Δανάη Στρατηγοπούλου: Μνήμες από τον Πάμπλο Νερούδα

Σαν σήμε­ρα, 12 Ιού­λη 1904, γεν­νή­θη­κε ο σπου­δαί­ος κομ­μου­νι­στής ποι­η­τής της Χιλής και των λαών όλου του κόσμου, ο ποι­η­τής της επα­νά­στα­σης και του έρω­τα, ο Πάμπλο Νερούδα. 

«Είναι ο άνθρω­πος που ταυ­τί­στη­κε με τον κόσμο της δου­λιάς, τον πάντα αδι­κη­μέ­νο σ’ αυτόν τον πλα­νή­τη. Και όχι με λόγια. Είναι ο ποι­η­τής, που η ποί­η­σή του δεν είναι καμω­μέ­νη από λόγια, αλλά από έργα. Ο στί­χος του είναι έργο — ποί­η­μα. Το βλέ­πεις, το πιά­νεις στη χού­φτα σου, το ακου­μπάς στην καρ­διά σου κι ακού­γε­ται διπλό τικ — τακ…». Με αυτά τα λόγια εκφρά­ζε­ται για τον «Ομη­ρο του 20ού αιώ­να της αμε­ρι­κα­νι­κής κοσμο­γο­νί­ας», η τρα­γου­δί­στρια, που έγι­νε μύθος μέσα από τις αξε­πέ­ρα­στες ερμη­νεί­ες της, αλλά και μέσα από την πολυ­σή­μα­ντη δημιουρ­γι­κή προ­σφο­ρά της στα Γράμ­μα­τα, η Δανάη Στρα­τη­γο­πού­λου — Χαλ­κια­δά­κη, η οποία με τη μετα­φρα­στι­κή πένα της «έφε­ρε» στην Ελλά­δα τα ποι­η­τι­κά «Απα­ντα» ενός από τους μεγα­λύ­τε­ρους ποι­η­τές του 20ού αιώ­να. Ποι­η­τή όχι μόνον της Χιλής και της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής, αλλά και των αδι­κη­μέ­νων λαών του πλα­νή­τη όλου. Του Πάμπλο Νερούντα.

Η βρά­βευ­σή της με το παρά­ση­μο Orden Libertador Bernardo O’ Higgins της Δημο­κρα­τί­ας της Χιλής — που απο­νέ­με­ται σε εξέ­χου­σες προ­σω­πι­κό­τη­τες των Γραμ­μά­των, Τεχνών και Πολι­τι­κής — είναι το «ευχα­ρι­στώ» του χιλιά­νι­κου λαού για την προ­σφο­ρά στον πολι­τι­σμό τους, για τη διά­δο­ση του έργου του Νερού­ντα, αλλά και της Γαβριέ­λας Μιστράλ, της Χιλια­νής ποι­ή­τριας, που επί­σης βρα­βεύ­τη­κε με Νόμπελ.

Μνή­μες από τον Πάμπλο Νερού­ντα, μοι­ρά­ζε­ται μαζί μας η φίλη του και μετα­φρά­στριά του στα ελλη­νι­κά, Δανάη Στρα­τη­γο­πού­λου, η οποία τρέ­φει απε­ριό­ρι­στο θαυ­μα­σμό για τον Νερού­ντα και την τέχνη του.

Ο Νερού­ντα είχε για τη ζωή «μιαν αντί­λη­ψη δρα­μα­τι­κή και ρομα­ντι­κή» — όπως είχε πει ο ίδιος. «Ο,τι δεν αγγί­ζει βαθιά την ευαι­σθη­σία μου δεν με ενδια­φέ­ρει. Οσον αφο­ρά την ποί­η­ση, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα κατα­λα­βαί­νω πολύ λίγα πράγ­μα­τα. Γι’ αυτό συνε­χί­ζω με τις ανα­μνή­σεις της παι­δι­κής ηλι­κί­ας. Ισως απ’ αυτά τα φυτά, τη μονα­ξιά, τη σκλη­ρή ζωή, βγαί­νουν οι μυστι­κές, αλη­θι­νά βαθιές “Ποι­η­τι­κές Πρα­μά­τειες” που κανείς δεν μπο­ρεί να δια­βά­σει, για­τί κανείς δεν τις έγρα­ψε. Η ποί­η­ση διδά­σκε­ται βήμα βήμα ανά­με­σα στα πράγ­μα­τα και στις υπάρ­ξεις, χωρίς να τα χωρί­σου­με, αλλά ενώ­νο­ντάς τα με την ανι­διο­τε­λή απλω­σιά της αγά­πης».

Τον Ιού­λη του 1965, η Δανάη φτά­νει για πρώ­τη φορά στη Χιλή, όπου ζει η αδελ­φή της Μίρ­κα. «Ηταν μοι­ραίο για μένα να βρε­θώ εκεί, άλλα­ξε η ζωή μου…», λέει ανα­πο­λώ­ντας τη Χιλή του Αλιέ­ντε και του Νερού­ντα, που πάντα ποθεί να ξανα­δεί. Η γνω­ρι­μία της με τον Πάμπλο Νερού­ντα και το μονα­δι­κό του πνεύ­μα ανοί­γει ένα νέο κεφά­λαιο στη ζωή της Δανά­ης. «Με τη συνερ­γα­σία μας με τον Νερού­ντα, που περι­λάμ­βα­νε και ένα κατα­πλη­κτι­κό έργο που το θεω­ρώ άθλο, την επι­τυ­χη­μέ­νη δηλα­δή έκδο­ση ενός δίσκου με τρα­γού­δια βασι­σμέ­να σε ποί­η­ση Νερού­ντα και σύν­θε­ση δική μου, που τα τρα­γού­δη­σα στα χιλια­νά — και ήταν η πρώ­τη φορά που μελο­ποιού­νταν ποί­η­ση του Νερού­ντα — μου δόθη­κε η ευκαι­ρία να τον γνω­ρί­σω καλύ­τε­ρα σαν άνθρωπο».

Η συνερ­γα­σία με τον κορυ­φαίο ποι­η­τή έδω­σε στη Δ. Στρα­τη­γο­πού­λου την ευκαι­ρία, την έμπνευ­ση να προ­χω­ρή­σει στις μετα­φρά­σεις του έργου του.

Η Δανάη Στρα­τη­γο­πού­λου με τον Νερού­δα στο σπί­τι του ποι­η­τή στην Ισλα Νέγκρα το 1966.

Στο διά­στη­μα της πρώ­της εξά­μη­νης παρα­μο­νής της στη Χιλή (περι­μέ­νο­ντας να γνω­ρί­σει τον Νερού­ντα), η Δανάη τελειο­ποί­η­σε τις γνώ­σεις της στα ισπα­νι­κά και βοή­θη­σε απο­τε­λε­σμα­τι­κά τον σπου­δαίο Χιλια­νό ελλη­νι­στή Μιγκέλ Καστί­γιο Ντι­ντιέ να μετα­φρά­σει στα Ισπα­νι­κά την «Οδύσ­σεια» του Νίκου Καζαντζάκη.

Στο ίδιο διά­στη­μα πραγ­μα­το­ποιεί συναυ­λί­ες, μαγεύ­ο­ντας Χιλια­νούς, Αργε­ντι­νούς και Περου­βια­νούς με τη φωνή της, ενώ μετέ­χει σε επι­στη­μο­νι­κή ερευ­νη­τι­κή απο­στο­λή στη Γη του Πυρός και ασχο­λεί­ται με τη Λαο­γρα­φία. Τρεις μήνες μετά την επι­στρο­φή της στην Αθή­να, η χού­ντα των συνταγ­μα­ταρ­χών γίνε­ται η αιτία να πάρει το δρό­μο της αυτο­ε­ξο­ρί­ας πλέ­ον, στη Χιλή, όπου θα μεί­νει έξι χρό­νια. Ζει στο ρυθ­μό της πνευ­μα­τι­κής ζωής της Χιλής και διο­ρί­ζε­ται τακτι­κή καθη­γή­τρια στο Πανε­πι­στή­μιο του Σαντιά­γκο, όπου διδά­σκει στα ισπα­νι­κά Ελλη­νι­κή Λαο­γρα­φία και Δημο­τι­κή Ποί­η­ση. Η Δανάη μετα­φρά­ζει το «Κάντο Χενε­ράλ» (11 τόμοι), που βρα­βεύ­ε­ται σε διε­θνή δια­γω­νι­σμό της Λιψί­ας, μπο­λιά­ζο­ντας τα κεί­με­νά του με απο­δό­σεις που έχουν την προ­σω­πι­κή της σφρα­γί­δα. Ακο­λου­θεί ένας «ποτα­μός» λογο­τε­χνι­κών, ποι­η­τι­κών, λαο­γρα­φι­κών έργων και άρθρων της, που προ­βάλ­λουν την Ελλά­δα, όπως το «Cantos de los Griegos», που περι­λαμ­βά­νει μετα­φρα­σμέ­να στα ισπα­νι­κά γνω­στά δημο­τι­κά μας τρα­γού­δια. Γίνε­ται μέλος του «Κέντρου Βυζα­ντι­νών και Νεο­ελ­λη­νι­κών Μελε­τών», στο οποίο συμ­με­τέ­χουν συνά­δελ­φοί της καθη­γη­τές, όπως οι Μιγκέλ Καστί­γιο, Εκτορ Χερέ­ρα κ.ά.

Η μεγά­λη ποί­η­ση του Νερού­ντα ακού­μπη­σε στην καρ­διά της. Η Δανάη αφου­γκρά­στη­κε την ομορ­φιά και το μεγα­λείο της και την έφε­ρε κοντά στον ελλη­νι­κό λαό μέσα από σπου­δαί­ες μετα­φρά­σεις. Η ελλη­νι­κή ευαι­σθη­σία της έσμι­ξε «με τον αντρί­κειο χιλια­νό λόγο και γέν­νη­σε στα Γράμ­μα­τά μας τον Ελλη­να Νερού­ντα», όπως έγρα­φε ο Γιάν­νης Ρίτσος, ανα­φε­ρό­με­νος στο μετα­φρα­στι­κό της έργο.

Η Δανάη Στρα­τη­γο­πού­λου, ζώντας στη Χιλή τις μέρες της ανά­τα­σης του 1970, τότε που εκλέ­χτη­κε Πρό­ε­δρος ο Αλιέ­ντε, ανα­πο­λεί: «Η συγκί­νη­σή μου δεν περι­γρά­φε­ται, όταν σε λίγο χρό­νο από την ανά­λη­ψη των καθη­κό­ντων του, ο Πρό­ε­δρος Σαλ­βα­ντόρ Αλιέ­ντε απευ­θύ­νει προ­σκλη­τή­ριο πρό­σταγ­μα στα πέρα­τα του κόσμου. “Ελά­τε να δεί­τε τι έχου­με κατα­φέ­ρει στη Χιλή”. Προ­σω­πι­κό­τη­τες από όλον τον κόσμο συρ­ρέ­ουν στην πρω­τεύ­ου­σα Σαντιά­γο… Στη μεγά­λη εκδή­λω­ση που ακο­λού­θη­σε αυτό το προ­σκλη­τή­ριο, στο Δημο­τι­κό Θέα­τρο της Χιλής, μπρο­στά σε προ­σω­πι­κό­τη­τες διε­θνούς κύρους και μυριά­δες κόσμου, ήμου­να η επί­ση­μη διερ­μη­νέ­ας στα ισπανικά».

Το πρα­ξι­κό­πη­μα της στρα­τιω­τι­κής χού­ντας του Πινο­σέτ, ο βίαιος θάνα­τος του Αλιέ­ντε και λίγο μετά του Νερού­ντα οδη­γούν τη Δανάη και πάλι στην Ελλά­δα, μετά από εξά­χρο­νη απου­σία. Ομως, η Χιλή, ο λαός της, η ποί­η­σή της πάντο­τε τη συνο­δεύ­ουν. Εξάλ­λου, όπως λέει, «η Χιλή έγι­νε η δεύ­τε­ρη πατρί­δα μου. Και, βέβαια, ο Πάμπλο Νερού­ντα έγι­νε ο αγα­πη­μέ­νος μου φίλος. Ως την ώρα που κι εκεί τα τανκς ισο­πέ­δω­σαν τη Χιλή και τον Νερούντα».

Πηγή: Ριζο­σπά­στης, 21/9/2003.