Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Σλάβοι Ζίζεκ: Αμπελοφιλόσοφος-απολογητής της καπιταλιστικής βαρβαρότητας

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

«Το λιγό­τε­ρο που οφεί­λου­με στην Ουκρα­νία είναι η πλή­ρης στή­ρι­ξή μας και για να γίνει αυτό χρεια­ζό­μα­στε ενα ισχυ­ρό­τε­ρο ΝΑΤΟ […] Σήμε­ρα δεν μπο­ρεί να είναι κανείς αρι­στε­ρός αν δεν στέ­κε­ται κατη­γο­ρη­μα­τι­κά πλάι στην Ουκρα­νία»1.

Τα παρα­πά­νω λόγια θα μπο­ρού­σαν να ανή­κουν στον – σοσιαλ­δη­μο­κρά­τη – γενι­κό γραμ­μα­τέα του ΝΑΤΟ Γ. Στόλ­τεν­μπεργκ, στον Γερ­μα­νό καγκε­λά­ριο Σολτς ή στον Ισπα­νό πρω­θυ­πουρ­γό Σάν­τσεθ. Παρό­λα αυτά, ο συγ­γρα­φέ­ας τους δεν είναι άλλος από τον πλέ­ον πολυ­δια­φη­μι­σμέ­νο «φιλό­σο­φο» των τελευ­ταί­ων δεκα­ε­τιών, τον Σλά­βοι Ζίζεκ.

Η άπο­ψη του Ζίζεκ για την Ουκρα­νία δεν θα είχε καμία ιδιαί­τε­ρη σημα­σία, αν ο Σλο­βέ­νος φιλό­σο­φος, θεω­ρη­τι­κός της ψυχα­νά­λυ­σης και συγ­γρα­φέ­ας δεν τύγ­χα­νε τόσο μεγά­λης προ­βο­λής από τα Δυτι­κά μέσα ενη­μέ­ρω­σης, παρου­σια­ζό­με­νος ως ένας απ’ τους «σημα­ντι­κό­τε­ρους εν ζωή δια­νο­ού­με­νους». Οι ίδιες οι από­ψεις του Ζίζεκ δίνουν την απά­ντη­ση στο για­τί ο αστι­κός κόσμος τον έχει ανα­γο­ρεύ­σει σε «σού­περ­σταρ» της λεγό­με­νης αρι­στε­ρής διανόησης.

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ο Σλ. Ζίζεκ είναι η ενσάρ­κω­ση του ψευ­δο­μαρ­ξι­στι­κού τσαρ­λα­τα­νι­σμού, που μέσα από βαρύ­γδου­πες ανα­λύ­σεις, ασυ­νάρ­τη­τες αμπε­λο­φι­λο­σο­φί­ες και πομπώ­δες ύφος επι­χει­ρεί να «ξεπλύ­νει» τις πιο αντι­δρα­στι­κές αντι­λή­ψεις και πολιτικές.

Ο ίδιος τσαρ­λα­τά­νος που σήμε­ρα ζητά ενα «ισχυ­ρό­τε­ρο ΝΑΤΟ» προς υπε­ρά­σπι­ση της Ουκρα­νί­ας, το 1999 τάσ­σο­νταν υπέρ των Νατοι­κών βομ­βαρ­δι­σμών στη Γιου­γκο­σλα­βία. Για παρά­δειγ­μα, σε άρθρο του που είχε δημο­σιευ­θεί στο «New Left Review», ο Σλο­βέ­νος έγρα­φε μετα­ξύ άλλων (τα κεφα­λαία γράμ­μα­τα δικά του): «…η απά­ντη­σή μου στο δίλημ­μα ‘Να βομ­βαρ­δί­σου­με ή όχι;’ είναι: δεν βομ­βαρ­δί­σα­τε ακό­μα ΑΡΚΕΤΑ, και έχε­τε ΑΡΓΗΣΕΙ να το κάνε­τε»2.

Τέσ­σε­ρα χρό­νια αργό­τε­ρα, το 2003, ο Ζίζεκ σε συνέ­ντευ­ξη του συνέ­χι­ζε να δικαιο­λο­γεί το Νατοι­κό σφα­γείο της Γιου­γκο­σλα­βί­ας: «Προς σφο­δρή απο­γο­ή­τευ­ση πολ­λών αρι­στε­ρι­στών, ακό­μα κι εγώ έδει­ξα κάποια κατα­νό­η­ση για τον βομ­βαρ­δι­σμό της πρώ­ην Γιου­γκο­σλα­βί­ας απ’ το ΝΑΤΟ. Λυπά­μαι, αλλά ο βομ­βαρ­δι­σμός αυτός στα­μά­τη­σε μια φρι­κτή σύρ­ρα­ξη. Μπο­ρού­σες να αντι­λη­φθείς κάποιου είδους ανθρω­πι­στι­κή προ­σπά­θεια, και η πρά­ξη αυτή είχε κάποιου είδους διε­θνή νομι­μο­ποί­η­ση»3.

Όταν δεν στη­ρί­ζει τις ιμπε­ρια­λι­στι­κές επεμ­βά­σεις του ΝΑΤΟ, ο – αυτο­πα­ρου­σια­ζό­με­νος ως «εγε­λια­νός μαρ­ξι­στής» – αμπε­λο­φι­λό­σο­φος επι­δί­δε­ται σε βαθυ­στό­χα­στες μπουρ­δο­λο­γί­ες όπως, για παρά­δειγ­μα, το ακό­λου­θο από­φθεγ­μα προς υπε­ρά­σπι­ση του οπορ­του­νι­σμού: «Υπάρ­χει και ο “οπορ­του­νι­σμός των αρχών”, ο οπορ­του­νι­σμός ο οποί­ος βασί­ζε­ται στις αρχές. Είναι η περί­πτω­ση που λέμε ότι δυστυ­χώς δεν μπο­ρού­με να κάνου­με τίπο­τε διό­τι θα προ­δώ­σου­με τις αρχές μας και αυτό εμφα­νί­ζε­ται ως στά­ση αρχών, αλλά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι μια ακραία μορ­φή οπορ­του­νι­σμού»4.

Το 2012, ο Ζίζεκ στή­ρι­ξε ένθερ­μα τον ΣΥΡΙΖΑ εμφα­νι­ζό­με­νος σε κοι­νά πάνελ με τον Αλέ­ξη Τσί­πρα, ενώ σε μια απ’ τις ομι­λί­ες του δεν δίστα­σε να επι­τε­θεί στο ΚΚΕ λέγο­ντας πως «το ΚΚΕ είναι το κόμ­μα των ανθρώ­πων που είναι ζωντα­νοί επει­δή έχουν ξεχά­σει να πεθά­νουν». Πρό­κει­ται για τον ίδιο τσαρ­λα­τά­νο που το 2015, στην σκιά των τρο­μο­κρα­τι­κών επι­θέ­σε­ων στο Παρί­σι, δήλω­νε ότι «το αντί­δο­το στο αδιέ­ξο­δο του παγκό­σμιου καπι­τα­λι­σμού είναι η στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση της κοι­νω­νί­ας»5, ενώ ένα χρό­νο αργό­τε­ρα, στή­ρι­ξε δημό­σια την υπο­ψη­φιό­τη­τα του Ντό­ναλντ Τραμπ για την προ­ε­δρία των ΗΠΑ.

«Δεί­ξε μου τον φίλο σου…». Ζίζεκ με Αλ. Τσί­πρα το 2012, Ζίζεκ με Γ. Βαρου­φά­κη το 2021.

Όχι. Ο Σλά­βοι Ζίζεκ δεν είναι ούτε μαρ­ξι­στής, ούτε ριζο­σπά­στης, ούτε φιλο­σό­φος. Δεν είναι καν, όπως πολ­λοί νομί­ζουν, ενας «παλα­βός» που εκστο­μί­ζει ασυ­ναρ­τη­σί­ες με σκο­πό να συγκε­ντρώ­σει τα φώτα της δημο­σιό­τη­τας. Ο Ζίζεκ είναι ενας πολύ καλά δια­βα­σμέ­νος απο­λο­γη­τής της καπι­τα­λι­στι­κής βαρβαρότητας.

Με αυτήν του την ιδιό­τη­τα συκο­φα­ντεί τον σοσια­λι­σμό του 20ου αιώ­να, επι­τί­θε­ται κατά του Λένιν και προ­ω­θεί, πότε ξεδιά­ντρο­πα και πότε συγκε­κα­λυμ­μέ­να, την δολο­φο­νι­κή ιμπε­ρια­λι­στι­κή συμ­μα­χία του ΝΑΤΟ. Κι’ αν κάποιες φορές παρι­στά­νει πως υπε­ρα­σπί­ζε­ται τον κομ­μου­νι­σμό, ο Ζίζεκ το κάνει μόνο στα λόγια, ως αφη­ρη­μέ­νο θεω­ρη­τι­κό σχή­μα, αυτο­νο­μώ­ντας τον από το κοι­νω­νι­κό και πολι­τι­κό πεδίο εφαρ­μο­γής του.

Τι είναι τελι­κά ο Σλά­βοι Ζίζεκ; Την απά­ντη­ση την έχει δώσει ο ίδιος: «Αυτό που θέλει ο ευαί­σθη­τος φιλε­λευ­θε­ρι­σμός είναι μια ντε­κα­φεϊ­νέ επα­νά­στα­ση, μια επα­νά­στα­ση που να μην έχει το άρω­μα της επα­νά­στα­σης». Ιδε­ο­λο­γι­κός σερ­βι­τό­ρος αυτής της «ντε­κα­φεϊ­νέ επα­νά­στα­σης» είναι ο Ζίζεκ και οι λοι­ποί πολυ­δια­φη­μι­σμέ­νοι μαρ­ξι­στές των σαλο­νιών (Μπα­ντιού, Νέγκρι, Ήγκλε­τον, κλπ) που τα αστι­κά μέσα ενη­μέ­ρω­σης συστη­μα­τι­κά προ­ω­θούν τις τελευ­ταί­ες δεκαετίες.

1. Pacifism is the wrong response to the war in Ukraine, The Guardian, 21.6.2022.
2. Slavoj Žižek, Against the Double Blackmail, 7.4.1999.
3. Left Business Observer, Τ. 105, Αύγου­στος 2003. 
4. Ομι­λία σε εκδή­λω­ση του ΣΥΡΙΖΑ, 4.6.2012.
5. Slavoj Žižek: In the Wake of Paris Attacks the Left Must Embrace Its Radical Western Roots, inthesetimes.com, 16.10.2015. 

Αλή­θειες και ψέμα­τα για το λιμό στην Ουκρα­νία, Νίκος Μόττας

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο