Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ορισμένες πλευρές από την υποστήριξη του Α. Πούσκιν στην Επανάσταση του ‘21

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας // 

O Αλέ­ξαν­δρος Πού­σκιν (1799–1837), ο ξεχω­ρι­στός αυτός Ρώσος  Ποι­η­τής υπήρ­ξε πολύ­μορ­φα (με το έργο και τη δρά­ση του)  ένθερ­μος υπο­στη­ρι­κτής της Επα­νά­στα­σης του ’21.

Ας δού­με τι γρά­φει γι’ αυτό ο Γ.Λ. Αρς στο βιβλίο του «Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ «ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ»» (εκδό­θη­κε στην Αθή­να το 1966- Έκδο­ση το «Λαϊ­κό Βιβλίο»:

«…Τον ηρω­ϊ­κό αγώ­να των Ελλή­νων χαι­ρέ­τι­σε ένθερ­μα ο μεγά­λος ρώσος ποι­η­τής Αλ. Πού­σκιν. Ακό­μα και στην ίδια τη Μόσχα δια­δό­θη­καν φήμες πως ο ποι­η­τής έφυ­γε να κατα­τα­χτεί εθε­λο­ντής στο στρά­τευ­μα του Υψη­λά­ντη. Ο ποι­η­τής που βρι­σκό­ταν σε δυσμέ­νεια, ο δημιουρ­γός των φιλε­λεύ­θε­ρων στί­χων, ένιω­θε να βρι­σκό­ταν κοντά στους πόθους και στις προ­θέ­σεις των Ελλή­νων που πάλευαν ενά­ντια στο σουλ­τα­νι­κό δεσπο­τι­σμό. Στο ημε­ρο­λό­γιο του Πού­σκιν στο Κισ­νό­βι στις 21 Μάρ­τη 1821, υπάρ­χει αυτή η φρά­ση: «Είμαι σίγου­ρα βέβαιος πως η Ελλά­δα θα θριαμ­βέ­ψει και πως τα 25.000.000 Τούρ­κοι θ’ αφή­σουν την ανθι­σμέ­νη γη της Ελλά­δας στους νόμι­μους κλη­ρο­νό­μους του Ομή­ρου και του Θεμι­στο­κλή. Ανά­με­σα στον Πού­σκιν και του Έλλη­νες επα­να­στά­τες δεν υπήρ­χε μονα­χά ιδε­ο­λο­γι­κή συγ­γέ­νεια. Όταν το φθι­νό­πω­ρο του 1821, ο ποι­η­τής βρι­σκό­ταν εξό­ρι­στοι στο Κισ­νό­βι, γνω­ρί­στη­κε με παλιούς Έλλη­νες επα­να­στά­τες. Στο σπί­τι του Μ.Φ. Ορλόφ συνα­ντιό­ταν συχνά με τον Αλεξ. Υψη­λά­ντη. Ήταν η επο­χή που οι ταρα­χές είχαν αγκα­λιά­σει κιό­λας μια σει­ρά χώρες της Ευρώ­πης, η επο­χή που η πρω­τεύ­ου­σα της Βεσ­σα­ρα­βί­ας έγι­νε το κέντρο της προ­ε­τοι­μα­σί­ας της επα­νά­στα­σης στην Ελλά­δα. Αργό­τε­ρα ο Πού­σκιν, θυμό­ταν το φθι­νό­πω­ρο του 1820:

«Έτρε­μαν φοβε­ρά τα Πυρηναία
Της Νάπο­λης το ηφαί­στειο φλογιζόταν
Ο κου­λο­χέ­ρης πρί­γκι­πας έγνε­φε κιόλας
Απ’ το Κισ­νιόφ στους φίλους του Μοριά»

Οι σημειώ­σεις στο ημε­ρο­λό­γιο του Πού­σκιν μαρ­τυ­ρά­νε, για την προ­σω­πι­κή του γνω­ρι­μιά και με τον Δ. Υψη­λά­ντη. Όλα αυτά πρό­σθε­ταν μία ξεχω­ρι­στή εγκαρ­διό­τη­τα και συγκι­νη­τι­κό­τη­τα στα ποι­ή­μα­τα που ο ποι­η­τής εξυ­μνού­σε του Έλλη­νες αγω­νι­στές της λευτεριάς.»

Θα γρά­ψει  για τον Μονό­χει­ρα Πρί­γκι­πα, θεω­ρώ­ντας τον και δικό του, τον απο­κα­λεί «Πρί­γκι­πά μας»: Όταν παντού η νέα άνοι­ξη, χαμογελώντας,

Το χιό­νι λάσπη είχε κάνει,
Πάνω στα όρη και στου Δού­να­βη την όχθη
Ο μονό­χει­ρας Πρί­γκι­πάς μας σήκω­σε επανάσταση

Ενώ γρά­φει τότε στον Ευγέ­νιο Ονέ­γκιν για την εξέ­γερ­ση του Υψη­λά­ντη: Σεί­ο­νταν όλο απει­λή τα Πυρη­ναία, Το ηφαί­στειο της Νάπο­λης στις φλό­γες, Κι ο Μονό­χει­ρας Πρί­γκι­πας να γνέ­φει Από το Κισι­νιόφ στους Μωρα­ΐ­τες φίλους του…

Ο Πού­σκιν γρά­φει για τις εξε­λί­ξεις στο φίλο του Β.Α. Ντα­βι­ντόβ «…ανα­φέ­ρουν ότι ο Φοί­νι­κας της Ελλά­δας θα ανα­γεν­νη­θεί από τις στά­χτες του, ότι η ώρα της πτώ­σης των Τούρ­κων έχει φθά­σει και ότι μια μεγά­λη δύνα­μη (η Ρωσία) εγκρί­νει τη μεγα­λό­ψυ­χη πρά­ξη…» και συνε­χί­ζει ο Πού­σκιν στο γράμ­μα του ανα­φε­ρό­με­νος στους Έλλη­νες που γνω­ρί­ζει «…τα μυα­λά των ανθρώ­πων βρί­σκο­νται σε έξαρση…όλες τους οι σκέ­ψεις στρέ­φο­νται γύρω από ένα μόνο θέμα : Την ανε­ξαρ­τη­σία της αρχαί­ας πατρί­δας. Στην Οδησ­σό πλή­θη Ελλή­νων συγκε­ντρώ­νο­νται. Που­λά­νε τα υπάρ­χο­ντά τους για ένα κομ­μά­τι ψωμί κι αγο­ρά­ζουν σπά­θες, του­φέ­κια, πιστό­λια. Όλοι μιλά­νε για το Λεω­νί­δα, το Θεμιστοκλή….».

Για το κίνη­μα των εται­ρι­στών στις παρα­δου­νά­βιες ηγε­μο­νί­ες ο ποι­η­τής σκό­πευε να γρά­ψει ένα ποί­η­μα. Ηρω­ας του ποι­ή­μα­τος θα έπρε­πε να ήταν ο Ολύ­μπιος, που κρά­τη­σε τη σημαία του αγώ­να, ως το τέλος. Δια­τη­ρή­θη­κε ένα πρό­χει­ρο σχέ­διο της αρχής του ποιήματος

«Τους κάμπους και τα όρη, η νύχτα αγκαλιάζει
Στο δάσος, μέσα στο πλή­θος των…του,
Κάτω από των ουρα­νών, τη σκέπη
Ο Υψη­λά­ντης ελαφροκοιμάται»

Για το ποί­η­μα του ο ποι­η­τής μάζευε ιστο­ρι­κό υλι­κό μ’ επι­μέ­λεια και ζήλο. Στα χαρ­τιά του Πύσκιν δια­τη­ρή­θη­καν δύο σημειώ­σεις, που η μια τους είναι αφιε­ρω­μέ­νη στην επα­νά­στα­ση του Αλ. Υψη­λά­ντη κι η άλλη σ’ έναν από τους εξέ­χο­ντες «απο­στό­λους» της Φιλι­κής Εται­ρεί­ας, τον κ. Πεντε­δέ­κα. Αν και τα γεγο­νό­τα που ανα­φέ­ρει δεν είναι ιστο­ρι­κά εξε­λεγ­μέ­να, οι σημειώ­σεις αυτές είναι πολύ­τι­μες. Δεί­χνουν με πόση προ­σο­χή και συμπά­θεια αντί­κρυ­σε ο μεγά­λος ποι­η­τής τον αγώ­να του Ελλη­νι­κού λαού για την απε­λευ­θέ­ρω­ση. Οι τέτοιες δια­θέ­σεις δεν άφη­σαν τον ποι­η­τή και στα χρό­νια  που ακο­λού­θη­σαν. Έτσι, όταν στα 1824 ο Πού­σκιν βρι­σκό­ταν πια στο Μιχαη­λόφ­σκι, συμ­με­ρι­ζό­ταν με πάθος στην τύχη της οκτά­χρο­νης Ροδό­ης Σοφια­νού, που ο πατέ­ρας της έπε­σε ηρω­ι­κά, πολε­μώ­ντας κάτω από τις σημαί­ες του Υψη­λά­ντη. Σ’ ένα του γράμ­μα στο φίλο του Β.Α. Ζου­κόφ­σκι που είχε αρκε­τή επιρ­ροή ο ποι­η­τής τον παρα­κι­νού­σε να φρο­ντί­σει για τη μικρή ελλη­νο­πού­λα: «Θυγα­τέ­ρα ήρωα Ζου­κό­σφ­κι! Ειν’ από τη γενιά των ποι­η­τών της αλη­θι­νής ποίησης»…

Το 1827 ο ποι­η­τής  παρα­κο­λου­θώ­ντας με ενδια­φέ­ρον την πορεία της απε­λευ­θέ­ρω­σης έγρα­ψε για τους Έλληνες:«Όχι μόνον είναι καθή­κον, αλλά έχεις χρέ­ος να είσαι περή­φα­νος για τη δόξα των προ­γό­νων σου. Το να μη τους τιμάς είναι επο­νεί­δι­στος αναν­δρία. Οι Έλλη­νες σε όλες τις δυστυ­χί­ες τους, θυμή­θη­καν πάντα την κατα­γω­γή τους και γι’ αυτό είναι άξιοι της απε­λευ­θέ­ρω­σής τους».

Στη συνέ­χεια παρου­σιά­ζου­με ορι­σμέ­να από τα ποι­ή­μα­τά του αφιε­ρω­μέ­να στην Ελλη­νι­κή Επανάσταση:

1. Σε μια πιστή Γραικιά

Πιστή Γραι­κιά μην τον θρη­νείς! ΄Εχει σαν ήρω­ας πέσει
βόλι πικρό του χώρι­σε τα στή­θια μεσ’ τη μέση…
Μην τον θρη­νείς… Τάχα­τε συ δεν τού ‘δει­ξες το δρόμο
σαν κίνη­σε περή­φα­νος μ’ όπλο βαρύ στον ώμο
και του ‘πες με μελω­δι­κή φωνή: «Μπρο­στά σου νάτος
ανοί­γει ο δρό­μος της τιμής από θυσί­ες γιομάτος»;

Σ’ απο­χαι­ρέ­τη­σε σεμνά κι αμί­λη­τα ο καλός σου
ξέρο­ντας πως παντο­τει­νός θαν’ ο απο­χω­ρι­σμός σου…
Αλα­φρο­χάι­δε­ψε μ’ ευχή το τρυ­φε­ρό βλαστάρι
των σπλάγ­χνων του, που κρά­τα­γες στον κόρ­φο με καμάρι!…

Κι όταν στη­τή μαστί­γω­σε τον άνε­μο η παντιέρα
της λευ­τε­ριάς η ολό­μαυ­ρη κι έφτα­σε η τίμια μέρα
καθώς ο Αρι­στο­γεί­το­νας μυρ­τιάς κλα­δί είχε δέσει
στην ατσα­λέ­νια σπά­θα του, που κρέ­μα­σε στη μέση.
Ετσι κι αυτός, από­μει­νε στη μάχη: Ένας γενναίος
γι’ το που δεν ορί­ζε­ται και δε μετριέ­ται χρέος!…

(Μετά­φρα­ση Κώστας Βάρναλης)

3. Εμπρός, Ελλάδα

Εμπρός, στυ­λώ­σου, Ελλά­δα επαναστάτισσα,
βάστα γερά στο χέρι τ’ άρμα­τά σου!
Μάταια δεν ξεση­κώ­θη­κεν ο Όλυμπος,
η Πίν­δο, οι Θερ­μο­πύ­λες ­ δόξα­σμά σου.
Απ’ τα βαθιά τους σπλά­χνα ξεπετάχτηκεν
η λεφτε­ριά σου ολό­φω­τη, γενναία
κι απ’ τον τάφο του Σοφο­κλή, απ’ τα μάρμαρα
της Αθή­νας, πάντα ιερή και νέα.
Θεών κ’ ηρώ­ων πατρί­δα, σπά­ζεις άξαφνα
το ζυγό σου και την ενά­ντια Μοίρα
με τον ηχό, που βγά­νει του Τυρ­ταί­ου σου,
του Μπάι­ρον και του Ρήγα η άξια λύρα.

(Μετά­φρα­ση Κώστας Βάρναλης)

______________________________________________________

ΠΗΓΕΣ:

Γ.Λ. ΑΡΣ: Η μυστι­κή οργά­νω­ση «ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΡΕΙΑ» Εκδό­σε­ςι  «ΤΟ ΛΑΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ» (1966)
-Φαρ­σό­λα Δ. Ο Αλέ­ξαν­δρος Πού­σκιν και η Ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση 1821–1829, Φιλί­στωρ, Αθή­να 2001

«Ο Χικ­μέτ στην Ελλά­δα», του Ηρα­κλή Κακαβάνη

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο