Ο ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ

«Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ»1

Φέτος συμπλη­ρώ­νο­νται 95 χρό­νια από τη Σοσια­λι­στι­κή Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση στη Ρωσία το 1917. Η Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση και η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση, καθώς και η αντε­πα­νά­στα­ση που επι­κρά­τη­σε πλή­ρως το 1989–1991 προ­σφέ­ρο­νται για κρί­σι­μα διδάγ­μα­τα για την ανα­συ­γκρό­τη­ση του κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος. Απο­δεί­χθη­κε ιστο­ρι­κά ότι αδύ­να­μα εμπε­δώ­θη­κε η επα­να­στα­τι­κή στρα­τη­γι­κή που οδή­γη­σε στη νικη­φό­ρα έκβα­ση της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης. Βασι­κό ζήτη­μα που ανα­δει­κνύ­ε­ται μέσα από την πεί­ρα της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης είναι η σχέ­ση του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου με τη δια­μόρ­φω­ση επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης. Γι’ αυτό σύμ­φω­να με το Λένιν ο Α΄ ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος ήταν ο «μεγά­λος σκη­νο­θέ­της» της επανάστασης.

Η κατα­νό­η­ση αυτού του ζητή­μα­τος δεν απορ­ρέ­ει μόνο από την ανά­γκη απο­τί­μη­σης της ιστο­ρι­κής πεί­ρας, αλλά και από τα σύγ­χρο­να πολι­τι­κά καθή­κο­ντα. Σήμε­ρα δια­νύ­ου­με μία περί­ο­δο συσ­σώ­ρευ­σης στοι­χεί­ων που προ­μη­νύ­ουν το ενδε­χό­με­νο οι ιμπε­ρια­λι­στι­κές αντι­θέ­σεις να μπουν σε νέα φάση, κατά την οποία θα είναι αδύ­να­τη η ειρη­νι­κή διευ­θέ­τη­σή τους.

Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ σε πρό­σφα­τη ανα­κοί­νω­σή του εκτί­μη­σε ότι:

«Η καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση, οι δυσκο­λί­ες στη δια­χεί­ρι­σή της στην Ευρω­παϊ­κή Ενω­ση, ιδιαί­τε­ρα στην Ευρω­ζώ­νη, αλλά και στις ΗΠΑ, οι συνέ­πειές της ακό­μη και στις καπι­τα­λι­στι­κές οικο­νο­μί­ες που εξα­κο­λου­θούν να έχουν προς το παρόν υψη­λούς ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης, δυνα­μώ­νουν τους αντα­γω­νι­σμούς, τις αντι­θέ­σεις και την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επι­θε­τι­κό­τη­τα στη Νοτιο­α­να­το­λι­κή Ασία, στην Κασπία και την Κεντρι­κή Ασία, στην Αφρι­κή, στη Λατι­νι­κή Αμερική.

Ιδιαί­τε­ρα, άκρως επι­κίν­δυ­νες είναι οι εξε­λί­ξεις στην Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο και στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή, γεγο­νός που εκδη­λώ­νε­ται με την υλο­ποί­η­ση σχε­δί­ου ιμπε­ρια­λι­στι­κής επέμ­βα­σης για την επέ­κτα­ση των επι­χει­ρη­μα­τι­κών δρα­στη­ριο­τή­των μεγά­λων οικο­νο­μι­κών ομί­λων κρα­τών-μελών της ΕΕ και των ΗΠΑ στη Μέση Ανα­το­λή, στη Βόρεια Αφρι­κή, στον Περ­σι­κό Κόλ­πο, για την από­κτη­ση γεω­στρα­τη­γι­κού πλε­ο­νε­κτή­μα­τος στον αντα­γω­νι­σμό με τη Ρωσία, την Κίνα, τη συμ­μα­χία των BRICS, που απει­λούν την αμε­ρι­κα­νι­κή παγκό­σμια πρω­το­κα­θε­δρία στην ιμπε­ρια­λι­στι­κή “πυρα­μί­δα”. Η κατά­στα­ση αυτή συν­δυά­ζε­ται με τη διο­χέ­τευ­ση κεφα­λαί­ων σε πολε­μι­κές συγκρού­σεις ως μέσο ελέγ­χου της καπι­τα­λι­στι­κής κρίσης.

Οι εξε­λί­ξεις θέτουν συνε­χώς και πιο επί­μο­να τη σχέ­ση καπι­τα­λι­σμός — κρί­ση — πόλεμος»2.

Τα τελευ­ταία χρό­νια προ­στέ­θη­καν νέες εστί­ες ιμπε­ρια­λι­στι­κών πολέ­μων και επεμ­βά­σε­ων στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή μας, σε συν­θή­κες συγ­χρο­νι­σμέ­νης και βαθιάς καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μι­κής κρί­σης, οξυ­μέ­νου αντα­γω­νι­σμού για το πετρέ­λαιο και το φυσι­κό αέριο: Στη Λιβύη η ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση έγι­νε με το πρό­σχη­μα του «εκδη­μο­κρα­τι­σμού» της χώρας. Στο Ιράν βρί­σκε­ται σε εξέ­λι­ξη η εφαρ­μο­γή του σχε­δια­σμού άμε­σης επέμ­βα­σης με το πρό­σχη­μα της «προ­στα­σί­ας της ειρή­νης από την από­κτη­ση πυρη­νι­κών στο Ιράν». Στη Συρία εκδη­λώ­νο­νται ακό­μα πιο ανοι­χτά οι ιμπε­ρια­λι­στι­κές αντι­θέ­σεις ανά­με­σα σε ΗΠΑ, Μ. Βρε­τα­νία, Γαλ­λία, Ρωσία, Κίνα, ενώ παράλ­λη­λα ανα­δει­κνύ­ε­ται ο ανα­βαθ­μι­σμέ­νος ρόλος της Τουρ­κί­ας, με τη σύν­θε­τη δια­πραγ­μά­τευ­ση αντα­γω­νι­σμού και συμ­μα­χί­ας της με το Ισρα­ήλ. Ταυ­τό­χρο­να αυξά­νε­ται η έντα­ση στον Ειρη­νι­κό Ωκε­α­νό με την όξυν­ση της αντι­πα­ρά­θε­σης ανά­με­σα σε Κίνα και Ιαπω­νία, ενώ οι ΗΠΑ έχουν ανα­γο­ρεύ­σει σε στό­χο στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας την εγκα­τά­στα­ση στρα­τιω­τι­κής βάσης στην Αυστρα­λία. Η Ελλά­δα με διά­φο­ρους τρό­πους έχει εμπλα­κεί και υπο­στη­ρί­ζει με τις στρα­τιω­τι­κές υπο­δο­μές της αυτές τις ιμπε­ρια­λι­στι­κές επεμ­βά­σεις. Ο προ­σα­να­το­λι­σμός και η εκπαί­δευ­ση του ελλη­νι­κού στρα­τού (δυνά­μεις ταχεί­ας επέμ­βα­σης κλπ.) εξυ­πη­ρε­τούν έναν τέτοιο πολε­μι­κό σχε­δια­σμό στα πλαί­σια των ιμπε­ρια­λι­στι­κών ενώ­σε­ων του ΝΑΤΟ και της ΕΕ.

Είναι ιστο­ρι­κά επι­βε­βαιω­μέ­νο ότι οι πόλε­μοι δε στα­μά­τη­σαν ποτέ, ακό­μα και σε σχε­τι­κά ειρη­νι­κές περιό­δους. Οταν όμως τα «σύν­νε­φα» του πολέ­μου πυκνώ­νουν, όταν ένας πόλε­μος με γενι­κό­τε­ρες — διε­θνείς δια­στά­σεις προ­βάλ­λει πιο πιθα­νός, τα καθή­κο­ντα και οι ευθύ­νες των κομ­μου­νι­στών μεγα­λώ­νουν. Η επι­και­ρό­τη­τα των ζητη­μά­των που σχε­τί­ζο­νται με τον πόλε­μο ανα­δει­κνύ­ει την ανά­γκη συζή­τη­σης γύρω από αυτά, ανα­τρέ­χο­ντας στην πεί­ρα του διε­θνούς κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος και στην πλού­σια αρθρο­γρα­φία του Λένιν για τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο. Η ανά­γκη αυτή εξη­γεί και την επι­λο­γή του παρό­ντος άρθρου. «Σήμε­ρα ρίχνου­με βάρος και παρα­κο­λου­θού­με πολύ στε­νά τον κίν­δυ­νο μιας σχε­τι­κά πιο γενι­κευ­μέ­νης πολε­μι­κής σύγκρου­σης στο γεω­στρα­τη­γι­κό χώρο του Ευξεί­νου Πόντου, της Μέσης Ανα­το­λής, της Ανα­το­λι­κής Μεσο­γεί­ου και βεβαί­ως επε­ξερ­γα­ζό­μα­στε τη συγκε­κρι­μέ­νη στά­ση απέ­να­ντι στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο, ανε­ξάρ­τη­τα από τις προ­φά­σεις που θα χρη­σι­μο­ποι­η­θούν και ιδιαί­τε­ρα τη στρα­τη­γι­κή μετα­τρο­πής του πολέ­μου σε πάλη για την εξου­σία. Η αστι­κή τάξη της χώρας μας θα βρε­θεί στο πλευ­ρό του ενός ή του άλλου ιμπε­ρια­λι­στι­κού άξο­να ή πόλου με στό­χο να πάρει μέρος στο ξανα­μοί­ρα­σμα, να μη βρε­θεί στο περι­θώ­ριο. Ο λαός δεν πρέ­πει να χύσει το αίμα του για τα συμ­φέ­ρο­ντα των ιμπε­ρια­λι­στών, του δικού του και των άλλων. Το ίδιο ισχύ­ει και για τους άλλους λαούς»3.

Η ιστο­ρία επι­βε­βαιώ­νει ότι με τον πόλε­μο συνε­χί­ζε­ται με άλλα ‑βίαια- μέσα η πολι­τι­κή των αντι­μα­χό­με­νων δυνά­με­ων που διευ­θύ­νε­ται από την κυρί­αρ­χη τάξη τους, ενώ η ειρή­νη που ακο­λου­θεί απο­τε­λεί με τη σει­ρά της τη συνέ­χεια αυτής της πολι­τι­κής στη σκιά της έκβα­σης του πολέ­μου μέχρι την επό­με­νη ένο­πλη σύγκρου­ση. Στη­ρι­ζό­με­νος στην παρα­πά­νω θέση, ο Λένιν σε διά­λε­ξή του το Μάη του 1917 απέρ­ρι­ψε «τη μικρο­α­στι­κή και ανό­η­τη πρό­λη­ψη ότι τάχα είναι δυνα­τό να ξεχω­ρί­σου­με τον πόλε­μο από την πολι­τι­κή των αντί­στοι­χων κυβερ­νή­σε­ων, των αντί­στοι­χων τάξε­ων, ότι τάχα είναι ποτέ δυνα­τό να βλέ­που­με τον πόλε­μο σαν απλή επί­θε­ση που παρα­βιά­ζει την ειρή­νη και σαν απο­κα­τά­στα­ση ύστε­ρα αυτής της παρα­βια­σμέ­νης ειρή­νης. Τσα­κώ­θη­καν και συμ­φι­λιώ­θη­καν!». Και υπο­στή­ρι­ξε ότι «Ο πόλε­μος συν­δέ­ε­ται αδιάρ­ρη­κτα μ’ εκεί­νο το πολι­τι­κό καθε­στώς από το οποίο πηγά­ζει. Την ίδια πολι­τι­κή, που ένα ορι­σμέ­νο κρά­τος, μια ορι­σμέ­νη τάξη στα πλαί­σια αυτού του κρά­τους, εφαρ­μό­ζει σε μια μακρο­χρό­νια περί­ο­δο πριν από τον πόλε­μο, η ίδια αυτή τάξη τη συνε­χί­ζει και στη διάρ­κεια του πολέ­μου, αλλά­ζο­ντας μόνο τη μορ­φή δράσης».4 Ανα­λύ­ο­ντας ιστο­ρι­κά παρα­δείγ­μα­τα, όπως τους αντε­πα­να­στα­τι­κούς πολέ­μους απ’ όλα τα μοναρ­χι­κά κρά­τη της Ευρώ­πης ενά­ντια στην επα­να­στα­τι­κή Γαλ­λία στα τέλη του 18ου αιώ­να, αλλά και τις συν­θή­κες του Α΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου, απέ­δει­ξε ότι για να κατα­νο­ού­με τον κάθε πόλε­μο και το χαρα­κτή­ρα του, είμα­στε υπο­χρε­ω­μέ­νοι να μελε­τά­με σε βάθος χρό­νου και συνο­λι­κά την πολι­τι­κή των δυνά­με­ων που συμ­με­τέ­χουν σε αυτόν, στα πλαί­σια του δοσμέ­νου συστή­μα­τος και όχι «να παίρ­νου­με ξεχω­ρι­στά παρα­δείγ­μα­τα, ξεχω­ρι­στές περι­πτώ­σεις, που πάντα είναι εύκο­λο να απο­σπα­στούν από την αλυ­σί­δα των κοι­νω­νι­κών φαι­νο­μέ­νων και που δεν έχουν καμία αξία, για­τί είναι το ίδιο εύκο­λο να φέρου­με και αντί­θε­το παράδειγμα»5.

Το πρώ­το ζήτη­μα που θα τεθεί, εάν το κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα βρε­θεί μπρο­στά σε τέτοιες εξε­λί­ξεις, είναι ο σωστός προσ­διο­ρι­σμός του χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου και, με βάση αυτό, ο προσ­διο­ρι­σμός της στά­σης του επα­να­στα­τι­κού κινή­μα­τος, που απο­τε­λεί κρί­σι­μο ζήτημα.

ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Παρ’ όλο που ένο­πλες συγκρού­σεις ανά­με­σα σε φυλές υπήρ­χαν και στο πρω­τό­γο­νο κοι­νο­τι­κό σύστη­μα, οι πόλε­μοι είναι κυρί­ως προ­ϊ­όν των εκμε­ταλ­λευ­τι­κών κοι­νω­νιών, της ταξι­κής διαί­ρε­σης και απο­τε­λούν τρό­πο επί­λυ­σης δια­φο­ρών που γεν­νιού­νται στη βάση αντι­τι­θέ­με­νων οικο­νο­μι­κών συμ­φε­ρό­ντων. Το τέλος των πολέ­μων δεν μπο­ρεί να επέλ­θει παρά μόνο με την εξά­λει­ψη των αιτιών που τους προ­κα­λούν, με την πλή­ρη και ανε­πί­στρε­πτη κατάρ­γη­ση του τελευ­ταί­ου κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κού σχη­μα­τι­σμού που στη­ρί­ζε­ται στην εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο, του καπιταλισμού.

Τα κύρια ζητή­μα­τα για κάθε πόλε­μο είναι: ποια τάξη τον διε­ξά­γει, με ποιο σκο­πό, σε ποια φάση της ιστο­ρι­κής της ανά­πτυ­ξης. Με βάση την απά­ντη­ση σε αυτά τα ερω­τή­μα­τα μπο­ρεί να κρι­θεί εάν ένας πόλε­μος είναι αντι­δρα­στι­κός ή προ­ο­δευ­τι­κός και από τίνος την πλευ­ρά. Στην ιστο­ρι­κή της εξέ­λι­ξη η ανθρω­πό­τη­τα έχει γνω­ρί­σει πολέ­μους που, παρά τα δει­νά που τους συνό­δευ­σαν, έπαι­ξαν ένα ρόλο αντι­κει­με­νι­κά προ­ο­δευ­τι­κό στην εξέ­λι­ξη των ανθρώ­πι­νων κοι­νω­νιών. Κατά το Λένιν «συντέ­λε­σαν στην ανά­πτυ­ξη της ανθρω­πό­τη­τας, βοή­θη­σαν να κατα­στρα­φούν βλα­βε­ροί και αντι­δρα­στι­κοί θεσμοί (όπως λογου­χά­ρη η απο­λυ­ταρ­χία ή η δου­λο­πα­ροι­κία), τα πιο βάρ­βα­ρα δεσπο­τι­κά καθε­στώ­τα της Ευρώ­πης (το τουρ­κι­κό και το ρωσι­κό) […] Μ’ άλλα λόγια, το κύριο περιε­χό­με­νο και η ιστο­ρι­κή σημα­σία αυτών των πολέ­μων ήταν η ανα­τρο­πή της απο­λυ­ταρ­χί­ας και της φεου­δαρ­χί­ας, η υπο­νό­μευ­σή τους, η απο­τί­να­ξη του ξενι­κού εθνι­κού ζυγού»6.

Στην επο­χή που η αστι­κή τάξη πάλευε για να κυριαρ­χή­σει οικο­νο­μι­κά και πολι­τι­κά ενά­ντια στη φεου­δαρ­χία, την επο­χή που η αστι­κή τάξη είχε ακό­μα επα­να­στα­τι­κό χαρα­κτή­ρα και συντε­λού­σε στην κοι­νω­νι­κή πρό­ο­δο, αυτή τέθη­κε επι­κε­φα­λής αστι­κών επα­να­στά­σε­ων όπως στη Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση του 1789 και πολέ­μων όπως οι Ναπο­λε­ό­ντιοι πόλε­μοι που ‑παρά τον κατα­κτη­τι­κό τους χαρα­κτή­ρα- συνέ­βα­λαν στην κατα­στρο­φή φεου­δαρ­χι­κών σχέ­σε­ων και κλό­νι­σαν την απο­λυ­ταρ­χία στην Ευρώ­πη. Επί­σης η αστι­κή τάξη μπή­κε επι­κε­φα­λής εθνι­κών εξε­γέρ­σε­ων, εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κών πολέ­μων που συν­δέ­ο­νταν με την περί­ο­δο της συγκρό­τη­σης των εθνών-κρα­τών, δια­δι­κα­σία προ­ο­δευ­τι­κή και ανα­γκαία για την ανά­πτυ­ξη του καπι­τα­λι­σμού (όπως ο πόλε­μος των επα­να­στα­τη­μέ­νων Ελλή­νων ενά­ντια στην Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία το 1821).

Στη σύγ­χρο­νη επο­χή του καπι­τα­λι­σμού η αστι­κή τάξη έχει πάρει τη θέση που είχε την επο­χή των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων η τάξη των φεου­δαρ­χών. Από προ­ο­δευ­τι­κή και επα­να­στα­τι­κή κοι­νω­νι­κή δύνα­μη έχει μετα­τρα­πεί σε τρο­χο­πέ­δη της κοι­νω­νι­κής ανά­πτυ­ξης. Προ­σπα­θεί με κάθε τρό­πο να εμπο­δί­σει την πραγ­μα­το­ποί­η­ση της ιστο­ρι­κά ανα­γκαί­ας ανα­τρο­πής της οικο­νο­μι­κής της κυριαρ­χί­ας και πολι­τι­κής εξου­σί­ας της. Γι’ αυτό οι πόλε­μοι που διε­ξά­γει έχουν αντι­δρα­στι­κό χαρα­κτή­ρα. Ο Λένιν ξεκα­θα­ρί­ζει ότι το ιμπε­ρια­λι­στι­κό στά­διο ανά­πτυ­ξης του καπι­τα­λι­σμού, που εκδη­λώ­θη­κε με ορό­ση­μο τον Α΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο το 1914, ορι­στι­κά «βάζει την αστι­κή τάξη “στην ίδια κατά­στα­ση” που βρί­σκο­νταν οι φεου­δάρ­χες την πρώ­τη επο­χή. Είναι η επο­χή του ιμπε­ρια­λι­σμού και των ιμπε­ρια­λι­στι­κών κλο­νι­σμών, καθώς και των κλο­νι­σμών που απορ­ρέ­ουν από τον ιμπεριαλισμό»7.

Στις συν­θή­κες του σύγ­χρο­νου καπι­τα­λι­σμού ο οικο­νο­μι­κός νόμος για διαρ­κή συσ­σώ­ρευ­ση, συγκέ­ντρω­ση και συγκε­ντρο­ποί­η­ση κεφα­λαί­ων απο­τε­λεί όρο ζωής για τις μεγά­λες καπι­τα­λι­στι­κές επι­χει­ρή­σεις με σημα­ντι­κά μερί­δια στη διε­θνή καπι­τα­λι­στι­κή αγο­ρά, για τα μονο­πώ­λια, τα οποία συνε­χώς αντα­γω­νί­ζο­νται μετα­ξύ τους. Η δια­δι­κα­σία αυτή δημιουρ­γεί συμ­μα­χί­ες, στις οποί­ες εμπλέ­κο­νται ισχυ­ρό­τε­ρα αλλά και πιο αδύ­να­μα καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη και δια­μορ­φώ­νο­νται ομά­δες κρα­τών που στη­ρί­ζουν τη μια ή την άλλη πλευ­ρά του ανταγωνισμού.

Οι αντι­θέ­σεις που δημιουρ­γού­νται έχουν ζωτι­κό χαρα­κτή­ρα για τους εμπλε­κό­με­νους και ιδιαί­τε­ρα σε συν­θή­κες βαθιάς οικο­νο­μι­κής κρί­σης παίρ­νουν ακραία χαρα­κτη­ρι­στι­κά που συχνά λύνο­νται με βίαιο τρό­πο, με πόλε­μο. Οι στρα­τιω­τι­κές επεμ­βά­σεις των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών και των συμ­μά­χων τους γίνο­νται για το ξανα­μοί­ρα­σμα των αγο­ρών μετα­ξύ των μονο­πω­λί­ων που, παρά την πολυ­ε­θνι­κή μετο­χι­κή τους σύν­θε­ση, εξα­κο­λου­θούν να έχουν ως βάση της συγκρό­τη­σής τους κάποιο κρά­τος. Αυτό εκφρά­ζε­ται και από το γεγο­νός ότι η πολι­τι­κή επι­θε­τι­κό­τη­τα των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών δεν είναι μόνο στρα­τιω­τι­κή με την έννοια των επεμ­βά­σε­ων, αλλά πρώτ’ απ’ όλα είναι οικο­νο­μι­κή επι­θε­τι­κό­τη­τα. Επι­διώ­κουν το πρό­σθε­το κέρ­δος, κατά συνέ­πεια την εξα­γω­γή κεφα­λαί­ων, τον έλεγ­χο των αγο­ρών πρώ­των υλών και εργα­τι­κού δυναμικού.

Ομως δεν είναι εξα­σφα­λι­σμέ­να ούτε τα μερί­δια αγο­ράς που κατα­κτούν ούτε η δυνα­τό­τη­τα που εμφά­νι­σαν ιστο­ρι­κά να εξα­γο­ρά­ζουν σχε­τι­κά μαζι­κά τμή­μα­τα της εργα­τι­κής τάξης.

Η ανι­σό­με­τρη ανά­πτυ­ξη του καπι­τα­λι­σμού οδη­γεί σε συνε­χείς αλλα­γές της θέσης των μονο­πω­λί­ων στη διε­θνή αγο­ρά, ακό­μα και στο εσω­τε­ρι­κό μεγά­λων καπι­τα­λι­στι­κών οικο­νο­μιών. Τελι­κά οδη­γεί στην αλλα­γή ισχύ­ος μετα­ξύ των καπι­τα­λι­στι­κών κρατών.

Οι ιμπε­ρια­λι­στι­κοί πόλε­μοι, οι πόλε­μοι για την κατά­κτη­ση αγο­ρών, εδα­φών, άμε­σου πολι­τι­κού ελέγ­χου σε άλλα κρά­τη-προ­τε­κτο­ρά­τα, είναι τυπι­κοί για τη σύγ­χρο­νη επο­χή του καπι­τα­λι­σμού. Βέβαια τέτοιου τύπου πόλε­μοι υπήρ­χαν και στην προη­γού­με­νη ιστο­ρι­κή φάση του καπι­τα­λι­σμού, ακό­μα και σε προη­γού­με­νους κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κούς σχη­μα­τι­σμούς. Ο Λένιν σημειώ­νει χαρα­κτη­ρι­στι­κά ότι ο ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος «είναι δυνα­τός και στη βάση της δου­λεί­ας και στη βάση του πρω­τό­γο­νου καπι­τα­λι­σμού, όπως και στη σύγ­χρο­νη βάση του ανε­πτυγ­μέ­νου καπιταλισμού»8.

Ο σύγ­χρο­νος (από τον 20ό αιώ­να κι έπει­τα) εκτε­τα­μέ­νος ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος εκφρά­ζει την ανά­γκη για νέο μοί­ρα­σμα αγο­ρών, νέες «συμ­φω­νί­ες» ειρή­νης, με βάση την εξέ­λι­ξη της ανι­σό­με­τρης καπι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης. Ανα­γκα­στι­κά συν­δέ­ε­ται με τέτοιο ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο ακό­μα κι ένας πόλε­μος που σε άλλη ιστο­ρι­κή επο­χή θα είχε το χαρα­κτή­ρα προ­ο­δευ­τι­κού εθνι­κού πολέ­μου. Σήμε­ρα ένας τέτοιος πόλε­μος (π.χ. από τους Κούρ­δους στο Ιράκ, Ιράν ή στην Τουρ­κία) γίνε­ται μέρος μιας ευρύ­τε­ρης δια­πά­λης ανά­με­σα σε ιμπε­ρια­λι­στι­κά στρα­τό­πε­δα. Ο πόλε­μος μιας κατα­πιε­σμέ­νης εθνό­τη­τας από τη σκο­πιά της εργα­τι­κής τάξης δεν αφο­ρά μόνο την αντί­θε­ση με την αστι­κή τάξη του έθνους που κατα­πιέ­ζει, αλλά και με την αστι­κή τάξη της ίδιας της εθνό­τη­τας και τους διε­θνείς συμ­μά­χους της. Στη σύγ­χρο­νη επο­χή δίκαιος πόλε­μος για την εργα­τι­κή τάξη είναι μόνο η ταξι­κή πάλη για την ανα­τρο­πή του καπι­τα­λι­σμού. Η αφε­τη­ρια­κή αυτή εκτί­μη­ση πρέ­πει να δια­περ­νά όλα τα ζητή­μα­τα του πολέ­μου και της στά­σης απέ­να­ντί του.

Αυτή την προ­σέγ­γι­ση τη βρί­σκου­με στο Λένιν ήδη στις αρχές του 20ού αιώ­να, μιλώ­ντας για τον Α΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο: «Ο ευρω­παϊ­κός και παγκό­σμιος πόλε­μος έχει σαφές καθο­ρι­σμέ­νο χαρα­κτή­ρα αστι­κού, ιμπε­ρια­λι­στι­κού, δυνα­στι­κού πολέ­μου. Η πάλη για αγο­ρές και η κατα­λή­στευ­ση ξένων χωρών, η τάση να κατα­πνί­ξουν το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα του προ­λε­τα­ριά­του και της δημο­κρα­τί­ας στο εσω­τε­ρι­κό των χωρών, η τάση να απο­βλα­κώ­σουν, να δια­σπά­σουν και να εξο­ντώ­σουν τους προ­λε­τά­ριους όλων των χωρών, σπρώ­χνο­ντας τους μισθω­τούς σκλά­βους του ενός έθνους ενά­ντια στους μισθω­τούς σκλά­βους του άλλου έθνους προς όφε­λος της αστι­κής τάξης, αυτό είναι το μονα­δι­κό πραγ­μα­τι­κό περιε­χό­με­νο και το μονα­δι­κό πραγ­μα­τι­κό νόη­μα του πολέμου»9.

Αυτή η άπο­ψη του Λένιν είναι πρω­το­πό­ρα, στη­ρί­ζε­ται στην εκτί­μη­ση του αντι­δρα­στι­κού χαρα­κτή­ρα της σύγ­χρο­νης επο­χής του καπι­τα­λι­σμού. Ομως, όταν ξέσπα­σε ο Α΄ Παγκό­σμιος Πόλε­μος, πολ­λές εθνό­τη­τες βρί­σκο­νταν ακό­μα κάτω από την κυριαρ­χία μεγά­λων αυτο­κρα­το­ριών που δεν απο­τε­λού­σαν «πολι­τι­κές οργα­νώ­σεις ενός αστι­κού κρά­τους», αλλά κατά­λοι­πα της απο­λυ­ταρ­χί­ας, όπως π.χ. της Ρωσι­κής, της Αυστρο­ουγ­γρι­κής, της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας. Επί­σης μια σει­ρά άλλα εδά­φη στην Ασία και τη Μ. Ανα­το­λή βρί­σκο­νταν υπό την αποι­κιο­κρα­τι­κή κυριαρ­χία σύγ­χρο­νων καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών, όπως της Μ. Βρε­τα­νί­ας, της Γαλ­λί­ας, της Ολλαν­δί­ας κ.ά. Στο μεγα­λύ­τε­ρο μέρος των εξω­ευ­ρω­παϊ­κών αποι­κιών δεν μπο­ρού­σε να γίνε­ται λόγος εκεί­νη την επο­χή για δια­μόρ­φω­ση εργα­τι­κού κινή­μα­τος. Μια σει­ρά τυπι­κά ανε­ξάρ­τη­τα κρά­τη, ιδιαί­τε­ρα στην Ασία (π.χ. Περ­σία, Κίνα, Αφγα­νι­στάν), στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ήταν υπο­τε­λή ισχυ­ρό­τε­ρων κρατών.

Σε εκεί­νες τις συν­θή­κες ο Λένιν δεν απέ­κλειε πολέ­μους «απο­μέ­ρους των μικρών (ας υπο­θέ­σου­με προ­σαρ­τη­μέ­νων ή εθνι­κά κατα­πιε­ζό­με­νων) κρα­τών ενά­ντια στις ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυνά­μεις […] και τα εθνι­κά κινή­μα­τα σε μεγά­λη κλί­μα­κα στην Ανα­το­λι­κή Ευρώπη»10.

Δεν απέ­κλειε επί­σης θεω­ρη­τι­κά το ενδε­χό­με­νο, ο Α΄ ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος του 1914–1918 να οδη­γού­σε σε εθνι­κό πόλε­μο στην Ευρώ­πη, αν αυτός είχε ως απο­τέ­λε­σμα ένα ιστο­ρι­κό πισω­γύ­ρι­σμα: «Είναι σε μεγά­λο βαθ­μό απί­θα­νο ο σημε­ρι­νός ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος του 1914–1916 να μετα­τρα­πεί σε εθνι­κό, επει­δή η τάξη που αντι­προ­σω­πεύ­ει την ανά­πτυ­ξη προς τα μπρος είναι το προ­λε­τα­ριά­το, που αντι­κει­με­νι­κά τεί­νει να μετα­τρέ­ψει τον πόλε­μο αυτό σε εμφύ­λιο πόλε­μο ενά­ντια στην αστι­κή τάξη, και έπει­τα ακό­μη επει­δή η δια­φο­ρά ανά­με­σα στις δυνά­μεις των δύο συνα­σπι­σμών δεν είναι πολύ σημα­ντι­κή και επει­δή το διε­θνές χρη­μα­τι­στι­κό κεφά­λαιο έχει δημιουρ­γή­σει παντού μια αντι­δρα­στι­κή αστι­κή τάξη. Δεν μπο­ρού­με όμως να λέμε ότι είναι αδύ­να­τη μια τέτοια μετα­τρο­πή: αν το προ­λε­τα­ριά­το της Ευρώ­πης γινό­ταν ανί­σχυ­ρο για καμιά εικο­σα­ριά χρό­νια, αν ο σημε­ρι­νός πόλε­μος τελεί­ω­νε με νίκες σαν τις ναπο­λε­ό­ντειες και με την υπο­δού­λω­ση μιας σει­ράς βιώ­σι­μων εθνι­κών κρα­τών, αν ο εξω­ευ­ρω­παϊ­κός ιμπε­ρια­λι­σμός (ο ιαπω­νι­κός και ο αμε­ρι­κα­νι­κός κατά πρώ­το λόγο) δια­τη­ρού­νταν επί­σης καμιά εικο­σα­ριά χρό­νια χωρίς να περά­σει στο σοσια­λι­σμό, λογου­χά­ρη, ύστε­ρα από ένα ιαπω­νο­α­με­ρι­κα­νι­κό πόλε­μο, τότε θα ήταν δυνα­τός ένας μεγά­λος εθνι­κός πόλε­μος στην Ευρώ­πη. Αυτό θα σήμαι­νε γύρι­σμα της Ευρώ­πης προς τα πίσω για αρκε­τές δεκα­ε­τί­ες. Αυτό είναι απί­θα­νο. Δεν είναι όμως αδύ­να­το, για­τί είναι αντι­δια­λε­κτι­κό, αντιε­πι­στη­μο­νι­κό και θεω­ρη­τι­κά όχι σωστό να φαντά­ζε­ται κανείς ότι η παγκό­σμια ιστο­ρία τρα­βά­ει ομα­λά και κανο­νι­κά προς τα μπρος, χωρίς να κάνει κάπο­τε γιγά­ντια άλμα­τα προς τα πίσω»11.

Οι εξε­λί­ξεις βεβαί­ως ήταν δια­φο­ρε­τι­κές. Ο Α΄ Παγκό­σμιος Πόλε­μος έλη­ξε με την άνο­δο του εργα­τι­κού κινή­μα­τος, τη νίκη της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης στη Ρωσία, τις επα­να­στα­τι­κές από­πει­ρες σε Γερ­μα­νία, Ουγ­γα­ρία κ.α., τη διά­λυ­ση των αυτο­κρα­το­ριών της Ευρώ­πης και της Μ. Ανα­το­λής (Αυστρο­ουγ­γρι­κή, Ρωσι­κή, Οθω­μα­νι­κή), ενώ διέ­λυ­σε μοναρ­χι­κά κατά­λοι­πα σαν αυτά που υπήρ­χαν στο γερ­μα­νι­κό αστι­κό κρά­τος (πτώ­ση των Κάιζερ).

Ο Λένιν δήλω­νε ότι το ευρω­παϊ­κό επα­να­στα­τι­κό εργα­τι­κό κίνη­μα θα έπρε­πε να υπο­στη­ρί­ξει τα εθνι­κά κινή­μα­τα (π.χ. στην Ευρώ­πη), τα αντια­ποι­κια­κά κινή­μα­τα (σε Ασία, Μ. Ανα­το­λή κ.α.) και τα κινή­μα­τα ανε­ξαρ­τη­σί­ας των πιο αδύ­να­μων κρα­τών που ήταν υπο­τε­λείς απέ­να­ντι σε ισχυ­ρό­τε­ρα καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη, ως μια εξέ­λι­ξη που θα διευ­κό­λυ­νε το εργα­τι­κό κίνη­μα στην καπι­τα­λι­στι­κή Ευρώ­πη και με αυτή την έννοια ανα­φέρ­θη­κε και στο σύν­θη­μα «υπε­ρά­σπι­σης της πατρίδας».

Εκπρο­σω­πώ­ντας ο ίδιος το εργα­τι­κό κίνη­μα στη Ρωσι­κή Αυτο­κρα­το­ρία αντι­πά­λευε το σοβι­νι­σμό του ρωσι­κού έθνους που πολ­λές φορές εμφα­νι­ζό­ταν με διε­θνι­στι­κό μαν­δύα στο εργα­τι­κό κίνη­μα. Αντι­πά­λευε τον κίν­δυ­νο από την αδια­φο­ρία του εργα­τι­κού κινή­μα­τος απέ­να­ντι στα εθνι­κά κινή­μα­τα: «Μια τέτοια αδια­φο­ρία κατα­ντά σοβι­νι­σμός όταν τα μέλη των μεγά­λων εθνών της Ευρώ­πης, δηλα­δή των εθνών που κατα­πιέ­ζουν περισ­σό­τε­ρο μικρούς και αποι­κια­κούς λαούς, δηλώ­νουν με δήθεν επι­στη­μο­νι­κό ύφος: εθνι­κοί πόλε­μοι δεν μπο­ρούν να υπάρχουν»12.

Ο Λένιν θεω­ρού­σε τα εθνι­κά και αντια­ποι­κιο­κρα­τι­κά κινή­μα­τα ως έναν παρά­γο­ντα που, συν­δυα­σμέ­νος με τις σοσια­λι­στι­κές επα­να­στά­σεις στα πιο ανε­πτυγ­μέ­να καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη, μπο­ρού­σε να απο­στα­θε­ρο­ποι­ή­σει τις μεγά­λες αποι­κιο­κρα­τι­κές ή αυτο­κρα­το­ρι­κές δυνά­μεις και να διευ­κο­λύ­νει την επι­κρά­τη­ση του σοσια­λι­σμού στην Ευρώπη.

Η απο­σπα­σμα­τι­κή κατα­νό­η­ση της παρα­πά­νω τοπο­θέ­τη­σης του Λένιν μπο­ρεί να οδη­γή­σει σήμε­ρα σε σοβα­ρά λάθη. Να δικαιο­λο­γή­σει την από­σπα­ση του εθνι­κού από το ταξι­κό στοι­χείο, παρα­βιά­ζο­ντας τη λενι­νι­στι­κή αντί­λη­ψη για την ανά­λυ­ση της επο­χής, της αντι­κει­με­νι­κής θέσης των τάξε­ων στην κίνη­ση της κοι­νω­νι­κής εξέ­λι­ξης. Να οδη­γή­σει σε γραμ­μή πολι­τι­κής στή­ρι­ξης της λεγό­με­νης «εθνι­κής» ή «πατριω­τι­κής» αστι­κής τάξης.

Σε καμία περί­πτω­ση σήμε­ρα δεν τεκ­μη­ριώ­νε­ται από τη λενι­νι­στι­κή αντί­λη­ψη και πολι­τι­κή πρα­κτι­κή η ανά­γκη για συμ­μα­χία της εργα­τι­κής τάξης με τμή­μα της αστι­κής τάξης σε μια χώρα που υφί­στα­ται άμε­ση στρα­τιω­τι­κή επί­θε­ση ή έμμε­ση πολι­τι­κή επέμ­βα­ση από ένα ισχυ­ρό­τε­ρο καπι­τα­λι­στι­κό κρά­τος ή συμ­μα­χία κρατών.

Ο ίδιος ο Λένιν εκεί­νη την επο­χή έκα­νε κρι­τι­κή στην μπρο­σού­ρα του Γιού­νιους ‑που είχε συντά­ξει η Ρ. Λού­ξε­μπουργκ- που αντι­πα­ρέ­θε­τε στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο ένα εθνι­κό πρό­γραμ­μα υπε­ρά­σπι­σης της πατρί­δας σαν αυτό της επα­νά­στα­σης του 1848. Ο Λένιν σημεί­ω­νε το 1916: «Στους φεου­δαρ­χο­δυ­να­στι­κούς πολέ­μους αντι­πα­ρα­θέ­το­νταν τότε αντι­κει­με­νι­κά οι επα­να­στα­τι­κο­δη­μο­κρα­τι­κοί πόλε­μοι, εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κοί πόλε­μοι. Αυτό ήταν το περιε­χό­με­νο των ιστο­ρι­κών καθη­κό­ντων της επο­χής. Τώρα για τα προ­χω­ρη­μέ­να μεγά­λα κρά­τη της Ευρώ­πης η αντι­κει­με­νι­κή κατά­στα­ση είναι δια­φο­ρε­τι­κή. Η ανά­πτυ­ξη προς τα μπρος ‑αν δεν πάρου­με υπό­ψη τα ενδε­χό­με­να προ­σω­ρι­νά βήμα­τα προς τα πίσω- είναι πραγ­μα­το­ποι­ή­σι­μη μόνο προς την κατεύ­θυν­ση της σοσια­λι­στι­κής κοι­νω­νί­ας, της σοσια­λι­στι­κής επανάστασης»13. Στο ίδιο κεί­με­νο σημεί­ω­νε ότι στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό «αστι­κό πόλε­μο» μπο­ρεί να αντι­πα­ρα­τε­θεί αντι­κει­με­νι­κά από την άπο­ψη της προς τα μπρος ανά­πτυ­ξης «μόνο ο πόλε­μος ενά­ντια στην αστι­κή τάξη»14.

Μπο­ρού­με σήμε­ρα να πού­με ότι στην κατά­στα­ση των «προ­χω­ρη­μέ­νων μεγά­λων κρα­τών της Ευρώπης»βρίσκεται η μεγά­λη πλειο­ψη­φία των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών στο κόσμο. Είναι άλλω­στε ιστο­ρι­κό δίδαγ­μα ότι ακό­μα και σε συν­θή­κες κατο­χής, κατά­λυ­σης της εθνο­κρα­τι­κής συγκρό­τη­σης, η εργα­τι­κή τάξη δεν μπο­ρεί να δώσει τη μάχη ενά­ντια στην κατο­χή από το ίδιο μετε­ρί­ζι με την αστι­κή τάξη, δεν μπο­ρεί να συμ­μα­χή­σει με κανέ­να τμή­μα της. Οφεί­λει, αντα­πο­κρι­νό­με­νη στον ιστο­ρι­κό της ρόλο, να τρα­βή­ξει μέχρι τέλους το δικό της δρό­μο, οδη­γώ­ντας στη δική της εξου­σία που θα την απε­λευ­θε­ρώ­σει από την εκμε­τάλ­λευ­ση. Οφεί­λει, όπως θα κάνει άλλω­στε και η αστι­κή τάξη, να δώσει στον πόλε­μο το δικό της στό­χο και περιε­χό­με­νο, να έχει τη δική της στρα­τη­γι­κή, τη δική της πολι­τι­κή, πριν, κατά τη διάρ­κεια και μετά τον πόλεμο.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η πρώ­τη από­πει­ρα να δοθεί διέ­ξο­δος προς το συμ­φέ­ρον της εργα­τι­κής τάξης σε έναν πόλε­μο ανά­με­σα σε αντι­μα­χό­με­νες αστι­κές τάξεις υπήρ­ξε η Παρι­σι­νή Κομ­μού­να στις συν­θή­κες του Γαλ­λο­πρω­σι­κού πολέ­μου. Ο Μαρξ κρι­τί­κα­ρε τις πατριω­τι­κές αυτα­πά­τες των Γάλ­λων εργα­τών που εκφρά­στη­καν με το σύν­θη­μα της «υπε­ρά­σπι­σης της πατρί­δας» και δεν τους επέ­τρε­ψαν να κατα­λά­βουν τη δια­φο­ρά ανά­με­σα στον πόλε­μο του 1870–1871 και στον πόλε­μο για την υπε­ρά­σπι­ση της αστι­κής επα­νά­στα­σης απέ­να­ντι στη στρα­τιω­τι­κή επέμ­βα­ση των ενω­μέ­νων αντι­δρα­στι­κών και απο­λυ­ταρ­χι­κών δυνά­με­ων της Ευρώ­πης στη Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση του 1789.

Τέσ­σε­ρις δεκα­ε­τί­ες αργό­τε­ρα ο Λένιν ανέ­δει­ξε ότι σε έναν ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο, σε έναν πόλε­μο που διοι­κεί η αστι­κή τάξη, η εργα­τι­κή τάξη, σε οποια­δή­πο­τε χώρα κι αν βρί­σκε­ται, δεν έχει κανέ­να όφε­λος, δεν μπο­ρεί να προσ­δο­κά τίπο­τα από τη νίκη της μιας ή της άλλης πλευ­ράς και δεν έχει κανέ­να λόγο να «δια­λέ­ξει» ιμπε­ρια­λι­στή: «Το πρό­βλη­μα “ποιας πλευ­ράς πρέ­πει να εύχε­ται κανείς πιο πολύ την επι­τυ­χία” ισο­δυ­να­μεί με το πρό­βλη­μα, “ποιας αστι­κής τάξης πρέ­πει να εύχε­ται κανείς πιο πολύ την επι­τυ­χία”. […] Ο Μαρξ έλυ­σε το γνω­στό πρό­βλη­μα τότε (σ.σ. το 1859) που υπήρ­χαν ‑και όχι μόνο υπήρ­χαν, μα και βρί­σκο­νταν στο προ­σκή­νιο του ιστο­ρι­κού προ­τσές στα σπου­δαιό­τε­ρα κρά­τη της Ευρώ­πης- αναμ­φι­σβή­τη­τα προ­ο­δευ­τι­κά αστι­κά κινή­μα­τα. Στις μέρες μας θα ήταν γελοίο και να σκε­φτεί κανείς για προ­ο­δευ­τι­κή αστι­κή τάξη και για προ­ο­δευ­τι­κό αστι­κό κίνη­μα […] Η παλιά αστι­κή “δημο­κρα­τία” αυτών των κεντρι­κών και σπου­δαιό­τα­των μεγά­λων κρα­τών έγι­νε αντιδραστική»15.

Η τοπο­θέ­τη­ση των κομ­μου­νι­στών απέ­να­ντι σε κάθε πόλε­μο γίνε­ται προσ­διο­ρί­ζο­ντας το χαρα­κτή­ρα, το σκο­πό του: «Εμείς, οι μαρ­ξι­στές, δεν συγκα­τα­λε­γό­μα­στε στους από­λυ­τους αντι­πά­λους κάθε πολέ­μου. Εμείς λέμε: σκο­πός μας είναι να πετύ­χου­με το σοσια­λι­στι­κό κοι­νω­νι­κό σύστη­μα που, εξα­λεί­φο­ντας τη διαί­ρε­ση της ανθρω­πό­τη­τας σε τάξεις, εξα­λεί­φο­ντας κάθε εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο και έθνους από έθνος, θα εξα­λεί­ψει ανα­πό­φευ­κτα κάθε δυνα­τό­τη­τα πολέ­μου γενικά»16.

Οι κομ­μου­νι­στές υπο­στη­ρί­ζουν τη διε­ξα­γω­γή επα­να­στα­τι­κών πολέ­μων, ταξι­κών πολέ­μων ενά­ντια στην αστι­κή τάξη της κάθε χώρας, όπως ήταν η Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση το 1917, ο αγώ­νας του ΔΣΕ το 1946–1949 στην Ελλά­δα, σοσια­λι­στι­κές επα­να­στά­σεις στον 20ό αιώνα.

Ο Λένιν συν­δέ­ει τη δια­μόρ­φω­ση συν­θη­κών επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης με την εξέ­λι­ξη του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου, ανα­φε­ρό­με­νος στις συν­θή­κες που είχαν δια­μορ­φω­θεί τον Ιού­νη του 1915, σχε­δόν ένα χρό­νο μετά το ξέσπα­σμα του Α΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου: «Η πολι­τι­κή κρί­ση είναι πραγ­μα­τι­κό­τη­τα: καμιά κυβέρ­νη­ση δεν είναι σίγου­ρη για την επαύ­ριο, καμιά κυβέρ­νη­ση δεν είναι απαλ­λαγ­μέ­νη από τον κίν­δυ­νο δημο­σιο­νο­μι­κής χρε­ο­κο­πί­ας, από τον κίν­δυ­νο απώ­λειας εδα­φών, από τον κίν­δυ­νο να την διώ­ξουν από την δική της χώρα (όπως έδιω­ξαν την κυβέρ­νη­ση του Βελ­γί­ου). Ολες οι κυβερ­νή­σεις ζουν πάνω σε ένα ηφαί­στειο, όλες κάνουν οι ίδιες έκκλη­ση στην αυτε­νέρ­γεια και τον ηρω­ι­σμό των μαζών. Ολό­κλη­ρο το πολι­τι­κό καθε­στώς της Ευρώ­πης έχει κλο­νι­στεί και κανέ­νας ασφα­λώς δε θ’ αρνη­θεί ότι μπή­κα­με […] σε επο­χή μεγά­λων πολι­τι­κών κλονισμών»17.

Απα­ντώ­ντας στις αιτιά­σεις των οπορ­του­νι­στών της Β΄ Διε­θνούς ότι δεν επι­βε­βαιώ­θη­κε η εκτί­μη­ση του Συνε­δρί­ου της Βασι­λεί­ας (1912) για δια­μόρ­φω­ση επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης, αφού οι κυβερ­νή­σεις εμφα­νί­ζο­νταν ισχυ­ρές στις αρχές του πολέ­μου, ο Λένιν σημεί­ω­νε ότι ποτέ οι κυβερ­νή­σεις, οι κυρί­αρ­χες τάξεις των διά­φο­ρων κρα­τών δεν έχουν τόσο ανά­γκη τη συναί­νε­ση των εργα­ζό­με­νων μαζών (την «ειρη­νι­κή υπο­τα­γή τους») όσο τον και­ρό του πολέ­μου. Επι­σή­μαι­νε επί­σης ότι αν στην αρχή του πολέ­μου «ιδιαί­τε­ρα σε μια χώρα που περι­μέ­νει γρή­γο­ρη νίκη, η κυβέρ­νη­ση φαί­νε­ται παντο­δύ­να­μη, κανέ­νας ποτέ και που­θε­νά στον κόσμο δεν σύν­δε­σε την ανα­μο­νή επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης απο­κλει­στι­κά με τη στιγ­μή της έναρ­ξης του πολέ­μου και πολύ περισ­σό­τε­ρο δεν ταύ­τι­σε το φαι­νο­με­νι­κό με το πραγματικό»18.

Η έξο­δος από τον πόλε­μο ενδια­φέ­ρει ολό­κλη­ρη την εργα­τι­κή τάξη και τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα, συν­δέ­ε­ται με την πάλη για την εργα­τι­κή εξου­σία. «Είναι απα­ραί­τη­το να αγω­νι­στού­με για να στα­μα­τή­σει το γρη­γο­ρό­τε­ρο ο πόλε­μος. Μόνο όμως όταν καλού­με σε επα­να­στα­τι­κό αγώ­να το αίτη­μα της ειρή­νης απο­κτά προ­λε­τα­ρια­κό νόη­μα. Χωρίς μια σει­ρά επα­να­στά­σεις η λεγό­με­νη δημο­κρα­τι­κή ειρή­νη είναι μικρο­α­στι­κή ουτοπία»19. Ο συνε­πής αντι­πο­λε­μι­κός αγώ­νας δεν μπο­ρεί παρά να συν­δυα­στεί με την πάλη για την εξου­σία σε κάθε χώρα. Στο βαθ­μό που «κατα­λα­βαί­νου­με την ανα­πό­φευ­κτη σύν­δε­ση που υπάρ­χει ανά­με­σα στους πολέ­μους και την πάλη των τάξε­ων στο εσω­τε­ρι­κό μιας χώρας […] κατα­λα­βαί­νου­με ότι είναι αδύ­να­το να εξα­λει­φθούν οι πόλε­μοι χωρίς την εξά­λει­ψη των τάξε­ων και τη δημιουρ­γία του σοσιαλισμού»20. Ο Λένιν σε άλλο άρθρο του επι­ση­μαί­νει: «Μόνο αφού ανα­τρέ­ψου­με, νική­σου­με ορι­στι­κά και απαλ­λο­τριώ­σου­με την αστι­κή τάξη σ’ όλο τον κόσμο κι όχι μονά­χα σε μια χώρα, οι πόλε­μοι θα γίνουν αδύ­να­τοι. Κι από επι­στη­μο­νι­κή άπο­ψη δεν θα είναι καθό­λου σωστό και καθό­λου επα­να­στα­τι­κό, αν παρα­κάμ­ψου­με ή απο­κρύ­ψου­με ακρι­βώς το πιο σπου­δαίο: την κατά­πνι­ξη της αντί­στα­σης της αστι­κής τάξης, που είναι το πιο δύσκο­λο και που απαι­τεί μεγα­λύ­τε­ρο αγώ­να στην περί­ο­δο του περά­σμα­τος στο σοσιαλισμό»21 .

Είναι γεγο­νός ότι είναι σχε­τι­κά πιο εύκο­λα κατα­νοη­τός ο άδι­κος, ιμπε­ρια­λι­στι­κός χαρα­κτή­ρας του πολέ­μου από την εργα­τι­κή τάξη της χώρας που επι­τί­θε­ται, αν και αυτό δεν εκφρά­στη­κε στο σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό κόμ­μα της Γερ­μα­νί­ας στον Α΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο. Ομως γίνε­ται πιο δύσκο­λα αντι­λη­πτός για την εργα­τι­κή τάξη της χώρας που δέχε­ται την επί­θε­ση ότι ο ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος αφο­ρά και τις δύο πλευ­ρές. Δεν γίνε­ται κατα­νοη­τό ότι και ο επι­τι­θέ­με­νος και ο αμυ­νό­με­νος διε­ξά­γουν άδι­κο ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο. Αν π.χ. η Ελλά­δα δεχτεί στρα­τιω­τι­κή επί­θε­ση και εμπλα­κεί σε πόλε­μο, η αστι­κή τάξη της Ελλά­δας θα ευθύ­νε­ται για την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επί­θε­ση, για­τί αυτός ο πόλε­μος θα απο­τε­λέ­σει συνέ­χεια της πολι­τι­κής συμ­με­το­χής στο μοί­ρα­σμα των αγο­ρών, των πηγών ενέρ­γειας κλπ., της ενερ­γη­τι­κής συμ­με­το­χής στις στρα­τιω­τι­κές-πολι­τι­κές συμ­μα­χί­ες και επεμ­βά­σεις του ΝΑΤΟ και της ΕΕ που ακο­λου­θού­σε σε «ειρη­νι­κή περίοδο».

Συνε­πώς το αν ένας πόλε­μος είναι δίκαιος ή άδι­κος δε σχε­τί­ζε­ται με το αν είναι αμυ­ντι­κός ή επι­θε­τι­κός (με την κυριο­λε­ξία των όρων), αλλά με το ποιας πολι­τι­κής συνέ­χεια απο­τε­λεί: «Σαν να βρί­σκε­ται η ουσία στο ποιος επι­τέ­θη­κε πρώ­τος, και όχι ποιες είναι οι αιτί­ες του πολέ­μου, οι σκο­ποί που ο πόλε­μος βάζει μπρο­στά του και οι τάξεις που τον διεξάγουν»22.

Το όφε­λος της εργα­τι­κής τάξης στις συν­θή­κες ενός ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου δεν μπο­ρεί παρά να βρί­σκε­ται στην ήττα και την ανα­τρο­πή της αστι­κής τάξης της χώρας της, σημεί­ω­νε ο Λένιν: «Σ’ έναν αντι­δρα­στι­κό πόλε­μο μια επα­να­στα­τι­κή τάξη δεν μπο­ρεί παρά να εύχε­ται την ήττα της κυβέρ­νη­σής της. Αυτό είναι αξί­ω­μα. Και το αξί­ω­μα αυτό αμφι­σβη­τούν μόνο οι συνει­δη­τοί οπα­δοί ή οι ανί­κα­νοι υπη­ρέ­τες των σοσιαλσωβινιστών»23.

Το επα­να­στα­τι­κό εργα­τι­κό κίνη­μα δεν είναι αδιά­φο­ρο στο ενδε­χό­με­νο ξένης εισβο­λής ή κατο­χής, δεν είναι αμέ­το­χο στην αντί­στα­ση. Αντί­θε­τα πρω­το­στα­τεί στην εργα­τι­κή λαϊ­κή πάλη, οργα­νώ­νο­ντας τη δική του ένο­πλη δρά­ση, ώστε η έξο­δος από τον πόλε­μο να οδη­γή­σει στη νίκη της εργα­τι­κής εξουσίας.

Εργα­τι­κή τάξη και αστι­κή τάξη πολε­μούν σε δια­φο­ρε­τι­κά μετε­ρί­ζια. Για την εργα­τι­κή τάξη και τα φτω­χά λαϊ­κά στρώ­μα­τα ο πόλε­μος και η κατο­χή είναι προ­έ­κτα­ση της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης, γέν­νη­μα της οικο­νο­μι­κής και πολι­τι­κής κυριαρ­χί­ας του κεφα­λαί­ου. Η εργα­τι­κή τάξη παλεύ­ει ενά­ντια στην εξα­θλί­ω­ση, την κατα­πί­ε­ση και βία του κατα­κτη­τή, την έντα­ση της εκμε­τάλ­λευ­σης, ενά­ντια στις διε­θνείς ιμπε­ρια­λι­στι­κές συμ­φω­νί­ες. Η δική της «πατρί­δα» είναι μια πατρί­δα απαλ­λαγ­μέ­νη από τους κεφα­λαιο­κρά­τες, έξω από τους ιμπε­ρια­λι­στι­κούς συνα­σπι­σμούς, μια πατρί­δα όπου εκεί­νη θα είναι ιδιο­κτή­της του πλού­του που παρά­γει, που εκεί­νη θα βρί­σκε­ται στην εξουσία.

Ο πόλε­μος της αστι­κής τάξης για τη δική της «πατρί­δα» ‑ανε­ξάρ­τη­τα από το αν συμ­μα­χεί με την ξένη κατο­χή ή αντι­στέ­κε­ται σε αυτή- και πάλι θα γίνει για τα συμ­φέ­ρο­ντα των μονο­πω­λια­κών ομί­λων, για την απο­κα­τά­στα­ση μιας συμ­φω­νί­ας στο μοί­ρα­σμα των αγο­ρών που θα συμ­φέ­ρει τα εθνι­κά μονο­πώ­λια κι όχι για τα εργα­τι­κά-λαϊ­κά συμφέροντα.

Η εμπει­ρία από την πάλη ενά­ντια στη ναζι­στι­κή κατο­χή την περί­ο­δο 1941–1944 στην Ελλά­δα αλλά και σε άλλα κρά­τη φανε­ρώ­νει ότι ήταν ανα­πό­φευ­κτη η ένο­πλη σύγκρου­ση στο πλαί­σιο της αντι­κα­το­χι­κής πάλης ανά­με­σα στο ένο­πλο τμή­μα της συμ­μα­χί­ας της εργα­τι­κής τάξης με τα φτω­χά λαϊ­κά στρώ­μα­τα του χωριού και των πόλε­ων (ΕΛΑΣ) και των ένο­πλων τμη­μά­των της αστι­κής τάξης, είτε αυτά συνερ­γά­ζο­νταν με τους Ναζί («Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας», «Χ» κ.ά.) είτε τους πολε­μού­σαν (π.χ. ΕΔΕΣ, «Βασι­λι­κός Ελλη­νι­κός Στρα­τός Μέσης Ανατολής»).

Σε ενδε­χό­με­νο εμπλο­κής της Ελλά­δας σε πόλε­μο η εργα­τι­κή τάξη και τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα θα πρέ­πει να «πάρουν στα χέρια τους» την κατά­στα­ση, να κάνουν δική τους υπό­θε­ση την έξο­δο από τον πόλε­μο, καλώ­ντας και την εργα­τι­κή τάξη της επι­τι­θέ­με­νης χώρας να πρά­ξει το ίδιο, στρέ­φο­ντας την προ­σο­χή και τα όπλα τους ενά­ντια στον πραγ­μα­τι­κό τους εχθρό, στις αστι­κές τάξεις των χωρών τους, προ­κει­μέ­νου να πάρει ο πόλε­μος αυτός χαρα­κτη­ρι­στι­κά ταξι­κής ανα­μέ­τρη­σης για την απε­λευ­θέ­ρω­ση και των δύο λαών από την εκμε­τάλ­λευ­ση. Ετσι θα εκφρα­στεί ο προ­λε­τα­ρια­κός διε­θνι­σμός, η ταυ­τό­χρο­νη συνεν­νό­η­ση με το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα σε άλλες χώρες.

Οι μπολ­σε­βί­κοι, σωστά προ­σα­να­το­λι­σμέ­νοι υπό την καθο­δή­γη­ση του Λένιν, στις συν­θή­κες του Α΄ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου και της επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης που δια­μορ­φώ­θη­κε στη Ρωσία την περί­ο­δο Φλε­βά­ρη- Οκτώ­βρη του 1917 κατά­φε­ραν να πραγ­μα­το­ποι­ή­σουν ιστο­ρι­κά την πρώ­τη έξο­δο από τον πόλε­μο με εργα­τι­κή εξου­σία. Η νίκη της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης επέ­δρα­σε στη λήξη του Α΄ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, συντέ­λε­σε στην εκδή­λω­ση επα­να­στά­σε­ων σε Ουγ­γα­ρία, Φιν­λαν­δία, Σλο­βα­κία, Γερ­μα­νία, σε ένα ρεύ­μα επα­να­στα­τι­κής ανό­δου στην Ευρώ­πη, χωρίς όμως να οδη­γή­σει σε άλλη βιώ­σι­μη νίκη.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΟΥ ΟΠΟΡΤΟΥΝΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ

Σήμε­ρα η έντα­ση των ιμπε­ρια­λι­στι­κών αντα­γω­νι­σμών που ολο­έ­να δυνα­μώ­νει, καλ­λιερ­γεί το έδα­φος για γενι­κευ­μέ­νη ανά­φλε­ξη, περι­φε­ρεια­κή ή ευρύ­τε­ρη. Η ιστο­ρι­κή πεί­ρα δεί­χνει ‑όποια κρά­τη κι αν τεθούν επι­κε­φα­λής στις ομά­δες των αντι­μα­χό­με­νων- ότι οι αστι­κές τάξεις προ­σπα­θούν να εξα­πα­τή­σουν και να πεί­σουν τις εργα­ζό­με­νες μάζες ότι ο πόλε­μος αυτός διε­ξά­γε­ται για την υπε­ρά­σπι­ση της ελευ­θε­ρί­ας, της ανε­ξαρ­τη­σί­ας, της δημο­κρα­τί­ας και του πολι­τι­σμού. Η αστι­κή κυβέρ­νη­ση σε κάθε χώρα ξεχω­ρι­στά συνε­χί­ζει τη γραμ­μή του «εθνι­κού χρέ­ους», όπως το κάνει και σε συν­θή­κες ειρή­νης για να χει­ρα­γω­γεί τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα και να περ­νά­ει την αντι­λαϊ­κή της πολι­τι­κή. Επι­κα­λεί­ται τον «εθνι­κό» και «πατριω­τι­κό» χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου, κάνο­ντας εκκλή­σεις στον εργα­ζό­με­νο λαό για τη σωτη­ρία της «πατρί­δας», προ­κει­μέ­νου να τον χρη­σι­μο­ποι­ή­σει στην «κρε­α­το­μη­χα­νή» της και ταυ­τό­χρο­να να του απο­σπά­σει την προ­σο­χή από τον ταξι­κό πόλε­μο που ουσια­στι­κά πρέ­πει ο ίδιος να διε­ξά­γει για την απε­λευ­θέ­ρω­σή του από τα δεσμά της εκμε­τάλ­λευ­σης. Η αστι­κή τάξη προ­σπα­θεί με κάθε μέσο να διαι­ρέ­σει τους εργά­τες, να σπεί­ρει και να καλ­λιερ­γή­σει το εθνι­κι­στι­κό μίσος και το σωβι­νι­σμό για να στρέ­ψει τον ένα λαό ενά­ντια στον άλλο.

Μια σει­ρά αντι­δρα­στι­κές — εθνι­κι­στι­κές δυνά­μεις προ­σπα­θούν να πεί­σουν ότι η συμ­με­το­χή στην αλλη­λο­σφα­γή θα έχει ως έπα­θλο την «ιστο­ρι­κή δικαί­ω­ση του έθνους», ότι η συμ­με­το­χή στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο θα έχει ως απο­τέ­λε­σμα την «κατο­χύ­ρω­ση της εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας» και κυριαρ­χί­ας, την «οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη και την ευη­με­ρία». Πρω­το­στα­τούν στο τσά­κι­σμα του εργα­τι­κού και λαϊ­κού κινή­μα­τος, στην ανα­κή­ρυ­ξη της ταξι­κής πάλης ως εθνι­κή προδοσία.

Οι συν­θή­κες του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου απο­τε­λούν πρό­σφο­ρο έδα­φος για να καλ­λιερ­γη­θούν συν­θή­μα­τα όπως «ενιαία πατριω­τι­κή οργά­νω­ση», «εθνι­κή συμ­φι­λί­ω­ση» κλπ. Σε αυτό συμ­βάλ­λουν και οι δυνά­μεις του οπορ­του­νι­σμού. Εχει απο­δει­χτεί ιστο­ρι­κά ότι ο οπορ­του­νι­σμός πολι­τεύ­ε­ται με τη γραμ­μή «πρώ­τα η ειρή­νη και μετά η ταξι­κή πάλη», με απο­τέ­λε­σμα ‑όπως και στην ειρη­νι­κή περί­ο­δο- να παρα­πέ­μπει την υπό­θε­ση του σοσια­λι­σμού στο μακρι­νό μέλ­λον. Είναι επί­και­ρη η ανά­λυ­ση του Λένιν, το Νοέμ­βρη του 1914, για την ιδε­ο­λο­γία και την πολι­τι­κή των δυνά­με­ων του οπορτουνισμού:

«Η υπε­ρά­σπι­ση της συνερ­γα­σί­ας των τάξε­ων, η άρνη­ση της ιδέ­ας της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης και των επα­να­στα­τι­κών μεθό­δων πάλης, η προ­σαρ­μο­γή στον αστι­κό εθνι­κι­σμό, το γεγο­νός ότι ξεχνούν πως τα όρια της εθνό­τη­τας ή της πατρί­δας είναι ιστο­ρι­κά — μετα­βα­τι­κά, η μετα­τρο­πή της αστι­κής νομι­μό­τη­τας σε φετίχ, η άρνη­ση της ταξι­κής άπο­ψης και της ταξι­κής πάλης από φόβο μήπως απο­μα­κρυν­θούν οι “πλα­τιές μάζες του πλη­θυ­σμού” (διά­βα­ζε: της μικρο­α­στι­κής τάξης) — αυτές είναι αναμ­φι­σβή­τη­τα οι ιδε­ο­λο­γι­κές βάσεις του οπορ­του­νι­σμού. Πάνω σ’ αυτές ανα­πτύ­χθη­καν οι σημε­ρι­νές σοβι­νι­στι­κές, πατριω­τι­κές θέσεις της πλειο­ψη­φί­ας των αρχη­γών της ΙΙ Διε­θνούς. […] Το ζήτη­μα της πατρί­δας ‑θα απα­ντή­σου­με εμείς στους οπορ­του­νι­στές- δεν μπο­ρεί να το βάζει κανείς, αγνο­ώ­ντας το συγκε­κρι­μέ­νο ιστο­ρι­κό χαρα­κτή­ρα του δοσμέ­νου πολέ­μου. Ο πόλε­μος αυτός είναι ιμπε­ρια­λι­στι­κός, δηλ. πόλε­μος της επο­χής του πιο ανε­πτυγ­μέ­νου καπι­τα­λι­σμού, της επο­χής του τέλους του καπι­τα­λι­σμού. Η εργα­τι­κή τάξη πρέ­πει στην αρχή “να συγκρο­τη­θεί μέσα στα εθνι­κά πλαί­σια“, λέει το “Κομ­μου­νι­στι­κό Μανι­φέ­στο” που τονί­ζει παράλ­λη­λα τα όρια και τους όρους με τους οποί­ους ανα­γνω­ρί­ζου­με την εθνό­τη­τα και την πατρί­δα σαν ανα­γκαί­ες μορ­φές του αστι­κού καθε­στώ­τος, συνε­πώς και της αστι­κής πατρί­δας. Οι οπορ­του­νι­στές δια­στρε­βλώ­νουν αυτή την αλή­θεια, για­τί εκεί­νο που είναι σωστό για την επο­χή της εμφά­νι­σης του καπι­τα­λι­σμού το μετα­φέ­ρουν στην επο­χή του τέλους του καπιταλισμού»24.

Ο Λένιν σε άρθρο του, το Δεκέμ­βρη του 1916, επι­ση­μαί­νει: «Η αστι­κή τάξη και οι οπα­δοί της στο εργα­τι­κό κίνη­μα, οι γκρυ­τλια­νοί (σ.σ. Ελβε­τοί ρεφορ­μι­στές), βάζουν συνή­θως το ζήτη­μα έτσι: ή καταρ­χήν ανα­γνω­ρί­ζου­με το χρέ­ος της υπε­ρά­σπι­σης της πατρί­δας ή αφή­νου­με τη χώρα μας ανυ­πε­ρά­σπι­στη. Μια τέτοια θέση είναι ριζι­κά λαθε­μέ­νη. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα το ζήτη­μα τίθε­ται έτσι: ή θα σκο­τω­νό­μα­στε για τα συμ­φέ­ρο­ντα της ιμπε­ρια­λι­στι­κής αστι­κής τάξης ή θα προ­ε­τοι­μά­ζου­με συστη­μα­τι­κά την πλειο­ψη­φία των εκμε­ταλ­λευο­μέ­νων και τους εαυ­τούς μας, ώστε με μικρό­τε­ρες θυσί­ες να πάρου­με τις τρά­πε­ζες, να απαλ­λο­τριώ­σου­με την αστι­κή τάξη, για να βάλου­με γενι­κά τέρ­μα και στην ακρί­βεια και στους πολέμους»25.

Στις σημε­ρι­νές συν­θή­κες τμή­μα­τα της αστι­κής τάξης και του οπορ­του­νι­σμού, με τα διά­φο­ρα κηρύγ­μα­τα για ξενό­δου­λες κυβερ­νή­σεις, τις θέσεις περί «νέας κατο­χής», περί ανά­γκης για «νέο ΕΑΜ» σήμε­ρα σε συν­θή­κες «ειρή­νης», αντι­στρέ­φουν τη σχέ­ση αιτί­ας — απο­τε­λέ­σμα­τος, μολύ­νουν την εργα­τι­κή συνεί­δη­ση, την απο­προ­σα­να­το­λί­ζουν στην κατεύ­θυν­ση του αστι­κού «πατριω­τι­σμού», των αστι­κών αντι­θέ­σε­ων για τις συμ­μα­χί­ες τους κλπ. Με τον τρό­πο αυτό απο­κρύ­πτουν ή υπο­βαθ­μί­ζουν την αντί­θε­ση κεφα­λαί­ου — εργα­σί­ας, αυτο­νο­μούν τις ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κές αντι­θέ­σεις και αντι­κει­με­νι­κά λει­τουρ­γούν από θέση υπε­ρά­σπι­σης του αστι­κού συστή­μα­τος, παρά την όποια «επα­να­στα­τι­κή» και «μαρ­ξι­στι­κή» τους ρητο­ρι­κή. Τέτοια πολι­τι­κή δεν δρα πυρο­σβε­στι­κά στον κίν­δυ­νο όξυν­σης των ιμπε­ρια­λι­στι­κών αντι­θέ­σε­ων με μορ­φή πολέ­μου, αλλά αφή­νει απρο­ε­τοί­μα­στη την εργα­τι­κή τάξη και τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα σε τέτοιο ενδε­χό­με­νο. Συνο­δεύ­ε­ται πάντο­τε από ηττο­πα­θείς θέσεις, βλέ­πο­ντας στα­τι­κά το συσχε­τι­σμό, που όπως έλε­γε ο Λένιν: «Αριθ­μη­τι­κή αδυ­να­μία; Αλλά από πότε οι επα­να­στά­τες εξαρ­τούν την πολι­τι­κή τους από το γεγο­νός ότι απο­τε­λούν πλειο­ψη­φία ή μειοψηφία;»26. Δίνει «αρι­στε­ρό» άλλο­θι στην κρα­τι­κή κατα­στο­λή και τις διώ­ξεις κομ­μου­νι­στών και επα­να­στα­τών εργα­τών με την κατη­γο­ρία της «εθνι­κής προδοσίας».

Η ιστο­ρία έδει­ξε ότι σε συν­θή­κες ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου, δυνά­μεις του οπορ­του­νι­σμού επι­λέ­γουν τη γραμ­μή της ουδε­τε­ρό­τη­τας, υιο­θε­τούν ατα­ξι­κά συν­θή­μα­τα περί «αφο­πλι­σμού», «ενό­τη­τας για την ειρή­νη» ή το κενό περιε­χο­μέ­νου σύν­θη­μα «ούτε νίκη ούτε ήττα». Αυτό το σύν­θη­μα σχο­λί­α­σε ο Λένιν, λέγο­ντας ότι «όποιος υπο­στη­ρί­ζει το σύν­θη­μα αυτό, είναι συνει­δη­τός ή ασυ­νεί­δη­τος σωβι­νι­στής, είναι στην καλύ­τε­ρη περί­πτω­ση ένας διαλ­λα­κτι­κός μικρο­α­στός, αλλά προ­πα­ντός είναι εχθρός της προ­λε­τα­ρια­κής πολι­τι­κής, οπα­δός των σημε­ρι­νών κυβερ­νή­σε­ων, των σημε­ρι­νών κυρί­αρ­χων τάξεων»27.

Πώς μπο­ρεί άρα­γε να είναι επα­να­στα­τι­κός και ριζο­σπα­στι­κός ο αγώ­νας ενά­ντια στον πόλε­μο, κατά το Λένιν όχι «κού­φια και χωρίς περιε­χό­με­νο ανα­φώ­νη­ση […] όταν με τον αγώ­να αυτόν δεν εξυ­πα­κού­ε­ται επα­να­στα­τι­κή δρά­ση κατά της κυβέρ­νη­σης και στη διάρ­κεια του πολέ­μου; Φτά­νει να το σκε­φτείς λιγά­κι για να το κατα­λά­βεις. Επα­να­στα­τι­κή δρά­ση όμως ενά­ντια στην κυβέρ­νη­σή σου στη διάρ­κεια του πολέ­μου σημαί­νει, αναμ­φι­σβή­τη­τα, ανα­ντίρ­ρη­τα, όχι μόνο να εύχε­σαι να ηττη­θεί η κυβέρ­νη­σή σου, αλλά και να συμ­βάλ­λεις έμπρα­κτα σ’ αυτήν την ήττα»28.

Σε αυτή την περί­πτω­ση οι επα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις πρέ­πει να λει­τουρ­γή­σουν οργα­νω­μέ­να και πει­θαρ­χη­μέ­να. Πρέ­πει να εμπο­δί­σουν ενέρ­γειες που στην πρά­ξη θα βοη­θού­σαν τον ξένο ή εγχώ­ριο ταξι­κό αντί­πα­λο, που θα λει­τουρ­γού­σαν προ­βο­κα­τό­ρι­κα απέ­να­ντι στο εργα­τι­κό κίνη­μα, δημιουρ­γώ­ντας όρους ενο­χο­ποί­η­σης και απο­ξέ­νω­σής του από τη μεγά­λη μάζα της εργα­τι­κής τάξης και των συμ­μά­χων της. Ο Λένιν έλε­γε χαρα­κτη­ρι­στι­κά «όχι σαμπο­τάζ του πολέ­μου, όχι μεμο­νω­μέ­νες, ατο­μι­κές εκδη­λώ­σεις στο πνεύ­μα αυτό, αλλά μαζι­κή προ­πα­γάν­δα (και όχι μόνο ανά­με­σα στους πολί­τες), που οδη­γεί στη μετα­τρο­πή του πολέ­μου σε εμφύ­λιο πόλεμο»29.

Στον Α΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο πολ­λοί σοσια­λι­στές στα λόγια -«σοσιαλ­σο­βι­νι­στές και σοσιαλ­πα­σι­φι­στές στην πρά­ξη», όπως σημεί­ω­νε ο Λένιν- ψήφι­σαν τις πολε­μι­κές πιστώ­σεις που πρό­τει­ναν οι κυβερ­νή­σεις στα κοι­νο­βού­λια των χωρών τους. Ακό­μη και στις περι­πτώ­σεις που δεν τις ψήφι­σαν, η πολι­τι­κή τους δρά­ση κάθε άλλο παρά επα­να­στα­τι­κή ήταν, υπη­ρε­τώ­ντας στην πρά­ξη τη δική τους αστι­κή τάξη. Ο Λένιν επε­σή­μαι­νε ότι η γενι­κό­λο­γη αρχή και δια­κή­ρυ­ξη της αρνη­τι­κής στά­σης απέ­να­ντι στην έκκλη­ση της αστι­κής τάξης για υπε­ρά­σπι­ση της πατρί­δας, που δε συνο­δεύ­ε­ται από συγκε­κρι­μέ­νη επα­να­στα­τι­κή δρά­ση για τη σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση, «μετα­τρέ­πε­ται σε κού­φια φρά­ση». Κάνο­ντας σκλη­ρή κρι­τι­κή σε οπορ­του­νι­στές σχο­λί­α­ζε: «Στην καλύ­τε­ρη περί­πτω­ση είναι σύμ­φω­νοι “θεω­ρη­τι­κά“ να παρα­δε­χτούν ότι ο καπι­τα­λι­σμός έχει πια ωρι­μά­σει για τη μετα­τρο­πή του σε σοσια­λι­σμό, αλλά για άμε­ση, ριζι­κή αλλα­γή όλης της δρά­σης του κόμ­μα­τος στο πνεύ­μα της άμε­σα επι­κεί­με­νης σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης — δεν θέλουν ούτε να ακού­σουν! Ο λαός τάχα δεν είναι προ­ε­τοι­μα­σμέ­νος γι’ αυτό! Αυτό όμως είναι ανα­κό­λου­θο μέχρι γελοί­ου. Είτε — είτε. Είτε δεν υπάρ­χει κανέ­νας λόγος να δια­κη­ρύσ­σου­με την άμε­ση άρνη­ση της υπε­ρά­σπι­σης της χώρας — είτε οφεί­λου­με αμέ­σως ν’ ανα­πτύ­ξου­με ή να αρχί­σου­με να ανα­πτύσ­σου­με συστη­μα­τι­κή προ­πα­γάν­δα για άμε­ση πραγ­μα­το­ποί­η­ση της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης. Με μια ορι­σμέ­νη έννοια “ο λαός”, βέβαια, “δεν είναι προ­ε­τοι­μα­σμέ­νος” ούτε για την άρνη­ση της υπε­ρά­σπι­σης της χώρας, ούτε για τη σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση, απ’ αυτό όμως δεν έπε­ται ότι έχου­με το δικαί­ω­μα να ανα­βάλ­λου­με δύο χρό­νια τώρα ‑δύο χρό­νια!- την έναρ­ξη μιας τέτοιας επα­να­στα­τι­κής προ­ε­τοι­μα­σί­ας! Τι αντι­πα­ρα­τί­θε­ται στην πολι­τι­κή της υπε­ρά­σπι­σης της πατρί­δας και της εμφύ­λιας ειρή­νης; Ο επα­να­στα­τι­κός αγώ­νας ενά­ντια στον πόλεμο […].

Συγκε­κρι­μέ­νος σκο­πός της “επα­να­στα­τι­κής μαζι­κής πάλης” μπο­ρεί να είναι μόνο τα συγκε­κρι­μέ­να μέτρα της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης και όχι ο “σοσια­λι­σμός” γενι­κά. […] θα ήταν όμως ασυ­νέ­πεια να παρα­δε­χό­μα­στε την επα­να­στα­τι­κή μαζι­κή πάλη και την τάση για άμε­σο τερ­μα­τι­σμό του πολέ­μου — και ταυ­τό­χρο­να να απο­κρού­ου­με την άμε­ση σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση! Η πρώ­τη χωρίς την δεύ­τε­ρη δεν σημαί­νει τίπο­τε, είναι μια κού­φια λέξη»30.

Είναι πολύ χαρα­κτη­ρι­στι­κή η κρι­τι­κή του Λένιν στους οπορ­του­νι­στές: «Οι “κοι­νω­νι­κοί” παπά­δες και οι οπορ­του­νι­στές είναι πάντα έτοι­μοι να ονει­ρο­πο­λή­σουν ένα μελ­λο­ντι­κό ειρη­νι­κό σοσια­λι­σμό, αλλά δια­φέ­ρουν από τους επα­να­στά­τες σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες, ακρι­βώς για­τί δεν θέλουν να σκέ­πτο­νται και να συλ­λο­γί­ζο­νται τη σκλη­ρή ταξι­κή πάλη και τους ταξι­κούς πολέ­μους για την πραγ­μα­το­ποί­η­ση αυτού του θαυ­μά­σιου μέλλοντος»31.

Πρό­κει­ται για θέση δια­χρο­νι­κής σημα­σί­ας, επί­και­ρη σε οποιεσ­δή­πο­τε συν­θή­κες όξυν­σης της ταξι­κής πάλης και σε συν­θή­κες «ιμπε­ρια­λι­στι­κής ειρή­νης», όπως σήμε­ρα στην Ελλά­δα, που όμως αντι­κει­με­νι­κά έρχε­ται πιο έντο­να στην επι­φά­νεια η ανα­γκαιό­τη­τα γι’ αυτό το θαυ­μά­σιο σοσια­λι­στι­κό μέλλον.

Η ΠΕΙΡΑ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Από τις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1930, όταν άρχι­ζε να γίνε­ται πιο ορα­τό το ενδε­χό­με­νο ενός νέου ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου, οι εκτι­μή­σεις στο διε­θνές κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα ανα­δεί­κνυαν τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό του χαρα­κτή­ρα, που στό­χευε αφε­νός στο ξεκα­θά­ρι­σμα των ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κών αντα­γω­νι­σμών και αφε­τέ­ρου στην επί­θε­ση ενά­ντια στην ΕΣΣΔ, το μονα­δι­κό σοσια­λι­στι­κό κρά­τος στον κόσμο: «Η ιμπε­ρια­λι­στι­κή πολι­τι­κή της αστι­κής δικτα­το­ρί­ας, οξύ­νο­ντας τις αντι­θέ­σεις του παγκό­σμιου ιμπε­ρια­λι­στι­κού συστή­μα­τος, δημιουρ­γώ­ντας παντού τις εστί­ες και­νούρ­γιων συγκρού­σε­ων, οδη­γεί σε και­νούρ­γιους ανα­πό­φευ­κτους και τερα­τώ­δεις ιμπε­ρια­λι­στι­κούς πολέ­μους. Μακριά από το να εξα­λεί­ψει τις αντι­θέ­σεις μετα­ξύ των δια­φό­ρων ιμπε­ρια­λι­στών, η ιμπε­ρια­λι­στι­κή πολι­τι­κή της αστι­κής δικτα­το­ρί­ας σημαί­νει ακό­μα την εντα­τι­κή προ­πα­ρα­σκευή μιας ένο­πλης επέμ­βα­σης ενά­ντια στην ΕΣΣΔ, ενός πολέ­μου καθα­ρά ιμπε­ρια­λι­στι­κού και αντε­πα­να­στα­τι­κού για την υπο­δού­λω­ση των λαών της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης και την παλι­νόρ­θω­ση του καπιταλισμού.

Η ανά­πτυ­ξη της ταξι­κής πάλης υπό τις συν­θή­κες μιας συνε­χούς επέ­κτα­σης της παγκό­σμιας οικο­νο­μι­κής κρί­σης θέτει τις πλα­τειές εργα­ζό­με­νες μάζες μπρο­στά στο απο­φα­σι­στι­κό δίλημ­μα, δικτα­το­ρία της μπουρ­ζουα­ζί­ας ή δικτα­το­ρία του προ­λε­τα­ριά­του, πολι­τι­κή και οικο­νο­μι­κή σκλα­βιά ή κατάρ­γη­ση της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης και κατα­πί­ε­σης, αποι­κια­κή εκμε­τάλ­λευ­ση και ιμπε­ρια­λι­στι­κοί πόλε­μοι ή ειρή­νη και αδελ­φι­κές σχέ­σεις μετα­ξύ των λαών, καπι­τα­λι­στι­κή αναρ­χία και κρί­σεις ή σοσια­λι­στι­κή οικο­νο­μία πού τις καταργεί»32.

Στη συζή­τη­ση για τη στά­ση των κομ­μου­νι­στών μπρο­στά σε ένα τέτοιο ενδε­χό­με­νο έμπαι­νε για το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα κάθε χώρας το καθή­κον του συν­δυα­σμού της υπε­ρά­σπι­σης της ΕΣΣΔ από την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επί­θε­ση με τη μετα­τρο­πή του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου σε πάλη για την ανα­τρο­πή του καπι­τα­λι­σμού και την κατά­κτη­ση της εργα­τι­κής εξου­σί­ας. Σε άρθρο που δημο­σιεύ­τη­κε στην ΚΟΜΕΠ το 1932 ανα­φέ­ρε­ται: «Η θέση των Κομ­μου­νι­στών είναι ξεκα­θα­ρι­σμέ­νη: Εχουν ανα­γρά­ψει στην πρώ­τη σελί­δα του προ­γράμ­μα­τός τους την πάλη κατά του πολέ­μου και την υπε­ρά­σπι­ση της Σοσια­λι­στι­κής Πατρί­δας των εργα­ζο­μέ­νων. Κάτω απ’ αυτά τα κεντρι­κά συν­θή­μα­τα δου­λεύ­ουν μέσα στις μάζες και τις οργα­νώ­νουν προ­κα­τα­βο­λι­κά έχο­ντας καλά στο νου τους και προ­πα­γαν­δί­ζο­ντας την ανά­γκη της πάλης όχι απλώς για την αντί­στα­ση ενά­ντια στο μακε­λειό όταν πια θα έχει ξεσπά­σει αλλά για τη δημιουρ­γία τέτοιου κινή­μα­τος που θα τεί­νει να τον προ­λά­βει με την Προ­λε­τα­ρια­κή Επανάσταση.

Ενα τέτοιο κίνη­μα που είναι δυνα­τό να παρε­μπο­δί­σει τη μπουρ­ζουα­ζία τόσο στην προ­πα­ρα­σκευή όσο και στη διε­ξα­γω­γή του πολέ­μου, είναι χωρίς άλλο η απο­φα­σι­στι­κή προ­ϋ­πό­θε­ση για τη μετα­τρο­πή του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου σε πόλε­μο για το γκρέ­μι­σμα του καπιταλισμού»33.

Το διε­θνές κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα δεν μπό­ρε­σε να παρα­μεί­νει στα­θε­ρό στην παρα­πά­νω γραμ­μή, δεν την εξει­δί­κευ­σε κατά την έναρ­ξη και εξέ­λι­ξη του Β΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου. Δεν ακο­λου­θή­θη­κε στα­θε­ρή γραμ­μή ενα­ντί­ω­σης σε κάθε μορ­φή αστι­κών κυβερ­νή­σε­ων, όπως είχε ανα­δεί­ξει ο Λένιν στον Α΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο, κατά τις δια­φο­ρε­τι­κές φάσεις προ­ε­τοι­μα­σί­ας του πολέ­μου, δια­μόρ­φω­σης των συμ­μα­χιών μετα­ξύ των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών (π.χ. Σύμ­φω­νο του Μονά­χου 1938) και της στά­σης των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών απέ­να­ντι στην ΕΣΣΔ (π.χ. γαλ­λο­σο­βιε­τι­κό Σύμ­φω­νο το 1935, Σύμ­φω­νο Μόλο­τοφ-Ρίμπε­ντροφ το 1939 κλπ.).

Το 7ο Συνέ­δριο της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς (1935) έθε­σε ως κεντρι­κό καθή­κον όλων των ΚΚ την πάλη ενά­ντια στο φασι­σμό ως προ­ϋ­πό­θε­ση για την πάλη ενά­ντια στην απει­λή νέου παγκό­σμιου πολέ­μου, για την ειρή­νη και την υπε­ρά­σπι­ση της ΕΣΣΔ. Εκτί­μη­σε ότι «ο γερ­μα­νι­κός φασι­σμός παί­ζει το ρόλο της δύνα­μης κρού­σης της διε­θνούς αντε­πα­νά­στα­σης, του κύριου αιτί­ου του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου, του υπο­κι­νη­τή της σταυ­ρο­φο­ρί­ας ενά­ντια στην Σοβιε­τι­κή Ενω­ση». Κάλε­σε όλα τα ΚΚ να δυνα­μώ­σουν τις προ­σπά­θειές τους για την ενό­τη­τα δρά­σης της εργα­τι­κής τάξης με τη δημιουρ­γία ενός Ενιαί­ου Εργα­τι­κού Μετώ­που, με σκο­πό την ενό­τη­τα δρά­σης όλων των αντι­φα­σι­στι­κών δημο­κρα­τι­κών δυνά­με­ων σε ένα πλα­τύ Λαϊ­κό Μέτω­πο. Τάχθη­κε υπέρ της «πολι­τι­κής ενό­τη­τας» της εργα­τι­κής τάξης και έδω­σε την κατεύ­θυν­ση σε κάθε χώρα να συγκρο­τη­θεί «ένα ενιαίο» κόμ­μα του προ­λε­τα­ριά­του με τη συνέ­νω­ση σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κών κομ­μά­των και μεμο­νω­μέ­νων οργα­νώ­σε­ων με τα ΚΚ.

Η γραμ­μή αυτή ουσια­στι­κά δια­τη­ρή­θη­κε σε όλη την προ­πο­λε­μι­κή περί­ο­δο. Ωστό­σο στο διά­στη­μα 1939–1940 και κατά τη διάρ­κεια του πρώ­του χρό­νου του πολέ­μου η Κομ­μου­νι­στι­κή Διε­θνής δια­μόρ­φω­σε γραμ­μή που ουσια­στι­κά χαρα­κτή­ρι­ζε τον πόλε­μο ιμπε­ρια­λι­στι­κό και από τις δύο πλευ­ρές (Αγγλο­γάλ­λοι και Αξο­νας) και καλού­σε στην πάλη για την ανα­τρο­πή των κυβερ­νή­σε­ων που διεύ­θυ­ναν τον πόλε­μο. Σημεί­ω­νε χαρα­κτη­ρι­στι­κά η ΕΕ της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς στις πρώ­τες θέσεις της για το χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου: «Ο πόλε­μος άλλα­ξε κατά τρό­πο ριζι­κό την κατά­στα­ση: η διά­κρι­ση των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών σε φασι­στι­κά και δημο­κρα­τι­κά έχει πλέ­ον απο­λέ­σει την προη­γού­με­νη σημα­σία της. Κατό­πιν αυτού είναι ανα­γκαία η αλλα­γή τακτι­κής. Η τακτι­κή των κομ­μου­νι­στών κατά το παρόν στά­διο του πολέ­μου σε όλες τις εμπό­λε­μες χώρες συνί­στα­ται στο να πάρουν θέση κατά του πολέ­μου, να απο­κα­λύ­ψουν τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό του χαρα­κτή­ρα, να ψηφί­σουν εκεί που υπάρ­χουν κομ­μου­νι­στές βου­λευ­τές κατά των πολε­μι­κών δαπα­νών, να πουν στις μάζες ότι ο πόλε­μος δεν θα προ­σφέ­ρει τίπο­τε, εκτός από βάσα­να και καταστροφές»34. Η γραμ­μή αυτή έγι­νε απο­δε­κτή με μού­δια­σμα και σύγ­χυ­ση από μια σει­ρά σημα­ντι­κά ΚΚ (Βρε­τα­νί­ας, Βελ­γί­ου, ΗΠΑ, Κανα­δά, Γαλ­λί­ας κλπ.), τα οποία όλο το προη­γού­με­νο διά­στη­μα είχαν προ­σαρ­μο­στεί πλή­ρως σε μια πολι­τι­κή γραμ­μή άμυ­νας ενά­ντια στην ενδε­χό­με­νη φασι­στι­κή επί­θε­ση, ενο­χο­ποιώ­ντας γι’ αυτήν ένα τμή­μα της αστι­κής τάξης, ένα κρά­τος, τη Γερ­μα­νία και την περί αυτής συμ­μα­χία, τον Αξονα.35

Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι ενώ η οδη­γία της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς με ημε­ρο­μη­νία 8 και 9 Σεπτέμ­βρη του 1939 καλού­σε τους κομ­μου­νι­στές βου­λευ­τές να μην επι­κυ­ρώ­σουν τις στρα­τιω­τι­κές πιστώ­σεις, οι Γάλ­λοι κομ­μου­νι­στές βου­λευ­τές τις είχαν ήδη ψηφί­σει στις 3 Σεπτέμ­βρη και μάλι­στα ομό­φω­να. Η πολι­τι­κή που χαρα­κτή­ρι­ζε και τις δύο συμ­μα­χί­ες (Αγγλο­γάλ­λους και Αξο­να) ως ιμπε­ρια­λι­στι­κές, αν και στα λόγια έγι­νε απο­δε­κτή, στην πρά­ξη δεν προ­χώ­ρη­σε. Μάλι­στα σε ορι­σμέ­να ΚΚ, όπως το Βρε­τα­νι­κό, προ­κά­λε­σε μεγά­λη σύγκρου­ση στο εσω­τε­ρι­κό της ηγε­σί­ας τους. Για μια ορι­σμέ­νη περί­ο­δο οι οδη­γί­ες που δίνο­νταν στα κόμ­μα­τα που οι χώρες τους βρί­σκο­νταν υπό γερ­μα­νι­κή κατο­χή ήταν η επι­δί­ω­ξη και εξα­σφά­λι­ση αυτό­νο­μης πολι­τι­κής δρά­σης και όχι συνερ­γα­σία με τις αστι­κές αντι­κα­το­χι­κές δυνάμεις.

Μετά τη ναζι­στι­κή επί­θε­ση στην ΕΣΣΔ, στη βάση της συμ­μα­χί­ας της ΕΣΣΔ με τα καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη (ΗΠΑ και Μ. Βρε­τα­νία) ενά­ντια στον Αξο­να, υπο­χώ­ρη­σε ολο­κλη­ρω­τι­κά η γραμ­μή αντι­με­τώ­πι­σης του πολέ­μου ως ιμπε­ρια­λι­στι­κού από τη μεριά των καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών, ανε­ξάρ­τη­τα αν ήταν επι­τι­θέ­με­να ή απο­δέ­κτες της επί­θε­σης. Εκτι­μή­θη­κε ότι άλλα­ξε ο χαρα­κτή­ρας του πολέ­μου, έγι­νε αντι­φα­σι­στι­κός και κυριάρ­χη­σε η γραμ­μή συμ­μα­χί­ας των ΚΚ με αστι­κές αντι­κα­το­χι­κές δυνά­μεις σε εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κά, αντι­φα­σι­στι­κά μέτωπα.

Οπως γίνε­ται κατα­νοη­τό, οι παρα­πά­νω απο­φά­σεις εμπε­ριεί­χαν ταλα­ντεύ­σεις, αντι­φά­σεις και δημιουρ­γού­σαν συγ­χύ­σεις. Δεν ξεκα­θά­ρι­ζαν με τρό­πο κατη­γο­ρη­μα­τι­κό την πάλη της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρω­μά­των για έξο­δο από τον πόλε­μο με την πάλη για την εργα­τι­κή εξου­σία, αδυ­να­τού­σαν να συν­δυά­σουν το καθή­κον της πάλης για την υπε­ρά­σπι­ση της ΕΣΣΔ απέ­να­ντι στη φασι­στι­κή-ιμπε­ρια­λι­στι­κή επί­θε­ση με την προ­ο­πτι­κή της ανα­τρο­πής της αστι­κής εξου­σί­ας στα ευρω­παϊ­κά καπι­τα­λι­στι­κά κράτη.

Οι κομ­μου­νι­στές στις περισ­σό­τε­ρες περι­πτώ­σεις πρω­το­στά­τη­σαν στην αντι­κα­το­χι­κή πάλη, συσπει­ρώ­νο­ντας γύρω τους ευρύ­τε­ρες εργα­τι­κές και λαϊ­κές μάζες, χωρίς να μπο­ρέ­σουν όμως να αξιο­ποι­ή­σουν τις συν­θή­κες επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης που στη συνέ­χεια δια­μορ­φώ­θη­καν σε ορι­σμέ­να καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη της Δυτι­κής Ευρώ­πης με ένο­πλα κινή­μα­τα αντί­στα­σης ή ενα­ντί­ω­σης στις επι­τι­θέ­με­νες κυβερ­νή­σεις τους και να οδη­γή­σουν την πάλη στην κατεύ­θυν­ση ανα­τρο­πής της αστι­κής εξουσίας.

Μέσα σε αυτό το πλαί­σιο προ­βλη­μά­των στρα­τη­γι­κής του διε­θνούς κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος επι­κρά­τη­σαν συγ­χύ­σεις και στο επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα στην Ελλά­δα (ως ανα­πό­σπα­στο τμή­μα του), π.χ. για το ρόλο της Αγγλί­ας και των αστι­κών δυνά­με­ων που αντι­τί­θο­νταν στη γερ­μα­νι­κή κατο­χή. Αυτή η πολι­τι­κή γραμ­μή οδή­γη­σε στην έντα­ξη του ΕΛΑΣ στο Στρα­τη­γείο των Συμ­μα­χι­κών δυνά­με­ων της Μ. Ανα­το­λής (1943), στις απα­ρά­δε­κτες συμ­φω­νί­ες της Καζέρ­τας και του Λιβά­νου (1944) και αργό­τε­ρα της Βάρ­κι­ζας (1945) με τις γνω­στές συνέπειες.

Οι παρα­πά­νω επι­λο­γές αναι­ρού­σαν στην πρά­ξη την ίδια την επα­να­στα­τι­κή προ­ο­πτι­κή, την οποία, αν και ποτέ δεν απε­μπό­λη­σε το ΚΚΕ, δεν την αντι­με­τώ­πι­σε με συνέ­πεια ως άμε­σο πολι­τι­κό καθή­κον. Απο­τέ­λε­σμα αυτής της λαθε­μέ­νης στρα­τη­γι­κής ήταν ότι ακό­μη και στην επα­να­στα­τι­κή κατά­στα­ση που δια­μορ­φώ­θη­κε στην Ελλά­δα τον Οκτώ­βρη του 1944 και στην όξυν­ση της ταξι­κής πάλης με σύγκρου­ση το Δεκέμ­βρη του ίδιου χρό­νου, το ένο­πλο κίνη­μα δεν είχε ξεκά­θα­ρο προ­σα­να­το­λι­σμό πάλης για την εργα­τι­κή εξου­σία. Ακό­μη και τότε κυριαρ­χού­σαν συγ­χύ­σεις για το ρόλο ορι­σμέ­νων αστι­κών πολι­τι­κών δυνά­με­ων της επο­χής και η θέση για κυβέρ­νη­ση εθνι­κής ενό­τη­τας, για «ομα­λές δημο­κρα­τι­κές εξελίξεις».

Το ΚΚΕ στην από­φα­σή του στο 18ο Συνέ­δριο (2009) εκτι­μά για τη στά­ση των Κομ­μου­νι­στι­κών κομ­μά­των στο Β΄ Παγκό­σμιο Πόλεμο:

«Στην καπι­τα­λι­στι­κή Δύση τα KK δε δια­μόρ­φω­σαν στρα­τη­γι­κή μετα­τρο­πής του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου ή του απε­λευ­θε­ρω­τι­κού αγώ­να σε πάλη για την κατά­κτη­ση της εξου­σί­ας. H στρα­τη­γι­κή του κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος δεν αξιο­ποί­η­σε το γεγο­νός ότι η αντί­θε­ση κεφα­λαί­ου — εργα­σί­ας περιε­χό­ταν στον αντι­φα­σι­στι­κό — απε­λευ­θε­ρω­τι­κό χαρα­κτή­ρα του ένο­πλου αγώ­να για μια σει­ρά χώρες, ώστε να θέσει στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη το πρό­βλη­μα της εξου­σί­ας, αφού ο σοσια­λι­σμός και η κομ­μου­νι­στι­κή προ­ο­πτι­κή απο­τε­λούν τη μόνη εναλ­λα­κτι­κή λύση στην καπι­τα­λι­στι­κή βαρβαρότητα.

H έλλει­ψη τέτοιας στρα­τη­γι­κής σε KK δεν μπο­ρεί να δικαιο­λο­γη­θεί από τον αρνη­τι­κό συσχε­τι­σμό δύνα­μης, λόγω της στρα­τιω­τι­κής παρου­σί­ας των αμε­ρι­κα­νι­κών και βρε­τα­νι­κών στρα­τευ­μά­των σε μια σει­ρά χώρες της Δυτι­κής Ευρώ­πης. Τα KK οφεί­λουν να δια­μορ­φώ­νουν τη στρα­τη­γι­κή τους ανε­ξάρ­τη­τα από το συσχε­τι­σμό δύνα­μης. Σημειώ­θη­κε στα­δια­κή υπο­χώ­ρη­ση από τη θέση ότι ανά­με­σα στον καπι­τα­λι­σμό και το σοσια­λι­σμό δε μεσο­λα­βεί κάποιο ενδιά­με­σο κοι­νω­νι­κό σύστη­μα, επο­μέ­νως και ενδιά­με­ση πολι­τι­κή εξου­σία ανά­με­σα στην αστι­κή και την επα­να­στα­τι­κή εργα­τι­κή εξουσία.

H θέση αυτή ισχύ­ει ανε­ξάρ­τη­τα από το συσχε­τι­σμό δυνά­με­ων, ανε­ξάρ­τη­τα από το πρό­βλη­μα που μπο­ρεί να λει­τουρ­γή­σει ως κατα­λύ­της για την επι­τά­χυν­ση των εξε­λί­ξε­ων, π.χ. όξυν­ση ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κών αντι­θέ­σε­ων, ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος, αλλα­γές στη μορ­φή της αστι­κής εξου­σί­ας που μπο­ρεί να προκληθούν»36.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στις συν­θή­κες ενός ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου η πολι­τι­κή πρω­το­πο­ρία της εργα­τι­κής τάξης, το κόμ­μα της, έχει καθή­κον να ανα­δεί­ξει την ανά­γκη της ταξι­κής ενό­τη­τας των εργα­τών, της συμ­μα­χί­ας με λαϊ­κές δυνά­μεις, τη διε­θνι­στι­κή διά­στα­ση της εργα­τι­κής τάξης και τα καθή­κο­ντα που απορ­ρέ­ουν από αυτή. Η στά­ση απέ­να­ντι στον πόλε­μο είναι στά­ση απέ­να­ντι στην ταξι­κή πάλη και τη σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση, πάλη για τη μετα­τρο­πή αυτού του πολέ­μου σε ένο­πλη ταξι­κή πάλη, το «μονα­δι­κό απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πόλε­μο», όπως τον χαρα­κτή­ρι­ζε ο Λένιν. Είναι πολύ­τι­μη η επε­ξερ­γα­σία του Λένιν που, ανα­πτύσ­σο­ντας τη θεω­ρία του αδύ­να­του κρί­κου, δηλα­δή δια­βλέ­πο­ντας τη δυνα­τό­τη­τα να προη­γη­θεί η μεγά­λη όξυν­ση των αντι­θέ­σε­ων, η δια­μόρ­φω­ση επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης σε κάποια χώρα ή ομά­δα χωρών, θεμε­λί­ω­σε επι­στη­μο­νι­κά τη δυνα­τό­τη­τα επι­κρά­τη­σης της επα­νά­στα­σης αρχι­κά σε μια ή σε μερι­κές χώρες. Συνε­πώς σε ένα τέτοιο πόλε­μο η συνεν­νό­η­ση, τα κοι­νά συν­θή­μα­τα και η κοι­νή δρά­ση με το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα άλλων χωρών απο­τε­λούν σημα­ντι­κή προ­ϋ­πό­θε­ση για την προ­ο­πτι­κή εκδή­λω­σης και νίκης της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης σε περισ­σό­τε­ρες χώρες, της δυνα­τό­τη­τας μιας άλλου τύπου συνερ­γα­σί­ας ή ένω­σης κρα­τών, στη βάση της κοι­νω­νι­κής ιδιο­κτη­σί­ας, του κεντρι­κού σχε­δια­σμού με προ­λε­τα­ρια­κό διεθνισμό.

Το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα αξιο­ποιεί όλους τους τρό­πους δου­λειάς, νόμι­μους και παρά­νο­μους, πρω­το­στα­τεί ώστε η εργα­τι­κή τάξη να συγκρο­τή­σει δικό της κέντρο οργά­νω­σης του αγώ­να με σκο­πό την έξο­δο από τον πόλε­μο, με κατά­κτη­ση της δικής της εξου­σί­ας. Οργα­νώ­νει την εργα­τι­κή τάξη μέσα στους εργα­σια­κούς χώρους και τις παρα­γω­γι­κές μονά­δες ενά­ντια στους καπι­τα­λι­στές, τα κόμ­μα­τα και τις κυβερ­νή­σεις τους, τους πολέ­μους της και τις συμ­φω­νί­ες «ειρή­νης» τους. Στο εργα­τι­κό μέτω­πο πάλης για την έξο­δο από τον πόλε­μο επι­διώ­κε­ται να εκφρα­στεί και η συμ­μα­χία της εργα­τι­κής τάξης με τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα της πόλης και της υπαί­θρου. Το Κόμ­μα επα­γρυ­πνεί ώστε το εργα­τι­κό μέτω­πο να απο­τε­λέ­σει όχι μόνο πόλο συσπεί­ρω­σης των εργα­τι­κών μαζών, αλλά και στή­ριγ­μα και ελπί­δα των λαϊ­κών στρω­μά­των, ήδη από τις πρώ­τες μέρες του πολέ­μου να επη­ρε­ά­σει τη στά­ση των στρα­τευ­μέ­νων από τις λαϊ­κές οικογένειες.

Η πεί­ρα των δύο παγκό­σμιων ιμπε­ρια­λι­στι­κών πολέ­μων, αλλά και η πιο σύγ­χρο­νη πεί­ρα, ανα­δει­κνύ­ει ότι με το ξεκί­νη­μα των εχθρο­πρα­ξιών και στο πρώ­το διά­στη­μα του πολέ­μου η αστι­κή τάξη με τα συν­θή­μα­τα και την προ­πα­γάν­δα της επι­διώ­κει να επη­ρε­ά­σει και να πάρει με το μέρος της μεγά­λα τμή­μα­τα της εργα­τι­κής τάξης και λαϊ­κών στρω­μά­των, να δημιουρ­γή­σει «εθνι­κή ανά­τα­ση». Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κή η πρό­σφα­τη στά­ση απο­δο­χής των ιμπε­ρια­λι­στι­κών πολέ­μων και της κατο­χής ξένων χωρών, στο όνο­μα της υπε­ρά­σπι­σης της «δημο­κρα­τί­ας», των «ανθρω­πί­νων δικαιω­μά­των» και του εκσυγ­χρο­νι­σμού, της κατα­πο­λέ­μη­σης της «τρο­μο­κρα­τί­ας», δηλα­δή της απο­δο­χής αντι­δρα­στι­κών προ­σχη­μά­των από λαϊ­κά στρώ­μα­τα σε κρά­τη που βρί­σκο­νται στην κορυ­φή της ιμπε­ρια­λι­στι­κής πυρα­μί­δας (π.χ. ΗΠΑ).

Είναι σίγου­ρο ότι θα εκδη­λω­θεί δυσκο­λία να υιο­θε­τη­θεί από την αρχή η επα­να­στα­τι­κή γραμ­μή. Ακό­μα και στο κόμ­μα των μπολ­σε­βί­κων εκφρά­στη­καν ταλα­ντεύ­σεις μετά την επα­νά­στα­ση του Φλε­βά­ρη σχε­τι­κά με το χαρα­κτή­ρα του συνε­χι­ζό­με­νου πολέ­μου από την πλευ­ρά της αστι­κής Προ­σω­ρι­νής Δημο­κρα­τι­κής Κυβέρ­νη­σης. Δε γινό­ταν κατα­νοη­τό ότι η πάλη της αστι­κής τάξης για την ανα­τρο­πή του τσά­ρου δεν εξα­σφά­λι­ζε τη θέλη­ση και τη συνέ­πεια για έξο­δο από τον πόλε­μο ώστε να τερ­μα­τι­στεί ο θάνα­τος, η πεί­να και η από­λυ­τη εξα­θλί­ω­ση για τις λαϊ­κές μάζες. Αυτές οι ταλα­ντεύ­σεις εκφρά­στη­καν με τη δυσκο­λία απρό­σκο­πτης απο­δο­χής της επα­να­στα­τι­κής γραμ­μής του Λένιν. Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι γενι­κά σωστές απο­φά­σεις που είχε πάρει η Β΄ Διε­θνής για το χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου και τη στά­ση απέ­να­ντί του αναι­ρέ­θη­καν στη συνέ­χεια από τη στά­ση πολ­λών κομ­μά­των που συν­θη­κο­λό­γη­σαν με την αστι­κή πολι­τι­κή και οδή­γη­σαν στη χρε­ο­κο­πία της Β΄ Διε­θνούς. Αντι­κει­με­νι­κά όμως ο πόλε­μος κλο­νί­ζει την αστι­κή εξου­σία, ενώ οι συν­θή­κες που φέρ­νει στη ζωή της εργα­τι­κής τάξης και των άλλων λαϊ­κών στρω­μά­των επι­δρούν στις δια­θέ­σεις τους, δημιουρ­γούν τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις ραγδαία να φθα­ρεί, να απα­ξιω­θεί και να αμφι­σβη­τη­θεί στη συνεί­δη­σή τους η πολι­τι­κή των αστι­κών κομ­μά­των, των κάλ­πι­κων συν­θη­μά­των και ιδε­ο­λο­γη­μά­των τους, οι θεσμοί της αστι­κής εξουσίας.

Σε αυτές τις συν­θή­κες η ιδε­ο­λο­γι­κή-πολι­τι­κή δρά­ση των κομ­μου­νι­στών, η παρέμ­βα­σή τους στις μάζες στο­χεύ­ει στην επα­να­στα­τι­κο­ποί­η­σή τους. Οπως έχει απο­δεί­ξει η ιστο­ρι­κή πεί­ρα, ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος σημαί­νει διά­σπα­ση στο στρα­τό­πε­δο του ιμπε­ρια­λι­σμού, που διευ­κο­λύ­νει την απο­στα­θε­ρο­ποί­η­ση της αστι­κής εξου­σί­ας, δια­σα­λεύ­ει τους αστι­κούς θεσμούς και τη δυνα­τό­τη­τά τους να χει­ρα­γω­γούν και να κατα­στέλ­λουν, ενώ απε­λευ­θε­ρώ­νο­νται οι αγω­νι­στι­κές δια­θέ­σεις των μαζών. Την κατά­στα­ση αυτή οι επα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις πρέ­πει σωστά να εκτι­μή­σουν και να αξιο­ποι­ή­σουν, καθο­δη­γώ­ντας την εργα­τι­κή τάξη και τις λαϊ­κές δυνά­μεις στο δρό­μο που απο­τε­λεί τη μονα­δι­κή διέ­ξο­δο στις δικές τους ανά­γκες, στα δικά τους συμ­φέ­ρο­ντα άμε­σα και προ­ο­πτι­κά, το δρό­μο της κορύ­φω­σης της ταξι­κής πάλης, της τελι­κής σύγκρου­σης για την κατά­κτη­ση της εξου­σί­ας. Το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα πρέ­πει ευθύς εξαρ­χής να έχει μέτω­πο στον ανοι­χτό ή συγκα­λυμ­μέ­νο οπορτουνισμό.

Από την πρώ­τη στιγ­μή, πριν ακό­μη την επί­ση­μη έναρ­ξη εχθρο­πρα­ξιών, οι επα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις πρέ­πει να βρε­θούν σε ετοι­μό­τη­τα, έγκαι­ρα να ενη­με­ρώ­σουν το λαό και να τον καλέ­σουν σε ετοι­μό­τη­τα και επα­γρύ­πνη­ση. Να απο­κα­λύ­ψουν πλα­τιά τις συνέ­πειες για την εργα­τι­κή τάξη και τα φτω­χά λαϊ­κά στρώ­μα­τα από τη συμ­με­το­χή στον πόλε­μο, τον πόλε­μο ως στοι­χείο της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης. Να θέσουν το ζήτη­μα της απο­χώ­ρη­σης της Ελλά­δας από τις ιμπε­ρια­λι­στι­κές συμ­μα­χί­ες (π.χ. ΝΑΤΟ κλπ). Να ανα­δεί­ξουν το χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου ως σφα­γής των λαών για το μοί­ρα­σμα των αγο­ρών, για τα συμ­φέ­ρο­ντα των μονο­πω­λί­ων. Να φανεί ότι οι ίδιοι που κλέ­βουν τον ιδρώ­τα της εργα­τι­κής τάξης σε συν­θή­κες «ειρή­νης», τη στέλ­νουν στο πόλε­μο να σκο­τω­θεί για τα συμ­φέ­ρο­ντά τους. Να απορ­ρί­ψουν και να καταγ­γεί­λουν κάθε προ­σπά­θεια να «νομι­μο­ποι­η­θούν» μέσα από κοι­νο­βου­λευ­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες οι επι­λο­γές της αστι­κής τάξης (π.χ. έγκρι­ση πολε­μι­κών πιστώ­σε­ων κλπ). Χρειά­ζε­ται μέτω­πο στις αλυ­τρω­τι­κές και εθνι­κι­στι­κές κορώ­νες, να απο­μο­νω­θούν, φασι­στι­κές και μη, εθνι­κι­στι­κές επιρ­ρο­ές που άμε­σα ή όχι δου­λεύ­ουν στην κατεύ­θυν­ση δια­μόρ­φω­σης «φιλο­πό­λε­μου ρεύματος».

Κανέ­νας αγώ­νας δεν μπο­ρεί να διε­ξα­χθεί σοβα­ρά χωρίς να εξα­σφα­λι­στούν στοι­χειώ­δεις συν­θή­κες της λαϊ­κής επι­βί­ω­σης. Το επι­βε­βαιώ­νει η μακρό­χρο­νη πεί­ρα του παγκό­σμιου επα­να­στα­τι­κού κινή­μα­τος. Είναι μεγά­λη η ποι­κι­λία των μορ­φών, μέσω των οποί­ων εξα­σφα­λί­στη­κε σε ένα πρώ­το επί­πε­δο η επι­βί­ω­ση, η σίτι­ση, η υγειο­νο­μι­κή περί­θαλ­ψη, η συνέ­χι­ση της εκπαι­δευ­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας. Βάση ήταν ο λαϊ­κός έλεγ­χος στην παρα­γω­γή (εργο­στά­σια, αγρο­τι­κή παρα­γω­γή), στη συγκέ­ντρω­ση των προ­ϊ­ό­ντων, ιδιαί­τε­ρα λαϊ­κής κατα­νά­λω­σης (τρό­φι­μα, φάρ­μα­κα κλπ.), στις υπο­δο­μές. Οι επι­τρο­πές του εργα­τι­κού λαϊ­κού μετώ­που στους χώρους δου­λειάς και κατοι­κί­ας, στις πόλεις και την ύπαι­θρο, υπε­ρα­σπί­στη­καν, παράλ­λη­λα με τη λαϊ­κή άμυ­να, τη στοι­χειώ­δη λει­τουρ­γία κοι­νω­νι­κών υπη­ρε­σιών. Το Κόμ­μα μας και το κίνη­μα στην Ελλά­δα έχει τέτοια ιστο­ρι­κή παρα­κα­τα­θή­κη από τη δρά­ση του στις περιο­χές της Ελλά­δας που απε­λευ­θέ­ρω­νε ο ΕΛΑΣ-ΕΑΜ από την Κατο­χή και κατά τη διάρ­κεια του αγώ­να του ΔΣΕ. Αξιο­ποιώ­ντας αυτή την πεί­ρα το Κόμ­μα μας έχει εκτι­μή­σει στην Από­φα­ση του 18ου Συνε­δρί­ου ότι οι θεσμοί που θα εμφα­νι­στούν κατά τη διάρ­κεια της επα­να­στα­τι­κής πάλης θα απο­τε­λέ­σουν τα έμβρυα της πολι­τι­κής εξου­σί­ας της εργα­τι­κής τάξης και των συμ­μά­χων της.

Το κύριο είναι η στα­θε­ρό­τη­τα στο στρα­τη­γι­κό στό­χο, η ικα­νό­τη­τα στην οργά­νω­ση και διε­ξα­γω­γή της πάλης σε κάθε φάση, η ευε­λι­ξία και η αντο­χή στα ζιγκ-ζαγκ της πορεί­ας της ταξι­κής πάλης, η ικα­νό­τη­τα κατάλ­λη­λου συν­δυα­σμού όλων των μορ­φών πάλης, όλων των μέσων, ανά­λο­γα με την εξέ­λι­ξη του συσχε­τι­σμού δυνά­με­ων, εσω­τε­ρι­κά, περι­φε­ρεια­κά, διεθνώς.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

Κεί­με­νο του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την ΚΟΜΕΠ 2012 Τεύ­χος 6.

1. Η φρά­ση ανή­κει στον Καρλ Κλά­ου­ζε­βιτς (1780 — 1831), Πρώ­σο στρα­τη­γό και αστό θεω­ρη­τι­κό, στην εργα­σία του «Για τον πόλε­μο». Η θέση του αυτή χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε από τους κλα­σι­κούς του Μαρ­ξι­σμού — Λενι­νι­σμού από τη σκο­πιά της ταξι­κής θεώ­ρη­σης του κράτους.

2. Ανα­κοί­νω­ση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ «Πυκνώ­νουν τα σύν­νε­φα του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου. Καμιά εμπλο­κή. Καμιά συμ­με­το­χή!», εφη­με­ρί­δα «Ριζο­σπά­στης», 19 Σεπτέμ­βρη 2012.

3. Ομι­λία της ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Αλέ­κας Παπα­ρή­γα στη 13η διε­θνή συνά­ντη­ση κομ­μου­νι­στι­κών και εργα­τι­κών κομ­μά­των, Αθή­να 9–11 Δεκέμ­βρη 2011.

4. Β. Ι. Λένιν: «Πόλε­μος και επα­νά­στα­ση», «Απα­ντα», τ. 32, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 78.

5. Ο.π., σελ. 79.

6. Β. Ι. Λένιν: «Σοσια­λι­σμός και πόλε­μος», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 317.

7. Β. Ι. Λένιν: «Κάτω από ξένη σημαία», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 143.

8. Β. Ι. Λένιν: «Για την μπρο­σού­ρα Γιού­νιους», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 6–7.

9. Β. Ι. Λένιν: «Τα καθή­κο­ντα της επα­να­στα­τι­κής σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας στον Ευρω­παϊ­κό πόλε­μο», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 1.

10. Ο.π., σελ 7–8.

11. B. I. Λένιν: «Για την μπρο­σού­ρα του Γιού­νιους», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 6.

12. B. I. Λένιν: «Για την μπρο­σού­ρα του Γιού­νιους», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 9.

13. B. I. Λένιν: «Για την μπρο­σού­ρα του Γιού­νιους», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Εποχή»,σελ. 12–13.

14. Ο.π.

15. Β. Ι. Λένιν: «Κάτω από ξένη σημαία», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 137.

16. Β. Ι. Λένιν: «Πόλε­μος και επα­νά­στα­ση», «Απα­ντα», τ. 32, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 78.

17. Β. Ι. Λένιν: «Η χρε­ο­κο­πία της ΙΙ Διε­θνούς», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 221.

18. Ο.π., σελ. 222.

19. Β. Ι. Λένιν: «Σοσια­λι­σμός και πόλε­μος», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 348.

20. Β. Ι. Λένιν: «Σοσια­λι­σμός και πόλε­μος», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 317.

21. Β. Ι. Λένιν: «Το στρα­τιω­τι­κό πρό­γραμ­μα της προ­λε­τα­ρια­κής επα­νά­στα­σης», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 133–134.

22. Β. Ι. Λένιν: «Ανοι­χτό γράμ­μα προς τον Μπό­ρις Σου­βά­ριν», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 265.

23. Β. Ι. Λένιν: «Για την ήττα της κυβέρ­νη­σης της χώρας σου στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 291.

24. Β. Ι. Λένιν: «Η κατά­στα­ση και τα καθή­κο­ντα της Σοσια­λι­στι­κής Διε­θνούς», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 36–37.

25. Β. Ι. Λένιν: «Σχε­τι­κά με την τοπο­θέ­τη­ση του ζητή­μα­τος της υπε­ρά­σπι­σης της πατρί­δας», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 223.

26. Β. Ι. Λένιν: «Ανοι­χτό γράμ­μα προς τον Μπό­ρις Σου­βά­ριν», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 267.

27. Β. Ι. Λένιν: «Για την ήττα της κυβέρ­νη­σης της χώρας σου στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο», «Απα­ντα», τ. 26, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 296.

28. Ο.π., σελ.291.

29. Β. Ι. Λένιν: «Προς τον Α. Γκ. Σλιά­πνι­κοφ», «Απα­ντα», τ. 49, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 13.

30. Β. Ι. Λένιν: «Θεμε­λια­κές θέσεις σχε­τι­κά με το ζήτη­μα του πολέ­μου», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 212 ‑215.

31. Β. Ι. Λένιν: «Το στρα­τιω­τι­κό πρό­γραμ­μα της προ­λε­τα­ρια­κής επα­νά­στα­σης», «Απα­ντα», τ. 30, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 133 ‑134.

32. ΚΟΜΕΠ τ. 1/1931, «Από­φα­ση της ΧΙ Ολο­μέ­λειας της Κομ­μου­νι­στι­κής Διεθνούς».

33. ΚΟΜΕΠ τ. 4/1932, «Πόλε­μος και κομμουνιστές».

34. Ρωσι­κά Κρα­τι­κά Αρχεία, απ. 495, κ. 18, θ. 1292, φλ. 47–48.

35. Ν. Λέμπε­ντε­βα — Μ. Ναρίν­σκι: «Η Κομ­μου­νι­στι­κή Διε­θνής στο Β΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο», εκδ. «Ελλη­νι­κά Γράμματα».

36. Από­φα­ση του 18ου Συνε­δρί­ου του ΚΚΕ «Για το σοσια­λι­σμό», Φλε­βά­ρης 2009.