Τζιαν Μαρία Βολοντέ: Ο θρύλος του πολιτικού σινεμά, το «σπαγγέτι» και η μοιραία Φλώρινα

Ο Τζιαν Μαρία Βολο­ντέ, εκτός από μεγά­λος ηθο­ποιός ήταν και σπου­δαί­ος άνθρω­πος. Ένας ακού­ρα­στος μαχη­τής για τα δίκαια των κατα­φρο­νη­μέ­νων όλου του κόσμου, ένας εκφρα­στής του ανθρώ­πι­νου πόνου, ένας ανι­διο­τε­λής ιδε­ο­λό­γος μέχρι τέλους. Σε μια επο­χή, όπου στην Ιτα­λία άκμα­ζε ο πολι­τι­κός και κοι­νω­νι­κός κινη­μα­το­γρά­φος, με τερά­στιες μορ­φές στη σκη­νο­θε­σία, στο σενά­ριο και στην υπο­κρι­τι­κή, ο Βολο­ντέ άφη­σε τις ευκαι­ρί­ες μιας σπου­δαί­ας καριέ­ρας στο εξω­τε­ρι­κό, για να μεί­νει κοντά σε έναν λαό, που έβγαι­νε από μία οδυ­νη­ρή ήττα, προ­σπα­θού­σε να πετά­ξει από πάνω του το φασι­στι­κό στίγ­μα, να βρει την περη­φά­νια του, να αντι­με­τω­πί­σει τις νέες προ­κλή­σεις, το πολυ­δια­φη­μι­σμέ­νο «οικο­νο­μι­κό θαύμα».

Και αυτό για­τί ο Τζιαν Μαρία Βολο­ντέ ήταν ο πιο διά­ση­μος Ιτα­λός ηθο­ποιός στο εξω­τε­ρι­κό και στην Αμε­ρι­κή, λόγω των ερμη­νειών του σε σπαγ­γέ­τι γου­έ­στερν και κυρί­ως, στα φιλμ του μέγι­στου Σέρ­τζιο Λεό­νε «Για Μια Χού­φτα Δολά­ρια» και «Μονο­μα­χία στο Ελ Πάσο», όπου κρα­τού­σε τους ρόλους του σαδι­στή, αρχη­γού συμ­μο­ρί­ας, απέ­να­ντι στον Κλιντ Ίστ­γουντ. Ρόλους που, όπως είχε εξο­μο­λο­γη­θεί, δεν τους είχε σε καμία υπό­λη­ψη και τους έκα­νε για τα χρή­μα­τα και για να μπο­ρεί να κάνει αυτό που θέλει στο θέα­τρο και στο ιτα­λι­κό σινεμά.

Συμπλη­ρώ­νο­ντας 90 χρό­νια από τη γέν­νη­σή του (9 Απρι­λί­ου 1933), είναι ευκαι­ρία να θυμη­θού­με τα παρά­δο­ξα της νεα­νι­κής του ηλι­κί­ας, την πορεία του στον κινη­μα­το­γρά­φο, την ανυ­πό­τα­χτη στά­ση του στην τέχνη και στη ζωή, τον ξαφ­νι­κό χαμό του στη Φλώ­ρι­να, στα γυρί­σμα­τα της ται­νί­ας του Θόδω­ρου Αγγε­λό­που­λου «Το Βλέμ­μα του Οδυσσέα».

Πατέρας φασίστας — πλούσια μητέρα

Ο Τζιαν Μαρία Βολο­ντέ γεν­νή­θη­κε στο Μιλά­νο το 1933, αλλά μεγά­λω­σε στο Τορί­νο, όπου υπη­ρε­τού­σε ο πατέ­ρας του Μάριο, ένας φασί­στας αξιω­μα­τι­κός από το Σαρό­νο και διοι­κη­τής της Brigata Nera. Η μητέ­ρα του Καρο­λί­να Μπιάν­κι, ήταν γόνος μίας πλού­σιας οικο­γέ­νειας βιο­μη­χά­νων του Μιλά­νου, ενώ και ο μικρό­τε­ρος αδελ­φός του Κλά­ου­ντιο ήταν επί­σης ηθο­ποιός. Το μικρό­βιο της ηθο­ποι­ί­ας θα το κολ­λή­σει πριν ενη­λι­κιω­θεί. Έτσι, θα την «κοπα­νή­σει» από το μεγα­λο­α­στι­κό περι­βάλ­λον της οικο­γέ­νειάς του στα μέσα του ’50, για να πάει στη Ρώμη να σπου­δά­σει υπο­κρι­τι­κή στην Accademia Nazionale di Arte Drammatica Silvio D’Amico, απ’ την οποία θα απο­φοι­τή­σει το 1957 για να μπει στο επάγ­γελ­μα, μέσω της τηλε­ό­ρα­σης και του θεά­τρου, πριν καθιε­ρω­θεί στον κινηματογράφο.

«Όχι» στο Χόλιγουντ

Το κινη­μα­το­γρα­φι­κό του ντε­μπού­το θα το κάνει το 1960 στην ται­νία «Υπό δέκα σημαί­ες», του Ντού­λιο Κολέ­τι, δίπλα στους Τσαρλς Λότον και Βαν Χέφλιν. Πολύ γρή­γο­ρα όμως, θα έρθει και η διε­θνής κατα­ξί­ω­ση, όταν το 1964 θα πρω­τα­γω­νι­στή­σει στο περί­φη­μο γου­έ­στερν «Για Μια Χού­φτα Δολά­ρια» και αμέ­σως, τον επό­με­νο χρό­νο, στη «Μονο­μα­χία στο Ελ Πάσο» του Σέρ­τζιο Λεό­νε. Ερμη­νεύ­ο­ντας στην πρώ­τη ται­νία τον «Ράμον Ρόχος» και στη δεύ­τε­ρη τον «Ελ Ιντίο», δυο υπέ­ρο­χους ρόλους, που θα του ανοί­ξουν την πόρ­τα για μια μεγά­λη καριέ­ρα στην Αμε­ρι­κή και στο Χόλι­γουντ και θα την κλεί­σει δίχως δεύ­τε­ρη σκέ­ψη, καθώς οι αρχές του δεν του επέ­τρε­παν να μετα­τρα­πεί σε έναν κρί­κο στην αλυ­σί­δα που θα «υπη­ρε­τεί τις συντη­ρη­τι­κές δομές της κοι­νω­νί­ας, τους μηχα­νι­σμούς της εξουσίας».

Σκάβοντας στον χαρακτήρα

Ο Βολο­ντέ, που θα παί­ξει σχε­δόν τα πάντα, ακό­μη και κωμι­κούς ρόλους, όπως στις ξεκαρ­δι­στι­κές ται­νί­ες «Οι Γεν­ναί­οι του Μπραν­κα­λε­ό­νε» του Μάριο Μονι­τσέ­λι και «Ένας Υπέ­ρο­χος Κερα­τάς», εκεί που θα δια­πρέ­ψει είναι οι δρα­μα­τι­κές, αστυ­νο­μι­κές, κοι­νω­νι­κές ται­νί­ες, όλες έχο­ντας πολι­τι­κό περιε­χό­με­νο. Σχε­δόν σε όλες του τις ερμη­νεί­ες, ο Βολο­ντέ, θυσί­α­σε τη φυσι­κή του ομορ­φιά και την απα­ρά­μιλ­λη γοη­τεία του, έκα­νε μία λεπτο­με­ρή και σχο­λα­στι­κή έρευ­να για να προ­ε­τοι­μα­στεί για τον ρόλο, να σκά­ψει στον χαρα­κτή­ρα. Δεν αρκού­νταν στην υπο­κρι­τι­κή του δεξιο­τε­χνία, αλλά ήθε­λε να συνει­σφέ­ρει με τη δική του οπτι­κή κρι­τι­κή στη φυσιο­γνω­μία των χαρα­κτή­ρων, να βάλει την αλη­θι­νή ζωή στο φιλμ.

Αξιομνημόνευτες ερμηνείες

Η συνερ­γα­σία του με τον εξό­χως πολι­τι­κό σκη­νο­θέ­τη Έλιο Πέτρι, θα του χαρί­σει αξιο­μνη­μό­νευ­τους ρόλους. Στην ται­νία «Στον Καθέ­να το Δικό του» (1967) θα είναι ο καθη­γη­τής γυμνα­σί­ου που διε­ρευ­νά ένα έγκλη­μα της μαφί­ας, ενώ στο αστυ­νο­μι­κό εμβλη­μα­τι­κό φιλμ «Υπε­ρά­νω Πάσης Υπο­ψί­ας» (1970) υπο­δύ­ε­ται μονα­δι­κά τον ανώ­τα­το αξιω­μα­τι­κό της αστυ­νο­μί­ας, που δολο­φο­νεί την ερω­μέ­νη του και τεστά­ρει την αστυ­νο­μία αν μπο­ρεί να βρει ότι αυτός είναι ο εγκλη­μα­τί­ας. Μια ερμη­νεία που θα του χαρί­σει το Χρυ­σό βρα­βείο David di Donatello. Θα ακο­λου­θή­σει το 1971 το φημι­σμέ­νο «Η Εργα­τι­κή Τάξη Πάει στον Παρά­δει­σο» κρα­τώ­ντας τον ρόλο του νευ­ρω­τι­κού εργά­τη, ενώ την ίδια επο­χή θα γυρί­σει και το «Sacco e Vanzetti», αυτή τη φορά σε σκη­νο­θε­σία του Τζου­λιά­νο Μοντάλ­ντο, υπο­δυό­με­νος τον περή­φα­νο αναρ­χι­κό Μπαρ­το­λο­μέο Βαν­τζέ­τι. Με τον σημα­ντι­κό Φραν­τσέ­σκο Ρόζι θα γυρί­σει την «Υπό­θε­ση Ματέι», ενώ το 1979 θα πρω­τα­γω­νι­στή­σει στο εξαι­ρε­τι­κό πολι­τι­κό δρά­μα «Ο Χρι­στός Στα­μά­τη­σε στο Έμπο­λι». Εδώ θα στα­θού­με, καθώς ο Βολο­ντέ θα κάνει μία από τις καλύ­τε­ρες ερμη­νεί­ες του υπο­δυό­με­νος έναν εξό­ρι­στο συγ­γρα­φέα και ζωγρά­φο, από το καθε­στώς του Μου­σο­λί­νι, σε ένα χωριό της Μπα­σι­λι­κά­τα. Ένα χωριό, το οποίο ζει μέσα στη δυστυ­χία, ενώ οι κάτοι­κοί του παρα­μέ­νουν πιό­νια της εξου­σί­ας, σκλά­βοι των προ­λή­ψε­ων και των συντη­ρη­τι­κών στε­ρε­ό­τυ­πων. Ο Ρόζι αξιο­ποιεί το κεί­με­νο του Κάρ­λο Λέβι και το σενά­ριο του Τονί­νο Γκου­έ­ρα, ενώ η συντα­ρα­κτι­κή ερμη­νεία του Βολο­ντέ συμ­βα­δί­ζει από­λυ­τα με εκεί­νη της δικής μας Ειρή­νης Παπά, που δίνει τα ρέστα της.

Επί­σης, συμ­με­τεί­χε σε αρι­στουρ­γη­μα­τι­κές ται­νί­ες, όπως το αστυ­νο­μι­κό φιλμ «Ο Κόκ­κι­νος Κύκλος» του μέγι­στου Ζαν Πιέρ Μελ­βίλ, δίπλα στους Αλέν Ντε­λόν και Ιβ Μοντάν και το πολι­τι­κό δρά­μα «Todo modo» και πάλι του Έλιο Πέτρι και δίπλα στον Μαρ­τσέ­λο Μαστρογιάνι.

Νεκρός στη Φλώρινα

Το 1994 κι ενώ βρί­σκε­ται στη Φλώ­ρι­να για τα γυρί­σμα­τα της ται­νί­ας του Αγγε­λό­που­λου «Το Βλέμ­μα του Οδυσ­σέα» κάτω από δύσκο­λες συν­θή­κες, θα τον προ­δώ­σει η καρ­διά του και στις 6 Δεκεμ­βρί­ου θα βρε­θεί νεκρός. Η νεα­ρή τότε βοη­θός σκη­νο­θέ­τη της ται­νί­ας Μαρ­γα­ρί­τα Μαντά που βρή­κε πρώ­τη τον θρύ­λο του ευρω­παϊ­κού σινε­μά νεκρό, θα αφη­γη­θεί μέσα από τις σελί­δες του βιβλί­ου της: «Πεσμέ­νος μπρού­μυ­τα στο μπά­νιο. Ο Τζιαν Μαρία. Ημί­γυ­μνος. Παγω­μέ­νος. Νεκρός. Το αρι­στε­ρό μου χέρι στην καρω­τί­δα του. Το ξέρω πριν τον αγγί­ξω. Η πρώ­τη μου φορά που βρί­σκω κάποιον νεκρό και ο νεκρός είναι ο Τζιαν Μαρία Βολο­ντέ. Το προη­γού­με­νο μόλις βρά­δυ τρα­γου­δού­σα­με μέχρι τις τρεις το πρωί παρέα στην τρα­πε­ζα­ρία τού “Λύγκος” Pandiera rossa triomphera…»

Ο Τζιαν Μαρία Βολο­ντέ πέθα­νε πρό­ω­ρα, σε ηλι­κία μόλις 61 χρό­νων, αλλά όπως θα ήθε­λε, στις προ­ε­τοι­μα­σί­ες ακό­μη μίας ται­νί­ας, δίπλα σε αγα­πη­μέ­νους συνα­δέλ­φους του, κοντά σε νέους και νέες, τρα­γου­δώ­ντας «Avanti Popolo». Θα φύγει περή­φα­να, όπως έζη­σε όλη τη ζωή του, αφή­νο­ντας πίσω του μια κόρη, τις ερμη­νεί­ες του, την πολι­τι­κή του σκέ­ψη, τους αγώ­νες του, για έναν δίκαιο κόσμο. Ευκαι­ρία να τον ξανα­α­να­κα­λύ­ψου­με όλοι μας — ακό­μη και στην Ιταλία…

Πηγή: ΑΠΕ / Χ. Αναγνωστάκης

«Ναι, αλλά ο Στά­λιν…», του Νίκου Μόττα