­μη­νία μόλις που διακρίνεται:

« 28 ΟΚΤ 1940. ΟΧΙ» Πώς πέρα­σαν τόσα χρό­νια; Πού πήγαν τόσα χρό­νια; Πού πήγαν τόσοι άνθρωποι;…

…Τώρα κρα­τάω στον κόρ­φο μου ένα τσί­γκι­νο κου­τί που άλλο­τε είχε μπισκότα.

«Τι έχει μέσα το κου­τί; Θα πεις;»

«Τον θησαυ­ρό μου».

«Ποιο θησαυ­ρό σου;»

«Εσύ μου είχες πει. Θυμά­σαι; Πως όταν οι άνθρω­ποι ανα­γκά­ζο­νταν να φύγουν από τα σπί­τια τους επει­δή ο πόλε­μος πλη­σί­α­ζε έκρυ­βαν πολ­λές φορές ό,τι αγα­πη­μέ­νο είχαν από τον φόβο μήπως τυχόν και το χάσουν στο δρό­μο της προ­σφυ­γιάς. Το έθα­βαν με την ελπί­δα πως κάπο­τε θα γυρ­νού­σαν πίσω στο σπί­τι τους και θα το ξέθα­βαν άθι­κτο. Κι ήταν εκεί­νος ο θησαυ­ρός από τα προ­σω­πι­κά τους αντι­κεί­με­να ό,τι θα τους  ένω­νε με το παρελ­θόν τους…σελ.210–211

Απευ­θύ­νε­ται: Σε μικρούς και μεγά­λους ανα­γνώ­στες που αγα­πούν  τη λογοτεχνία.

Το προ­τεί­νεις; Το προ­τεί­νω στο σπί­τι, στο σχο­λείο, στη βιβλιο­θή­κη, στο μετρό, στο λεω­φο­ρείο. Μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει την αφε­τη­ρία πολ­λών συζη­τή­σε­ων και ανα­στο­χα­σμού. Η ανά­γνω­σή του μπο­ρεί να γίνει η αφορ­μή και να επι­σκε­φτούν τα σχο­λεία ή οι οικο­γέ­νειες το / τα Μουσεία.

Επι­μέ­λεια  Ομά­δα ¡H.lV.S!
Επι­κοι­νω­νία — [ FaceBook |>1<|-|>2<| ] — Blog