Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
O Αλέξανδρος Πούσκιν (1799–1837), ο ξεχωριστός αυτός Ρώσος Ποιητής υπήρξε πολύμορφα (με το έργο και τη δράση του) ένθερμος υποστηρικτής της Επανάστασης του ’21.
Ας δούμε τι γράφει γι’ αυτό ο Γ.Λ. Αρς στο βιβλίο του «Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ «ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ»» (εκδόθηκε στην Αθήνα το 1966- Έκδοση το «Λαϊκό Βιβλίο»:
«…Τον ηρωϊκό αγώνα των Ελλήνων χαιρέτισε ένθερμα ο μεγάλος ρώσος ποιητής Αλ. Πούσκιν. Ακόμα και στην ίδια τη Μόσχα διαδόθηκαν φήμες πως ο ποιητής έφυγε να καταταχτεί εθελοντής στο στράτευμα του Υψηλάντη. Ο ποιητής που βρισκόταν σε δυσμένεια, ο δημιουργός των φιλελεύθερων στίχων, ένιωθε να βρισκόταν κοντά στους πόθους και στις προθέσεις των Ελλήνων που πάλευαν ενάντια στο σουλτανικό δεσποτισμό. Στο ημερολόγιο του Πούσκιν στο Κισνόβι στις 21 Μάρτη 1821, υπάρχει αυτή η φράση: «Είμαι σίγουρα βέβαιος πως η Ελλάδα θα θριαμβέψει και πως τα 25.000.000 Τούρκοι θ’ αφήσουν την ανθισμένη γη της Ελλάδας στους νόμιμους κληρονόμους του Ομήρου και του Θεμιστοκλή. Ανάμεσα στον Πούσκιν και του Έλληνες επαναστάτες δεν υπήρχε μοναχά ιδεολογική συγγένεια. Όταν το φθινόπωρο του 1821, ο ποιητής βρισκόταν εξόριστοι στο Κισνόβι, γνωρίστηκε με παλιούς Έλληνες επαναστάτες. Στο σπίτι του Μ.Φ. Ορλόφ συναντιόταν συχνά με τον Αλεξ. Υψηλάντη. Ήταν η εποχή που οι ταραχές είχαν αγκαλιάσει κιόλας μια σειρά χώρες της Ευρώπης, η εποχή που η πρωτεύουσα της Βεσσαραβίας έγινε το κέντρο της προετοιμασίας της επανάστασης στην Ελλάδα. Αργότερα ο Πούσκιν, θυμόταν το φθινόπωρο του 1820:
«Έτρεμαν φοβερά τα Πυρηναία
Της Νάπολης το ηφαίστειο φλογιζόταν
Ο κουλοχέρης πρίγκιπας έγνεφε κιόλας
Απ’ το Κισνιόφ στους φίλους του Μοριά»
Οι σημειώσεις στο ημερολόγιο του Πούσκιν μαρτυράνε, για την προσωπική του γνωριμιά και με τον Δ. Υψηλάντη. Όλα αυτά πρόσθεταν μία ξεχωριστή εγκαρδιότητα και συγκινητικότητα στα ποιήματα που ο ποιητής εξυμνούσε του Έλληνες αγωνιστές της λευτεριάς.»
Θα γράψει για τον Μονόχειρα Πρίγκιπα, θεωρώντας τον και δικό του, τον αποκαλεί «Πρίγκιπά μας»: Όταν παντού η νέα άνοιξη, χαμογελώντας,
Το χιόνι λάσπη είχε κάνει,
Πάνω στα όρη και στου Δούναβη την όχθη
Ο μονόχειρας Πρίγκιπάς μας σήκωσε επανάσταση
Ενώ γράφει τότε στον Ευγένιο Ονέγκιν για την εξέγερση του Υψηλάντη: Σείονταν όλο απειλή τα Πυρηναία, Το ηφαίστειο της Νάπολης στις φλόγες, Κι ο Μονόχειρας Πρίγκιπας να γνέφει Από το Κισινιόφ στους Μωραΐτες φίλους του…
Ο Πούσκιν γράφει για τις εξελίξεις στο φίλο του Β.Α. Νταβιντόβ «…αναφέρουν ότι ο Φοίνικας της Ελλάδας θα αναγεννηθεί από τις στάχτες του, ότι η ώρα της πτώσης των Τούρκων έχει φθάσει και ότι μια μεγάλη δύναμη (η Ρωσία) εγκρίνει τη μεγαλόψυχη πράξη…» και συνεχίζει ο Πούσκιν στο γράμμα του αναφερόμενος στους Έλληνες που γνωρίζει «…τα μυαλά των ανθρώπων βρίσκονται σε έξαρση…όλες τους οι σκέψεις στρέφονται γύρω από ένα μόνο θέμα : Την ανεξαρτησία της αρχαίας πατρίδας. Στην Οδησσό πλήθη Ελλήνων συγκεντρώνονται. Πουλάνε τα υπάρχοντά τους για ένα κομμάτι ψωμί κι αγοράζουν σπάθες, τουφέκια, πιστόλια. Όλοι μιλάνε για το Λεωνίδα, το Θεμιστοκλή….».
Για το κίνημα των εταιριστών στις παραδουνάβιες ηγεμονίες ο ποιητής σκόπευε να γράψει ένα ποίημα. Ηρωας του ποιήματος θα έπρεπε να ήταν ο Ολύμπιος, που κράτησε τη σημαία του αγώνα, ως το τέλος. Διατηρήθηκε ένα πρόχειρο σχέδιο της αρχής του ποιήματος
«Τους κάμπους και τα όρη, η νύχτα αγκαλιάζει
Στο δάσος, μέσα στο πλήθος των…του,
Κάτω από των ουρανών, τη σκέπη
Ο Υψηλάντης ελαφροκοιμάται»
Για το ποίημα του ο ποιητής μάζευε ιστορικό υλικό μ’ επιμέλεια και ζήλο. Στα χαρτιά του Πύσκιν διατηρήθηκαν δύο σημειώσεις, που η μια τους είναι αφιερωμένη στην επανάσταση του Αλ. Υψηλάντη κι η άλλη σ’ έναν από τους εξέχοντες «αποστόλους» της Φιλικής Εταιρείας, τον κ. Πεντεδέκα. Αν και τα γεγονότα που αναφέρει δεν είναι ιστορικά εξελεγμένα, οι σημειώσεις αυτές είναι πολύτιμες. Δείχνουν με πόση προσοχή και συμπάθεια αντίκρυσε ο μεγάλος ποιητής τον αγώνα του Ελληνικού λαού για την απελευθέρωση. Οι τέτοιες διαθέσεις δεν άφησαν τον ποιητή και στα χρόνια που ακολούθησαν. Έτσι, όταν στα 1824 ο Πούσκιν βρισκόταν πια στο Μιχαηλόφσκι, συμμεριζόταν με πάθος στην τύχη της οκτάχρονης Ροδόης Σοφιανού, που ο πατέρας της έπεσε ηρωικά, πολεμώντας κάτω από τις σημαίες του Υψηλάντη. Σ’ ένα του γράμμα στο φίλο του Β.Α. Ζουκόφσκι που είχε αρκετή επιρροή ο ποιητής τον παρακινούσε να φροντίσει για τη μικρή ελληνοπούλα: «Θυγατέρα ήρωα Ζουκόσφκι! Ειν’ από τη γενιά των ποιητών της αληθινής ποίησης»…
Το 1827 ο ποιητής παρακολουθώντας με ενδιαφέρον την πορεία της απελευθέρωσης έγραψε για τους Έλληνες:«Όχι μόνον είναι καθήκον, αλλά έχεις χρέος να είσαι περήφανος για τη δόξα των προγόνων σου. Το να μη τους τιμάς είναι επονείδιστος ανανδρία. Οι Έλληνες σε όλες τις δυστυχίες τους, θυμήθηκαν πάντα την καταγωγή τους και γι’ αυτό είναι άξιοι της απελευθέρωσής τους».
Στη συνέχεια παρουσιάζουμε ορισμένα από τα ποιήματά του αφιερωμένα στην Ελληνική Επανάσταση:
1. Σε μια πιστή Γραικιά
Πιστή Γραικιά μην τον θρηνείς! ΄Εχει σαν ήρωας πέσει
βόλι πικρό του χώρισε τα στήθια μεσ’ τη μέση…
Μην τον θρηνείς… Τάχατε συ δεν τού ‘δειξες το δρόμο
σαν κίνησε περήφανος μ’ όπλο βαρύ στον ώμο
και του ‘πες με μελωδική φωνή: «Μπροστά σου νάτος
ανοίγει ο δρόμος της τιμής από θυσίες γιομάτος»;
Σ’ αποχαιρέτησε σεμνά κι αμίλητα ο καλός σου
ξέροντας πως παντοτεινός θαν’ ο αποχωρισμός σου…
Αλαφροχάιδεψε μ’ ευχή το τρυφερό βλαστάρι
των σπλάγχνων του, που κράταγες στον κόρφο με καμάρι!…
Κι όταν στητή μαστίγωσε τον άνεμο η παντιέρα
της λευτεριάς η ολόμαυρη κι έφτασε η τίμια μέρα
καθώς ο Αριστογείτονας μυρτιάς κλαδί είχε δέσει
στην ατσαλένια σπάθα του, που κρέμασε στη μέση.
Ετσι κι αυτός, απόμεινε στη μάχη: Ένας γενναίος
γι’ το που δεν ορίζεται και δε μετριέται χρέος!…
(Μετάφραση Κώστας Βάρναλης)
3. Εμπρός, Ελλάδα
Εμπρός, στυλώσου, Ελλάδα επαναστάτισσα,
βάστα γερά στο χέρι τ’ άρματά σου!
Μάταια δεν ξεσηκώθηκεν ο Όλυμπος,
η Πίνδο, οι Θερμοπύλες δόξασμά σου.
Απ’ τα βαθιά τους σπλάχνα ξεπετάχτηκεν
η λεφτεριά σου ολόφωτη, γενναία
κι απ’ τον τάφο του Σοφοκλή, απ’ τα μάρμαρα
της Αθήνας, πάντα ιερή και νέα.
Θεών κ’ ηρώων πατρίδα, σπάζεις άξαφνα
το ζυγό σου και την ενάντια Μοίρα
με τον ηχό, που βγάνει του Τυρταίου σου,
του Μπάιρον και του Ρήγα η άξια λύρα.
(Μετάφραση Κώστας Βάρναλης)
______________________________________________________
ΠΗΓΕΣ:
Γ.Λ. ΑΡΣ: Η μυστική οργάνωση «ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΡΕΙΑ» Εκδόσεςι «ΤΟ ΛΑΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ» (1966)
-Φαρσόλα Δ. Ο Αλέξανδρος Πούσκιν και η Ελληνική Επανάσταση 1821–1829, Φιλίστωρ, Αθήνα 2001