Πότε καθιερώθηκε η γιορτή των Χριστουγέννων

Τα Χρι­στού­γεν­να είναι η μία από τις μεγα­λύ­τε­ρες γιορ­τές του χρι­στια­νι­σμού, ανε­ξαρ­τή­τως δόγ­μα­τος ή ομο­λο­γί­ας κι αν αυτά γιορ­τά­ζο­νται σε δια­φο­ρε­τι­κές ημε­ρο­μη­νί­ες λόγω των ημε­ρο­λο­για­κών κι άλλων δια­φο­ρών που έχουν μετα­ξύ τους οι χριστιανοί.

Για τον χρι­στια­νι­σμό αυτή η μέρα είναι καθο­ρι­στι­κή αφού θεω­ρεί­ται ότι ενσαρ­κώ­θη­κε ο Υιός και Λόγος του Θεού, εναν­θρω­πί­στη­κε και έφε­ρε σε απευ­θεί­ας επα­φή την ανθρω­πό­τη­τα με το θέλη­μα αυτού που ο χρι­στια­νι­σμός θεω­ρεί ως δημιουρ­γού των πάντων «ορα­τών τε πάντων και αορά­των…», σύμ­φω­να με το «Σύμ­βο­λο της Πίστε­ως», αλλά και τους λόγους των χρι­στια­νών Πατέρων.[1]

Η Βίβλος δεν αναγνωρίζει γενέθλια

Ίσως λίγοι γνω­ρί­ζουν ότι η Αγία Γρα­φή δεν ανα­γνω­ρί­ζει την μέρα της γέν­νη­σης κάποιου αλλά τη μέρα του θανά­του του. μάλι­στα ο Ιησούς καλεί του μαθη­τές του να τηρούν την ανά­μνη­ση του θανά­του του[2].

Την ίδια στά­ση είχαν και προη­γου­μέ­νως και οι Ιου­δαί­οι που απέρ­ρι­πταν τον εορ­τα­σμό των γενε­θλί­ων διό­τι θεω­ρού­σαν ότι ήταν παγα­νι­στι­κή συνήθεια.

Ο χρι­στια­νι­σμός ως εβραϊ­κή θρη­σκεία ακο­λού­θη­σε αυτή την πορεία κατά τους δύο πρώ­τους αιώνες.[3]

«Επει­δή θεω­ρή­θη­κε ότι 6 Ιανουα­ρί­ου πλά­σθη­κε ο Αδάμ, ο πρώ­τος άνθρω­πος. Από τον 4ο αιώ­να και μετά, ως ημε­ρο­μη­νία εορ­τα­σμού των Χρι­στου­γέν­νων καθιε­ρώ­θη­κε η 25η Δεκεμ­βρί­ου, ημε­ρο­μη­νία που είχε ανα­φο­ρά και στην γιορ­τή του αήτ­τη­του ήλιου την οποία είτε η Εκκλη­σία ήθε­λε να επι­κα­λύ­ψει είτε να τελεί τις ιερές συνά­ξεις της σε περί­ο­δο που οι ειδω­λο­λά­τρες ήσαν απα­σχο­λη­μέ­νοι με τις δικές τους συνά­ξεις) και στον Ευαγ­γε­λι­σμό της Θεοτόκου».[4]

Μάλι­στα, κατά τον 3ο αιώ­να, ο Ωρι­γέ­νης πίστευε ότι ήταν φαύ­λος όποιος αγα­πού­σε την ημέ­ρα των γενε­θλί­ων του, προ­σθέ­το­ντας ότι σε καμιά γρα­φή δεν υπάρ­χει ανα­φο­ρά σε γενέθλια.[5]

O George Douglas[6] ανα­φέ­ρει σχε­τι­κά: “Η ημέ­ρα δεν ήταν μία από τις αρχαί­ες γιορ­τές της Χρι­στια­νι­κής Εκκλη­σί­ας. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η τήρη­ση των γενε­θλί­ων κατα­δι­κά­ζο­νταν σαν ένα ειδω­λο­λα­τρι­κό έθι­μο απε­χθές σε Χριστιανούς”.

Έτσι οι πρώ­τοι πιστοί ανα­γνώ­ρι­ζαν, πως η τήρη­ση των γενε­θλί­ων δεν ήταν μία βιβλι­κή πρα­κτι­κή. Σε όλα τα  περι­στα­τι­κά, όπου ανα­φέ­ρε­ται η τήρη­ση γενε­θλί­ων στις Γρα­φές, κάποιος πέθανε:

• Ο αρτο­ποιός κρε­μά­στη­κε κατά τη γιορ­τή γενε­θλί­ων του Φαραώ στη Γένε­ση 40ο κεφάλαιο.
• Ο Ιωάν­νης ο Βαπτι­στής απο­κε­φα­λί­στη­κε κατά τη γιορ­τή γενε­θλί­ων του Ηρώ­δη στον Ματ­θαίο 14: 6–10.

Η φάτ­νη στην οποία γεν­νή­θη­κε ο Διό­νυ­σος (Μου­σείο Αρχαί­ας Αγο­ράς, Αθήνα).

 Συνεορτασμός Χριστουγέννων και Θεοφανίων

Ο Γρη­γό­ριος Ναζιανζηνός[7] χαρα­κτη­ρί­ζει τη γιορ­τή της γέν­νη­σης ως «αρχαιό­τα­τη» γιορ­τή που «συνε­ορ­τα­ζό­ταν μέχρι την 4η εκα­το­ντα­ε­τία, και ονο­μα­ζό­ταν Επι­φά­νεια, την 6η Ιανουα­ρί­ου μετά τη γιορ­τή του βαπτί­σμα­τος». Ανα­φέ­ρει επί­σης ότι «Πρώ­τος κάνει μνεία της γιορ­τής ο Κλή­μης Αλεξανδρεύς».[8]

Όταν ο Γρη­γό­ριος ανα­φέ­ρε­ται στην αρχαιό­τη­τα, ανα­φέ­ρε­ται στον 3ο αιώ­να μ.Χ., δηλα­δή ένα αιώ­να προηγουμένως.[9]

Συνε­πώς παρα­τη­ρού­με ότι αρχι­κά η πρώ­τη Εκκλη­σία δεν ανα­γνώ­ρι­ζε τη γενέ­θλια ημέ­ρα του Ιησού και αργό­τε­ρα καθιέ­ρω­σε την 6η Ιανουα­ρί­ου ως ημέ­ρα γέν­νη­σης του Ιησού.

Αρι­στε­ρά, η Πανα­γία βρε­φο­κρα­τού­σα. Δεξιά, η Σεμέ­λη κρα­τά τον Διόνυσο.

Γιατί Δεκέμβριο;

Τελι­κά επι­κρά­τη­σε να γιορ­τά­ζο­νται τα Χρι­στού­γεν­να στις 25 Δεκεμ­βρί­ου. Κι αυτό δεν απο­φα­σί­στη­κε τυχαία.

Ο χρι­στια­νι­σμός ήθε­λε να επι­βλη­θεί και να κυριαρ­χή­σει επί της υφι­στά­με­νης πολυ­θεϊ­στι­κής θρη­σκεί­ας του ρωμαϊ­κού κόσμου.

Ως υπεύ­θυ­νος του ορι­σμού της 25ης Δεκεμ­βρί­ου παρου­σιά­ζε­ται ο Ιωάν­νης ο Χρυ­σό­στο­μος, ο οποί­ος το 386 παρό­τρυ­νε την εκκλη­σία της Αντιό­χειας να συμ­φω­νή­σει στην 25η Δεκεμβρίου.

Η 25η Δεκεμ­βρί­ου ήταν μεγά­λη μέρα για τον πολυ­θεϊ­σμό και έπρε­πε να κτυ­πη­θεί. Γιορ­τα­ζό­ταν η μέρα της γέν­νη­σης του «Ακα­τα­νί­κη­του Ήλιου».

Έτσι οι χρι­στια­νοί αντι­κα­τέ­στη­σαν την ημέ­ρα της γέν­νη­σης του Ήλιου με τη γέν­νη­ση του Ιησού, δίνο­ντάς της το δικό τους, χρι­στια­νι­κό περίβλημα.

Σημα­ντι­κός ήταν και ο ρόλος του αυτο­κρά­το­ρα (Μέγα) Κων­στα­ντί­νου ο οποί­ος ως ηλιο­λά­τρης που ήταν, βοή­θη­σε στον παρα­με­ρι­σμό των αντι­δρά­σε­ων και των αντιρ­ρή­σε­ων όσον αφο­ρά τον εορ­τα­σμό των γενε­θλί­ων του Χρι­στού-Θεού, κατά το πρό­τυ­πο του εορ­τα­σμού των γενε­θλί­ων του θεού Ήλιου στις 25 Δεκεμβρίου.[10]

Αρκε­τοί ιστο­ρι­κοί πιστεύ­ουν ότι βοή­θη­σε και το γεγο­νός ότι οι περισ­σό­τε­ροι χρι­στια­νοί εκτός Παλαι­στί­νης δεν ήταν Ιου­δαί­οι και δεν είχαν τις εβραϊ­κές αντι­λή­ψεις περί γενε­θλί­ων. Και επει­δή ήταν εξοι­κειω­μέ­νοι με τη γιορ­τή της γέν­νη­σης του Ήλιου, δεν έφε­ραν ιδιαί­τε­ρες αντιρ­ρή­σεις στην αλλαγή.[11]

Η χρονική καθιέρωση των γιορτών

Χρο­νο­λο­γι­κά οι γιορ­τές που γνω­ρί­ζου­με σήμε­ρα άρχι­σαν να καθιε­ρώ­νο­νται περί­που τρεις αιώ­νες μετά την ίδρυ­ση της πρώ­της Εκκλησίας.

Οι πρώ­τες γιορ­τές που καθιε­ρώ­θη­καν ήταν ο ευαγ­γε­λι­σμός της Θεο­τό­κου και η γέν­νη­ση του Χριστού.

Οι ιστο­ρι­κές πηγές υπο­δει­κνύ­ουν ότι ο εορ­τα­σμός των Χρι­στου­γέν­νων άρχι­σε να τηρεί­ται στη Ρώμη γύρω στο 335[12], αν και κάποιοι ερευ­νη­τές βασι­ζό­με­νοι σε αρχαί­ους ύμνους με χρι­στου­γεν­νιά­τι­κη θεμα­το­λο­γία θεω­ρούν ότι τα πρώ­τα βήμα­τα που οδή­γη­σαν στον εορ­τα­σμό αυτό έγι­ναν μέσα στον 3ο αιώνα[13].

Η παρά­δο­ση θεω­ρεί ότι η αρχαιό­τε­ρη ομι­λία για τη γιορ­τή των Χρι­στου­γέν­νων εκφω­νή­θη­κε από τον Μέγα Βασί­λειο στην Και­σά­ρεια της Καπ­πα­δο­κί­ας το έτος 376 μ.Χ.[14]

Ο δε δια­χω­ρι­σμός των Χρι­στου­γέν­νων από τα Θεο­φά­νια έγι­νε επί Πάπα Ιου­λί­ου Α’ (336–332).

Προ­χρι­στια­νι­κές θεομήτορες.

Ο συμβολισμός της γέννησης

Οι αρχαί­οι λαοί είχαν θεο­ποι­ή­σει τον Ήλιο. Το χει­με­ρι­νό Ηλιο­στά­σιο 22–25 Δεκεμ­βρί­ου σημαί­νει την αρχή του χει­μώ­να, και ο αρχί­ζει βαθ­μιαία να αυξά­νει η ημέ­ρα έως ότου εξι­σω­θεί με την νύχτα, κατά την Ιση­με­ρία τον Μάρτιο.

Τότε ο Ήλιος νικά το σκο­τά­δι, και έρχε­ται η άνοι­ξη η επο­χή της ανα­γέν­νη­σης για την φύση.

• Οι Αιγύ­πτιοι στις 25 Δεκεμ­βρί­ου γιόρ­τα­ζαν την γέν­νη­ση του θεού-ήλιου Όσιρι.
• Το ίδιο και οι Βαβυ­λώ­νιοι, και οι Φοί­νι­κες που ονό­μα­ζαν το θεό-ήλιο Βαάλ .
• Οι Πέρ­σες λάτρευαν τη γέν­νη­ση του Αήτ­τη­του ήλιου και θεού Μίθρα Βασιλιά.
• Οι Βραχ­μά­νοι γιόρ­τα­ζαν την γέν­νη­ση του βασι­λιά του κόσμου.
• Οι αρχαί­οι Έλλη­νες κατά την χει­με­ρι­νή τρο­πή του ήλιου γιόρ­τα­ζαν την γέν­νη­ση του Διονύσου.

Ο Διό­νυ­σος ήταν ο καλός «Ποι­μήν», του οποί­ου οι ιερείς κρα­τούν την ποι­με­νι­κή ράβδο, όπως συνέ­βαι­νε και με τον Όσι­ρι. Ανά­λο­γη εικό­να δημιουρ­γή­θη­κε και για τον Ιησού που όχι μόνο παρου­σιά­ζε­ται αλλά ανα­πα­ρί­στα­ται ακρι­βώς με τον ίδιο τρό­πο όπως και ο Διόνυσος.

Κυρί­ως όμως η γιορ­τές αυτές είχαν ταυ­τι­στεί με τον  Φωτο­φό­ρο θεό Απόλλωνα.

Στη Ρώμη γιορ­τά­ζο­νταν τα Σατουρ­νά­λια, προς τιμήν του Κρόνου.

Από αυτές τις γιορ­τές έχουν την πηγή τους τα περισ­σό­τε­ρα έθι­μα των Χρι­στου­γέν­νων όπως τα κάλα­ντα, η ανταλ­λα­γή δώρων, οι στο­λι­σμοί, το Χρι­στου­γεν­νιά­τι­κο δέντρο και άλλα.

Τέλος, οφεί­λου­με να σημειώ­σου­με ότι η ιστο­ρία της γέν­νη­σης του Ιησού όπως και η εικο­νο­γρά­φη­ση της, μοιά­ζει με τις γεν­νή­σεις άλλων θεών, ιδιαί­τε­ρα του Διόνυσου.

_____________________________________________________________________________________

[1] Γρηγορίου Ναζιανζηνού, Λόγος ΛΗ’.

[2] «Και λαβὼν άρτον εχαριστήσας έκλασε και έδωκεν αυτοίς λέγων· τούτο έστι το σώμα μου το υπὲρ υμών διδόμενον· τούτο ποιείτε εις την εμὴν ανάμνησιν», είπε ο Ιησούς κατά τη διάρκεια Μυστικού Δείπνου. Λουκ. 22:19, 20.

Επίσης, «Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι για δύο αιώνες μετά τον θάνατο του Χριστού, κανένας δεν γνώριζε —και λίγοι νοιάζονταν— για το πότε ακριβώς γεννήθηκε. Τα γενέθλια θεωρούνταν ασήμαντα· η ημέρα του θανάτου ήταν η σημαντική. Εκτός αυτού, ο Χριστός ήταν θεϊκός και η σημασία της σαρκικής του γέννησης σκόπιμα υποβιβαζόταν. Στην πραγματικότητα, η Εκκλησία έφτασε έως του σημείου να διακηρύξει ότι ήταν αμαρτία το να σκοπεύει κάποιος να τηρήσει τα γενέθλια του Χριστού “σαν να ήταν Εκείνος ο Βασιλιάς Φαραώ”». Sacred Origins of Profound Things: The Stories Behind the Rites and Rituals of the World’s Religions, Charles Panati, 1996, Penguin publications, σελ. 216.

[3] The Making of the Modern Christmas, J.M. Golby, 2000: «Οι πρώτοι Χριστιανοί δεν γιόρταζαν τη γέννηση του Χριστού. Τα ίδια τα γενέθλια σχετίζονταν με παγανιστικές συνήθειες· τα Ευαγγέλια δεν αναφέρουν τίποτα σχετικά με την πραγματική ημερομηνία της γέννησης του Χριστού». Επίσης, David L. Jeffrey, A Dictionary of Biblical Tradition in English Literature, Grand Rapids, Mich.: W.B. Eerdmans, 1992, λήμμα: Χριστούγεννα, The Christian Book of Why, John C. Mccollister, 2000, σελ. 205 κ.α.

Οκτώβριος 2005, Μητροπολίτης Σύρου Δωρόθεος ο Β’)

[4] «Ιησούς Χριστός)», Έκδοσις Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου.

[5] Ωριγένη, Εις το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον Εξηγητικών 10.22.

[6] George Douglas «The American Book of Days».

[7] Γεννήθηκε το 329μ.Χ και πέθανε το 390 μ.Χ.

[8] “Χριστούγεννα”, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), τόμ. 12, στ. 351.

[9]New Schaff-Herzog Εγκυκλοπαίδεια της θρησκευτικής γνώσης, Τόμ. XII, σ. 490, λέξη «Yuletide».

[10]Hans Förster, Die Anfänge von Weihnachten und Epiphanias (Οι αρχές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων), 2007.

[11] Η Προέλευση των Χριστουγέννων, Joseph F. Kelly, 2004, σ. 53.

[12] Β. Στεφανίδη, Εκκλησιαστική Ιστορία, εκδ. Παπαδημητρίου, 1959, σελ. 313.

[13] Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α’, Αθήνα, 2000, έκδ. 4η, σελ. 474.

[14] Β. Στεφανίδη, Εκκλησιαστική Ιστορία, 1959, σελ. 778.

Πηγή: Χαραυ­γή