Πάσχα και αναστημένοι θεοί: Μια αιρετική προσέγγιση

Γρά­φει ο Σωτή­ρης Ζιώ­μας //

Πριν από χιλιά­δες χρό­νια, όταν οι διά­φο­ροι λαοί ανά τον κόσμο έρχο­νταν σε επα­φή μετα­ξύ τους, δανεί­ζο­νταν ο ένας από τον άλλον μύθους και θρη­σκευ­τι­κές δοξα­σί­ες προ­κει­μέ­νου να δώσουν απα­ντή­σεις στα δεκά­δες προ­βλή­μα­τα που αντι­με­τώ­πι­ζαν. Κύρια συστα­τι­κά όλων αυτών των μυθο­πλα­σιών ήταν ο πρω­το­γο­νι­σμός, η απου­σία της έρευ­νας και της επι­στή­μης και ο τρό­μος για τα φυσι­κά φαι­νό­με­να και τα μελλούμενα.

Όπως έγρα­φε ο Φρί­ντριχ Ένγκελς στο έργο του «Αντί-Ντύ­ρινγκ», «η θρη­σκεία δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά η φαντα­στι­κή αντα­νά­κλα­ση στο μυα­λό των ανθρώ­πων των εξω­τε­ρι­κών δυνά­με­ων που κυριαρ­χούν στην καθη­με­ρι­νή τους ζωή, μια αντα­νά­κλα­ση όπου οι γήι­νες δυνά­μεις παίρ­νουν τη μορ­φή υπερ­φυ­σι­κών δυνάμεων».

Κάθε νέα θρη­σκεία απο­τε­λού­σε στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα μια παραλ­λα­γή των θρη­σκειών που προ­ϋ­πήρ­ξαν έως τότε. Η μια θρη­σκεία αντέ­γρα­φε, αφο­μοί­ω­νε και εργα­λειο­ποιού­σε την άλλη και όλες μαζί, ανά­λο­γα τη φαντα­σία των μυθο­γρά­φων της, προ­ω­θού­σαν τη μοι­ρο­λα­τρία, την κατα­πί­ε­ση, το σκο­τα­δι­σμό, το φόβο και την υπο­τα­γή στην εξου­σία. Δεν είναι τυχαίο άλλω­στε πως όλες οι θρη­σκεί­ες, ανε­ξαρ­τή­του επο­χής, δικαιο­λό­γη­σαν και νομι­μο­ποί­η­σαν την εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο, τη δου­λεία, τη φεου­δαρ­χία, τον καπιταλισμό.

Έτσι λοι­πόν και ο χρι­στια­νι­σμός, από­το­κος της οργιά­ζου­σας φαντα­σί­ας των μυθο­γρά­φων του, υιο­θέ­τη­σε σε μεγά­λο βαθ­μό τις δοξα­σί­ες των λεγό­με­νων «ειδω­λο­λα­τρι­κών» θρη­σκειών της Ανα­το­λής αντι­γρά­φο­ντας μαζί με το μύθο της παρ­θε­νο­γέ­νε­σης και το μύθο της νεκρανάστασης.

Ο ιερέ­ας ποτί­ζει τα φυτά του τάφου του νεκρού Όσι­ρι. Το σύμ­βο­λο του σταυ­ρού ήταν δια­δε­δο­μέ­νο στην αρχαία αιγυ­πτια­κή θρη­σκεία πολύ πριν το χριστιανισμό

Οι ευαγ­γε­λι­κές περι­γρα­φές οι οποί­ες βρί­θουν απρο­κά­λυ­πτων αντι­φά­σε­ων, ιστο­ρι­κών ανα­κρι­βειών και παρα­λο­γι­σμών μιλούν για το θάνα­το του Ιησού σαν να επρό­κει­το για μια καθα­ρά χρι­στια­νι­κή γιορ­τή που ήταν αυθύ­παρ­κτη. Ο χρι­στια­νι­σμός όμως, κάθε άλλο παρά και­νο­το­μεί. Οι αφη­γή­σεις των ευαγ­γε­λι­στών σχε­τι­κά με τα πάθη, το θάνα­το και την ανά­στα­ση του Ιησού δεν απο­τε­λούν χρι­στια­νι­κή ανα­κά­λυ­ψη αλλά επα­νά­λη­ψη πολυά­ριθ­μων θρύ­λων και μύθων για άλλους θεούς, που είχαν δια­δο­θεί πολύ πριν την εμφά­νι­ση του χρι­στια­νι­σμού, προ­σαρ­μο­σμέ­νων στα δεδο­μέ­να της νέας θρη­σκεί­ας. Οι ιερο­τε­λε­στί­ες του Πάσχα είναι οι ίδιες με εκεί­νες των πιστών των «ειδω­λο­λα­τρι­κών» θεών όπως του Μίθρα, του Άδω­νι, του Άττι, του Ταμ­μούζ, του Διό­νυ­σου, του Όσι­ρι και άλλων.

Η ιδέα του θεού που πεθαί­νει και ανα­σταί­νε­ται γεν­νή­θη­κε και συνα­ντά­ται στους γεωρ­γι­κούς και ποι­με­νι­κούς λαούς του αρχαί­ου κόσμου: Πέρ­σες, Σύρους, Βαβυ­λώ­νιους, Ινδούς, Αιγύ­πτιους, Εβραί­ους. Ακό­μη και στην αμε­ρι­κά­νι­κη ήπειρο.

Όπως εξη­γού­σε το 1923 ο Ρώσος ερευ­νη­τής και ιστο­ρι­κός Εμμα­νου­ήλ Για­ρο­σλάβ­σκι στο βιβλίο του «Πώς Γεν­νιού­νται, Ζουν και Πεθαί­νουν οι Θεοί και οι Θεές», όταν οι Ευρω­παί­οι ανα­κά­λυ­ψαν τη Νότια Αμε­ρι­κή δια­πί­στω­σαν κατά­πλη­κτοι ότι οι ιθα­γε­νείς, που μέχρι τότε δεν είχαν έλθει σ’ επα­φή με το χρι­στια­νι­κό κόσμο, καλ­λιερ­γού­σαν μια παρό­μοια πίστη σε κάποιον θεό που πεθαί­νει και ανα­σταί­νε­ται. Σύμ­φω­να με τους μεξι­κα­νι­κούς θρύ­λους, ήταν ο προ­κο­λομ­βια­νός θεός Κετζαλ­κο­άτλ, ο οποί­ος σταυ­ρώ­θη­κε επά­νω σ’ έναν ξύλι­νο σταυ­ρό, εξαι­τί­ας της αγνω­μο­σύ­νης των ανθρώ­πων που ήρθε να σώσει. Ο Κετζαλ­κο­άτλ σταυ­ρώ­θη­κε πάνω σε ένα βου­νό εν μέσω δύο εγκλη­μα­τιών, τάφη­κε για τρεις ημέ­ρες και ανα­στή­θη­κε εκ νεκρών, υπο­σχό­με­νος ότι θα επι­στρέ­ψει ως νέος ήλιος σε μία δεύ­τε­ρη παρου­σία του επί της γης που θα σώσει ορι­στι­κά το γένος των ανθρώπων.

Ο εσταυ­ρω­μέ­νος προ­κο­λομ­βια­νός θεός των Αζτέ­κων Κετζαλ­κο­άτλ (Quetzalcoatl)

Στο έργο του «Το Αρχαίο Μεξι­κό», ο Κίν­γκ­σμπο­ρουγκ ανα­φέ­ρει πως οι αρχαί­οι κάτοι­κοι της χερ­σο­νή­σου Γιου­κα­τάν λάτρευαν κι έναν άλλο «σωτή­ρα», τον Μπα­κάμπ. Γεν­νη­μέ­νος από την άμω­μο παρ­θέ­να Τσι­ρι­μπί­ρας και μέλος κάποιας «αγί­ας τριά­δας», ο Μπα­κάμπ σταυ­ρώ­θη­κε επί­σης πάνω σε ξύλι­νο σταυ­ρό στε­φα­νω­μέ­νος με ένα ακάν­θι­νο στε­φά­νι. Σύμ­φω­να με την παρά­δο­ση, έμει­νε πεθα­μέ­νος για τρεις ημέ­ρες, ανα­στή­θη­κε και ανα­λή­φθη­κε στον ουρανό.

Οι Εβραί­οι τηρού­σαν ακό­μη μια γιορ­τή όπου κύρια πρό­σω­πα ήταν ο Μαρ­δο­χαί­ος και η Εσθήρ. Στα πρό­σω­πα αυτά μπο­ρούν να δια­κρι­θούν εύκο­λα οι βαβυ­λώ­νιοι θεοί Μαρ­ντούκ και Ιστάρ. Ο Μαρ­ντούκ ήταν, σύμ­φω­να με τους βαβυ­λω­νια­κούς θρύ­λους, ο δημιουρ­γός και σωτή­ρας του κόσμου. Αυτός θερά­πευε αρρώ­στους, αυτός ανέ­σται­νε νεκρούς, αυτός ήταν ο βασι­λιάς των βασι­λιά­δων. Οι λατρευ­τές του πίστευαν ότι πεθαί­νει κάθε χει­μώ­να και ανα­σταί­νε­ται κάθε άνοι­ξη. Τιμού­σαν το θάνα­τό του με πολυ­ή­με­ρο πέν­θος και στη συνέ­χεια ακο­λου­θού­σε ένα χαρ­μό­συ­νο γλέ­ντι ελέω της ανά­στα­σής του. Όπως οι χρι­στια­νοί καμα­ρώ­νουν για τον τάφο του Ιησού θυσιά­ζο­ντας αρνιά, έτσι και οι Βαβυ­λώ­νιοι καμά­ρω­ναν για τον τάφο του Μαρ­ντούκ θυσιά­ζο­ντας μοσχάρια.

«Ο θάνα­τος του Άδω­νι»: Πίνα­κας του Giuseppe Mazzuoli στο Μου­σείο Ερμι­τάζ (1709)

Ανά­λο­γη δημο­τι­κό­τη­τα απο­λάμ­βα­νε κατά την αρχαιό­τη­τα και η λατρεία του θεού των Φοι­νί­κων Άδω­νι, ο οποί­ος σκο­τώ­θη­κε από έναν κακό θεό μετα­μορ­φω­μέ­νο σε αγρό­χοι­ρο και ανα­σται­νό­ταν κάθε χρό­νο. Μητέ­ρα του ήταν η Μύρ­ρα (Μύριαμ) που ταυ­τί­στη­κε με το δέντρο της σμύρ­νας. Η λατρεία του γνώ­ρι­σε μεγά­λη διά­δο­ση στη Φοι­νί­κη και τη Συρία, απ’ όπου πέρα­σε στην Ιου­δαία. Μάλι­στα, οι λατρευ­τές του αυτο­μα­στι­γώ­νο­νταν και οργά­νω­ναν πέν­θι­μα δεί­πνα ενώ ήταν εκεί­νοι που φέρε­ται να είχαν ανα­κα­λύ­ψει τον Επι­τά­φιο, φτιά­χνο­ντας ξύλι­να αγάλ­μα­τα μέσα σε ένα είδος φερέ­τρου, περι­στοι­χι­σμέ­νου με φυτά, και φωνά­ζο­ντας κατά τη γιορ­τή της ανά­στα­σής του, «Άδω­νις Ανέ­στη»! Συνε­πώς όσοι εδώ και αιώ­νες ανταλ­λάσ­σουν το χαι­ρε­τι­σμό «Χρι­στός Ανέ­στη», δεν κάνουν τίπο­τε άλλο από το να ανα­βιώ­νουν το τελε­τουρ­γι­κό της λατρεί­ας του Άδωνι.

Εξί­σου δια­δε­δο­μέ­νη με τη λατρεία του Άδω­νι ήταν και εκεί­νη του θεού της Φρυ­γί­ας Άττι και της μητέ­ρας του, της «μεγα­λό­πρε­πης μητέ­ρας των θεών» Κυβέ­λης. Την ημέ­ρα της εαρι­νής ιση­με­ρί­ας, οι πιστοί σαβά­νω­ναν ένα κομ­μέ­νο δέντρο, το στό­λι­ζαν με στε­φά­νια από βιο­λέ­τες και το ταύ­τι­ζαν με το θεό Άττι. Άλλη μια περί­πτω­ση που παρα­πέ­μπει στο δικό μας Επι­τά­φιο. Αυτό γινό­ταν διό­τι σύμ­φω­να με το θρύ­λο, ο Άττις σε κάποια στιγ­μή ιερής μανί­ας απέ­κο­ψε με ένα μυτε­ρό καλά­μι τα γεν­νη­τι­κά του όργα­να και πέθα­νε από αιμορ­ρα­γία. Μετά τον αυτο­ευ­νου­χι­σμό του όμως ανα­στή­θη­κε και έγι­νε πάλι δεκτός από τη θεά. Αξί­ζει επί­σης να σημειω­θεί πως οι πιστοί του Άττι κοι­νω­νού­σαν με το σώμα και το αίμα του νεκρού θεού, ενώ στη συνέ­χεια λάμ­βα­ναν μέρος σε τελε­τουρ­γι­κά συμπό­σια που θυμί­ζουν τον «Μυστι­κό Δεί­πνο». Όλα αυτά συνέ­βαι­ναν αιώ­νες πριν την εμφά­νι­ση του χριστιανισμού.

Οι ιστο­ρι­κοί της προ­χρι­στια­νι­κής επο­χής περιέ­γρα­ψαν με κάθε λεπτο­μέ­ρεια και τη λατρεία της Αιγύ­πτιας θεάς Ίσι­δος και του αδελ­φού-συζύ­γου της, Όσι­ρι (του μετέ­πει­τα αντί­στοι­χου θεού των Ρωμαί­ων Σέρα­πι), μια λατρεία πολύ δια­δε­δο­μέ­νη στις παρα­λια­κές χώρες της Μεσο­γεί­ου, εκεί ακρι­βώς όπου έμελ­λε να δια­δο­θεί αργό­τε­ρα ο χρι­στια­νι­σμός. Οι Ρωμαί­οι παρί­στα­ναν συχνά τον Σέρα­πι με τον Γιού­πι­τερ ή το Δία και την Ίσι­δα με την Ήρα, τη Δήμη­τρα ή την Αφρο­δί­τη. Η ανά­στα­ση του Όσι­ρι από τον θεό του ήλιου Ρα γιορ­τα­ζό­ταν αιώ­νες πριν το χρι­στια­νι­σμό και οι Αιγύ­πτιοι πίστευαν ότι είχε τη δύνα­μη να ανα­σταί­νει τους νεκρούς. Τόσο οι Αιγύ­πτιοι όσο και οι Ρωμαί­οι διέ­θε­ταν ψαλ­μω­δί­ες που ανέ­φε­ραν το θεό τους ως «θανά­τω θάνα­τω πατή­σας, και εν τοις μνή­μα­σι ζωήν χαρισάμενος»!

(Αρι­στε­ρά) Προ­το­μή του θεού των Αιγυ­πτί­ων Όσι­ρι (Δεξιά) Προ­το­μή του θεού των Ρωμαί­ων Σέραπι

Περί­που χίλια χρό­νια πριν το χρι­στια­νι­σμό, οι Πέρ­σες και άλλοι λαοί λάτρευαν το Μίθρα ως θεό των φυτών και της γονι­μό­τη­τας. Ο Μίθρας ήταν γιος θεού και γεν­νή­θη­κε σε μια σπη­λιά, όπως συνέ­βη και με τον Ιησού, σύμ­φω­να με ένα από τα ευαγ­γέ­λια. Τον απο­κα­λού­σαν «βρα­χο­γέν­νη­το» ενώ «πέτρα» απο­κα­λού­σαν τόσο το Χρι­στό όσο και τον από­στο­λο Παύ­λο. Ο Μίθρας, ο οποί­ος περι­γρα­φό­ταν ποι­κι­λoτρό­πως ως «η Οδός», «η Αλή­θεια», «το Φως», «η Ζωή», «ο Λόγος», ο «Υιός του Θεού» και «ο Καλός Ποι­μέ­νας», έμει­νε θαμ­μέ­νος μετά το θάνα­τό του για τρεις ημέ­ρες και έπει­τα ανα­στή­θη­κε. Εντύ­πω­ση προ­κα­λεί το γεγο­νός ότι η μέρα λατρεί­ας του Μίθρα ήταν η Κυρια­κή, με τους πιστούς του να κάνουν τελε­τουρ­γι­κά δεί­πνα, τρώ­γο­ντας αγια­σμέ­νο ψωμί και πίνο­ντας κρα­σί. Οι Μιθραϊ­στές απει­κό­νι­ζαν το θεό τους ως σωτή­ρα του κόσμου, που με τη μεσο­λά­βη­σή του θα γινό­ταν κάπο­τε η ανά­στα­ση των νεκρών.

Από την άλλη μεριά, στην αρχαία Ελλά­δα κάθε άνοι­ξη γιόρ­τα­ζαν την ανά­στα­ση του θεού Διο­νύ­σου ή Βάκ­χου, ο οποί­ος σύμ­φω­να με το μύθο, γεν­νή­θη­κε από το μηρό του πατέ­ρα του, Δία. Οι ιερείς τεμά­χι­ζαν έναν ταύ­ρο, σύμ­βο­λο του Διο­νύ­σου, και οι λατρευ­τές του έτρω­γαν τα κομ­μά­τια του, μετα­λαμ­βά­νο­ντας με το αίμα και το σώμα του θεού. Η λεγό­με­νη «θεία μετά­λη­ψη» με το σώμα και το αίμα του Χρι­στού απο­τε­λεί στην ουσία μιαν επα­νά­λη­ψη της ίδιας ιερο­τε­λε­στί­ας που γινό­ταν και με τους άλλους προ­χρι­στια­νι­κούς θεούς που ανα­φέρ­θη­καν παραπάνω.

Ο εσταυ­ρω­μέ­νος Διό­νυ­σος (Ορφέ­ας) Βάκχος

Στο δίτο­μο έργο του με τίτλο «Ανα­κά­λυ­ψις», έργο από το οποίο επη­ρέ­α­στη­κε αργό­τε­ρα και ο σπου­δαί­ος αθεϊ­στής συγ­γρα­φέ­ας Κέρ­σεϊ Γκρέι­βς, ο Άγγλος ιστο­ρι­κός και αρχαιο­δί­φης Γκό­ντ­φρεϊ Χίγκινς έκα­νε λόγο για 16 συνο­λι­κά προ­χρι­στια­νι­κούς εσταυ­ρω­μέ­νους σωτή­ρες-θεούς, ανά­με­σα στους οποί­ους συγκα­τα­λέ­γο­νταν ο Αιγύ­πτιος Θού­λης, ο Ινδός Κρίσ­να, ο θεός των Κελ­τών Δρυ­ΐ­δων Ήσους, ο Θιβε­τια­νός Ίντρα, ο Βού­δας, ο Προ­μη­θέ­ας, καθώς και ο ανώ­τα­τος θεός του σκαν­δι­να­βο­γερ­μα­νι­κού παν­θέ­ου Όντιν, που σταυ­ρώ­θη­κε πάνω στο Δέν­δρο της Ζωής, Yggdrasil.

Συμπε­ρα­σμα­τι­κά λοι­πόν, όλες οι επι­νοη­μέ­νες ευαγ­γε­λι­κές περι­γρα­φές περί των υπο­τι­θέ­με­νων παθών του Ιησού δεν είναι άλλο παρά παραλ­λα­γές των αρχαί­ων θρύ­λων για θεούς που σκό­τω­ναν την άνοι­ξη, για κατα­δι­κα­σμέ­νους που τους έντυ­ναν σαν βασι­λιά­δες κι έπει­τα τους θυσί­α­ζαν για να συγ­χω­ρε­θούν από τους θεούς τα σφάλ­μα­τα και οι αμαρ­τί­ες των ανθρώ­πων. Ένα ανα­μά­ση­μα δηλα­δή αρχαιό­τε­ρων αφη­γή­σε­ων και τελε­τουρ­γι­κών, δανει­σμέ­νων από άλλες θρησκείες.

Όσο για το ερώ­τη­μα «για ποιο λόγο τόση μυθο­πλα­σία», ίσως η απά­ντη­ση να βρί­σκε­ται σ’ αυτό που έγρα­φε τον 4ο αιώ­να ο Γρη­γό­ριος ο Ναζιαν­ζη­νός στον άγιο Ιερώ­νυ­μο: «Εχου­με ανά­γκη από όσο το δυνα­τόν περισ­σό­τε­ρους μύθους για να μπο­ρού­με να εντυ­πω­σιά­ζου­με τον όχλο. Όσο λιγό­τε­ρο κατα­λα­βαί­νει ο όχλος τόσο περισ­σό­τε­ρο ενθου­σια­σμό εκδη­λώ­νει…».

Πηγές:

«Πώς Γεν­νιού­νται, Ζουν και Πεθαί­νουν οι Θεοί και οι Θεές», Εμμα­νου­ήλ Για­ρο­σλάβ­σκι (Εκδ. Βερέττα)
«Μυθο­πλα­στία: Όλες οι θρη­σκεί­ες της οικου­μέ­νης», Κυριά­κος Σιμό­που­λος (Εκδ. Στάχυ)
«Επι­στή­μη και Θρη­σκεία», Ακα­δη­μία Επι­στη­μών της ΕΣΣΔ — Ινστι­τού­το Ιστο­ρί­ας (Εκδ. Σύγ­χρο­νη Εποχή)
«Religions of the World», Gerald L. Berry (1956)
«Anacalypsis: An Attempt to Draw Aside the Veil of the Saitic Isis or an Inquiry into the Origin of Languages, Nations and Religions», Godfrey Higgins (1836)
«The World’s Sixteen Crucified Saviors», Kersey Graves (1875)