Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Σήμερα 23 Απριλίου γιορτάζουν ο Γιώργος και η Γεωργία

 Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

«Ταξίδι» σε αρχαιοελληνικούς μύθους με αφορμή έναν καβαλάρη άγιο

Το όνο­μα «Γεώρ­γιος », ελλη­νι­κό­τα­το, είναι πνευ­μα­τι­κή μετα­φο­ρά από την αγρο­τι­κή μας ζωή και βγαί­νει από το ουσια­στι­κό «γεώρ­γιον», που σημαί­νει κτή­μα ή χωρά­φι καλ­λιερ­γού­με­νο (ή καλ­λιερ­γή­σι­μο). Γίνε­ται όμως και επί­θε­το: «γεώρ­γιος », για τον άνθρω­πο που επι­δέ­χε­ται την πνευ­μα­τι­κή καλ­λιέρ­γεια ή που τον επέ­λε­ξε γι’ αυτό η Μοί­ρα ή ο Θεός — < γεώρ­γιον (= το καλ­λιερ­γή­σι­μο) < γεωρ­γός < γη + οργός (< έργον). Είναι το πιο δια­δε­δο­μέ­νο από τα ελλη­νι­κά ονό­μα­τα και μάλι­στα σε από­στα­ση από το δεύ­τε­ρο. Ενας στους δέκα Ελλη­νες φέρει το όνο­μα Γιώρ­γος και τρεις στις δέκα γυναί­κες το Γεωρ­γία. Είναι από αυτά που πέρα­σαν σε ξένες γλώσ­σες. Οπου και να πάμε έναν Τζορτζ, έναν Γκιόρ­γκι ή έναν Τζόρ­τζιο θα τους συναντήσουμε.

Ανυπόγραφη χρωμολιθογραφία-αφίσα (1922), με τίτλο «Εργάτες, ο ήλιος της Διεθνούς θα νικήσει το σκοτάδι», η οποία ολοκάθαρα αντλεί στοιχεία από τη βυζαντινή αγιογραφία (ο έφιππος επαναστάτης θυμίζει τον Αϊ-Γιώργη) αλλά και από τις παραδόσεις της λαϊκής τέχνης (δεξιά)

Ανυ­πό­γρα­φη χρω­μο­λι­θο­γρα­φία-αφί­σα (1922), με τίτλο «Εργά­τες, ο ήλιος της Διε­θνούς θα νική­σει το σκο­τά­δι», η οποία ολο­κά­θα­ρα αντλεί στοι­χεία από τη βυζα­ντι­νή αγιο­γρα­φία (ο έφιπ­πος επα­να­στά­της θυμί­ζει τον Αϊ-Γιώρ­γη) αλλά και από τις παρα­δό­σεις της λαϊ­κής τέχνης (δεξιά)

 

Η διά­δο­ση του ονό­μα­τος μετά τον 4ο αι. εξη­γεί­ται από την υψη­λή θέση του ομώ­νυ­μου αγί­ου στη συνεί­δη­ση του κόσμου. Ο Αϊγιώρ­γης, ο ιππό­της άγιος με το ωραίο άσπρο άλο­γο, είναι ένας από τους πιο δημο­φι­λείς αγί­ους. «Αγί Γιώρ­γης κι αν χάβου­ται καμπό­σους άγιους χρειά­ζει» (όσο κι αν ταπει­νω­θεί ο Αϊ-Γιώρ­γης αξί­ζει όσο πολ­λοί άγιοι μαζί) λέει μια ποντια­κή παροι­μία. Είναι ο λεβε­ντο­μάρ­τυ­ρας του χρι­στια­νι­σμού που η ίδια η εκκλη­σία τον απο­κα­λεί «τρο­παιο­φό­ρο» και οι στρα­τοί τον κεντούν στις σημαί­ες τους. Μα από το λαό ο Αϊ-Γιώρ­γης αγα­πή­θη­κε περισ­σό­τε­ρο για την ηρω­ι­κή του ιδιό­τη­τα πάρα επει­δή ήταν άγιος. Στη λαϊ­κή λατρεία ο Αϊγιώρ­γης είναι ο ελευ­θε­ρω­τής των σκλά­βων και υπε­ρα­σπι­στής των φτωχών.

Η σχε­τι­κή με αυτόν διή­γη­ση δια­δό­θη­κε τον 5ο και 6ο αι. ευρύ­τα­τα στον ελλη­νι­κό κόσμο και στη συνέ­χεια στην Ανα­το­λι­κή και Δυτι­κή Ευρώπη.

Ο Αϊ-Γιώρ­γης, ως καβα­λά­ρης δρα­κο­κτό­νος, έχει σχέ­ση με το νερό, πολύ­τι­μο αγα­θό ζωής. Το νερό το πόσι­μο, της πηγής, του πηγα­διού, που ήταν απα­ραί­τη­τη προ­ϋ­πό­θε­ση για την ίδρυ­ση ενός οικι­σμού. Για να δρο­σι­στούν οι άνθρω­ποι και να ποτί­σουν τη γη τους.

Σύμ­φω­να με τις λαϊ­κές παρα­δό­σεις, την πηγή δια­φε­ντεύ­ει δρά­κο­ντας που δεν αφή­νει τους ανθρώ­πους να πάρουν νερό όπο­τε θέλουν. Αφή­νει το νερό να τρέ­ξει κάποιες ώρες την ημέ­ρα μόνο αν τον «ταΐ­σουν» ανθρώ­πι­νο κρέ­ας νέου ανθρώπου.

Απεικόνιση του αγίου Γεωργίου.Παρουσιάζει καταπληκτική ομοιότητα με αυτή του Βελλεροφόντη που σκοτώνει την Χίμαιρα

Απει­κό­νι­ση του αγί­ου Γεωργίου.Παρουσιάζει κατα­πλη­κτι­κή ομοιό­τη­τα με αυτή του Βελ­λε­ρο­φό­ντη που σκο­τώ­νει την Χίμαιρα

Στα τρα­γού­δια του ελλη­νι­κού λαού ο άγιος Γεώρ­γιος είναι ο δρα­κο­κτό­νος, ο ήρω­ας του παρα­μυ­θιού που με το κοντά­ρι του σκο­τώ­νει το θεριό και γλι­τώ­νει τη βασι­λο­πού­λα, η οποία έχει δοθεί βορά στο θηρίο, για ν’ αφή­σει το νερό της πολι­τεί­ας να τρέ­ξει. Ποιο είναι το θηρίο; Είναι ο δρά­κο­ντας της ζέστης, που βγά­ζει φλό­γες απ’ το στό­μα του. Αυτός ο δρά­κο­ντας κρα­τά­ει το νερό της πολι­τεί­ας — έτσι λέει το παρα­μύ­θι — και δεν το αφή­νει να τρέ­ξει, εξόν κι αν του κάνου­νε θυσία τη βασι­λο­πού­λα, αν του τη δώσουν να τη φάει. Ο Αϊ-Γιώρ­γης σκο­τώ­νει το δρά­κο­ντα και σώζει τη βασι­λο­πού­λα. Αυτό είναι το παραμύθι.

Αρχαιοελληνική η καταγωγή του μύθου

Οτι γύρω από τις πηγές, τις βρύ­σες και τα πηγά­δια λημε­ριά­ζουν φίδια και στοι­χεία που εμπο­δί­ζουν τους ανθρώ­πους να πάρουν νερό είναι κοι­νή λαϊ­κή πίστη.

Το θέμα δεν ανή­κει μόνο στον Αϊ-Γιώρ­γη ούτε απο­κλει­στι­κά στη χρι­στια­νι­κή παρά­δο­ση. Η δρα­κο­κτο­νία ως δείγ­μα παλι­κα­ριάς ενός θεού ή ενός ήρωα είναι αγα­πη­τό θέμα όχι μόνο στην ελλη­νι­κή παρά­δο­ση, αλλά και στην παγκό­σμια μυθο­λο­γία. Τον βρί­σκου­με αρχι­κά στην αρχαία Ελλά­δα με τον Περ­σέα που γλί­τω­σε την Ανδρο­μέ­δα, με τον Ηρα­κλή που έσω­σε την Ησιό­νη και με τον Βελ­λε­ρε­φό­ντη που σκό­τω­σε την Χίμαιρα.

Τον ίδιο μύθο βρί­σκου­με στους Ινδούς όπου ο ήρω­ας Βίμα σκο­τώ­νει πάλι δρά­κο­ντα για να γλι­τώ­σει έναν Βραχ­μά­νο, στους Σκαν­δι­να­βούς και σε πλή­θος ευρω­παϊ­κά παρα­μύ­θια όπου κάποιος ιππό­της ή άγιος γλι­τώ­νει πάντα τον τόπο από ένα άγριο θηρίο. Είναι η αιώ­νια συμ­βο­λι­κή τιμω­ρία του σωτή­ρα και τιμω­ρού που παρου­σιά­ζε­ται στις δύσκο­λες ώρες των δυστυχισμένων.

Το θέμα του όμως συμ­βο­λί­ζει την πάλη του φωτός με το σκο­τά­δι, της αλή­θειας με το ψέμα, του νεα­νι­κού και χαρού­με­νου με το μίζε­ρο και φθο­νε­ρό. Τέτοια ήταν και η πρώ­τη συμ­βο­λι­κή σύλ­λη­ψη του μύθου όταν ο Απόλ­λω­νας-ήλιος σκό­τω­σε τον Πύθωνα-σκοτάδι.

Ο Περσέας και η Ανδρομέδασε τοιχογραφία της Πομπηίας

Ο Περ­σέ­ας και η Ανδρο­μέ­δα­σε τοι­χο­γρα­φία της Πομπηίας

Την πηγή των Δελ­φών τη φύλα­γε μια δρά­και­να (θηλυ­κό φίδι). Ο Απόλ­λω­νας σκό­τω­σε αυτό το φοβε­ρό φίδι που ονο­μα­ζό­ταν Πύθω­νας και είχε δέκα χέρια και τέσ­σε­ρα μάτια. Εμοια­ζε με τερά­στια σαύ­ρα και έκα­νε πολ­λές κατα­στρο­φές στην περιο­χή. Θόλω­νε τα νερά ανα­τα­ρά­ζο­ντας τις πηγές και τα ποτά­μια, κατέ­στρε­φε τις καλ­λιέρ­γειες, κατα­βρό­χθι­ζε τα κοπά­δια και τρό­μα­ζε τις Νύμ­φες· όταν μάλι­στα ήταν πολύ μανια­σμέ­νος, στραγ­γά­λι­ζε και κατά­πι­νε τους ανή­μπο­ρους κατοί­κους. Ο Απόλ­λω­νας σκό­τω­σε τον Πύθω­να με τα ολό­χρυ­σα βέλη που του χάρι­σε ο Ηφαι­στος και έτσι απάλ­λα­ξε τους κατοί­κους της περιο­χής, που για να θυμού­νται το κατόρ­θω­μά του καθιέ­ρω­σαν προς τιμήν του τους Πυθι­κούς Αγώνες.

Αυτό το θέμα «υιο­θέ­τη­σε» ο χρι­στια­νι­σμός στο μύθο του Αϊ-Γιώρ­γη που καβά­λα στο άλο­γο σκο­τώ­νει το δρά­κο. Παρό­τι η σχε­τι­κή διή­γη­ση είναι δια­δε­δο­μέ­νη σε όλους τους χρι­στια­νούς, μέχρι τον 12ο αι. η δρα­κο­κτο­νία δεν ανα­φέ­ρε­ται στα συνα­ξά­ρια ούτε απο­δί­δε­ται στην εικο­νο­γρα­φία. Η ανα­το­λι­κή εκκλη­σία ανέ­χθη­κε το μύθο, αλλά δεν τον παρα­δέ­χτη­κε, αντί­θε­τα η δυτι­κή εκκλη­σία πολύ νωρίς υιο­θέ­τη­σε το μύθο και στις βιο­γρα­φί­ες και στην εικονογραφία.

Καβάλα στον Πήγασο ο Βελλεροφόντης επιτίθεται με το δόρυ κατά του τέρατος που έχει σώμα και κεφάλι λιονταριού, κεφάλι με λαιμό αίγας φυτρωμένα στη ράχη και φίδι για ουρά (2ος αι. π.Χ. Τάραντας. Museo Nazionale Archeologico)

Καβά­λα στον Πήγα­σο ο Βελ­λε­ρο­φό­ντης επι­τί­θε­ται με το δόρυ κατά του τέρα­τος που έχει σώμα και κεφά­λι λιο­ντα­ριού, κεφά­λι με λαι­μό αίγας φυτρω­μέ­να στη ράχη και φίδι για ουρά (2ος αι. π.Χ. Τάρα­ντας. Museo Nazionale Archeologico)

Η απει­κό­νι­ση του Αϊγιώρ­γη έφιπ­που στο άσπρο άλο­γο να σκο­τώ­νει το δρά­κο παρου­σιά­ζει κατα­πλη­κτι­κή ομοιό­τη­τα με αυτή του Βελ­λε­ρο­φό­ντη που σκο­τώ­νει την Χίμαι­ρα. Ο Βελ­λε­ρο­φό­ντης είναι έφιπ­πος στον Πήγα­σο έχο­ντας στο κεφά­λι ακτι­νω­τό στε­φά­νι όπως αυτό που η χρι­στια­νι­κή ζωγρα­φι­κή κοσμεί το κεφά­λι των αγί­ων. Με το δόρυ του χτυ­πά την Χίμαι­ρα που είναι στα πόδια του αλό­γου του, όπως και στην εικό­να του αγί­ου Γεωρ­γί­ου. Δεξιά του στέ­κε­ται η Σθε­νέ­βοια, χθό­νια θεό­τη­τα του τόπου όπου γίνε­ται η μάχη, πίσω κάθε­ται κάποιος νέος, ανά­λο­γα προς το μει­ρά­κιον του αγί­ου Γεωρ­γί­ου όπως και η Σθε­νέ­βοια ανα­λο­γεί στη βασι­λο­πού­λα. Κλα­διά δέντρων στην απει­κό­νι­ση δεί­χνουν ότι η σκη­νή συμ­βαί­νει στους αγρούς, όπως και στη χρι­στια­νι­κή. Η μορ­φή του θηρί­ου έχει ομοιό­τη­τες με κάποιες απει­κο­νί­σεις του κήτους που ετοι­μά­ζε­ται να κατα­βρο­χθί­σει την Ανδρομέδα.

Σήμερα είναι τ’ Αϊγιωργιού σήμερα αλλάζει ο χρόνος

Την επο­χή που είχα­με κτη­νο­τρο­φία και γεωρ­γία, η γιορ­τή του Αϊγιώρ­γη μαζί με του Αϊ-Δημή­τρη στις 26 Οκτώ­βρη ήταν τα δύο σύνο­ρα του χρό­νου. Απ’ τ’ Αϊγιωρ­γιού αρχί­ζει το θέρος και οι κτη­νο­τρό­φοι ανέ­βαι­ναν στα βου­νά, στις καλο­και­ρι­νές τους βοσκές και τ’ Αϊδη­μή­τρη κατέ­βαι­ναν στα χει­μα­διά. Γεωρ­γοί και κτη­νο­τρό­φοι έκα­ναν τις συμ­φω­νί­ες τους για τα κτή­μα­τα, τα ζώα και το εργα­τι­κό προ­σω­πι­κό (βοσκοί, σέμπροι, παρα­γιοί κλπ.). Οι κοι­νο­τάρ­χες προ­σλάμ­βα­ναν τους γελα­δά­ρη­δες, τους αγρο­φύ­λα­κες, ακό­μα και τους παπά­δες. Ολα τα πράγ­μα­τα τα συμ­φω­νά­γα­νε με ορό­ση­μο τ’ Αϊγιωρ­γιού. Και χρή­μα­τα αν έπαιρ­νε δανει­κά κάποιος, τ’ Αϊγιωρ­γιού θα τα ‘δινε πίσω.

«... Κι ως πύρωνεν ακόμα στη φευγάλα,τρικυμισμένος κι όλος φως,χρυσόχυτος μου εφάνταζε καβάλα,σαν τον Αϊ-γιώργη, λίγο πιο μικρός».Ακριλικό, σύνθεση Γ. Φαρσακίδη σε στίχους Μιλτ. Μαλακάση

«… Κι ως πύρω­νεν ακό­μα στη φευγάλα,τρικυμισμένος κι όλος φως,χρυσόχυτος μου εφά­ντα­ζε καβάλα,σαν τον Αϊ-γιώρ­γη, λίγο πιο μικρός».Ακριλικό, σύν­θε­ση Γ. Φαρ­σα­κί­δη σε στί­χους Μιλτ. Μαλακάση

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο