ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ

Κοι­νές πολι­τι­στι­κές συντε­ταγ­μέ­νες επη­ρε­ά­ζουν καθο­ρι­στι­κά την καλ­λι­τε­χνι­κή έκφρα­ση, που μετα­σχη­μα­τί­ζε­ται με ποι­κί­λους τρό­πους σε πολ­λα­πλά επί­πε­δα. Θεω­ρη­τι­κά διλήμ­μα­τα, γενι­κευ­μέ­νες αντι­θέ­σεις, συγκλί­σεις, απο­κλί­σεις, αντι­νο­μί­ες και ζητού­με­να προ­κύ­πτουν από τον ιδε­ο­λο­γι­κό και αισθη­τι­κό πολ­τό του παρό­ντος. Έναν πολ­τό με τον οποίο δομεί­ται και λει­τουρ­γεί το σύστη­μα δια­κί­νη­σης και επι­κοι­νω­νί­ας των εικα­στι­κών «προ­ϊ­ό­ντων» στην παγκο­σμιο­ποι­η­μέ­νη οικο­νο­μι­κή ζώνη με τους πιθα­νούς απο­δέ­κτες, χρή­στες, συμ­με­τέ­χο­ντες και επεν­δυ­τές. Ιδιαί­τε­ρα από τα media κάθε τύπου επι­βάλ­λο­νται νέες αντι­λή­ψεις, θέσεις και πρα­κτι­κές που προ­ξε­νούν αντι­δρά­σεις και ιδε­ο­λο­γι­κές συγκρού­σεις, όχι μόνο στο κυρί­αρ­χο οικο­νο­μι­κό φάσμα και τις ανα­με­νό­με­νες κρί­σεις και ταλα­ντεύ­σεις του, αλλά και για τις αισθη­τι­κές κατευ­θύν­σεις και συνι­στα­μέ­νες πολι­τι­κές, που επη­ρε­ά­ζουν άμε­σα την πνευ­μα­τι­κή καλ­λιέρ­γεια των πολιτών.

Η ανθρώ­πι­νη φύση, από την αρχή της ύπαρ­ξής της δια­φο­ρο­ποι­ή­θη­κε από τα υπό­λοι­πα όντα, με τη δημιουρ­γία διά­φο­ρων μορ­φών επι­κοι­νω­νί­ας. Για παρά­δειγ­μα ο χορός, οι τελε­τουρ­γί­ες και οι πρά­ξεις λατρεί­ας, η στα­δια­κή διάρ­θρω­ση της γλώσ­σας και της γρα­φής θα απο­τε­λέ­σουν τα βήμα­τα εξέ­λι­ξης στην μακρό­χρο­νη ανθρώ­πι­νη πορεία και τον τρό­πο έκφρα­σης σε όλους τους πολιτισμούς.

Η γέν­νη­ση και η ανά­πτυ­ξη της τέχνης υπήρ­ξε πάντο­τε συν­δε­δε­μέ­νη και εξαρ­τώ­με­νη από τις συν­θή­κες δια­μόρ­φω­σης του περι­βάλ­λο­ντος. Οι κλι­μα­το­λο­γι­κές συν­θή­κες με το κοι­νω­νι­κό, οικο­νο­μι­κό, πολι­τι­κό υπό­βα­θρο δια­μόρ­φω­σαν και συντέ­λε­σαν στη δημιουρ­γία των πολι­τι­στι­κών συν­θη­κών. Ένα έργο τέχνης, δεν είναι ένα τυχαίο δημιούρ­γη­μα, αλλά προ­ϊ­όν που πηγά­ζει μέσα σε ορι­σμέ­νο κοι­νω­νι­κoπο­λι­τι­κό πλαί­σιο, μιας συγκε­κρι­μέ­νης επο­χής. Κατά συνέ­πεια, αντι­προ­σω­πεύ­ει και εκφρά­ζει αυτή την εποχή.

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ YAREK KUZMINSKI

Στην πορεία ανά­πτυ­ξης του ανθρώ­πι­νου γένους εκφρά­στη­καν­πολ­λές και ετε­ρό­κλη­τες αντι­λή­ψεις για το σκο­πό και τις ερμη­νεί­ες της τέχνης. Απο­τε­λεί όμως γενι­κή παρα­δο­χή πως είναι μια μορ­φή ανθρώ­πι­νης επι­κοι­νω­νί­ας, εσω­τε­ρι­κής ανά­γκης και έκφρα­σης που πηγά­ζει από όλες τις αισθή­σεις και απευ­θύ­νε­ται σε αυτές. Μέσα από δια­δι­κα­σί­ες νοη­τι­κές, συναι­σθη­μα­τι­κές, διαι­σθη­τι­κές μετα­φέ­ρε­ται το αρχι­κό οπτι­κό ερέ­θι­σμα και μετα­φρά­ζε­ται ως εμπει­ρία βιω­μα­τι­κή σε καθα­ρό εικα­στι­κό στοι­χείο, μετα­φέ­ρο­ντας μηνύ­μα­τα και κατα­γρά­φο­ντας τις αισθη­τι­κές τάσεις και τις ιδε­ο­λο­γι­κές προσ­δο­κί­ες και ανθρω­πι­στι­κά ορά­μα­τα κάθε εποχής.

Στην εξε­λι­κτι­κή πορεία της τέχνης, η εικο­νι­στι­κή ανα­πα­ρά­στα­ση της οπτι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας αντι­κα­τα­στά­θη­κε στα­δια­κά από υπαι­νι­κτι­κά στοι­χεία που καθο­δη­γού­σαν το θεα­τή να ανα­γνω­ρί­σει το εικο­νι­ζό­με­νο αντι­κεί­με­νο και την υπό­στα­σή του μέσα από στοι­χεία δια­κο­σμη­τι­κά, ενδυ­μα­το­λο­γι­κά, χει­ρο­νο­μί­ες, βλέμ­μα­τα, πόζες. Το έργο τέχνης μπο­ρού­σε να διη­γη­θεί ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα, κοι­νω­νι­κούς αγώ­νες, εξε­γέρ­σεις και επαναστάσεις.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ Α. Ε. ΚΑΡΜΙΡΗ

Ο Έρνστ Φίσερ, στην «Ανα­γκαιό­τη­τα της τέχνης» τονί­ζει: «Η Τέχνη είναι το απα­ραί­τη­το μέσο της συγ­χώ­νευ­σης του ξεχω­ρι­στού ατό­μου με το σύνο­λο, της άπει­ρης κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σής του, της συμ­με­το­χής του στα βιώ­μα­τα, τις εμπει­ρί­ες και τις ιδέ­ες όλου του ανθρώ­πι­νου γένους», επι­βε­βαιώ­νο­ντας την νομο­τε­λεια­κή πορεία της τέχνης με την κοι­νω­νι­κή και οικο­νο­μι­κή εξέ­λι­ξη καθώς και την ύπαρ­ξή της, ως την επι­κρα­τού­σα άπο­ψη και έκφρα­ση, της εκά­στο­τε ισχύ­ου­σας κοι­νω­νι­κό-θρη­σκευ­τι­κής αντί­λη­ψης της κυριαρ­χού­σας τάξης..

ΥΔΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΛΑΓΑΝΑ

Στη σημε­ρι­νή επο­χή του αντα­γω­νι­σμού, της αλλο­τρί­ω­σης ιδε­ών και συναι­σθη­μά­των, το έργο τέχνης επι­κοι­νω­νεί απα­ραί­τη­τα για να αγγί­ξει ποι­κί­λα γού­στα και αντι­λή­ψεις αισθη­τι­κής, προ­κει­μέ­νου να καλύ­ψει το πνεύ­μα της παγκο­σμιο­ποί­η­σης και της επι­φα­νεια­κά ενιαί­ας επι­κρα­τού­σης αισθη­τι­κής αντίληψης.

Στην επο­χή όπου κυριαρ­χεί η δυνα­στεία της εικό­νας και της τάχι­στης ανταλ­λα­γής ιδε­ών και πλη­ρο­φο­ριών γινό­μα­στε μοι­ραία συμ­με­τέ­χο­ντες και ενερ­γοί της ψυχρής επι­κοι­νω­νί­ας, όπου το μήνυ­μα οφεί­λει να είναι σαφές και σύντομο.

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΥ

Ο απο­δέ­κτης, έχο­ντας κατα­χω­ρη­μέ­να μέσα του ανα­φο­ρές και στοι­χεία άλλων ιστο­ρι­κών επο­χών, όταν η σχέ­ση άνθρωπος–περιβάλλον ήταν άμε­ση, επι­χει­ρεί και κατορ­θώ­νει να ερμη­νεύ­σει την εικα­στι­κή γρα­φή και γλώσ­σα μέσα από γνώ­ρι­μα κωδι­κο­ποι­η­μέ­να οπτι­κά σύμ­βο­λα και μοτίβα.

ΞΥΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΙΑΣ ΚΟΜΙΑΝΟΥ

Στο 2ο μισό του 20^ου αιώ­να, στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1960, εκδη­λώ­θη­κε με ανα­τρε­πτι­κές εκδη­λώ­σεις σε διε­θνές επί­πε­δο, το κίνη­μα Φλού­ξους (Fluxus). Σε πνευ­μα­τι­κή δια­δο­χή του προ­γε­νέ­στε­ρου ακραί­ου και ανα­τρε­πτι­κού Ντα­ντά (Dada), το Φλού­ξους στό­χευε και αυτό με τη συνε­χή ροή συμ­βά­ντων, στην απαλ­λα­γή του ατό­μου από κάθε ανα­στο­λή, φυσι­κή, κοι­νω­νι­κή ή δια­νοη­τι­κή. Αρνιό­ταν την ύπαρ­ξη τεχνη­τών εμπο­δί­ων ανά­με­σα στα δια­φο­ρε­τι­κά καλ­λι­τε­χνι­κά πεδία και επε­δί­ω­κε την κατάρ­γη­ση και διά­κρι­ση ανά­με­σα στην τέχνη και τη ζωή. Στους οπα­δούς του κινή­μα­τος συγκα­τα­λε­χτή­κα­νε διά­φο­ρες εθνι­κό­τη­τες και κατευ­θύν­σεις και στο απο­κο­ρύ­φω­μά του κατά το 1963–65, σ’ ένα Φεστι­βάλ συγκέ­ντρω­σε μου­σι­κούς, χορευ­τές, ζωγρά­φους, ποι­η­τές και γλύ­πτες απ’ όλο τον κόσμο. Στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του 1960, η Εννοια­κή τέχνη (Conceptual Art) επι­διώ­κει την εξά­λει­ψη του έργου τέχνης και την «απο­πραγ­μά­τω­ση του αντι­κει­μέ­νου στην τέχνη».Το έργο τέχνης είναι περισ­σό­τε­ρο φορέ­ας ιδε­ών και πολι­τι­σμι­κών μηνυ­μά­των, παρά είδος χει­ρο­να­κτι­κής έκφρα­σης. Βασι­κή θέση απο­τε­λεί το έργο τέχνης να είναι πριν απ’ όλα μια ιδέα που μπο­ρεί να οδη­γή­σει αλλά και όχι απα­ραί­τη­τα σε μια ορα­τή φόρ­μα». Υπο­δη­λώ­νει, πως η παρα­δο­σια­κή σχέ­ση ανά­με­σα στην ιδέα και την έκφρα­ση, στο έργο τέχνης, έχει αλλάξει.Το στά­διο ανά­με­σα στην ιδέα και στο τελι­κό προ­ϊ­όν, το σημα­ντι­κό τμή­μα της δια­δι­κα­σί­ας της καλ­λι­τε­χνι­κής δημιουρ­γί­ας στη­ρί­ζε­ται στην «άπο­ψη ότι το τελι­κό προ­ϊ­όν του καλ­λι­τέ­χνη έχει μικρό­τε­ρη σημα­σία από την ιδέα και την δια­δι­κα­σία δημιουρ­γί­ας του και της οποί­ας δεν απο­τε­λεί παρά μια κατα­γρα­φή». Η άπο­ψη αυτή  συμ­βά­δι­ζε με την ολο­έ­να και βαθύ­τε­ρη απο­στρο­φή των καλ­λι­τε­χνών για το κύκλω­μα της αγο­ράς των έργων τέχνης και των σκλη­ρών κανό­νων του. Οι καλ­λι­τέ­χνες προ­σπα­θού­σαν να ξεφύ­γουν από τις δομές του συστή­μα­τος, που έδι­νε στα έργα τους ένα χαρα­κτή­ρα απο­κλει­στι­κό­τη­τας, σπα­νιό­τη­τας και είδους πολυ­τε­λεί­ας με ανά­λο­γη αξία, ώστε να έχουν επεν­δυ­τι­κό ενδια­φέ­ρον  από “ύπο­πτους ή και ανώ­νυ­μους συλ­λέ­κτες”. Η Εννοια­κή τέχνη ταυ­τί­στη­κε γρή­γο­ρα με ακα­τά­λη­πτα περί­πλο­κα γρα­πτά ή κρυ­πτο­γρα­φι­κά μηνύ­μα­τα από τον καλ­λι­τέ­χνη προς το κοι­νό του και παρή­γα­γε μια τερά­στια ποσό­τη­τα από μικρά βιβλία, μαγνη­το­ται­νί­ες, βίντεο, φωτο­γρα­φί­ες και άλλα τεκ­μή­ρια που όλα βασι­κά πραγ­μα­τεύ­ο­νται τρό­πους συζή­τη­σης πάνω στην τέχνη.

ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΛΑΣΗΘΙΩΤΑΚΗ

Σήμε­ρα η ζωή πολ­λών συναν­θρώ­πων μας βιώ­νε­ται μέσα από την εξε­λιγ­μέ­νη τηλε­ό­ρα­ση, σε αντι­πα­ρά­θε­ση, με την απο­τύ­πω­ση της ζωής έξω από “τη σπη­λιά”, του προϊ­στο­ρι­κού ανθρώ­που… Όμως παρό­λα αυτά ο άνθρω­πος πάντα θα μετα­τρέ­πει σε τέχνη κάθε τι που βιώ­νει και αισθά­νε­ται. Η τέχνη απο­τε­λεί τη δια­λε­κτι­κή λει­τουρ­γία προ­σέγ­γι­σης, μέσα από μια προ­σπά­θεια ερμη­νεί­ας των προ­βλη­μά­των της ζωής, της ανθρώ­πι­νης ψυχής και της κοι­νω­νί­ας και γι’ αυτό πρέ­πει να κινεί­ται ελεύ­θε­ρη, ενώ η εικα­στι­κή γλώσ­σα οφεί­λει να είναι απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη από κανό­νες, απο­τρέ­πο­ντας την τελ­μά­τω­ση. Για­τί «το έργο τέχνης είναι πάνω απ’ όλα μια δια­δι­κα­σία δημιουρ­γί­ας»…, σύμ­φω­να με τον Κλέε.

Πλέ­ον, η καλ­λι­τε­χνι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα είναι περισ­σό­τε­ρο σημαί­νου­σα από το ίδιο το έργο τέχνης. Είναι γεγο­νός ότι μεγά­λες εικα­στι­κές διορ­γα­νώ­σεις σε όλα τα ανε­πτυγ­μέ­να οικο­νο­μι­κά κέντρα δια­δί­δουν την σύγ­χρο­νη τέχνη και τις νέες μεθό­δους της. Εκπαι­δευ­τι­κά ιδρύ­μα­τα, εται­ρεί­ες και πλού­σιοι ιδιώ­τες επεν­δύ­ουν και επι­δο­τούν έργα της σύγ­χρο­νης παρα­γω­γής. Αρκε­τοί καλ­λι­τέ­χνες και οι μεσά­ζο­ντες προ­ώ­θη­σης τους ευη­με­ρούν παρά την τερά­στια οικο­νο­μι­κή κρί­ση και συνα­γω­νί­ζο­νται στις διε­θνείς δημοπρασίες. 

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗ

Κι όμως στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ο σύγ­χρο­νος άνθρω­πος ελά­χι­στα συγκι­νεί­ται από την τέχνη της επο­χής του, ή του­λά­χι­στον από την τέχνη που του επι­βάλ­λουν τα media και οι έμπο­ροι, σαν τέχνη της επο­χής του απο­κλεί­ο­ντας έντε­χνα από το προ­σκή­νιο γνή­σιες φωνές και δημιουρ­γί­ες που είναι ανέ­ντα­χτες . Η σύγ­χυ­ση και η προ­σποί­η­ση καλύ­πτουν ένα μεγά­λο φάσμα των ανα­ζη­τή­σε­ων και παρά την πράγ­μα­τι μεγα­λύ­τε­ρη διά­δο­ση των έργων τέχνης, μέσω χαρα­κτι­κών, αφι­σών και άλλων ανα­πα­ρα­γω­γι­κών μεθό­δων και την από­πει­ρα προ­σέγ­γι­σης και επιρ­ρο­ής του καθη­με­ρι­νού ανθρώ­που και ιδιαί­τε­ρα των νέων με την pop-art και την video-art. Η τέχνη, με μεγά­λη ίσως εξαί­ρε­ση τη μου­σι­κή, δεν βιώ­νε­ται ακό­μη σαν ανθρώ­πι­νη ανά­γκη και πνευ­μα­τι­κό αγα­θό. Σχε­δόν πάντα μένει στο επί­πε­δο της απλής δια­κό­σμη­σης ή της χρη­μα­τι­κής επέν­δυ­σης, σε κάτι πολ­λές φορές ακα­τα­νό­η­το, το οποίο κάποιοι «ειδι­κοί», επι­με­λη­τές εκθέ­σε­ων, τεχνο­κρί­τες, θεω­ρη­τι­κοί, γκα­λε­ρί­στες και δημο­πρά­τες φορ­τί­ζουν με μεγά­λη αξία. Μια αξία χρη­μα­τι­στη­ρια­κού τύπου που συντη­ρεί­ται ερή­μην του κοι­νού και πολ­λές φορές σβή­νει με την παρέ­λευ­ση της μόδας και την παρα­πλα­νη­τι­κή φλυα­ρία και οίη­ση που την διαμορφώνει .