Σαν σήμερα 4 Αυγούστου – μαύρη μέρα που δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε

• Δικτατορία 4ης Αυγούστου: Θωράκισε την αστική εξουσία

Το βρά­δυ της 4ης Αυγού­στου 1936, δημο­σιεύ­τη­κε σε έκτα­κτο φύλ­λο της Εφη­με­ρί­δας της Κυβερ­νή­σε­ως διάγ­γελ­μα του Ιωάν­νη Μετα­ξά — που τοι­χο­κολ­λή­θη­κε και σε κεντρι­κά σημεία της Αθή­νας και του Πει­ραιά. Το διάγ­γελ­μα ανέ­φε­ρε πως «η κυβέρ­νη­σις (…) προ­έ­βη, τη εγκρί­σει της Αυτού Μεγα­λειό­τη­τος του Βασι­λέ­ως, εις την κήρυ­ξιν του Στρα­τιω­τι­κού Νόμου καθ’ άπα­σαν την χώραν, και την διά­λυ­σιν της Βου­λής».

Η δικτα­το­ρία της 4ης Αυγού­στου, ή δικτα­το­ρία Μετα­ξά, ήταν ήδη γεγο­νός. Στο σημε­ρι­νό ιστο­ρι­κό αφιέ­ρω­μα αντλού­με στοι­χεία γι’ αυτήν την περί­ο­δο από το Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ, τόμος Β1.

• Έτοιμοι από καιρό

Από τις πρώ­τες πρά­ξεις της δικτα­το­ρί­ας ήταν τα δια­τάγ­μα­τα που προ­έ­βλε­παν: Την ανα­στο­λή των δια­τά­ξε­ων 8 άρθρων του Συντάγ­μα­τος σε όλο το κρά­τος, τη διά­λυ­ση της Βου­λής και την επι­στρά­τευ­ση των εργα­ζο­μέ­νων σε υπη­ρε­σί­ες «δημο­σί­ας ωφε­λεί­ας» (σιδη­ρο­δρο­μι­κοί, τρο­χιο­δρο­μι­κοί κ.ά.).

Το από­γευ­μα της 4ης Αυγού­στου προη­γή­θη­κε συνε­δρί­α­ση του υπουρ­γι­κού συμ­βου­λί­ου, στην οποία οι αστυ­νο­μι­κές και στρα­τιω­τι­κές αρχές υπο­στή­ρι­ξαν ότι υπήρ­χαν «υπεύ­θυ­νοι πλη­ρο­φο­ρί­αι κατά τας οποί­ας η κηρυ­χθη­σο­μέ­νη γενι­κή απερ­γία θα μετε­βάλ­λε­το εις στα­σια­στι­κήν εκδή­λω­σιν με αντι­κει­με­νι­κόν σκο­πόν την ανα­τρο­πήν του νόμι­μου πολι­τι­κού και κοι­νω­νι­κού καθε­στώ­τος της χώρας». Αυτό ήταν και το πρό­σχη­μα για την από­φα­ση της συγκέ­ντρω­σης όλων των εξου­σιών στα χέρια της κυβέρ­νη­σης. Ακό­μα, στις αιτί­ες της «μετα­βο­λής» προ­βαλ­λό­ταν και η ανι­κα­νό­τη­τα της Βου­λής που προ­έ­κυ­ψε από τις εκλο­γές του Γενά­ρη του 1936 «να δώση κυβέρ­νη­σιν εις την χώραν», ανι­κα­νό­τη­τα που επί­σης απο­δεί­χθη­κε και από τις «αθε­ρά­πευ­τες κομ­μα­τι­κές αντι­θέ­σεις» και τις «προ­σω­πι­κές έρι­δες».

Οι ενέρ­γειες του Μετα­ξά, ο οποί­ος άλλω­στε προ­ε­τοι­μα­ζό­ταν από και­ρό για την κήρυ­ξη της δικτα­το­ρί­ας, έγι­ναν σε συνερ­γα­σία με τον Γεώρ­γιο Β΄ και τη σύμ­φω­νη γνώ­μη και στή­ρι­ξη της Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας. Το «κλί­μα» υπέρ μιας δικτα­το­ρι­κής λύσης ευνο­ού­σαν επί­σης η άνο­δος του φασι­σμού και του ναζι­σμού στην Ιτα­λία και τη Γερ­μα­νία καθώς και ο γενι­κό­τε­ρος αντι­κομ­μου­νι­σμός που οργίαζε.

Η επι­βο­λή της δικτα­το­ρί­ας εξυ­πη­ρε­τού­σε την ανά­γκη της αστι­κής τάξης να θωρα­κί­σει ακό­μα περισ­σό­τε­ρο την εξου­σία της, σε συν­θή­κες όξυν­σης των ενδο­α­στι­κών αντι­θέ­σε­ων και ενό­ψει του επερ­χό­με­νου Β΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου. Ταυ­τό­χρο­να υπήρ­χε και ο φόβος του εργα­τι­κού — λαϊ­κού κινή­μα­τος. Ο κίν­δυ­νος για την αστι­κή εξου­σία μπο­ρεί να μην ήταν άμε­σος, όπως επι­κα­λού­νταν η προ­πα­γάν­δα της 4ης Αυγού­στου, έπρε­πε όμως να εντα­θούν τα κατα­σταλ­τι­κά μέτρα απο­τρο­πής αυτού του κιν­δύ­νου, να χτυ­πη­θεί και να αντι­με­τω­πι­στεί το ΚΚΕ αποφασιστικά.

Η παρα­τε­τα­μέ­νη αστά­θεια του αστι­κού πολι­τι­κού συστή­μα­τος, με τελευ­ταίο «επει­σό­διο» την αδυ­να­μία σχη­μα­τι­σμού κυβέρ­νη­σης που επι­κα­λέ­στη­κε και ο Μετα­ξάς, έκα­νε αδύ­να­τη τη συνέ­χι­ση της λει­τουρ­γί­ας του με την ίδια (την κοι­νο­βου­λευ­τι­κή) μορ­φή. Ειδι­κά σε συν­θή­κες προ­ε­τοι­μα­σί­ας και διε­ξα­γω­γής του πολέ­μου, που απαι­τού­σαν πιο συγκε­ντρω­τι­κή άσκη­ση της κρα­τι­κής εξου­σί­ας και ταχύ­τα­τη λήψη απο­φά­σε­ων, οι δημο­κρα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες, μπλεγ­μέ­νες μάλι­στα στη διελ­κυ­στίν­δα των ενδο­α­στι­κών αντι­θέ­σε­ων, απο­τε­λού­σαν για την αστι­κή τάξη μια επι­κίν­δυ­νη πολυτέλεια.

Τις διε­θνείς συν­θή­κες που επι­κρα­τού­σαν την περί­ο­δο εγκα­θί­δρυ­σης της 4ης Αυγού­στου και σημα­δεύ­ο­νταν από τις προ­ε­τοι­μα­σί­ες για την επερ­χό­με­νη πολε­μι­κή σύρ­ρα­ξη, απο­τυ­πώ­νουν μια σει­ρά από γεγο­νό­τα. Από τα πιο χαρα­κτη­ρι­στι­κά ήταν η δημιουρ­γία του «Αξο­να Ρώμης — Βερο­λί­νου» (25 Οκτώ­βρη 1936) και ακό­μα περισ­σό­τε­ρο το γεγο­νός ότι στις 25 Νοέμ­βρη 1936 η Γερ­μα­νία με την Ιαπω­νία υπέ­γρα­ψαν το Σύμ­φω­νο ενά­ντια στην Κομ­μου­νι­στι­κή Διε­θνή, γνω­στό ως «Αντι­κο­μι­ντέρν», που αφο­ρού­σε τον κοι­νό αγώ­να των δύο αστι­κών κρα­τών ενά­ντια στον «μπολ­σε­βι­κι­σμό».

Ο Τζό­ζεφ Γκέ­μπελς μετά την υπο­γρα­φή του Συμ­φώ­νου δήλωσε:

«Ο κόσμος δεν θέλει ακό­μη να παρα­δε­χθή το μέγε­θος του μπολ­σε­βι­κι­κού κιν­δύ­νου. Εάν ημείς καλού­μεν από τόσο και­ρού ήδη τα έθνη της Ευρώ­πης να λάβω­σι σοβα­ρά μέτρα αμύ­νης κατά των υπο­νο­μεύ­σε­ων του κομ­μου­νι­σμού, το πράτ­το­μεν προς το συμ­φέ­ρον του κοι­νού ευρω­παϊ­κού πολι­τι­σμού μας» |>¹.

• Το δικό τους μαγαζί

Το κεφά­λαιο στή­ρι­ξε άμε­σα τη δικτα­το­ρία και με τη συμ­με­το­χή εκπρο­σώ­πων του στις κυβερ­νή­σεις της δικτα­το­ρί­ας. Ο Ανδρέ­ας Χατζη­κυ­ριά­κος, ιδιο­κτή­της της τσι­με­ντο­βιο­μη­χα­νί­ας «ΑΓΕΤ Ηρα­κλής» και πρό­ε­δρος του Συν­δέ­σμου Βιο­μη­χά­νων και Βιο­τε­χνών Ελλά­δας, που είχε πρω­το­στα­τή­σει στη σφα­γή των εργα­τών στο Πασα­λι­μά­νι το 1923, ανέ­λα­βε το υπουρ­γείο Εθνι­κής Οικο­νο­μί­ας στην πρώ­τη δικτα­το­ρι­κή κυβέρ­νη­ση. Η Εθνι­κή Τρά­πε­ζα εκπρο­σω­πή­θη­κε επί­σης με υψη­λό­βαθ­μα νυν και πρώ­ην στε­λέ­χη της στις κυβερ­νή­σεις της 4ης Αυγού­στου (Αλέ­ξαν­δρος Κορυ­ζής, Ιωάν­νης Αρβα­νί­της, Α. Απο­στο­λί­δης, Δ. Μάξιμος).

• Εχει υπο­λο­γι­στεί, με βάση τα στοι­χεία για 38 υπουρ­γούς και στε­λέ­χη της δικτα­το­ρί­ας, πως το 10% ήταν τρα­πε­ζι­κά στε­λέ­χη και το 6% βιο­μή­χα­νοι ή άλλοι επιχειρηματίες.

Ο Αμε­ρι­κα­νός πρε­σβευ­τής Lincoln MacVeagh θεω­ρού­σε πως στην ομά­δα «γύρω και πίσω» από τον Μετα­ξά βρί­σκο­νταν ο διοι­κη­τής της Εθνι­κής Τρά­πε­ζας Ιωάν­νης Δρο­σό­που­λος, ο Αλέ­ξαν­δρος Κανελ­λό­που­λος, διευ­θύ­νων σύμ­βου­λος της Ανω­νύ­μου Ελλη­νι­κής Εται­ρεί­ας Χημι­κών Προ­ϊ­ό­ντων και Λιπα­σμά­των και ο Πρό­δρο­μος (Μπο­δο­σά­κης) Αθα­να­σιά­δης. Σημα­ντι­κή στή­ρι­ξη στη δικτα­το­ρία προ­σέ­φε­ραν και οι βιο­μή­χα­νοι Επα­μει­νών­δας Χαρί­λα­ος, Ν. Κανελ­λό­που­λος, οι Λανα­ράς — Κύρ­τσης, οι αδελ­φοί Ηλιά­σκοι, ο Γ. Πεσμα­τζό­γλου, η εται­ρεία «Πάου­ερ» κ.ά. Επί­σης, τα εκδο­τι­κά συγκρο­τή­μα­τα Δ. Λαμπρά­κη («Ελεύ­θε­ρον Βήμα»), Γ. Α. Βλά­χου («Καθη­με­ρι­νή»), Αχ. Κύρου («Εστία») κ.ά.

Το καθε­στώς της 4ηςΑυγούστου ήταν αστι­κή δικτα­το­ρία, που ενσω­μά­τω­σε στην ιδε­ο­λο­γία και στην πρα­κτι­κή της «δάνεια» και επιρ­ρο­ές από το φασι­σμό — ναζι­σμό (ναζι­στι­κός χαι­ρε­τι­σμός, ίδρυ­ση της Εθνι­κής Οργά­νω­σης Νέων με στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­νη δομή, «σωμα­τεια­κή» οργά­νω­ση της κοι­νω­νί­ας). Η 4η Αυγού­στου ξεπέ­ρα­σε τις προ­κα­τό­χους της κυβερ­νή­σεις όσον αφο­ρά τον αντι­κομ­μου­νι­σμό και τη θηριω­δία ενά­ντια στο ΚΚΕ και στο εργα­τι­κό — λαϊ­κό κίνημα.

Μία από τις χαρα­κτη­ρι­στι­κό­τε­ρες εκδη­λώ­σεις του αντι­κομ­μου­νι­στι­κού μένους της 4ης Αυγού­στου ήταν το κάψι­μο «κομ­μου­νι­στι­κών εντύ­πων» σε δημό­σιους χώρους. Τα βιβλία που ρίχτη­καν στην πυρά είχαν κατα­σχε­θεί από βιβλιο­πω­λεία και από σπί­τια συλ­λη­φθέ­ντων. Ανά­με­σα στα βιβλία που κάη­καν δεν ήταν μόνο έργα κομ­μου­νι­στών αλλά και βιβλία του Τολ­στόι, του Δαρ­βί­νου, του Παπα­δια­μά­ντη, του Μπέρ­ναρντ Σο, του Φρόιντ κ.ά. Ενδει­κτι­κά, στις 16 Αυγού­στου 1936 κάη­καν 12.000 έντυ­πα στην πλα­τεία του Λευ­κού Πύρ­γου στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, κατό­πιν δια­τα­γής του Γ’ Σώμα­τος Στρατού.

• Η δικτα­το­ρία της 4ης Αυγού­στου εφάρ­μο­σε στοι­χεία της κεϊν­σια­νής θεω­ρί­ας περί «κρα­τι­κής ρύθ­μι­σης της καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μί­ας», που ακο­λού­θη­σαν αρκε­τά καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη μετά την οικο­νο­μι­κή κρί­ση στα 1929 — 1933, συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου του γερμανικού.

Η παρέμ­βα­ση του κρά­τους δεν πήρε τη μορ­φή της «διευ­θυ­νό­με­νης οικο­νο­μί­ας», για την οποία μιλού­σε το καθε­στώς, ενί­σχυ­σε όμως την πλου­το­κρα­τία μέσω της εκτέ­λε­σης δημό­σιων έργων και της επι­βο­λής «ηρε­μί­ας» και «γαλή­νης» στους χώρους δου­λειάς. Η μεγα­λύ­τε­ρη, ίσως, «προ­σφο­ρά» της 4ης Αυγού­στου στο κεφά­λαιο ήταν η επι­βο­λή της «εργα­σια­κής ειρή­νης», μέσω της απα­γό­ρευ­σης των απερ­γιών, του ελέγ­χου των σωμα­τεί­ων κ.ά. |>²

Ταυ­τό­χρο­να, η δικτα­το­ρία πήρε μια σει­ρά από μέτρα υπέρ των «ενδε­ών τάξε­ων», εφαρ­μό­ζο­ντας ή επε­κτεί­νο­ντας ορι­σμέ­νες ρυθ­μί­σεις και μέτρα που είχαν πάρει προη­γού­με­νες αστι­κές κυβερ­νή­σεις. Παρ’ όλα αυτά κυρί­αρ­χο στοι­χείο παρέ­μει­νε η ακραία ταξι­κή ανι­σό­τη­τα και η φτώ­χεια του λαού. Χαρα­κτη­ρι­στι­κά είναι τα στοι­χεία των εισο­δη­μά­των κατά οικο­γέ­νεια το 1938. Το 39% του πλη­θυ­σμού της χώρας, δηλα­δή 630.000 οικο­γέ­νειες, είχε ετή­σιο εισό­δη­μα 18.727 δραχ­μές. 632.768 οικο­γέ­νειες, το 38,44% του πλη­θυ­σμού, είχαν εισό­δη­μα 36.275 δραχ­μές ενώ υπο­λο­γι­ζό­ταν πως για κάπως άνε­τη ζωή χρειά­ζο­νταν του­λά­χι­στον 60.000 δραχ­μές. Την ίδια ώρα, 900 οικο­γέ­νειες, το 0,05% του πλη­θυ­σμού, είχαν ετή­σιο εισό­δη­μα 2.125.000 δραχ­μές |>³. Οι όποιες αυξή­σεις δόθη­καν εξα­νε­μί­στη­καν. Υπο­λο­γί­ζε­ται ότι ενώ μετα­ξύ 1935 — 1940 οι μισθοί αυξή­θη­καν κατά 50%, η πραγ­μα­τι­κή αύξη­ση των απο­δο­χών των εργα­ζο­μέ­νων δεν ξεπερ­νού­σε το 5% |>⁴.

• Ο βασικός ταξικός αντίπαλος

Το ΚΚΕ υπήρ­ξε ο βασι­κός, ο ταξι­κός αντί­πα­λος της 4ης Αυγού­στου, που δια­κη­ρυγ­μέ­νος της στό­χος ήταν η κατα­πο­λέ­μη­ση του κομ­μου­νι­σμού. Με ιδιαί­τε­ρη μανία η δικτα­το­ρι­κή κυβέρ­νη­ση και τα κρα­τι­κά όργα­να επι­τέ­θη­καν στο ΚΚΕ και στην ΟΚΝΕ, με στό­χο την πολι­τι­κή και ηθι­κή τους εξό­ντω­ση, μαζί και σε ορι­σμέ­νους συνερ­γα­ζό­με­νους με το ΚΚΕ.

Από την πρώ­τη μέρα — για την ακρί­βεια νύχτα — της δικτα­το­ρί­ας, η Γενι­κή Ασφά­λεια Αθη­νών και η Ειδι­κή Ασφά­λεια έθε­σαν σε εφαρ­μο­γή, όπως είχαν δια­τα­χθεί, σχέ­δια σύλ­λη­ψης στε­λε­χών του ΚΚΕ, τα οποία όμως εκεί­νη τη στιγ­μή δεν είχαν τα επι­θυ­μη­τά απο­τε­λέ­σμα­τα. Στο «Μυστι­κόν Αρχεί­ον» του Κ. Μανια­δά­κη |>⁵ ανα­φέ­ρε­ται χαρακτηριστικά:

«...Το ΚΚΕ είχε και αυτό τας πλη­ρο­φο­ρί­ας του περί των προ­θέ­σε­ων του αει­μνή­στου Μετα­ξά. Ολί­γας ημέ­ρας προ της μετα­βο­λής είχεν αρχί­σει να θέτει εις ενέρ­γειαν τον παρά­νο­μόν του μηχα­νι­σμόν. Ως εκ τού­του αι δια­τα­χθεί­σαι συλ­λή­ψεις την νύκτα της 4ης Αυγού­στου δεν είχον την προσ­δο­κω­μέ­νην επι­τυ­χί­αν. Τα σπου­δαιό­τε­ρα στε­λέ­χη του ΚΚΕ είχον εξα­φα­νι­σθή. Από αυτά συνε­λή­φθη­σαν μόνον οι Σ[ι]άντος και Θέος που ενε­φά­νι­ζον τότε την “νόμι­μον” πλευ­ράν του ΚΚΕ και οι οποί­οι αργό­τε­ρα εδρα­πέ­τευ­σαν (…) διά να ξανα­συλ­λη­φθούν» |>⁶

Αμέ­σως μετά την επι­βο­λή της, η δικτα­το­ρία προ­χώ­ρη­σε στη θέσπι­ση αντι­κομ­μου­νι­στι­κού νομι­κού πλαι­σί­ου. Στις 12 Αυγού­στου 1936, συγκρο­τή­θη­κε το υφυ­πουρ­γείο της Δημό­σιας Ασφά­λειας. Δύο μέρες μετά, στη θέση του υφυ­πουρ­γού διο­ρί­στη­κε ο Κων­στα­ντί­νος Μανια­δά­κης, ο οποί­ος απο­τέ­λε­σε την «ψυχή» της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής δρά­σης.

Με βάση το νομο­θε­τι­κό πλαί­σιο που συγκρό­τη­σε η δικτα­το­ρία προ­χώ­ρη­σε σε μαζι­κές συλ­λή­ψεις |>⁷, φυλα­κί­σεις και εκτο­πί­σεις σε ξερο­νή­σια |>⁸.Επί­σης, επι­κή­ρυ­ξε στε­λέ­χη του Κόμ­μα­τος |>⁹.Στις 10 Νοέμ­βρη 1936 το ΠΓ κατάγ­γει­λε την εκτό­πι­ση 1.000 ατό­μων, από τη μέρα της εγκα­θί­δρυ­σης της δικτα­το­ρί­ας, τη φυλά­κι­ση 330 με διά­φο­ρες ποι­νές καθώς και ότι «κατα­ζη­τού­νται χιλιά­δες ολό­κλη­ρες άνθρω­ποι, επει­δή είναι εχθροί της δικτα­το­ρί­ας» |>¹⁰. Στη συνέ­χεια ο αριθ­μός των εξό­ρι­στων και φυλα­κι­σμέ­νων αυξή­θη­κε, φτά­νο­ντας το 1939 τους περί­που 2.000.

Συνο­λι­κά, χιλιά­δες ήταν όσοι συνε­λή­φθη­σαν στα χρό­νια της 4ης Αυγού­στου |>¹¹. Οι συλ­λη­φθέ­ντες κομ­μου­νι­στές και άλλοι αγω­νι­στές υπο­βάλ­λο­νταν σε σκλη­ρά βασα­νι­στή­ρια: Ρετσι­νό­λα­δο, πάγος, φάλαγ­γα, ξερί­ζω­μα νυχιών κ.ά.

Την επό­με­νη μέρα της κήρυ­ξης της δικτα­το­ρί­ας κυκλο­φό­ρη­σε έκτα­κτη — παρά­νο­μη έκδο­ση του «Ριζο­σπά­στη», με Δια­κή­ρυ­ξη της Κεντρι­κής Επι­τρο­πής. Η ΚΕ απευ­θυ­νό­ταν σε «ολό­κλη­ρο το Λαό της χώρας», τον οποίο ενη­μέ­ρω­νε ότι «η δολο­φό­να συμ­μο­ρία του Μετα­ξά — Σκυ­λα­κά­κη, με την εντο­λή της πλου­το­κρα­τί­ας, της μοναρ­χί­ας και του χιτλε­ρι­σμού, εγκα­θί­δρυ­σε στην Ελλά­δα στρα­τιω­τι­κο­φα­σι­στι­κή διχτα­το­ρία». Υπο­γράμ­μι­ζε τις ευθύ­νες του Γεωρ­γί­ου Β΄, τον οποίο χαρα­κτή­ρι­ζε «άμε­σο συνέ­νο­χο και υπεύ­θυ­νο όλων των εγκλη­μά­των της».

Σε αυτήν την πρώ­τη τοπο­θέ­τη­σή της η ΚΕ εκτι­μού­σε ότι η δικτα­το­ρία οδη­γεί στον «ολο­κλη­ρω­τι­κό αφα­νι­σμό» και θεω­ρού­σε ότι «υπέρ­τα­το λαϊ­κό και εθνι­κό συμ­φέ­ρον της στιγ­μής» ήταν το γκρέ­μι­σμα της δικτα­το­ρί­ας «με όλα τα μέσα της μαζι­κής λαϊ­κής πάλης». Ο λαός θα έπρε­πε να «απο­φα­σί­σει ο ίδιος με εκλο­γές συντα­χτι­κής συνέ­λευ­σης με ανα­λο­γι­κή, για την κατά­στα­ση και το μέλ­λον του», να σχη­μα­τί­σει παντού επι­τρο­πές λαϊ­κής σωτη­ρί­ας, να δημιουρ­γή­σει παντού το Λαϊ­κό Μέτω­πο, να οργα­νώ­σει την ανα­τρο­πή του Μετα­ξά. Στο πλευ­ρό του λαού «δίχως κανέ­να δισταγ­μό» καλού­νταν να στα­θούν οι στρα­τιώ­τες και οι αντι­φα­σί­στες αξιω­μα­τι­κοί.

Την ίδια μέρα, σύμ­φω­να με τον «Ριζο­σπά­στη», η απερ­γία που είχε προ­κη­ρυ­χθεί πριν από την κήρυ­ξη της δικτα­το­ρί­ας σημεί­ω­σε επι­τυ­χία. Παρά τον στρα­τιω­τι­κό νόμο και την επι­στρά­τευ­ση μιας σει­ράς κλά­δων, μόνο στην Αθή­να πήραν μέρος 40 χιλιά­δες εργά­τες. Στο Αγρί­νιο έγι­νε παγκα­πνερ­γα­τι­κή απερ­γία ενά­ντια στη δικτα­το­ρία. Από το πρωί της 4ης Αυγού­στου, επί­σης, βρι­σκό­ταν σε εξέ­λι­ξη απερ­γία των καπνερ­γα­τών της Καβά­λας. Η απερ­γία επε­κτά­θη­κε και στη Δρά­μα, στο Πρά­βι (Ελευ­θε­ρού­πο­λη Καβά­λας), στις Σέρ­ρες και τη Θρά­κη. Κρά­τη­σε περί­που δύο βδο­μά­δες και αντι­με­τω­πί­στη­κε με άγρια τρομοκρατία.

Τρεις μέρες μετά την 4η Αυγού­στου, συνήλ­θε η ΚΕ του ΚΚΕ και συζή­τη­σε πάνω στην κήρυ­ξή της και τα καθή­κο­ντα του ΚΚΕ.

Το «μοναρ­χο­φα­σι­στι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα της 4ης Αυγού­στου», εκτι­μού­σε η ΚΕ στην ομό­φω­νη Από­φα­σή της, «εκδη­λώ­νει την από­φα­ση των πιο αντι­δρα­στι­κών κύκλων των Ελλή­νων εκμε­ταλ­λευ­τών, της μοναρ­χί­ας, της φασι­στι­κής στρα­το­κρα­τί­ας και των ξένων ληστών, που κρύ­βο­νται από πίσω τους, να επι­βά­λουν με την πιο ωμή τρο­μο­κρα­τι­κή δολο­φο­νι­κή βία τη θέλη­σή τους πάνω στο Λαό, που δεν πίστευ­σε στη μοναρ­χο­πλου­το­κρα­τι­κή απά­τη και προ­χω­ρεί στην πάλη για το δικό του, αντι­φα­σι­στι­κό, δημο­κρα­τι­κό ξεκα­θά­ρι­σμα των ζωτι­κών εσω­τε­ρι­κών και εξω­τε­ρι­κών προ­βλη­μά­των».

Η πολι­τι­κή της δικτα­το­ρί­ας, σημεί­ω­νε παρα­κά­τω, «δεν μπο­ρεί παρά να είναι δέκα φορές χει­ρό­τε­ρη απ’ την πολι­τι­κή που ο δολο­φό­νος Μετα­ξάς εφάρ­μο­σε στις 9 Μάη στη [Θεσ­σα­λο­νί­κη], απ’ την πολι­τι­κή της ρεμού­λας και του πλιά­τσι­κου, της κατα­στρο­φής και του ξεπου­λή­μα­τος που εφάρ­μο­σε μέχρι σήμε­ρα ο Μετα­ξάς (…) Το λαϊ­κό ξεζού­μι­σμα θα ξεπε­ρά­σει κάθε προη­γού­με­νο. Το ξεπού­λη­μα της Ελλά­δας στους ξένους θα ολο­κλη­ρω­θεί. Η αρπα­γή και η ρεμού­λα, το ξεχαρ­βά­λω­μα και το πλιά­τσι­κο θα γενι­κευ­θούν» |>¹²

• Με βάση αυτήν την Από­φα­ση, οι Κομ­μα­τι­κές Οργα­νώ­σεις καλού­νταν να ανα­προ­σαρ­μό­σουν τη δου­λειά τους στις νέες συν­θή­κες της σκλη­ρής παρα­νο­μίας.
• Στον πρώ­το μήνα, έγι­ναν ορι­σμέ­νες μικρές συγκε­ντρώ­σεις και συσκέ­ψεις ενά­ντια στη δικτα­το­ρία. Σύμ­φω­να με δημο­σί­ευ­μα του «Ριζο­σπά­στη», σε 15 χωριά των Σερ­ρών, το δεύ­τε­ρο δεκα­ή­με­ρο του Αυγού­στου, έγι­ναν ένο­πλα αγρο­τι­κά συλ­λα­λη­τή­ρια, τα οποία χτυ­πή­θη­καν από τις αστυ­νο­μι­κές δυνάμεις.
• Μέσα στο Φλε­βά­ρη του 1937, συνήλ­θε η 3η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ και σε αυτήν πήραν μέρος όλα τα μέλη της ΚΕ, ταχτι­κά και ανα­πλη­ρω­μα­τι­κά που δεν είχαν συλ­λη­φθεί. Η Ολο­μέ­λεια πήρε ομό­φω­να Από­φα­ση πάνω την πολι­τι­κή κατά­στα­ση, που ήταν και το μονα­δι­κό θέμα της, ενώ εξέ­δω­σε και χαι­ρε­τι­στή­ριο στον Νίκο Ζαχα­ριά­δη που είχε στο μετα­ξύ συλ­λη­φθεί |>¹³
• Η Ολο­μέ­λεια εκτι­μού­σε πως η δημα­γω­γία του καθε­στώ­τος δεν είχε απο­τέ­λε­σμα, καθώς ο λαός «δεν παρα­σύρ­θη­κε απ’ τη φασι­στι­κή δημο­κο­πία», ενώ απέ­τυ­χαν οι προ­σπά­θειες της δικτα­το­ρί­ας να δημιουρ­γή­σει μέσα στο λαό στη­ρίγ­μα­τα. Η δικτα­το­ρία, σημεί­ω­νε, «μπό­ρε­σε να κρα­τη­θεί στην εξου­σία στο εξά­μη­νο που πέρα­σε όχι μόνο για­τί στη­ρί­ζε­ται στο βασι­λιά και πνί­γει με την ανή­λεη αστυ­νο­μι­κή βία τη θέλη­ση του λαού, αλλά για­τί οι αντι­δι­κτα­το­ρι­κές, αντι­φα­σι­στι­κές δυνά­μεις δεν βγή­καν ενω­μέ­νες στον αγώ­να για την ανα­τρο­πή του φασι­σμού».
• Η Ολο­μέ­λεια εκτι­μού­σε ότι «η κοι­νή αδελ­φι­κή πάλη των οπα­δών όλων των κομ­μά­των για την ανα­τρο­πή της δικτα­το­ρί­ας» απο­τε­λού­σε το μονα­δι­κό δρό­μο για την «απο­λύ­τρω­ση» από τη «φασι­στι­κή σκλα­βιά».
• Στο πρώ­το δεκα­πεν­θή­με­ρο του Αυγού­στου του 1937 συνήλ­θε η 4η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ του ΚΚΕ.
• Η 4η Ολο­μέ­λεια, όσον αφο­ρά τον στό­χο της συγκρό­τη­σης του Αντι­δι­κτα­το­ρι­κού Μετώ­που, επα­να­λάμ­βα­νε πως «η δια­σπα­στι­κή πολι­τι­κή εκεί­νων των κομ­μά­των που επα­νει­λημ­μέ­να ως τώρα αρνή­θη­καν να πάρουν μέρος στη δημιουρ­γία του λαϊ­κού αντι­δι­κτα­το­ρι­κού μετώ­που ωφέ­λη­σε μονά­χα το μοναρ­χο­φα­σι­σμό» |>¹⁴. Στην κατεύ­θυν­ση της ενιαί­ας αντι­δι­κτα­το­ρι­κής δρά­σης προ­βάλ­λο­νταν ως επεί­γο­ντα καθή­κο­ντα τα παρακάτω:

• α) Το ορμη­τι­κό ξέσπα­σμα της εργα­τιάς για τις ιδιαί­τε­ρες άμε­σες οικο­νο­μι­κές και πολι­τι­κές της απαι­τή­σεις και η απο­κα­τά­στα­ση του ενιαί­ου εργα­τι­κού αντι­φα­σι­στι­κού μετώ­που σ’ όλη τη χώρα (…)
• β) Η οργά­νω­ση της πάλης των αγρο­τι­κών μαζών για τις δικές τους ζωτι­κές και επεί­γου­σες διεκ­δι­κή­σεις και το δυνά­μω­μα και παρα­πέ­ρα ξάπλω­μα του ενιαί­ου Αγρο­τι­κού Κόμματος (…)
• γ) Με κάθε τρό­πο να ενι­σχυ­θεί η αξιέ­παι­νη πρω­το­βου­λία που ανέ­λα­βαν μερι­κές προ­ο­δευ­τι­κές πολι­τι­κές ομά­δες μέσα στα μη φασι­στι­κά αστι­κά κόμ­μα­τα (…) στον αγώ­να κατά της φασι­στι­κής δικτατορίας (…)
• δ) Δρα­στή­ρια και απο­φα­σι­στι­κά πρέ­πει να δυνα­μώ­σει η δου­λειά για την οργά­νω­ση των αντι­δι­κτα­το­ρι­κών δυνά­με­ων μέσα στο στρα­τό κι ανά­με­σα στους από­τα­κτους στρατιωτικούς (…)
• ε) Πάνω στο πρό­τυ­πο και στο παρά­δειγ­μα του Πει­ραιά |>¹⁵ σ’ όλες τις πόλεις, στα χωριά, στα εργο­στά­σια και στις συνοι­κί­ες και συνοι­κι­σμούς, πρέ­πει να οργα­νω­θούν επι­τρο­πές του λαϊ­κού αντι­δι­κτα­το­ρι­κού μετώπου.

• Στην Από­φα­ση του δεύ­τε­ρου θέμα­τος της 4ης Ολο­μέ­λειας υπο­γραμ­μι­ζό­ταν ότι η δικτα­το­ρία δεν μπό­ρε­σε να παρα­λύ­σει το Κόμ­μα και ότι «συμπλή­ρω­σε βασι­κά τα κενά που δημιούρ­γη­σαν τα χτυ­πή­μα­τα του εχθρού» |>¹⁶.Η Εισή­γη­ση της ΚΕ στην Ολο­μέ­λεια εκτι­μού­σε ότι το Κόμ­μα, στον ένα χρό­νο περί­που από την εγκα­θί­δρυ­ση της δικτα­το­ρί­ας, «βασι­κά κατόρ­θω­σε να δια­τη­ρή­ση τις δυνά­μεις του» και ότι στους τελευ­ταί­ους 4 — 5 μήνες μετά την 3η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ «περιο­ρί­στη­καν σε μεγά­λο βαθ­μό οι συλ­λή­ψεις στε­λε­χών του Κόμ­μα­τος».
• Η Εισή­γη­ση της ΚΕ ανα­φε­ρό­ταν και στις «δηλώ­σεις μετα­νοί­ας» υπο­γραμ­μί­ζο­ντας το ουσια­στι­κό στοι­χείο από τη δοκι­μα­σία του Κόμματος:

• «Χιλιά­δες μέλη και οπα­δοί του Κόμ­μα­τός μας, αντι­φα­σί­στες αγω­νι­στές, προ­τι­μούν να λιώ­σουν στη φυλα­κή, στα ξερο­νή­σια και στα στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης, παρά να δηλώ­σουν υπο­τα­γή στους τυράν­νους (…) Είναι ελά­χι­στοι οι εργά­τες που λιπο­ψύ­χη­σαν και απο­τε­λούν στα­γό­να στον ωκε­α­νό, μπρο­στά στους αντι­φα­σί­στες που ηρω­ι­κά υπο­φέ­ρουν τα μαρ­τύ­ρια μη δεχό­με­νοι να υπο­γρά­ψουν στην ατι­μω­τι­κή δήλωση».

Η Ολο­μέ­λεια καθό­ρι­σε εύστο­χα τα εξής καθήκοντα:

1. Να εντα­θεί η πάλη κατά του χαφιε­δι­σμού και να μπει τέλος στην παρα­βί­α­ση των κανό­νων συνω­μο­τι­κό­τη­τας. Δια­παι­δα­γώ­γη­ση των μελών του Κόμ­μα­τος, με το ζωντα­νό παρά­δειγ­μα των καθο­δη­γη­τών, στην πάλη για την προ­φύ­λα­ξη του Κόμ­μα­τος και προ­ε­τοι­μα­σία για τη στά­ση τους στα δικα­στή­ρια και την Ασφάλεια.
2. Η δου­λειά των Κομ­μα­τι­κών Οργα­νώ­σε­ων να κατευ­θυν­θεί στην ανά­πτυ­ξη μερι­κών αγώ­νων όλων των λαϊ­κών στρω­μά­των, να δυνα­μώ­σει η δου­λειά μέσα στις λαϊ­κές οργα­νώ­σεις και τα συν­δι­κά­τα αξιο­ποιώ­ντας όλες τις δυνα­τό­τη­τες πλα­τιάς νόμι­μης δράσης.

Για τον σκο­πό αυτό, υπο­γράμ­μι­ζε, «επι­βάλ­λε­ται να ολο­κλη­ρω­θή η ανα­διορ­γά­νω­ση των Κομ­μα­τι­κών Οργα­νώ­σε­ων με βάση την ίδρυ­ση πυρή­νων στις επι­χει­ρή­σεις και τα εργο­στά­σια, στα συν­δι­κά­τα και σ’ όλες τις μαζι­κές οργα­νώ­σεις. Το οργα­νω­τι­κό δέσι­μο και η οργα­νω­τι­κή συνο­χή του Κόμ­μα­τος πρέ­πει παρα­πέ­ρα να τελειο­ποι­η­θούν».

Αλλα καθή­κο­ντα ήταν η ανά­δει­ξη νέων στε­λε­χών του Κόμ­μα­τος, η στρα­το­λο­γία νέων μελών στο Κόμ­μα, που «δεν πρέ­πει ούτε στιγ­μή να στα­μα­τή­ση εν ονό­μα­τι του κιν­δύ­νου εισχώ­ρη­σης χαφιέ­δων στις κομ­μα­τι­κές γραμ­μές» καθώς και «η εξα­σφά­λι­ση, συμπλή­ρω­ση και κανο­νι­κή λει­τουρ­γία του παρά­νο­μου μηχα­νι­σμού και η συστη­μα­τι­κή ανά­πτυ­ξη και ποιο­τι­κή καλυ­τέ­ρευ­ση της εκδο­τι­κής δου­λειάς του Κόμ­μα­τος, απ’ την ΚΕ ως την πιο μικρή Κομ­μα­τι­κή Οργά­νω­ση και τους πυρή­νες».

Παρα­πο­μπές
1. «Ακρό­πο­λις», 7-12-1938, σελ. 6.
2. Είχε πει χαρα­κτη­ρι­στι­κά ο Ι. Μετα­ξάς σε ομι­λία του στην Κυπα­ρισ­σία, τον Απρί­λη του 1939: «Ο αστι­κός κόσμος εζή­τη­σεν ασφά­λειαν. Εζή­τη­σε να λεί­ψη η πάλη των τάξε­ων. Εζή­τη­σε να ημπο­ρή να εργά­ζε­ται αφό­βως και χωρίς αγω­νί­αν της αβε­βαιό­τη­τος διά την αύριον. Και την αγω­νί­αν αυτήν του την αφαι­ρέ­σα­μεν και του εδώ­κα­μεν την ασφά­λειαν που επο­θού­σε» (υφυ­πουρ­γείο Τύπου και Του­ρι­σμού — Διεύ­θυν­ση Λαϊ­κής Δια­φω­τί­σε­ως, Τέσ­σα­ρα Χρό­νια Δια­κυ­βερ­νή­σε­ως Ι. Μετα­ξά, τόμ. Δ΄, εκδ. 4ης Αυγού­στου, χ.χ, σελ. 292).
3. Γ. Νέζης, «Η κατα­νο­μή του προ­πο­λε­μι­κού φορο­λο­γι­κού βάρους στην Ελλά­δα», «Νέα Οικο­νο­μία», τχ. 1/1947, σελ. 12, όπως παρα­τί­θε­ται στο Σπύ­ρος Λιναρ­δά­τος, «Η 4η Αυγού­στου», εκδ. «Θεμέ­λιο», Αθή­να, 1988, σελ. 114 — 116.
4.Σπύρος Λιναρ­δά­τος, «Η 4η Αυγού­στου», εκδ. «Θεμέ­λιο», Αθή­να, 1988, σελ. 113.
5. «Το Μυστι­κόν Αρχεί­ον της περιό­δου 1936 — 1941» δημο­σιεύ­τη­κε στην εφη­με­ρί­δα «Εθνι­κός Κήρυξ» από τις 9 Οκτώ­βρη 1949 έως την 1 Απρί­λη 1950. Σύμ­φω­να με την εφη­με­ρί­δα, ήταν «ελεγ­μέ­νο προ­σω­πι­κά» από τον Κων­στα­ντί­νο Μανιαδάκη.
6. «Εθνι­κός Κήρυξ», 9-10-1949. O «Ριζο­σπά­στης» την επο­μέ­νη της 4ης Αυγού­στου έγρα­ψε: «Η φασι­στι­κή διχτα­το­ρία από χθες άρχι­σε τις συλ­λή­ψεις των λαϊ­κών αγω­νι­στών. Σε δεκά­δες πολ­λές φθά­νει ο αριθ­μός των συλ­λη­φθέ­ντων σε Αθή­να και Πει­ραιά. Μετα­ξύ των άλλων πιά­σθη­καν οι σ. σ. βου­λευ­τές Γλη­νός και Θέος (…)» («Ριζο­σπά­στης», 5–8‑1936).
7. Ο «Ριζο­σπά­στης» κατήγ­γει­λε ότι: «Σε Ξάν­θη, Κόριν­θο, Λαμία, Κιά­το και Σου­φλί έγι­ναν μαζι­κές συλ­λή­ψεις αντι­φα­σι­στών. Στην Ξάν­θη ξεπερ­νούν τους 130, βασα­νί­στη­καν δε συνε­χώς επί 5 μέρες με ξυλο­δαρ­μό, φάλαγ­γα, ρετσι­νό­λα­δο, καρ­φί­τσες και καλά­μια σε βαθ­μό που πολ­λούς ανα­γκά­στη­καν να τους μετα­φέ­ρουν στο νοσο­κο­μείο (…) Στο Ηρά­κλειο Κρή­της πιά­στη­καν 6 εργά­τες κατη­γο­ρού­με­νοι για εκδό­τες της εφη­με­ρί­δας “Αυγής”, όργα­νο της ΚΝ Κρή­της» («Ριζο­σπά­στης», 10-11-1936).
8. «Το ΚΚΕ — Επί­ση­μα Κεί­με­να», τόμ. 4ος, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1975, σελ. 528.
9. Για παρά­δειγ­μα, ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης είχε επι­κη­ρυ­χθεί για 100.000 δραχ­μές, ο Βασί­λης Νεφε­λού­δης για 75.000 δραχ­μές και ο Γιώρ­γος Σιά­ντος για 50.000 δραχμές.
10. «Το ΚΚΕ — Επί­ση­μα Κεί­με­να», τόμ. 4ος, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1975, σελ. 403.
11. Υφυ­πουρ­γείο Τύπου και Του­ρι­σμού — Διεύ­θυν­ση Λαϊ­κής Δια­φω­τί­σε­ως, «Τέσ­σα­ρα χρό­νια δια­κυ­βερ­νή­σε­ως Ι. Μετα­ξά», τόμ. Β΄, εκδ. 4ης Αυγού­στου, χ.χ., σελ. 212.
12.Στη διά­θε­σή μας έχου­με μόνο ένα τμή­μα της Από­φα­σης («Ριζο­σπά­στης», 10–8‑1936, όπως παρα­τί­θε­ται στο «Κομ­μα­τι­κή Οργά­νω­ση “Ριζο­σπά­στη”» (Επιμ.), «Ριζο­σπά­στης» 1918 — 1978, Αθή­να, 1978, σελ. 83).
13. «Το ΚΚΕ — Επί­ση­μα Κεί­με­να», τόμ. 4ος, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1975, σελ. 418.
14. «Το ΚΚΕ — Επί­ση­μα Κεί­με­να», τόμ. 4ος, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», Αθή­να, 1975, σελ. 429.
15.Στην Εισή­γη­ση του πρώ­του θέμα­τος της 4ης Ολο­μέ­λειας ανα­φέ­ρο­νται σχε­τι­κά με τη συγκρό­τη­ση του «Λαϊ­κού Μετώ­που» στον Πει­ραιά: «Εκεί σ’ όλες τις συνοι­κί­ες σχε­δόν ιδρύ­θη­καν και δυνα­μώ­νουν επι­τρο­πές του Λαϊ­κού Μετώ­που. Οι αντι­πρό­σω­ποι των συνοι­κια­κών επι­τρο­πών εξέ­λε­ξαν Επι­τρο­πή Λαϊ­κού Μετώ­που για ολό­κλη­ρη την πόλη. Αυτή βγά­ζει την εφη­με­ρί­δα της, κυκλο­φο­ρεί χιλιά­δες προ­κη­ρύ­ξεις και ανα­πτύσ­σει αξιό­λο­γη δου­λειά για τη συσπεί­ρω­ση των λαϊ­κών μαζών του Πει­ραιά στις γραμ­μές του Λαϊ­κού Μετώ­που. Στον Πει­ραιά η Λαϊ­κο­με­τω­πι­κή δου­λειά δεν έχει προς τα κάτω μόνο επι­τυ­χί­ες. Εκεί μια σει­ρά στε­λέ­χη με κύρος απ’ όλα σχε­δόν τα κόμ­μα­τα προ­σχώ­ρη­σαν και προ­σχω­ρούν στο Λαϊ­κό Μέτω­πο και παίρ­νουν ενερ­γό μέρος στην ανά­πτυ­ξη του Λαϊ­κο­με­τω­πι­κού κινή­μα­τος. Σε ορι­σμέ­νες συνοι­κί­ες δημιουρ­γή­θη­καν οι πρώ­τες πενταρ­χί­ες της Λαϊ­κής αυτο­ά­μυ­νας» («Ο Προ­πα­γαν­δι­στής», 1–9‑1937).
16. «Ο Προ­πα­γαν­δι­στής», 1–9‑1937.

✔️  Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι ο Μετα­ξάς και το κόμ­μα του είχαν λάβει μόνο 50.000 ψήφους και είχαν εκλέ­ξει (μόνο) 7 βου­λευ­τές όταν ο βασι­λιάς Γεώρ­γιος ο Β’ του έδω­σε την εντο­λή σχη­μα­τι­σμού κυβέρ­νη­σης. Όλα τα αστι­κά κόμ­μα­τα έδω­σαν ψήφο εμπι­στο­σύ­νης.
❓ Για­τί όμως ο Μετα­ξάς, ενώ είχε μόλις σχη­μα­τί­σει κυβέρ­νη­ση, να δια­λύ­σει τη Βου­λή; Κατα­λά­βαι­νε πως χρεια­ζό­ταν κάτι παρα­πά­νω από μια κοι­νο­βου­λευ­τι­κή άσκη­ση της εξου­σί­ας (που θα μπο­ρού­σε να ανα­τρα­πεί ‑βρή­κε και πρό­σχη­μα τον… κίν­δυ­νο ανα­τρο­πής του πολι­τι­κού καθεστώτος.
✔️  Εξάλ­λου, στα χέρια της κυβέρ­νη­σης Μετα­ξά βρί­σκο­νταν «υπεύ­θυ­νοι πλη­ρο­φο­ρί­αι κατά τας οποί­ας η κηρυ­χθη­σο­μέ­νη γενι­κή απερ­γία (σ.σ είχε προ­κη­ρυ­χθεί απερ­γία για τις 4/8/1936) θα μετε­βάλ­λε­το εις στα­σια­στι­κήν εκδή­λω­σιν με αντι­κει­με­νι­κόν σκο­πόν την ανα­τρο­πήν του νόμι­μου πολι­τι­κού και κοι­νω­νι­κού καθε­στώ­τος της χώρας».
✔️  Βέβαια, ανά­γκη επι­βο­λής της δικτα­το­ρί­ας απο­τέ­λε­σε η προ­ε­τοι­μα­σία της αστι­κής τάξης για τον επερ­χό­με­νο πόλε­μο. Ενα δυνα­τό ΚΚΕ, ένα ισχυ­ρό κίνη­μα, θα ήταν μεγά­λος «κίν­δυ­νος», και γι’ αυτό έπρε­πε πρώ­τα να εξο­ντω­θεί ο «εσω­τε­ρι­κός εχθρός».
✔️  Όργιο κυνη­γη­τού αγω­νι­στών, φυλα­κί­σεις, βασα­νι­στή­ρια, εξο­ρία. Βασι­κός ταξι­κός αντί­πα­λος του καθε­στώ­τος, το ΚΚΕ. Στο «Μυστι­κόν Αρχεί­ον» του Κ. Μανια­δά­κη ανα­φέ­ρε­ται χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «…το ΚΚΕ είχε και αυτό τας πλη­ρο­φο­ρί­ας του περί των προ­θέ­σε­ων του αει­μνή­στου Μετα­ξά. Ολί­γας ημέ­ρας προ της μετα­βο­λής είχεν αρχί­σει να θέτει εις ενέρ­γειαν τον παρά­νο­μόν του μηχα­νι­σμόν. Ως εκ τού­του αι δια­τα­χθεί­σαι συλ­λή­ψεις την νύκτα της 4ης Αυγού­στου δεν είχον την προσ­δο­κω­μέ­νην επι­τυ­χί­αν. Τα σπου­δαιό­τε­ρα στε­λέ­χη του ΚΚΕ είχον εξα­φα­νι­σθή». («Το Μυστι­κόν Αρχεί­ον της περιό­δου 1936 — 1941»).
Το καθε­στώς της 4ης Αυγού­στου είχε την αμέ­ρι­στη στή­ρι­ξη του μεγά­λου κεφα­λαί­ου. Αρκε­τοί βιο­μή­χα­νοι και εκδο­τι­κοί οίκοι στή­ρι­ξαν ποι­κι­λο­τρό­πως τη μετα­ξι­κή δικτατορία.
✔️  Ισχυ­ρές ήταν οι σχέ­σεις με την Αγγλία. Αυτός είναι και ο βασι­κός λόγος που ο Μετα­ξάς είπε το «ΟΧΙ» στους Ιτα­λούς φασί­στες του Μου­σο­λί­νι. Στις 3 Μάρ­τη του 1934, μιλώ­ντας στο Συμ­βού­λιο των πολι­τι­κών αρχη­γών, έλε­γε: «Αν και είναι βεβαί­ως παρά­τολ­μον εις την πολι­τι­κή να δημιουρ­γή κανείς δόγ­μα­τα, η Ελλάς δύνα­ται να θέση ως δόγ­μα πολι­τι­κόν ότι εν ουδε­μία περι­πτώ­σει δύνα­ται να ευρε­θή εις στρα­τό­πε­δον αντί­θε­τον εκεί­νου εις το οποί­ον θα ευρί­σκε­το η Αγγλία. Δυνά­με­θα τού­το να το θεω­ρή­σω­μεν ως δόγ­μα. Εγώ του­λά­χι­στον το ασπά­ζο­μαι» (Ιωάν­νου Μετα­ξά, «Ημε­ρο­λό­γιο», εκδό­σεις «Γκο­βό­στης», τόμος Δ’, σελ. 77).
Μάλι­στα, σε συνέ­ντευ­ξή του στις αρχές Μάη του ’40 στον Βρε­τα­νό δημο­σιο­γρά­φο Αρθουρ Μάρ­τον και ενώ ήδη η Γερ­μα­νία είχε εξα­πο­λύ­σει τον πόλε­μο, έλε­γε: «Είμε­θα ουδέ­τε­ροι εφ’ όσον χρό­νον η Αγγλία θέλει να είμε­θα ουδέ­τε­ροι. Τίπο­τε δεν κάνο­με χωρίς συνεν­νό­η­σιν με την Αγγλία και, τις περισ­σό­τε­ρες φορές, ό,τι κάνο­με γίνε­ται κατά σύστα­σιν ή παρά­κλη­σιν της Αγγλί­ας. Η Ελλάς είναι ζωτι­κό τμή­μα της αγγλι­κής αυτο­κρα­το­ρι­κής αμύ­νης» («Τα μυστι­κά αρχεία του Φόρεϊν Οφις», εκδό­σεις «Πάπυ­ρος», σελ. 76).
Αυτός ήταν ο «πατριω­τι­σμός» τους. Πιστοί εντο­λο­δό­χοι της Αγγλί­ας και βασα­νι­στές των κομ­μου­νι­στών, αγω­νι­στών και πραγ­μα­τι­κών πατριω­τών που από την πρώ­τη κιό­λας μέρα ζητού­σαν να πολε­μή­σουν στο μέτω­πο τους Ιτα­λούς και μετά τους Γερ­μα­νούς. Στο ξεκί­νη­μα του ελλη­νοϊ­τα­λι­κού πολέ­μου οι κρα­τού­με­νοι και εξό­ρι­στοι κομ­μου­νι­στές ανέρ­χο­νταν σε περί­που 2.000 άντρες και γυναί­κες. Αντί αυτού, το καθε­στώς του Ι. Μετα­ξά τούς κρα­τού­σε φυλα­κι­σμέ­νους έως ότου οι Γερ­μα­νοί πατή­σουν το πόδι τους στην Αθήνα.
✔️  Οσοι λοι­πόν απο­φα­σί­ζουν να ανα­πα­ρά­γουν κάποια από τα λόγια του Ι. Μετα­ξά, την απά­ντη­ση στο ιτα­λι­κό τηλε­γρά­φη­μα ή ακό­μα και το πρό­σω­πό του, οφεί­λουν να γνω­ρί­ζουν ποιος ήταν πραγ­μα­τι­κά ο δικτά­το­ρας Μετα­ξάς και το καθε­στώς της 4ης Αυγού­στου.

• Η προσπάθεια εξωραϊσμού του ιστορικού ρόλου του δικτάτορα Ι.Μεταξά.

Επι­χει­ρεί­ται να περά­σουν οι εξής λαθρο­χει­ρί­ες ως δήθεν ιστο­ρι­κές αλή­θειες: 1) ότι το περή­φα­νο «Όχι» στους ιτα­λούς εισβο­λείς το είπε ο Μετα­ξάς εξ’ ονό­μα­τος όλου του ελλη­νι­κού λαού και 2) ότι η μετα­ξι­κή δικτα­το­ρία… πρω­τα­γω­νί­στη­σε στη δημιουρ­γία «κοι­νω­νι­κού κρά­τους» και «κοι­νω­νι­κών μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων» (8ωρο, ΙΚΑ, ρύθ­μι­ση αγρο­τι­κών χρών, συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις κ.α.).
Σε αυτήν την εξό­φθαλ­μη δια­στρέ­βλω­ση της Ιστο­ρί­ας πρω­το­στα­τεί ασφα­λώς ο φασι­στι­κός εσμός των πολι­τι­κών απο­γό­νων του Μετα­ξά οι οποί­οι πίνουν νερό στο όνο­μα του. Λίγα χρό­νια πριν, τα ηνία της εξύ­μνη­σης του δικτά­το­ρα κατεί­χε ο ΛΑ.Ο.Σ. (όπου «ανδρώ­θη­καν» πολι­τι­κά οι αντι­κομ­μου­νι­στές «Γεωρ­γιά­δη­δες» και «Βορί­δη­δες» της σημε­ρι­νής ΝΔ), σήμε­ρα ᾱν και εκτός βου­λής η ναζι­στι­κή-εγκλη­μα­τι­κή Χρυ­σή Αυγή, αλλά και άλλοι ‑κατ’ε­πί­φα­ση “μετρι­πο­πα­θείς”. Τα φασι­στοει­δή κάνουν συχνά ανα­φο­ρές στο δήθεν «κοι­νω­νι­κό κρά­τος» του Μετα­ξά, παρου­σιά­ζο­ντας μια σει­ρά κοι­νω­νι­κές κατα­κτή­σεις της εργα­τι­κής τάξης (8ωρο, συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις, λει­τουρ­γία του ΙΚΑ, αγρο­τι­κά χρέη κλπ.) ως… έργο της μετα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας! Πρό­κει­ται για άλλο ένα χυδαίο ψέμα της ναζι­στι­κής-γκε­μπε­λι­κής προ­πα­γάν­δας που επι­χει­ρεί να «βγά­λει λάδι» μια απ’ τις πλέ­ον μαύ­ρες και απο­κρου­στι­κές περιό­δους της ελλη­νι­κής ιστο­ρί­ας του 20ου αιώνα.
Η «4η Αυγού­στου», η δικτα­το­ρία του Ι.Μεταξά, ήταν ένα βαθιά αντι­κομ­μου­νι­στι­κό, αστι­κό, ταξι­κό κρά­τος. Απο­τε­λού­σε την πολι­τι­κή έκφρα­ση των συμ­φε­ρό­ντων της τότε άστι­κής τάξης της χώρας στο πολι­τι­κό επί­πε­δο. Ο ίδιος ο Μετα­ξάς σε ομι­λί­ες του σημεί­ω­νε μετα­ξύ άλλων πως μέρι­μνα του καθε­στώ­τος του ήταν «η αδιά­κο­πος φρο­ντίς διά την στε­ρέ­ω­σιν του αστι­κού καθε­στώ­τος με όλας τας ανα­γκαί­ας θυσί­ας διά το σύνο­λον της κοι­νω­νί­ας…» και προ­σέ­θε­τε: «Εστη­ρί­ξα­μεν το αστι­κόν καθε­στώς της Ελλά­δος και του εδώ­σα­μεν να εννο­ή­σει ότι το πρώ­τον καθή­κον ενός τιμί­ου και πραγ­μα­τι­κού πατριω­τι­κού αστι­κού κόσμου, είναι, το να είναι αλλη­λέγ­γυος με τους δύο κλά­δους, τον κόσμον τον εργα­τι­κόν και τον κόσμον τον αγρο­τι­κόν και εζη­τή­σα­μεν από τους αστούς, από τους βιο­μή­χα­νους… θυσί­ας τας οποί­ας ο αστι­κός κόσμος μας τας έδω­σε προ­θύ­μως» (Σπ. Λιναρ­δά­του, «4η Αυγού­στου», «Π.Λ.Ε.», 1967, σελ. 104).
Κατά την περί­ο­δο της μετα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας, η συγκέ­ντρω­ση και συγκε­ντρο­ποί­η­σή του κεφα­λαί­ου προ­χώ­ρη­σε με γρή­γο­ρους ρυθ­μούς, ενώ ενι­σχύ­θη­κε ο παρεμ­βα­τι­κός ρόλος του κρά­τους στην οικο­νο­μία, καθώς και η στε­νό­τε­ρη σύν­δε­ση του βιο­μη­χα­νι­κού με το τρα­πε­ζι­κό κεφά­λαιο, όπως έχουν απο­δεί­ξει οικο­νο­μι­κοί μελε­τη­τές της περιό­δου (Μ.Μαϊλη, Από την 4η Αυγού­στου ως τις μέρες μας, Σύγ­χρο­νη Επο­χή, 2009, σελ.28).
Είναι ψευ­δής ο ισχυ­ρι­σμός των απο­λο­γη­τών του Μετα­ξά ότι το καθε­στώς της 4ης Αυγού­στου καθιέ­ρω­σε το 8ωρο και την κυρια­κά­τι­κη αργία. Η καθιέ­ρω­ση του 8ωρου έγι­νε με το νόμο 2269 το 1920, με τη νομο­θε­τι­κή κύρω­ση της Διε­θνούς Σύμ­βα­σης Εργα­σί­ας. Για να εφαρ­μο­στεί στα­δια­κά χρειά­στη­καν οι πολύ­χρο­νοι, συχνά αιμα­τη­ροί αγώ­νες των εργα­τών με πρω­το­πό­ρους τους κομ­μου­νι­στές. Ποτά­μια αίμα­τος χύθη­καν στις συγκρού­σεις των εργα­τών με το αστι­κό κρά­τος. Η δε κυρια­κά­τι­κη αργία είχε καθιε­ρω­θεί από το 1911. Αυτό που έκα­νε η κυβέρ­νη­ση Μετα­ξά ήταν να καταρ­γή­σει την κυρια­κά­τι­κη αργία και το κυρια­κά­τι­κο μερο­κά­μα­το να δίνε­ται στο κρά­τος για την… «Εθνι­κή Αμυνα».
Ένα άλλο χοντρο­κομ­μέ­νο ψέμα των νοσταλ­γών της τεταρ­το­αυ­γου­στια­νής δικτα­το­ρί­ας είναι η- δήθεν- «καθιέ­ρω­ση αδεί­ας μετ’ απο­δο­χών» από Ι. Μετα­ξά! Μόνο που αυτές καθιε­ρώ­θη­καν πριν το Μετα­ξά, με τον ανα­γκα­στι­κό νόμο (ΑΝ) 539/1935 και έπει­τα από πολύ­χρο­νο αγώ­να του συν­δι­κα­λι­στι­κού κινή­μα­τος. Οι ελεύ­θε­ρες Συλ­λο­γι­κές Συμ­βά­σεις απο­τε­λού­σαν παλιά εργα­τι­κή διεκ­δί­κη­ση. Επί δικτα­το­ρί­ας Κον­δύ­λη, ψηφί­στη­κε στις 16/1/1935 Ανα­γκα­στι­κός Νόμος περί Συλ­λο­γι­κών Συμ­βά­σε­ων- ένας νόμος που επί της ουσί­ας μόνο ελεύ­θε­ρες Συλ­λο­γι­κές Συμ­βά­σεις επέ­τρε­πε. Πρω­τού έρθει στην εξου­σία, ο Μετα­ξάς ετοί­μα­σε νέο νόμο περί υπο­χρε­ω­τι­κής διαι­τη­σί­ας, κάτι ανά­λο­γο με όσα γίνο­νται σήμε­ρα με τις Συλ­λο­γι­κές Συμ­βά­σεις, προ­κα­λώ­ντας μεγά­λες αντι­δρά­σεις από τα εργα­τι­κά σωμα­τεία (Μάης 1936). Οι «συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις» μετα­ξύ των κεφα­λαιο­κρα­τών και των διο­ρι­σμέ­νων από τη δικτα­το­ρία συν­δι­κα­λι­στών απέ­κτη­σαν ισχύ νόμου (2045/7/9/1936) και τίτλο «κατώ­τα­τον όριον μισθών των Ιδιω­τι­κών Υπαλ­λή­λων και ελά­χι­στον ημε­ρο­μί­σθιον εργα­τών Βιο­μη­χα­νί­ας». Απο­τε­λού­σε, λοι­πόν, καρα­μπι­νά­τη κοροϊ­δία του λαού εκ μέρους του μετα­ξι­κού καθε­στώ­τος η καθιέ­ρω­ση των «Εθνι­κών Συμ­βά­σε­ων Εργα­σί­ας», αν λάβου­με υπ’ όψη τις συν­θή­κες που επι­κρα­τού­σαν: ανα­γκα­στι­κή διαι­τη­σία, απα­γό­ρευ­ση των απερ­γιών και φασι­στι­κο­ποί­η­ση των συν­δι­κά­των στα πρό­τυ­πα του Μουσολίνι.
Στις 11/11/1937 ιδρύ­θη­κε το ΙΚΑ, το οποίο λει­τούρ­γη­σε από 1/12/1937 έως το τέλος του ’37 σε Αθή­να-Πει­ραιά και Θεσ­σα­λο­νί­κη, και από τα τέλη του 1938 στις άλλες πόλεις. Η ίδρυ­ση ωστό­σο του ΙΚΑ απο­τέ­λε­σε ουσια­στι­κά εφαρ­μο­γή του νόμου 6298, ο οποί­ος είχε φηψι­στεί τον Σεπτέμ­βρη του 1934 από το Λαϊ­κό Κόμ­μα και δεν εφαρ­μό­στη­κε για μια σει­ρά λόγους (αντι­δρά­σεις μερί­δας του Κεφα­λαί­ου, πρα­ξι­κό­πη­μα Κον­δύ­λη, Κίνη­μα 1935 κλπ). Βέβαια, για την καθιέ­ρω­ση νόμου για τις Κοι­νω­νι­κές Ασφα­λί­σεις είχαν προη­γη­θεί πολύ­μορ­φοι αγώ­νες της εργα­τι­κής τάξης, οι οποί­οι απέ­δω­σαν για πρώ­τη φορά καρ­πούς με την ψήφι­ση του νόμου 2868 του 1922- δηλα­δή 15 χρό­νια πριν τη μετα­ξι­κή δικτατορία!
Οι πενι­χρές παρο­χές του ΙΚΑ διε­κό­πη­σαν το 1939 και το σύστη­μα κατέρ­ρευ­σε. Τι έκα­νε ο Μετα­ξάς; Το καθε­στώς του κατά­σχε­σε με τη μορ­φή δανεί­ου προς το κρά­τος, όλα τα απο­θε­μα­τι­κά των ασφα­λι­στι­κών οργα­νι­σμών που έφτα­ναν τα 850 εκα­τομ­μύ­ρια δραχ­μές, από τα οποία τα 500 εκα­τομ­μύ­ρια ήταν του ΙΚΑ! (Σπ. Λιναρ­δά­του, «4η Αυγού­στου», «Π.Λ.Ε.», 1967, σελ. 110).

Το φασι­στι­κό καθε­στώς του Μετα­ξά απο­τέ­λε­σε «χρυ­σή επο­χή» για την οικο­νο­μι­κή ολι­γαρ­χία. Η καπι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­φο­ρία αυξή­θη­κε μέσω άμε­σων κρα­τι­κών παρεμ­βά­σε­ων και νέων δημό­σιων έργων για πολε­μι­κές προ­πα­ρα­σκευ­ές, ενώ εντά­θη­κε η εκμε­τάλ­λευ­ση των εργα­ζο­μέ­νων. Πρό­κει­ται για την ίδια περί­ο­δο κατά την οποία, όπως προ­α­να­φέρ­θη­κε, προ­χώ­ρη­σε η συγκέ­ντρω­ση και συγκε­ντρο­ποί­η­σή του κεφα­λαί­ου, τα διά­φο­ρα τμή­μα­τα του οποί­ου (βιο­μη­χα­νι­κό, εμπο­ρι­κό, πιστω­τι­κό) καρ­πώ­θη­καν τερά­στια κέρ­δη. Δεν είναι καθό­λου τυχαίο ότι μεγα­λο­ε­πι­χει­ρη­μα­τί­ες της επο­χής (Χατζη­κυ­ριά­κος, Μπο­δο­σά­κης, Αφοι Ηλιά­σκοι, Λανα­ράς κλπ.) στή­ρι­ξαν ενερ­γά το μετα­ξι­κό καθε­στώς, ενώ ένας αριθ­μός κεφα­λαιο­κρα­τών και τρα­πε­ζι­κών μεγα­λο­στε­λε­χών κατέ­λα­βαν κυβερ­νη­τι­κές θέσεις (Χατζη­κυ­ριά­κος της ΑΓΕΤ, Κων/νος Ζαβι­τσά­νος, Δημ.Μάξιμος κλπ).

Μετα­ξάς-Μπο­δο­σά­κης

Αυτό ήταν το περί­φη­μο καθε­στώς του…«Τρί­του Ελλη­νι­κού Πολι­τι­σμού»… Ένα καθε­στώς κομ­μέ­νο και ραμ­μέ­νο στα μέτρα της άρχου­σας αστι­κής τάξης και των ιμπε­ρια­λι­στών συμ­μά­χων τους. Η μετα­ξι­κή δικτα­το­ρία απο­τέ­λε­σε ανα­γκαιό­τη­τα για τη στή­ρι­ξη και ενί­σχυ­ση του ελλη­νι­κού καπι­τα­λι­σμού, σε συν­θή­κες προ­ε­τοι­μα­σί­ας του Δευ­τέ­ρου Παγκό­σμιου ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου, λύνο­ντας προ­σω­ρι­νά τις υπάρ­χου­σες αντι­θέ­σεις των αστι­κών, «κοι­νο­βου­λευ­τι­κών» κομ­μά­των της επο­χής που της ανέ­θε­σαν μέσω του κοι­νο­βου­λί­ου την εξουσία.

• Η Ιστορία δεν ξεχνιέται, ούτε παραχαράζεται, όσο κι’ αν το επιδιώκουν οι φασίστες και τα αφεντικά τους.

Επι­μέ­λεια  Ομά­δα ¡H.lV.S!

Επι­κοι­νω­νία — [ FaceBook |>1<|-|>2<| ] — Blog

Ομάδα ¡H.lV.S!

• Σκο­πός μας είναι η προ­ώ­θη­ση της δια­λε­κτι­κής – υλι­στι­κής σκέ­ψης στη βάση του Μαρ­ξι­σμού – Λενι­νι­σμού του Επι­στη­μο­νι­κού Σοσια­λι­σμού και του Προ­λε­τα­ρια­κού Διε­θνι­σμού, ανταλ­λάσ­σο­ντας γνώ­σεις, υλι­κό, σκέ­ψεις κι από­ψεις πάνω στην κοσμο­θε­ω­ρία μας, τη στρα­τη­γι­κή και την ιστο­ρι­κή αλή­θεια, που όπως είπε ο Λένιν κι επα­νέ­λα­βε ο Γκράμ­σι, είναι επα­να­στα­τι­κή – αντικειμενική
• Θεω­ρού­με τον Σοσιαλισμό–Κομμουνισμό ανα­γκαίο και επί­και­ρο όσο ποτέ, βάζο­ντας στο μικρο­σκό­πιο και τη συσ­σω­ρευ­μέ­νη πεί­ρα στις χώρες που οικο­δο­μή­θη­κε ο Σοσια­λι­σμός, όπου έγι­νε και η πρώ­τη έφο­δος στον ουρανό
• |> Επι­κοι­νω­νία – [ FaceBook |>1<|-|>2<| ] – Blog