Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η Εξέγερση του Ιλιντεν (Δύο ντοκουμέντα)

 Επι­μέ­λεια Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Με αφορ­μή την υπό­θε­ση της ονο­μα­σία της ΠΓΔΜ, στο τρα­πέ­ζι των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων έπε­σε και όνο­μα σύν­θε­τη ονο­μα­σί­ας που περιεί­χε το όνο­μα Ιλι­ντεν («Δημο­κρα­τία της Ίλι­ντεν Μακε­δο­νί­ας») ανα­φε­ρό­μα­στε σε δύο ντο­κου­μέ­ντα που αφο­ρούν το Ιλιντεν.

Να σημειώ­σου­με ότι  στις 20 Ιου­λί­ου 1903 (με το παλιό ημε­ρο­λό­γιο), ημέ­ρα γιορ­τής του προ­φή­τη Ηλία, ξέσπα­σε στη (τότε γεω­γρα­φι­κή) Μακε­δο­νία η επα­νά­στα­ση που έμει­νε γνω­στή στην ιστο­ρία ως Ίλι­ντεν (Илинден).

Το Ίλι­ντεν προ­ε­τοι­μά­στη­κε μεθο­δι­κά από την Εσω­τε­ρι­κή Μακε­δο­νι­κή Επα­να­στα­τι­κή Οργά­νω­ση (ΕΜΕΟ στα ελλη­νι­κά), γνω­στή στους Μακε­δό­νες ως Внатрешна Македонска Револуционерна Организација (Βνά­τρεσ­να Μακέ­ντον­σκα Ρεβο­λου­τσιό­νερ­να Οργκα­νι­ζά­τσια ή ΒΜΡΟ) και στην Ευρώ­πη ως Internal Macedonian Revolutionary Organisation (IMRO). Η συμ­με­το­χή του αγρο­τι­κού χρι­στια­νι­κού πλη­θυ­σμού, τόσο του εξαρ­χι­κού όσο και του πατριαρ­χι­κού, ήταν σχε­δόν καθο­λι­κή στις περιο­χές όπου ξέσπα­σε η επα­νά­στα­ση . Να σημειώ­σα­με ότι η Εσω­τε­ρι­κή Μακε­δο­νι­κή Επα­να­στα­τι­κή Οργά­νω­ση ή Κομι­τά­το των Σαντρα­λι­στών (1893),πρόβαλλε ως κύριο όχι την ενσω­μά­τω­ση σε κάποιο από τα ανερ­χό­με­να αστι­κά έθνη – κρά­τη, αλλά την κοι­νω­νι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση από την τυραν­νία των γαιο­κτη­μό­νων, που ταυ­τί­ζο­νταν τότε με την οθω­μα­νι­κή κυριαρχία.

Απο­κο­ρύ­φω­μα της Εξέ­γερ­σης του Ίλι­ντεν ήταν η ίδρυ­ση της Δημο­κρα­τί­ας του Κρού­σε­βο, στη πόλη Κρού­σε­βο της κεντρι­κής Μακε­δο­νί­ας. Ωστό­σο, η Δημο­κρα­τία του Κρού­σε­βο ήταν βρα­χύ­βια. Δέκα μέρες μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση του, το Κρού­σε­βο έπε­σε ξανά στα χέρια των Οθω­μα­νών.  Ανα­φέ­ρε­ται ότι κάη­καν περί­που 200 χωριά και 12.000 σπί­τια και ότι έμει­ναν άστε­γοι περί­που 70.000 άνθρωποι.

Ντοκουμέντο 1

Η Δια­κή­ρυ­ξη του Κρουσόβου

«Σλό­μπο­ντα ϊλι σμ’ρτ [Ελευ­θε­ρία η θάνατος

Πρό­σκλη­ση

προς τον τουρ­κι­κό λαό της Επα­να­στα­τι­κής Περι­φε­ρεί­ας Κρουσόβου

Ανω­τά­τη Διοί­κη­ση των Επα­να­στα­τών του Κρου­σό­βου, Ιλι­ντεν 1903

Αδέρ­φια, συμπα­τριώ­τες και αγα­πη­μέ­νοι γείτονες.

Εμείς, οι αιώ­νιοι γεί­το­νες σας, φίλοι και γνω­στοί από τ’ ωραίο Κρού­σο­βο και τα πανέ­μορ­φα χωριά του, επει­δή δεν μπο­ρού­σα­με πια να υπο­φέ­ρου­με την τυραν­νία των διψα­σμέ­νων για αίμα και πει­να­σμέ­νων για ανθρώ­πι­νο κρέ­ας μουρ­τά­τη­δων πού έχουν σκο­πό να μας οδη­γή­σουν στην αλλη­λο­σφα­γή και να μας εξω­θή­σουν στη ζητια­νιά και την αγα­πη­μέ­νη μας και πλού­σια γη της Μακε­δο­νί­ας να μετα­τρέ­ψουν σε έρη­μο, σήμε­ρα σηκώ­σα­με κεφά­λι και, χωρίς δια­κρί­σεις θρη­σκεί­ας, εθνι­κό­τη­τας, φύλου και πεποι­θή­σε­ων, απο­φα­σί­σα­με να προ­στα­τευ­τού­με από τους δικούς σας και δικούς μας εχθρούς και να κερ­δί­σου­με την ελευθερία.

Ξέρε­τε πολύ καλά πώς δεν είμα­στε κακοί και κατα­λα­βαί­νε­τε πώς απ’ τα πολ­λά βάσα­να βάλα­με το κεφά­λι στον τορ­βά για να ζήσου­με ανθρώ­πι­να η να πεθά­νου­με παλι­κα­ρί­σια. Επει­δή πάπ­που προς πάπ­που συμ­βιώ­νου­με σε τού­τη δω τη γης, σας έχου­με σαν δικούς μας και θέλου­με ως το τέλος να μεί­νε­τε δικοί μας.

Δεν πήρα­με τα όπλα ενα­ντί­ον σας – αυτό θα ήταν ντρο­πή για μας. Δεν σηκώ­σα­με τα όπλα ενα­ντί­ον του ειρη­νι­κού, εργα­τι­κού και τίμιου τούρ­κι­κου λαού πού τρέ­φε­ται σαν κι εμάς απ’ τον ματω­μέ­νο ιδρώ­τα του – αυτός ο λαός είναι αδέλ­φια μας και μ’ αυτόν το λαό ζήσα­με και θέλου­με να ζού­με μαζί.

Δεν βγή­κα­με να σφά­ξου­με, να λεη­λα­τή­σου­με, να κάψου­με και να κλέ­ψου­με ‑μας φτά­νουν οι βιαιο­πρα­γί­ες των ανα­ρίθ­μη­των ντε­ρε­μπέ­η­δων πάνω στη φτω­χιά και ματω­μέ­νη Μακε­δο­νία μας. Δε βγή­κα­με να εκχρι­στια­νί­σου­με και να ατι­μά­σου­με τις μάνες και τις αδελ­φές σας, τις γυναί­κες και τις κόρες σας: πρέ­πει να ξέρε­τε οτι ή περιου­σία σας, ή ζωή σας, ή πίστη και η τιμή σας είναι για μας τόσο σεβα­στές όσο σεβα­στές είναι και οι δικές μας. Απε­να­ντί­ας, πήρα­με τα όπλα για να δια­φυ­λά­ξου­με την περιου­σία, την πίστη και την τιμή σας

Δεν είμα­στε μουρ­τά­τες [άρνη­σί­θρη­σκοι], δεν είμα­στε ληστές – είμα­στε επα­να­στά­τες πού δώσα­με όρκο να πεθά­νου­με για το δίκιο και την ελευθερία.

Αγω­νι­ζό­μα­στε και θα αγω­νι­ζό­μα­στε ενα­ντί­ον των μουρ­τά­τη­δων καί των ληστών, ενα­ντί­ου των τυράν­νων και των παρα­νό­μων, ενα­ντί­ον των βια­στών της τιμής μας και της πίστης μας και ενα­ντί­ον των εκμε­ταλ­λευ­τών του ίδρω­τα και του μόχθου μας. Από μας κι από τα χωριά μας να μη φοβά­στε – σε κανέ­ναν σας δεν θα προ­ξε­νή­σου­με ζημιές.

Εμείς, όχι μόνο σας θεω­ρού­με αδέλ­φια μας, αλλά και σας συμπο­νού­με σαν αδέλ­φια μας, επει­δή κατα­λα­βαί­νου­με ότι και σεις είστε σκλά­βοι σαν κι εμάς, σκλά­βοι της αυτο­κρα­το­ρί­ας και των μπέ­η­δων της, των αφε­ντά­δων και των πασ­σά­δων της, δού­λοι των πλού­σιων και ισχυ­ρών, των εκβια­στών και των τυράν­νων, εκεί­νων που πυρ­πό­λη­σαν την αυτο­κρα­το­ρία απ’ τις τέσ­σε­ρις μεριές και μας ανά­γκα­σαν να ξεση­κω­θού­με για το δίκιο, την ελευ­θε­ρία και για ανθρώ­πι­νη ζωή.

Για δίκιο – ελευ­θε­ρία – ανθρώ­πι­νη ζωή σας καλού­με και σας να ‘ρθή­τε και ν’ αγω­νι­στού­με μαζί.

Ελά­τε κοντά μας, αδέλ­φια μου­σουλ­μά­νοι για να πολε­μή­σου­με τους εχθρούς σας και εχθρούς μας. Ελά­τε κάτω από την σημαία της “Αυτό­νο­μης Μακε­δο­νί­ας”! Ή Μακε­δο­νία είναι ή κοι­νή μας μάν­να και φωνά­ζει για βοήθεια.

Ελά­τε να συντρί­ψου­με τις αλυ­σί­δες της δου­λεί­ας για να γλι­τώ­σου­με από τα βάσα­να και τα μαρ­τύ­ρια και να στε­γνώ­σου­με τους ποτα­μούς αίμα­τος και δακρύων.

Ελά­τε κοντά μας, αδέλ­φια να ενώ­σου­με τις καρ­διές και τις ψυχές και να σωθού­με ώστε να ζήσου­με ειρη­νι­κά, και τα παι­διά και εγγό­νια μας να δου­λέ­ψουν ήσυ­χα και να προκόψουν.

Αγα­πη­μέ­νοι μας γεί­το­νες. Κατα­λα­βαί­νου­με ότι εσείς, Τούρ­κοι και Αλβα­νοί Μου­σουλ­μά­νοι, νομί­ζε­τε πώς ή Αυτο­κρα­το­ρία είναι δική σας και πώς δεν είστε δού­λοι, επει­δή στην οθω­μα­νι­κή σημαία δεν υπάρ­χει σταυ­ρός αλλά ημι­σέ­λη­νος. Ότι αυτό είναι λάθος σύντο­μα θα το νοιώ­σε­τε και θα το κατα­λά­βε­τε. “Αν όμως σας είναι δυσά­ρε­στο να ‘ρθε­τε μαζί μας και να εκδη­λω­θεί­τε ενα­ντί­ον της Αυτο­κρα­το­ρι­κής τυραν­νί­ας, εμείς τ’ αδέρ­φια σας σε πατρί­δα και βάσα­να δεν θα σας πει­ρά­ξου­με και δεν θα σας μισήσουμε.

Εμείς μόνοι μας θα αγω­νι­στού­με και για μας και για σας, και αν είναι ανα­γκαίο θα πεθά­νου­με μέχρις ενός κάτω από την σημαία για την δική μας και την δική σας ελευ­θε­ρία και για το δικό μας και το δικό σας δίκιο.

«Ελευ­θε­ρία ή θάνα­τος» γρά­φει στα μέτω­πα μας και στην ματω­μέ­νη σημαία μας. Σηκώ­σα­με αυτήν την σημαία και δεν υπάρ­χει επιστροφή.

“Αν και σεις μας θεω­ρεί­τε αδέλ­φια σας και θέλε­τε το καλό μας, αν λογα­ριά­ζε­τε πάλι να ζήσε­τε μαζί μας όπως έχε­τε ζήσει μέχρι τώρα, και αν είστε πιστοί και άξιοι γιοι της μάνας Μακε­δο­νί­ας, μπο­ρεί­τε να μας βοη­θή­σε­τε μόνον μ’ έναν τρό­πο – και αυτή είναι ή μεγά­λη βοή­θεια: να μην ενω­θεί­τε με τους εχθρούς, να μην έλθε­τε με όπλα ενα­ντί­ον μας και να μην βιαιο­πρα­γή­σε­τε στα χρι­στια­νι­κά χωριά.

–  Ό θεός ας ευλό­γη­ση τον ιερό αγώ­να για το δίκιο και την ελευθερία.

–  Ζήτω οι αγω­νι­στές της ελευ­θε­ρί­ας και όλα τα τίμια και καλά τέκνα της
Μακεδονίας.

Ζήτω! Για μια Αυτό­νο­μη Μακεδονία»

Ντοκουμέντο 2

Αντα­πό­κρι­ση της Αθη­ναϊ­κής εφη­με­ρί­δας ΕΜΠΡΟΣ (21/7/1903)

«Η ΚΑΤΣΤΑΣΙΣ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙ ΝΕΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

ΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 20 Ιου­λί­ου, εμέσ­σως. Κατά τας επι­σή­μους πλη­ρο­φο­ρί­ας των ενταύ­θα Γενι­κών Προ­ξέ­νων, η κατά­στα­σις εν Μακε­δο­νία οση­μέ­ραι επι­δει­νού­ναι και εγκυ­μο­νού­νται σοβα­ραί τρα­χαί εις πλεί­στα των διμα­ε­ρι­σμά­τω­ντης χώρας. Ως έγρα­φον την επιού­σαν των εν Θεσ­σα­λο­νί­κη ταρα­χών, το γενι­κώ­τρε­ον κίνη­μα όπερ ήτο παρα­σκευα­σμέ­νον δια την επο΄χην εκεί­νην απέ­τυ­χεν ένε­κα δια­φό­ρων λόγων και ανε­βλή­θη δια τον προ­σε­χήν Αύγου­στον. Δυστυ­χώς τα πράγ­μα­τα έρχο­νται σήμε­ρον να επι­βε­βαιώ­σουν την πρόρ­ρη­σίν μου εκεί­νην. Το κομι­τά­τον αφού δια της επι­φυ­λα­κτι­κής μέχρι τού­δε στά­σε­ως του και δια των παρά τη Τουρ­κι­κή Κυβερ­νή­σει πιέ­σε­ων της Ρωσ­σι­κής πρε­σβεί­ας επέ­τυ­χε την από­λυ­σιν όλων των συλ­λη­φθέ­ντων τότε μελών του, απε­φά­σι­σε να πραγ­μα­το­ποι­ή­ση γενι­κω­τέ­ραν εξέ­γερ­σιν κατά τας πρώ­τασ ημέ­ρας του Αυγούστου.

ΠΟΙΣ ΕΞΗΚΡΙΒΩΣΕ ΤΗΝ ΕΙΔΗΣΗ

Την είδη­σιν ταύ­την εξηκρ΄βωσε πρώ­τον το Αγγλι­κόν Προ­ξε­νεί­ον προ εβδο­μά­δων, και τη υπο­δεί­ξει αυτού προς την Αγγλι­κήν κυβέρ­νη­σιν διε­τά­χθη η απο­στο­λή αγγλι­κών θωρη­κτών εις Βόλον ίνα ευρί­σκω­νται εγγύς της Θεσ­σα­λο­νί­κης. Τας ειή­σει ταύ­τας του Αγγλι­κού Προ­ξε­νεί­ου επε­βε­βαί­ω­σαν και άλλαι ειδή­σεις εκ του Εσω­τε­ρι­κού προς το Ελλη­νι­κόν Προ­ξε­νεί­ον. Αλά και εις τον Χιλ­μή πασάν εγνώ­σθη­σαν αι υπό του κομι­τά­του κατα­βα­λό­με­ναι ενέρ­γειαι προς επα­νά­λη­ψιν των ταρα­χών υπό του εν Σκο­πί­οις Προ­ξέ­νου της Ελλά­δος κ. Ραφαήλ.

ΠΟΥ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ Η ΕΞΕΓΕΡΣΙΣ

Η εξέ­γερ­σις προ­ε­τοι­μά­ζε­ται εις τα τμή­μα­τα Βοδε­νών και Γκευ­γε­λής. Οα τα σχι­σμα­τι­κά χωρία από Οστρό­βου μέχρι Βοδε­νών έχου­σιν εξο­πλι­σθή και μόλις δοθή το σύν­θη­μα της εξε­γέρ­σε­ως θα ενω­θώ­σι μετά των συμ­μο­ριών και αφού απο­τε­λέ­σω­σι σώμα πολυά­ριθ­μον θα κινη­θώ­σι κατά της πόλε­ως των Βοδε­νών εις την οποί­αν συγ­χρό­νως θα ενερ­γη­θώ­σιν εσω­τε­ρι­καί ταρα­χαί. Εις δε το τμή­μα της Γκευ­γε­λής πρό­κει­ται να λάβω­σι μέρος εις το κίνη­μα και βλα­χό­φω­να χωρία της Καρα­τζό­βας τα οποία από πέρυ­σι τρο­μο­κρα­τού­με­να υπό των­συμ­μο­ριών συμ­μπρά­τουν μετά του κομι­τά­του και εν τω μετα­ξύ εξω­πλί­σθη­σαν. Επί­σης και εις το τμή­μα της Γκου­μεν­τζας τα χωρά σχι­σμα­τι­κά κια ορθό­δο­ξα είνε έτοι­μα να συμ­με­τά­σχω­σι του κινήματος.

ΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΙ ΤΟΥ κ. ΑΜΠΟΤ

Τας αυτάς και τρο­μα­κτι­κω­τέ­ρας πλη­ρο­φο­ρί­ας εκό­μι­σεν εκ των επαρ­χιών Κστο­ρί­ας και Βιτω­λί­ων ο επα­νελ­θών εκ των μερών εκεί­νων κ. Αμποτ απε­σταλ­μέ­νος του αγγλι­κού «Ημε­ρη­σί­ου Τηλεγράφου»

ΤΑΡΑΧΑΙ ΚΑΙ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Η ΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝΑΡΧΩΝ

Το κομι­τά­τον ετοι­μά­ζε­ται να επα­να­λά­βη τας ταρα­χάς και εν Θεσ­σα­λο­νί­κη. Την είδη­σιν ταύ­την εβε­βαιω­σε και η του­ρι­κή Αστυ­νο­μία, η οποία μ’ όλον ότι δρα­στη­ρί­ως παρα­κο­λου­θεί όλας τα ενερ­γεί­ας του κομι­τά­το είνε εν τού­τοις ηνα­γκα­σμέ­νη να τηρή παθη­τι­κήν στάσιν

Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ

Ο δε πρό­ε­δρος τους λήξα­ντος Στρα­το­δι­κεί­ου Εδήπ πασάς παρα­μέ­νιε εν Θεσ­σα­λο­νί­κη, διό­τι συνε­πεία των επι­κει­μέ­νων ταρα­χών θα κηρυ­χθή πάλιν ο στρα­τιω­τι­κός νόμος».

_________________________________________________________________________________________________

Αλέκος Α. Χατζηκώστας  Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 7 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο