Ο σημα­ντι­κό­τε­ρος εν ζωή σκη­νο­θέ­της των Βαλ­κα­νί­ων… Από την πρώ­τη του κιό­λας ται­νία, «Θυμά­σαι την Ντό­λυ Μπελ;», το 1981, φανέ­ρω­σε το ταλέ­ντο του κερ­δί­ζο­ντας το Χρυ­σό Λιο­ντά­ρι της Βενε­τί­ας, ενώ το 1985 απέ­σπα­σε τον πρώ­το του Χρυ­σό Φοί­νι­κα στις Κάν­νες για το «Ο μπα­μπάς λεί­πει ταξί­δι για δου­λειές». Ακο­λού­θη­σαν τα «Arizona Dream», «Underground», με το οποίο κέρ­δι­σε τον δεύ­τε­ρο Χρυ­σό Φοί­νι­κά του, «Ασπρος γάτος μαύ­ρη γάτα», «Ιστο­ρί­ες σε σού­περ 8», «Μαρα­ντό­να» και τόσα άλλα. Οι ται­νί­ες του κινού­νται στον χώρο του «μαγι­κού» ρεα­λι­σμού με ένα άγγιγ­μα σου­ρε­α­λι­σμού. Γίνο­νται το όχη­μα για να γνω­ρί­σου­με πλευ­ρές της Ιστο­ρί­ας της χώρας του και όλων των Βαλκανίων.

Ο λόγος για τον μεγά­λο Σέρ­βο σκη­νο­θέ­τη  Εμίρ Κου­στου­ρί­τσα _Emir Kusturica , ο οποί­ος έδω­σε συνέ­ντευ­ξη στον «Ριζο­σπά­στη» και τον ευχα­ρι­στού­με πολύ γι’ αυτό. Το να προ­σπα­θή­σει κανείς να χωρέ­σει τον λόγο του Κου­στου­ρί­τσα σε μια σελί­δα είναι πράγ­μα­τι δύσκο­λο. Ο χει­μαρ­ρώ­δης λόγος του κινεί­ται ανά­με­σα στην Τέχνη, στην Ιστο­ρία, στην πολι­τι­κή. Δεν διστά­ζει να πάρει θέση για ό,τι συμ­βαί­νει γύρω μας ασκώ­ντας κρι­τι­κή σε αυτούς που ασκούν την εξου­σία χωρίς να φοβά­ται τις επι­πτώ­σεις. Ακό­μα και αν δεν συμ­φω­νεί κανείς σε όλα μαζί του δεν μπο­ρεί να μην παρα­δε­χτεί ότι είναι ένας εξαι­ρε­τι­κά γοη­τευ­τι­κός και ενδια­φέ­ρων συνομιλητής.

Η αρχή

Με τον κινη­μα­το­γρά­φο ξεκί­νη­σα να ασχο­λού­μαι όντας ακό­μα μαθη­τής Γυμνα­σί­ου. Με καθό­ρι­σαν δύο πράγ­μα­τα. Ο καλύ­τε­ρος φίλος του πατέ­ρα μου ήταν σκη­νο­θέ­της «παρ­τι­ζά­νι­κων» ται­νιών, ται­νί­ες με ιδε­ο­λο­γι­κό περιε­χό­με­νο αλλά και δρά­ση (σ.σ. πολε­μι­κές ται­νί­ες που δημιουρ­γή­θη­καν στη Γιου­γκο­σλα­βία την περί­ο­δο 1960 — 1980, το κύριο χαρα­κτη­ρι­στι­κό των οποί­ων ήταν ότι δια­δρα­μα­τί­ζο­νταν την περί­ο­δο του Β’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου). Επί­σης, ζού­σα στην περι­φέ­ρεια του Σαρά­γε­βο. Με κέντρι­ζαν οι άνθρω­ποι που η κοι­νω­νία βάζει στο περι­θώ­ριο. Οι αδύ­να­μοι, οι φτω­χοί, οι Τσιγ­γά­νοι γέμι­ζαν την καρ­διά μου με συμπό­νια και μου δημιουρ­γού­σαν την ανά­γκη να είμαι καλός με τους άλλους ανθρώπους.

Έτσι, αγό­ρα­σα μια μικρή κάμε­ρα Super 8. Έκα­να και δύο ται­νί­ες μικρού μήκους, οι οποί­ες κέρ­δι­σαν στον δια­γω­νι­σμό ερα­σι­τε­χνι­κών ται­νιών στη Βοσ­νία. Είπαν ότι είμαι πολύ ταλα­ντού­χος. Δεν ήξε­ρα τι σημαί­νει αυτό, ήξε­ρα όμως ότι ήμουν πολύ τυχε­ρός να έχω μία θεία που ζού­σε στην Πρά­γα. Ετσι, ως συγ­γε­νής της, πήγα στην Πρά­γα και προ­ε­τοι­μά­στη­κα για το πρώ­το μου πραγ­μα­τι­κό βήμα στον κινη­μα­το­γρά­φο. Παρα­δό­ξως, τα πήγα πολύ καλά στις κύριες εξε­τά­σεις, ήμουν ο καλύ­τε­ρος μετα­ξύ όλων των φοι­τη­τών που μπή­καν στη Famu.

Δεν είναι εύκο­λο να κάνεις ται­νί­ες. Να ανα­πα­ρι­στάς τη ζωή με όλα τα υλι­κά στοι­χεία και ταυ­τό­χρο­να να υπο­δη­λώ­νεις την προ­σω­πι­κό­τη­τα κάποιου είναι πολύ περί­πλο­κο. Έπρε­πε να μάθω πώς να κινού­μαι με την κάμε­ρα. Θυμά­μαι, όταν μπή­κα στον άδειο χώρο του στού­ντιο και με ρώτη­σαν τι είδους παρά­θυ­ρο θέλω, πού θέλω να είναι η πόρ­τα, αν ο χώρος θα έχει ψηλό ή χαμη­λό ταβά­νι, αν το δωμά­τιο ανή­κει σε πλού­σιους ή φτω­χούς… Γύρι­σα σπί­τι μου και ανα­ρω­τή­θη­κα για­τί μου έκα­ναν όλες αυτές τις ερω­τή­σεις. Τότε κατά­λα­βα ότι έπρε­πε να δημιουρ­γή­σω έναν εντε­λώς νέο κόσμο…

Monica Bellucci On the Milky Road (2016)

Μπαί­νο­ντας στην ουσία του κινη­μα­το­γρά­φου αντι­λή­φθη­κα ότι έπρε­πε να φρο­ντί­ζω κάθε λεπτο­μέ­ρεια, για­τί όλα έχουν σημα­σία. Ο,τι κάνεις στον κινη­μα­το­γρά­φο, ακό­μα και αν βρε­θείς σε έναν χώρο που είναι ήδη δια­μορ­φω­μέ­νος, πρέ­πει να αντι­κα­το­πτρί­ζει την εικό­να του χαρα­κτή­ρα που τοπο­θε­τείς εκεί. Πρέ­πει να έχεις τον από­λυ­το έλεγ­χο. Μόνο τότε δεν αφή­νεις κανέ­ναν να παρέμ­βει στην ται­νία και να κάνει κάτι που δεν είναι εσύ. Ετσι, με το να είσαι ο εαυ­τός σου, ανα­κα­λύ­πτεις ολό­κλη­ρο το σύμπαν των πραγ­μά­των που υπάρ­χουν στην ανθρωπότητα.

Underground (1995)

Το να μάθω κινη­μα­το­γρά­φο ήταν μια αργή και ήσυ­χη δια­δι­κα­σία αλλά επι­τυ­χη­μέ­νη, θα μπο­ρού­σα να πω, κι αυτό οφεί­λε­ται στο πεί­σμα και τη δύνα­μη που κλη­ρο­νό­μη­σα από τη μητέ­ρα μου.

Ρενουάρ, Ταρκόφσκι και Φελίνι

Υπήρ­ξαν πολ­λοί σκη­νο­θέ­τες που με ενέπνευσαν.

Ο σημα­ντι­κό­τε­ρος για τη δια­μόρ­φω­ση της γλώσ­σας μου ήταν ο Ζαν Ρενουάρ, ο παλιό­τε­ρος εκπρό­σω­πος του ποι­η­τι­κού ρεα­λι­σμού και, κατά τη γνώ­μη μου, ο καλύ­τε­ρος σκη­νο­θέ­της όλων των εποχών.
Φιλο­σο­φι­κά, επη­ρε­ά­στη­κα πολύ από τον Αντρέι Ταρ­κόφ­σκι και ιδιαί­τε­ρα από την ται­νία του «Αντρέι Ρουμπλιόφ».

Η κοντι­νό­τε­ρη όμως προ­σω­πι­κό­τη­τα σε μένα ήταν ο Φεντε­ρί­κο Φελί­νι. Σε όλες τις ται­νί­ες του υπάρ­χει ένα μείγ­μα θλί­ψης και χαράς. Μας έδει­ξε πως, αν θες να κάνεις κινη­μα­το­γρά­φο, πρέ­πει να κρα­τάς μια από­στα­ση από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ακό­μα και αν λει­τουρ­γείς μέσα στον ρεα­λι­σμό. Σίγου­ρα, όμως, πρέ­πει να έχεις τη δική σου σφρα­γί­δα. Από εκεί­νον έμα­θα πώς να δημιουρ­γώ την αλλη­λου­χία, πώς να είμαι σε θέση να δημιουρ­γή­σω κάτι που ταυ­τό­χρο­να είναι ελκυ­στι­κό και αστείο και σοβα­ρό, πώς να συν­δυά­ζω δια­φο­ρε­τι­κούς χαρα­κτή­ρες σε έναν χώρο.

Το μέλλον του κινηματογράφου

Ο κινη­μα­το­γρά­φος θα μπο­ρού­σε να επι­βιώ­σει σε πολ­λές μορ­φές. Ναι, θα μπο­ρού­σε να επι­βιώ­σει και σε ένα κινη­τό τηλέφωνο.

Αυτό που κιν­δυ­νεύ­ει είναι ο κινη­μα­το­γρά­φος ως συλ­λο­γι­κή πρά­ξη, ως συλ­λο­γι­κό βίω­μα. Η παρα­κο­λού­θη­ση της ται­νί­ας στην αίθου­σα κάνει τους ανθρώ­πους να αισθά­νο­νται μαζί, να γελούν ή να κλαί­νε μαζί και να συνε­χί­ζουν να έχουν κοι­νή εμπει­ρία και έξω από τον κινη­μα­το­γρά­φο. Το πρό­βλη­μα είναι ότι οι άνθρω­ποι δεν κατα­νο­ούν ότι η συναι­σθη­μα­τι­κή ζωή αξί­ζει αυτό το ταξί­δι στο σινε­μά, όπου αν κάποιος κλά­ψει και αν κάποιος χαμο­γε­λά­σει σε επη­ρε­ά­ζει. Φοβά­μαι ότι και στην Αθή­να θα μεί­νουν οι πολυ­κι­νη­μα­το­γρά­φοι μέσα στα μεγά­λα κατα­στή­μα­τα. Και αυτό θα γίνει ακρι­βώς «για να εξι­σω­θεί το να αγο­ρά­σεις τζιν με το να αγο­ρά­σεις εισι­τή­ριο για το σινεμά».

Οι πλατ­φόρ­μες έχουν τερά­στιο αντί­κτυ­πο στην ιδε­ο­λο­γία των ανθρώ­πων και κοστί­ζουν λιγό­τε­ρα χρή­μα­τα από το να πας στον κινη­μα­το­γρά­φο. Και αυτό θα είναι δυστυ­χώς το κρί­σι­μο σημείο για­τί οι άνθρω­ποι πάντα θα σταθ­μί­ζουν το κόστος, λόγω των συν­θη­κών. Η γλώσ­σα του κινη­μα­το­γρά­φου έχει αλλά­ξει, όπως και η αντί­λη­ψη των ανθρώ­πων έχει αλλά­ξει. Παρα­κο­λου­θώ­ντας στην οθό­νη του σπι­τιού τους, νιώ­θουν ότι έχουν κυριαρ­χία επά­νω στην ται­νία, στα­μα­τώ­ντας την όπο­τε τους αρέσει.

Στο “Studio” θα προ­βλη­θούν όλες οι ται­νί­ες του Εμίρ Κουστουρίτσα

Το κυριό­τε­ρο όμως είναι ότι οι σημε­ρι­νοί σκη­νο­θέ­τες δεν έχουν την πεποί­θη­ση πως ο κόσμος μπο­ρεί να αλλά­ξει και με την κάμε­ρα και τις ται­νί­ες. Τα κεφά­λαια που χρη­μα­το­δο­τούν τον κινη­μα­το­γρά­φο θέτουν τις παρα­μέ­τρους για το τι είδους ται­νία θα είναι, ποια ζητή­μα­τα θα θίξει, πολύ πριν ξεκι­νή­σει να γρά­φε­ται το σενά­ριο. Με τον πλέ­ον απρο­κά­λυ­πτο τρό­πο η ελευ­θε­ρία της από­φα­σης έχει περά­σει από τους δημιουρ­γούς στους παραγωγούς.

Ο κυρί­αρ­χος κινη­μα­το­γρά­φος, αυτός που λέμε mainstream, δεν δέχε­ται πως υπάρ­χει κάποιο πρό­βλη­μα στην ανθρω­πό­τη­τα. Δεν δέχε­ται τις κοι­νω­νι­κές τάξεις, δεν μιλά­ει για την εργα­τι­κή τάξη. Παρό­τι ο πλού­τος της θεμα­το­λο­γί­ας είναι τερά­στιος και τα πάντα εκρή­γνυ­νται, ο κινη­μα­το­γρά­φος δεν ακολουθεί…

Οι Κάννες, η λογοκρισία 
και το ξαναγράψιμο της Ιστορίας

Η λογο­κρι­σία στην Τέχνη πάντα υπήρ­χε. Τώρα, βέβαια, έχει γιγαντωθεί.

Εμέ­να προ­σω­πι­κά έχουν απα­γο­ρευ­τεί οι ται­νί­ες μου σε διά­φο­ρα Φεστι­βάλ. Του­λά­χι­στον, όμως, είχα τη μου­σι­κή μου, τους The no smoking orchestra και έτσι δεν είχα ανά­γκη. Κάνα­με πάνω από 1.000 συναυ­λί­ες σε όλο τον κόσμο σε διά­στη­μα 24 ετών.

Όταν έκα­να την ται­νία μου «On the Milky Road» και την έστει­λα στις Κάν­νες, οι διορ­γα­νω­τές δεν μου απά­ντη­σαν ποτέ… Τι έγι­νε μετά; Στην 75η επέ­τειο, νομί­ζω, μου έστει­λαν επί­ση­μη πρό­σκλη­ση από το Φεστι­βάλ Καν­νών. Ημουν έτοι­μος να πάω. Μετά σκέ­φτη­κα ότι αν πάω θα πουν «είναι καλό παι­δί» και ότι παρα­δέ­χο­μαι πως ο λόγος που δεν προ­βλή­θη­κε στις Κάν­νες είχε σχέ­ση με το ότι δεν ήταν καλή η ται­νία και όχι με τις πεποι­θή­σεις μου. Απο­φά­σι­σα να μην πάω, καθώς έμα­θα ότι θα είναι καλε­σμέ­νος ο Ζελέν­σκι, στον οποίο θα δινό­ταν και ευκαι­ρία να μιλή­σει για 10 λεπτά. Δεν βρί­σκω καμία σύν­δε­ση μετα­ξύ του Ζελέν­σκι και του «σινα­φιού» μας. Αν πήγαι­να, θα σήμαι­νε ότι συμ­φω­νώ με τα όσα έλε­γαν για τον πόλε­μο στην Ουκρανία.

Αυτό που με τρο­μά­ζει είναι η απρο­κά­λυ­πτη προ­σπά­θεια που γίνε­ται τις τελευ­ταί­ες δεκα­ε­τί­ες από τις ΗΠΑ και τη Δύση, για να πεί­σουν την ανθρω­πό­τη­τα ότι αυτοί απε­λευ­θέ­ρω­σαν την Ευρώ­πη από τους ναζί. Ολοι όμως ξέρου­με ότι ο Κόκ­κι­νος Στρα­τός είναι αυτός που απε­λευ­θέ­ρω­σε την Ευρώ­πη. Οι Ρώσοι έχα­σαν πάνω από 20 εκα­τομ­μύ­ρια σε αυτόν τον πόλε­μο τσα­κί­ζο­ντας τον Χίτλερ και απε­λευ­θε­ρώ­νο­ντας τα 2/3 της Ευρώ­πης. Στη Σερ­βία αυτή η ανα­θε­ώ­ρη­ση της Ιστο­ρί­ας δεν μπο­ρεί να προ­χω­ρή­σει πολύ εύκο­λα για­τί είχα­με πολ­λά θύμα­τα στον αγώ­να αυτόν, παρ’ όλα αυτά εδώ και και­ρό δεν γιορ­τά­ζε­ται η Μέρα της Νίκης.

Την Ιστο­ρία την γρά­φουν οι νικη­τές και τις πιο πολ­λές φορές λένε ψέμα­τα για να υπο­στη­ρί­ξουν το αφή­γη­μά τους. Το έχου­με δει στη Γιου­γκο­σλα­βία, στον πόλε­μο στην Ουκρα­νία και τώρα στη Γάζα… Πόσες χιλιά­δες παι­διών έχουν σκο­τω­θεί… Και όμως, οι κυβερ­νή­σεις ούτε ψελ­λί­ζουν κάτι… Για­τί; Θα δανει­στώ τα λόγια ενός Αμε­ρι­κα­νού πολι­τι­κού, του Ρόμπερτ Κένε­ντι. Το Ισρα­ήλ είναι μια αμε­ρι­κα­νι­κή πλατ­φόρ­μα για να προ­σγειώ­νο­νται τα αερο­πλά­να μας και να υπε­ρα­σπί­ζο­νται τα αμε­ρι­κα­νι­κά συμφέροντα…

«Εγκλη­μα χωρίς τιμω­ρία» είναι ο τίτλος της νέας ται­νί­ας που προ­ε­τοι­μά­ζω και θα γυρι­στεί στη Ρωσία. Βασί­ζε­ται στο μυθι­στό­ρη­μα του Ντο­στο­γιέφ­σκι, με μια αλλα­γή στον τίτλο, για­τί πιστεύω ότι τα περισ­σό­τε­ρα εγκλή­μα­τα που γίνο­νται σήμε­ρα στον κόσμο δεν τιμω­ρού­νται… Συζη­τώ για ακό­μα δύο ται­νί­ες. Η μία θα δια­δρα­μα­τί­ζε­ται στον Μεσαί­ω­να και αφο­ρά τους για­τρούς που θερά­πευαν με υλι­κά της φύσης και η άλλη ανα­φέ­ρε­ται στον Τζορ­ντά­νο Μπρού­νο και θα γυρι­στεί στη Γαλ­λία και την Ιτα­λία. Ελπί­ζω του­λά­χι­στον να γίνουν οι δύο από τις τρεις, αν όχι και οι τρεις.

Όπως και εσείς

Οι αληθινοί καλλιτέχνες 
στέκονται πάντα στο πλευρό του δίκιου 
και της αλήθειας…

Όσο για εμένα… Πάντα αισθάνομαι σαν το κερί που καίει σκορπώντας φως για τους ανθρώπους που είναι γύρω του, όπως εσείς άλλωστε…

Πηγή