Μεγαλώνοντας στην άκρη της πόλης: αστική απογύμνωση και διακινδύνευση

Γρά­φει η Ανα­στα­σία Ζήση //
Ανα­πλη­ρώ­τρια Καθη­γή­τρια Ψυχι­κής Υγεί­ας, Τμή­μα Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, Παν/μιο Αιγαίου

Ο θάνα­τος του μικρού μαθη­τή στο Μενί­δι από «αδέ­σπο­τη» σφαί­ρα κατά τη διάρ­κεια της σχο­λι­κής γιορ­τής την περα­σμέ­νη Πέμ­πτη, το συμ­βό­λαιο θανά­του και η εν ψυχρώ δολο­φο­νία στα Γλυ­κά Νερά, Αττι­κής έξω από την σχο­λι­κή αυλή πριν δύο μήνες είναι τρα­γι­κά συμ­βά­ντα που παγώ­νουν και συγκλο­νί­ζουν λόγω της πιο ακραί­ας και ανεί­πω­της βίας εντός μιας ειρη­νι­κής καθη­με­ρι­νό­τη­τας με θύμα­τα μικρά παι­διά και την σχο­λι­κή τους κοι­νό­τη­τα. Ταυ­τό­χρο­να, όμως, αυτά τα τρα­γι­κά συμ­βά­ντα ανα­δεύ­ουν μια σκλη­ρή και άσχη­μη καθη­με­ρι­νή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα που παι­διά, έφη­βοι και ενή­λι­κες βιώ­νουν στις υπο­βαθ­μι­σμέ­νες αστι­κές περιο­χές, στις γνω­στές και άγνω­στες εστί­ες συγκρού­σε­ων, υψη­λής δια­κιν­δύ­νευ­σης και μεγά­λης επι­σφά­λειας. Δεν είναι μόνο τα «γνω­στά» γκέ­το των μητρο­πο­λι­τι­κών κέντρων και της παρά­νο­μης δρά­σης των συμ­μο­ριών και των «καρ­τέλ» ναρ­κω­τι­κών και όπλων στα οποία εύκο­λα κοι­νή γνώ­μη, αρμό­διες αρχές και πολί­τες κατα­φεύ­γουν για να ζητή­σουν μέτρα αστυ­νό­μευ­σης και προ­στα­σί­ας, είναι η υλι­κή και δομι­κή απο­γύ­μνω­ση αστι­κών περιο­χών εκεί­νων που συγκε­ντρώ­νουν τις εργα­τι­κές τάξεις και τα φτω­χά στρώ­μα­τα του πλη­θυ­σμού.  Τα σημά­δια της αστι­κής ερή­μω­σης σ’ αυτές τις περιο­χές είναι ορα­τά: η σκου­ριά της παι­δι­κής χαράς, οι γυμνές αλά­νες, ο φτω­χός φωτι­σμός, η πυκνή δόμη­ση, οι φθο­ρές στους κάδους, στα παγκά­κια, στις στά­σεις λεω­φο­ρεί­ων και η έλλει­ψη βασι­κών υπο­δο­μών, χώρων ανα­ψυ­χής και κοι­νω­νι­κής συνεύ­ρε­σης. Πρό­κει­ται για σημά­δια που εσω­τε­ρι­κεύ­ο­νται από τους κατοί­κους για να εκφρα­στούν ως φόβος επί­θε­σης και βίας.

Εάν ένας τόπος, εν προ­κει­μέ­νω ο αστι­κός, είναι η υλι­κή και η κοι­νω­νι­κή βάση για την συναι­σθη­μα­τι­κή και την ψυχο­κοι­νω­νι­κή ανά­πτυ­ξη του παι­διού, τότε είναι φανε­ρό πως ένα εχθρι­κό αστι­κό περι­βάλ­λον όχι μόνο την εμπο­δί­ζει αλλά επι­βα­ρύ­νει σημα­ντι­κά τις συν­θή­κες παρα­γω­γής ενός φαύ­λου κύκλου δια­κιν­δύ­νευ­σης στον οποίο κυρί­ως παι­διά και έφη­βοι είναι εκτε­θει­μέ­νοι.  Η υλι­κή απο­γύ­μνω­ση και η δυσμε­νής πρό­σβα­ση σε πόρους της κοι­νό­τη­τας, όπως της γει­το­νιάς ή της συνοι­κί­ας, από μόνη της απο­τε­λεί έναν αντι­κει­με­νι­κό παρά­γο­ντα δια­κιν­δύ­νευ­σης.  Πολ­λές έρευ­νες έχουν τεκ­μη­ριώ­σει την ευθεία και ανε­ξάρ­τη­τη σχέ­ση ανά­με­σα στις υλι­κές κακου­χί­ες και την κακή σωμα­τι­κή και ψυχι­κή υγεία των ανθρώ­πων, ειδι­κά στα παι­διά.  Σ’ ένα τέτοιο επι­θε­τι­κό περι­βάλ­λον, συρ­ρι­κνώ­νο­νται οι ευκαι­ρί­ες και οι δυνα­τό­τη­τες δημιουρ­γί­ας κοι­νω­νι­κών δεσμών και έτσι αμβλύ­νε­ται η αίσθη­ση του ανή­κειν, μιας ψυχο­λο­γι­κής προ­ϋ­πό­θε­σης ζωτι­κής σημα­σί­ας για μια βιώ­σι­μη συναι­σθη­μα­τι­κή και κοι­νω­νι­κή ζωή. Η αντι­κει­με­νι­κή και η ψυχο­λο­γι­κή αδυ­να­μία συγκρό­τη­σης μιας ταυ­τό­τη­τας τόπου ως είδος συναι­σθη­μα­τι­κού δεσμού που θεμε­λιώ­νει την ατο­μι­κή και την κοι­νω­νι­κή μας ύπαρ­ξη (Ζήση, 2013), δυσχε­ραί­νει τις δια­δι­κα­σί­ες της κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης των παι­διών και των νέων.

Σύμ­φω­να με τον Παγκό­σμιο Οργα­νι­σμό Υγεί­ας (2014), ένα στα πέντε παι­διά υπο­φέ­ρει από κάποιου είδους καθιε­ρω­μέ­νη ψυχι­κή δια­τα­ρα­χή, και ταυ­τό­χρο­να από χαμη­λή ή και καθό­λου πρό­σβα­ση σε υπη­ρε­σί­ες ψυχι­κής υγεί­ας. Αυτή η επι­βά­ρυν­ση είναι ακό­μη ισχυ­ρό­τε­ρη για τα παι­διά της προ­σχο­λι­κής ηλι­κί­ας, όπως και στους εφή­βους που ζουν σε συν­θή­κες φτώ­χειας και υλι­κής απο­διορ­γά­νω­σης. Είναι φανε­ρό ότι βασι­κές αρχές της κοι­νω­νι­κής δικαιο­σύ­νης παρα­βιά­ζο­νται όπως και το αυτο­νό­η­το δικαί­ω­μα σε μια πόλη ασφα­λή και συμ­με­το­χι­κή θέτο­ντας ζητή­μα­τα ηθι­κής λογο­δο­σί­ας από τους πολι­τι­κά αμρόδιους.

Ζήση, Α. (2013). Κοι­νω­νία, Κοι­νό­τη­τα και Ψυχι­κή Υγεία. Αθή­να: Τυπωθήτω.

Π.Ο.Υ. (2014). Social Determinants of Mental Health. W.H.O.: Geneva.

Αναστασία Ζήση

Καθη­γή­τρια στο Τμή­μα Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, Πανε­πι­στή­μιο Αιγαί­ου με γνω­στι­κό αντι­κεί­με­νο Κοι­νό­τη­τα & Ψυχι­κή Υγεία και Διευ­θύ­ντρια του Εργα­στη­ρί­ου Κοι­νω­νι­κής, Πολι­τι­σμι­κής & Ψηφια­κής Τεκ­μη­ρί­ω­σης. Εκπό­νη­σε τη διδα­κτο­ρι­κή της δια­τρι­βή ως υπό­τρο­φος του Κοι­νω­φε­λούς Ιδρύ­μα­τος Αλέ­ξαν­δρος Ωνά­σης στη Σχο­λή Ψυχο­λο­γί­ας του Πανε­πι­στή­μιου Birmingham, Ηνω­μέ­νο Βασί­λειο. Έχει την επι­στη­μο­νι­κή ευθύ­νη μιας σει­ράς ερευ­νη­τι­κών προ­γραμ­μά­των σε αντι­κεί­με­να που αφο­ρούν στην κοι­νό­τη­τα και την ψυχι­κή υγεία, τον σχε­δια­σμό και την οργά­νω­ση ψυχο­κοι­νω­νι­κών παρεμ­βά­σε­ων, το κοι­νω­νι­κό στίγ­μα και εναλ­λα­κτι­κές προ­σεγ­γί­σεις στην αντι­με­τώ­πι­ση του ψυχι­κού πόνου. Έχει δημο­σιεύ­σει σε διε­θνή επι­στη­μο­νι­κά περιο­δι­κά, συλ­λο­γι­κούς τόμους και είναι συγ­γρα­φέ­ας επι­στη­μο­νι­κών μονο­γρα­φιών. Διδά­σκει στο Δι-ιδρυ­μα­τι­κό Πρό­γραμ­μα Μετα­πτυ­χια­κών Σπου­δών: Εφαρ­μο­σμέ­νη-Κλι­νι­κή Κοι­νω­νιο­λο­γία και Τέχνη, έχει οργα­νώ­σει θερι­νά σχο­λεία στη μεθο­δο­λο­γία της ποιο­τι­κής έρευ­νας και έχει ενερ­γό κοι­νω­νι­κή δρά­ση συνη­γο­ρί­ας και ενδυ­νά­μω­σης κοι­νο­τή­των και κοι­νω­νι­κών ομά­δων που δια­χρο­νι­κά κατα­πιέ­ζο­νται σε συν­θή­κες κοι­νω­νι­κού αποκλεισμού.