Πότε ξεκίνησε η γιορτή της Πρωτοχρονιάς

Η γιορ­τή της Πρω­το­χρο­νιάς είναι ίσως μια από τις πιο αγα­πη­τές γιορ­τές των ανθρώ­πων. Με την αλλα­γή του χρό­νου θεω­ρούν πως κλεί­νει ένας κύκλος στη ζωή τους και αρχί­ζει ένας άλλος. Έχουν όμως όλες οι γωνιές της γης την ίδια ημέ­ρα ως Πρωτοχρονιά;

Η 1η Ιανουα­ρί­ου ανα- γνω­ρί­ζε­ται απ’ όλες τις θρη­σκεί­ες ως η πρώ­τη του χρό­νου; Γιορ­τα­ζό­ταν πάντα την 1η Ιανουα­ρί­ου; Και κυρί­ως, πότε ξεκί­νη­σε να γιορ­τά­ζε­ται η Πρω τοχρονιά;

Από τους Βαβυλώνιους η αρχή

Οι ιστο­ρι­κές μελέ­τες έχουν κατα­δεί­ξει ότι η ανά­γκη να γιορ­τά­ζε­ται η έλευ­ση του νέου έτους, σαν μία και­νού­ρια αρχή, έχει τις ρίζες της στους πρώ­τους ανθρώ­πι­νους πολι­τι­σμούς. Οι ειδι­κοί υπο­στη­ρί­ζουν ότι η γιορ­τή αυτή παρα­τη­ρή­θη­κε για πρώ­τη φορά στην αρχαία Βαβυλώνα.

Συγκε­κρι­μέ­να γύρω στο 2000 π.Χ., όταν οι Βαβυ­λώ­νιοι γιόρ­τα­ζαν την Πρω­το­χρο- νιά κατά την πρώ­τη Νέα Σελή­νη μετά την εαρι­νή ιση­με­ρία, η οποία συμ­βαί­νει περί­που στις 21 Μαρ­τί­ου. Οι γιορ­τές αυτές ονο­μά­ζο­νταν «Ακί­του» και ήταν αφιε­ρω­μέ­νες στη νίκη του νέου θεού Μαρ­ντούκ ενα­ντί­ον της παλιάς θεάς Τια­μάτ και διαρ­κού­σαν δέκα ή έντε­κα ημέ­ρες. Οι Βαβυ­λώ­νιοι είχαν συν­δυά­σει τον ερχο­μό του νέου χρό­νου με τον ερχο­μό της άνοι­ξης και της ανα­γέν­νη­σης της φύσης.

Οι νουμηνίες στην αρχαία Ελλάδα

Στην αρχαία Ελλά­δα δεν υπάρ­χουν ενδεί­ξεις για γιορ­τα­σμό της Πρω­το­χρο­νιάς, αφού για τους Έλλη­νες σημα­ντι­κή ήταν η πρώ­τη μέρα του κάθε μήνα που τιμά­το με διά­φο­ρες γιορ­τές, γνω­στές ως «νου­μη­νί­ες». Φαί­νε­ται ότι στον ελλη­νι­κό χώρο η Πρω­το­χρο­νιά άρχι­σε να γιορ­τά­ζε­ται μετά την κατά­κτη­ση από τους Ρωμαί­ους, οι οποί­οι έφε­ραν μαζί τους τον εορ­τα­σμό της Πρωτοχρονιάς.

Η ρωμαϊκή Πρωτοχρονιά

Στα πρώ­τα χρό­νια της Ρωμαϊ­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας, αρχή του νέου έτους θεω­ρεί­το, όπως και κατά τη χρυ­σή επο­χή της Βαβυ­λώ­νας, ο Μάρ­τιος. Συγκε­κρι­μέ­να, το ρωμαϊ­κό ημε­ρο­λό­γιο, που είχε σαν βάση τον σελη­νια­κό κύκλο, ξεκι­νού­σε από τον Μάρ­τιο και τελεί­ω­νε στον Δεκέμ­βριο. Μάλι­στα τα ονό­μα­τα των σύγ­χρο­νων μηνών Σεπτέμ­βριος, Οκτώ­βριος, Νοέμ­βριος και Δεκέμ­βριος φανε­ρώ­νουν, μέχρι σήμε­ρα, τη θέση τους σε εκεί­νο το ημε­ρο­λό­γιο, αφού στη λατι­νι­κή γλώσ­σα τα ονό­μα­τα αυτά προ­έρ­χο­νται από τους αριθ­μούς της σει­ράς των μηνών αυτών (septem = επτά, octo = οχτώ, novem = εν- νιά και decem = δέκα). Αργό­τε­ρα προ­στέ­θη­καν δύο ακό­μα μήνες στο ημε­ρο­λό­γιο των Ρωμαί­ων, ο Ιανουά­ριος και ο Φεβρουά­ριος, και το 153 π.Χ. η ρωμαϊ­κή σύγκλη­τος απο­φά­σι­σε το ρωμαϊ­κό πολι­τι­κό έτος να αρχί­ζει την 1η Ιανουα­ρί­ου, όταν και ορκί­ζο­νταν οι ετή­σιοι ύπα­τοι και οι πραίτορες.

Επί Ιουλίου Καίσαρα η 1η Ιανουαρίου

Η 1η Ιανουα­ρί­ου ως η πρώ­τη μέρα του χρό- νου καθιε­ρώ­θη­κε από τον Ιού­λιο Καί­σα­ρα το 46 π.Χ., όταν ο Ιού­λιος δημιούρ­γη­σε το Ιου­λια­νό Ημε­ρο­λό­γιο. Μάλι­στα ο Καί­σα­ρας, για να κατα­φέ­ρει να συγ­χρο­νί­σει το νέο ημε­ρο­λό­γιο με τον ήλιο αντί με τη σελή­νη, ανα­γκά­στη­κε να παρα­τεί­νει τη διάρ­κεια του προη­γού­με­νου έτους στις 445 ημέ­ρες. Σημα­ντι­κό ρόλο στην καθιέ­ρω­ση του Ιανουα­ρί­ου έπαι­ξε για τον Ιού­λιο Καί­σα­ρα το όνο­μα του μήνα που προ­ερ­χό­ταν από τον Ιανό, τον ρωμαϊ­κό θεό των ενάρ­ξε­ων και των μετα- βάσε­ων. Ήταν ο θεός με τα δύο πρό­σω­πα που το ένα έβλε­πε μπρο­στά και το άλλο πίσω. Ήταν με άλλα λόγια ο μήνας που χώρι­ζε το παλιό και το νέο, το παρελ­θόν και το μέλλον.

Οι θρησκευτικές Πρωτοχρονιές

Οι Πρω­το­χρο­νιές ταυ­τί­ζο­νταν κυρί­ως με θρη­σκευ­τι­κές γιορ­τές, διό­τι εκεί­νες τις ιστο­ρι- κές περιό­δους το κυρί­αρ­χο στοι­χείο ήταν οι θρη­σκεί­ες και όχι όπως έχου­με σήμε­ρα ως επι­κρα­τέ­στε­ρες τις πολι­τι­κές ιδε­ο­λο­γί­ες. Ας μην ξεχνού­με ότι οι άνθρω­ποι μετα­ξύ άλλων δια­κρί­νο­νταν και ανά­λο­γα με τη θρη­σκεία τους. Αυτό είναι πολύ εμφα­νές στη χρι­στια­νι­κή Βίβλο, όπου οι μη Ιου­δαί­οι στο θρή­σκευ­μα ονο­μά­ζο­νταν ως Εθνι­κοί με την έννοια ότι πίστευαν στις θρη­σκεί­ες των (άλλων) εθνών. Κι επει­δή την περί­ο­δο που γρά­φτη­κε η Βίβλος επι­κρα­τού­σε το λεγό­με­νο 12θεο, που προ­ερ­χό­ταν από την Ελλά­δα, οι Εθνι­κοί ταυ­τί­ζο­νταν με τους Έλληνες.

Η χριστιανική Πρωτοχρονιά

Οι πρώ­τοι χρι­στια­νοί ενο­χλού­νταν σε μεγά­λο βαθ­μό από τις γιορ­τές των πολυ­θεϊ­στών και τις εκλάμ­βα­ναν ως γιορ­τές του σατα­νά. Έτσι έδω­σαν ένα δικό τους περί­βλη­μα στην Πρω­το­χρο­νιά, ταυ­τι­σμέ­νο με τη χρι­στια­νι­κή ηθι­κή. Στους αιώ­νες που ακο­λού­θη­σαν, οι πολυ­θεϊ­στι­κές γιορ­τές καταρ­γή­θη­καν ή συγ­χω­νεύ­τη­καν με τις νέες χρι­στια­νι­κές που καθιε­ρώ­θη­καν και η Πρω­το­χρο­νιά δεν απο­τέ­λε­σε εξαί­ρε­ση. Από ημέ­ρα έντο­νων γιορ­τα­σμών την μετέ­τρε­ψε σε ημέ­ρα προ­σευ­χής και νηστεί­ας. Μέχρι τον Μεσαί­ω­να γιόρ­τα­ζαν την Πρω­το­χρο­νιά στις 25 Μαρ­τί­ου, την ημέ­ρα του Ευαγ­γε­λι­σμού της Θεοτόκου.

Για την Ορθο­δο­ξία, στις μέρες μας, η 1η του χρό­νου δεν είναι η 1η Ιανουα­ρί­ου αλλά η 1η Σεπτεμ­βρί­ου. «Η 1η Σεπτεμ­βρί­ου είναι η αρχή του εκκλη­σια­στι­κού έτους, ”αρχή Ινδί­κτου”, όπως την γρά­φουν τα εκκλη­σια­στι­κά μας βιβλία. Και είναι αυτή η ημέ­ρα η πρώ­τη του έτους κατά το ημε­ρο­λό­γιο της Παλαιάς Δια­θή­κης, που το έτος άρχι­ζε από το Φθι­νό­πω­ρο. Βλέ­πε­τε λοι­πόν ότι και το εκκλη­σια­στι­κό τυπι­κό μας το ρυθ­μί­ζει η Παλαιά Δια­θή­κη», μας πλη­ρο­φο­ρεί η ιστο­σε­λί­δα της Μητρό­πο­λης Θηβών και Λεβαδίας.

Η εβραϊκή Πρωτοχρονιά

Παρό­μοια είναι και η Πρω­το­χρο­νιά για τους Εβραί­ους, η οποία καθο­ρί­ζε­ται στις 20 Σεπτεμ βρί­ου και είναι γνω­στή ως Ρος Ασσα­νά (Rosh Hashanah). Για δύο ημέ­ρες οι Εβραί­οι σε όλο τον κόσμο θα εύχο­νται και θα γιορ­τά­ζουν για ένα νέο χαρού­με­νο έτος, το έτος 5778. Η εβραϊ­κή Πρω­το­χρο­νιά έρχε­ται να θυμί­σει στους πιστούς τη δημιουρ­γία του κόσμου, αλλά κυρί­ως είναι μία ευκαι­ρία να γυρί­σουν πίσω το χρό­νο και να δουν τις καλές και τις κακές τους πρά­ξεις. Να κάνουν μία ανα­σκό­πη­ση των πρά­ξε­ων και των λόγων τους και να ζητή­σουν άφε­ση και συγ­χώ­ρε­ση, έτσι ώστε ο επό­με­νος χρό­νος να τους βρει καθα­ρούς και εξα­γνι­σμέ­νους από κάθε αμαρ­τία. Στη διάρ­κεια του Ρος Ασσα­νά ο Θεός αντι­με­τω­πί­ζε­ται ως ο από­λυ­τος κρι­τής, ο οποί­ος θα απο­φα­σί­σει για την τύχη του ανθρώ­που μέσα στην επό­με­νη χρονιά.

Μουσουλμανική Πρωτοχρονιά

Το μου­σουλ­μα­νι­κό ημε­ρο­λό­γιο είναι σελη­νια­κό με διάρ­κεια 354 ημε­ρών και σε αυτό δεν προ­στί­θε­ται ποτέ κάποιος επι­πλέ­ον μήνας, με απο­τέ­λε­σμα οι διά­φο­ρες θρη­σκευ­τι­κές εορ­τές των μου­σουλ­μά­νων να μετα­κι­νού­νται διά μέσου των επο­χών. Το γεγο­νός αυτό οδη­γεί το ημε­ρο­λό­γιο να αρχί­ζει 10 έως 12 ημέ­ρες νωρί­τε­ρα του προη­γου­μέ­νου σε σχέ­ση με το ηλια­κό έτος. Η Πρω­το­χρο­νιά δηλα­δή των μου­σουλ­μά­νων είναι πάντα η πρώ­τη ημέ­ρα του μήνα τον οποί­ον ονο­μά­ζουν «Μου­χα­ράμ».

Λαοί με διαφορετικές Πρωτοχρονιές

Ωστό­σο υπάρ­χουν μέχρι και σήμε­ρα πολι­τι­σμοί και θρη­σκευ­τι­κές ομά­δες που γιορ­τά­ζουν άλλες Πρω­το­χρο­νιές. Πιο γνω­στό σε εμάς είναι το παρά­δειγ­μα των Παλαιοη­με­ρο­λο­γι­τών Χρι­στια­νών, που ακο­λου­θούν ακό­μα το Ιου­λια­νό Ημε­ρο­λό­γιο, με απο­τέ­λε­σμα να φτά­νουν στη δική τους 1η Ιανουα­ρί­ου, όταν το δικό μας ημε­ρο­λό­γιο δεί­χνει, ήδη, τις 14 Ιανουαρίου.

Άλλα παρα­δείγ­μα­τα είναι η κινέ­ζι­κη και η βιετ­να­μέ­ζι­κη Πρω­το­χρο­νιά, που γιορ­τά­ζο­νται τη μέρα της δεύ­τε­ρης Νέας Σελή­νης, μετά το χει­με­ρι­νό ηλιο­στά­σιο. Πρό­κει­ται για κινη­τή γιορ­τή, η οποία μπο­ρεί να πέσει οποια­δή­πο­τε μέρα, από τις 21 Ιανουα­ρί­ου έως τις 21 Φεβρουα­ρί­ου, με βάση το δικό μας ημερολόγιο.

Παρο­μοί­ως, γιορ­τά­ζε­ται και η μογ­γο­λι­κή Πρωτοχρονιά.

Η θιβε­τια­νή Πρω­το­χρο­νιά, επί­σης, δεν συμ­βα­δί­ζει με τη δική μας. Ονο­μά­ζε­ται Λόσαρ, γιορ­τά­ζε­ται για δεκα­πέ­ντε μέρες (τις τρεις πρώ­τες πιο έντο­να) και είναι κινη­τή, με βάση το θιβε­τια­νό σελη­νια­κό ημε­ρο­λό­γιο, σύμ­φω­να με το οποίο φέτος είναι το έτος 2140. Η Πρω­το­χρο­νιά του 2141 (το δικό μας 2014) θα είναι στις 31 Ιανουα­ρί­ου του δικού μας ημερολογίου.

Ο Αϊ-Βασίλης

Κυρί­ως για τους ευρω­παϊ­κούς λαούς κυρί­αρ­χη μορ­φή της Πρω­το­χρο­νιάς είναι ο Αϊ- Βασί­λης. Ωστό­σο αυτό ο χοντρός παπ­πού­λης με τα κόκ­κι­να ρού­χα και την άσπρη γενειά­δα είναι μια σύγ­χρο­νη παρου­σία που καμία σχέ­ση έχει με τα παλαιό­τε­ρα χρό­νια. Ουσια­στι­κά ξεκί­νη­σε από το ποί­η­μα «A Visit from St. Nicholas» (Μια επί­σκε­ψη από τον Άγιο Νικό­λαο) που δημο­σιεύ­τη­κε το 1823. Για τους ορθό­δο­ξους χρι­στια­νούς ο Αϊ-Βασί­λης είναι ο Μέγας Βασί­λειος, ο οποί­ος έζη­σε στην Καπ­πα­δο­κία και ήταν πρώ­τος δημιουρ­γός της οργα­νω­μέ­νης φιλαν­θρω­πί­ας, σύμ­φω να με την παρά­δο­ση. Το παρου­σια­στι­κό του δεν έχει καμία σχέ­ση με τη γνω­στή φιγού­ρα του σημε­ρι­νού Άγιου Βασίλη.

Ρόλο Άγιου Βασί­λη στην ορθό­δο­ξη παρά­δο ση διεκ­δι­κεί και ο Άγιος Νικό­λα­ος. Περισ­σό­τε­ρο όμως ο Άγιος Νικό­λα­ος έχει ταυ­τι­στεί με τον Άγιο Βασί­λη ή Santa Claus στη Δύση. Σύμ­φω­να με τη δυτι­κή παρά­δο­ση ο Άγιος Νικό­λα­ος φημι­ζό­ταν για τη γεν­ναιο­δω­ρία του. Στην ιστο­ρία του Αγί­ου Νικο­λά­ου οι βόρειοι λαοί έχουν προ­σθέ­σει στοι­χεία των δικών τους παρα­δό­σε­ων (τάραν­δοι, έλκη­θρο, άστρο του Βορ­ρά, μεγά­λες κάλ­τσες κ.λπ.), μια κουλ­τού­ρα που τον συνο­δεύ­ει μέχρι και σήμε­ρα και δημιούρ­γη­σε τη σημε­ρι­νή φιγού­ρα του Santa Claus με όλα τα χαρα­κτη­ρι­στι­κά του. Στα ελλη­νι­κά δεδο­μέ­να η μετα­τρο­πή αυτή φαί­νε­ται να πέρα­σε περί­που στη δεκα­ε­τία του 1950–1960, κυρί­ως στον αστι­κό πλη­θυ­σμό, από τους Έλλη­νες μετα­νά­στες, που με τις ευχε- τήριες κάρ­τες τους εισή­γα­γαν τον «δυτι­κό» Αϊ- Βασί­λη και κατά­φε­ρε να υπο­σκε­λί­σει τον ορθό­δο­ξο χρι­στια­νό Άγιο Βασίλειο.

Πηγή: Χαραυ­γή