Νέα κρίση προ των πυλών;

Γρά­φει ο Cogito ergo sum //

Δεν ξέρω αν και πόση έκπλη­ξη προ­κά­λε­σε σε σας η ειδη­σού­λα που κυκλο­φό­ρη­σε την περα­σμέ­νη εβδο­μά­δα αλλά προ­σω­πι­κά την προ­σπέ­ρα­σα ως κάτι που δεν με άγγι­ξε. Ο ΟΟΣΑ, λέει, για τέταρ­τη φορά μέσα σε έναν χρό­νο ανα­προ­σάρ­μο­σε προς τα κάτω τις εκτι­μή­σεις του για την εξέ­λι­ξη της πολυ­θρύ­λη­της και πολυα­να­με­νό­με­νης σε ολό­κλη­ρο τον κόσμο ανάπτυξης.

Βέβαια, ο ΟΟΣΑ δεν μιλά­ει για ύφε­ση αλλά για επι­βρά­δυν­ση της ανά­πτυ­ξης. Υπο­τί­θε­ται, δηλα­δή, ότι η παγκό­σμια οικο­νο­μία έχει ξεμπερ­δέ­ψει με την μεγά­λη κρί­ση που ξέσπα­σε το 2008 κι έχει αρχί­σει να παίρ­νει τα πάνω της, απλώς αυτή η βελ­τί­ω­ση θα γίνει με πιο αργούς ρυθ­μούς απ’ αυτούς που περιμέναμε.

Δυστυ­χώς, η ιστο­ρι­κά τεκ­μη­ριω­μέ­νη αλή­θεια είναι πως η οικο­νο­μία, όταν εξέρ­χε­ται από μια μακρά κρί­ση, το κάνει με γορ­γά βήμα­τα ή, του­λά­χι­στον, με επι­τα­χυ­νό­με­νο ρυθ­μό. Σχη­μα­τι­κά μιλώ­ντας, οι πρώ­τοι κλά­δοι που μπαί­νουν σε κύκλο ανά­πτυ­ξης, “τρα­βούν” μαζί τους κάποιους άλλους, οι οποί­οι με την σει­ρά τους κάνουν το ίδιο, με απο­τέ­λε­σμα η ανά­πτυ­ξη να επι­τα­χύ­νε­ται. Αφού, λοι­πόν, τα στοι­χεία του ΟΟΣΑ πιστο­ποιούν επι­βρά­δυν­ση, η αλή­θεια δεν μπο­ρεί να είναι παρά το ότι ζού­με ήδη τα προ­ε­όρ­τια της επό­με­νης κρί­σης, όσο κι αν κάποιοι επι­μέ­νουν για το αντίθετο.

Για­τί, όμως, είπα πρω­τύ­τε­ρα ότι η σχε­τι­κή αναγ­γε­λία του ΟΟΣΑ δεν με εξέ­πλη­ξε; Μα επει­δή δεν νομί­ζω ότι λύθη­καν τα προ­βλή­μα­τα τα οποία οδή­γη­σαν στην κρί­ση του 2008, συνε­πώς εκτι­μώ ότι δεν υπάρ­χει κανέ­να στοι­χείο που να δικαιο­λο­γεί οποια­δή­πο­τε αισιό­δο­ξη πρό­βλε­ψη περί ανά­πτυ­ξης. Για παράδειγμα:

(1) Η διε­θνής οικο­νο­μι­κή κρί­ση, η οποία ξέσπα­σε το 2008 και ήδη έχει βγά­λει ψεύ­τες όσους υπο­στή­ρι­ζαν ότι θα άρχι­ζε να υπο­χω­ρεί πριν τα τέλη του 2009 ή του 2010 ή του 2011 ή…, έχει ένα ιδιαί­τε­ρο χαρα­κτη­ρι­στι­κό το οποίο την δια­φο­ρο­ποιεί απο­λύ­τως από όλες τις οικο­νο­μι­κές κρί­σεις που γνώ­ρι­σε ποτέ η ανθρω­πό­τη­τα (συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου και του κραχ του 1929). Ποιό είναι αυτό το χαρα­κτη­ρι­στι­κό; Μα το γεγο­νός ότι για πρώ­τη φορά το πρώ­το και κύριο θύμα μιας κρί­σης είναι το ίδιο το τρα­πε­ζι­κό-χρη­μα­το­πι­στω­τι­κό σύστη­μα. Για πρώ­τη φορά το πλήγ­μα φέρε­ται κατ’ ευθεί­αν στην καρ­διά του δυτι­κού οικο­νο­μι­κού συστή­μα­τος, κατ’ ευθεί­αν στην κολώ­να του καπι­τα­λι­σμού: τις τρά­πε­ζες και τα χρη­μα­τι­στή­ρια. Παλιό­τε­ρα, οι κρί­σεις ξεσπού­σαν στις επι­χει­ρή­σεις κι αυτές συμπα­ρέ­συ­ραν με την πτώ­ση τους τις τρά­πε­ζες. Τού­τη την φορά κατέρ­ρευ­σαν οι τρά­πε­ζες και συμπα­ρέ­συ­ραν τις επι­χει­ρή­σεις. Και το πλήγ­μα ήταν τόσο καί­ριο ώστε η πρω­το­φα­νής στή­ρι­ξη των τρα­πε­ζών σε ΗΠΑ και Ευρω­παϊ­κή Ένω­ση να δεί­χνει ανε­παρ­κής. Δεν είναι τυχαίο ότι και στις δυο πλευ­ρές του Ατλα­ντι­κού έχει φου­ντώ­σει η συζή­τη­ση για τα “κόκ­κι­να δάνεια” ούτε ότι πριν λίγες μόλις μέρες Γαλ­λία και Ιτα­λία ζήτη­σαν από τον Ευρω­παϊ­κό Μηχα­νι­σμό Στή­ρι­ξης (ESM) “δίχτυ προ­στα­σί­ας” για τις τρά­πε­ζές τους.

(2) Χρό­νια και χρό­νια δεχό­μα­στε πλύ­ση εγκε­φά­λου για τα καλά της “ελεύ­θε­ρης αγο­ράς”, της “ανοι­χτής οικο­νο­μί­ας” και του απαλ­λαγ­μέ­νου από κάθε κρα­τι­κή επο­πτεία “ελεύ­θε­ρου αντα­γω­νι­σμού”. Παράλ­λη­λα, βαρε­θή­κα­με να ακού­με ότι ο συγκε­ντρω­τι­σμός της κρα­τι­κής εξου­σί­ας έφται­ξε που οι χώρες του πρώ­ην ανα­το­λι­κού μπλοκ αντι­με­τώ­πι­σαν τόσο μεγά­λα οικο­νο­μι­κά προ­βλή­μα­τα και αδιέ­ξο­δα. Δεί­τε, όμως, τι γίνε­ται σήμε­ρα στον τόπο μας (σημ.: το ίδιο συμ­βαί­νει παντού): έμπο­ροι, βιο­μή­χα­νοι, εφο­πλι­στές, πολι­τι­κοί κλπ αγω­νιούν για την υφέρ­που­σα ύφε­ση και καλούν την κυβέρ­νη­ση να ενερ­γο­ποι­ή­σει ένα Πρό­γραμ­μα Δημο­σί­ων Επεν­δύ­σε­ων το οποίο θα ανα­ζω­ο­γο­νή­σει την λιπό­θυ­μη (έως πεθα­μέ­νη) αγο­ρά και θα σημα­το­δο­τή­σει τα πρώ­τα βήμα­τα ανά­πτυ­ξης. Με άλλα λόγια, ο πολυ­δια­φη­μι­σμέ­νος ιδιω­τι­κός τομέ­ας εκλι­πα­ρεί το κρά­τος για στή­ρι­ξη. Πάνε περί­πα­το τα τσι­τά­τα για “ελεύ­θε­ρο αντα­γω­νι­σμό” (όπου όποιος δεν αντέ­χει, δεν στη­ρί­ζε­ται αλλά πεθαί­νει) και “ανοι­χτή οικο­νο­μία” (όπου, απλού­στα­τα, το κρά­τος παί­ζει ρόλο απλού θεα­τή). Πίσω από τα λόγια του κάθε προ­έ­δρου ΣΕΒ κρύ­βε­ται η παρα­δο­χή ότι η “ελεύ­θε­ρη οικο­νο­μία” δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει δίχως κρα­τι­κές συμ­βά­σεις, δίχως κρα­τι­κές προ­μή­θειες, δίχως επι­χο­ρη­γή­σεις και επι­δο­τή­σεις. Ζού­με, δηλα­δή, έναν πρω­το­φα­νή παρα­λο­γι­σμό: κατη­γο­ρού­με το κρά­τος για όσα κακά μας έχουν βρει και, ταυ­τό­χρο­να, ζητά­με απ’ αυτό το κρά­τος να μας βοη­θή­σει να επεν­δύ­σου­με ώστε να φέρου­με την ανά­πτυ­ξη. Υπο­ψιά­ζο­μαι ότι, αν ο Στά­λιν έβλε­πε όλα αυτά, θα γέλα­γε κάτω από το παχύ του μουστάκι.

(3) Οι αβε­βαιό­τη­τες που εκφρά­ζο­νται για το μέλ­λον της Ευρω­ζώ­νης και της Ευρω­παϊ­κής Ένω­σης γενι­κώ­τε­ρα (τύπου Grexit, Brexit κλπ), δεν απο­τε­λούν απόρ­ροια της κρί­σης. Απλώς, η κρί­ση βόη­θη­σε την ανά­δει­ξη των οξύ­τα­των ενδο­κα­πι­τα­λι­στι­κών αντι­θέ­σε­ων, οι οποί­ες κρύ­βο­νταν κάτω από το χαλί όσο τα πράγ­μα­τα πήγαι­ναν καλά. Ο φερε­τζές σηκώ­θη­κε και είδα­με όλοι ότι η Ε.Ε. δεν είναι μια “μεγά­λη οικο­γέ­νεια αλλη­λεγ­γύ­ης κι αλλη­λο­βο­ή­θειας”, αλλά ένα πεδίο οξύ­τα­του αντα­γω­νι­σμού των μονο­πω­λια­κών αγο­ρών. Ενός αντα­γω­νι­σμού όπου συμ­με­τέ­χουν και οι ίδιες οι κυβερ­νή­σεις, προ­κει­μέ­νου να στη­ρί­ξουν τα δικά τους μονο­πώ­λια. Ο νόμος της ανι­σό­με­τρης ανά­πτυ­ξης βρί­σκε­ται σε πλή­ρη εξέ­λι­ξη. Η ανη­λε­ής μάχη των βου­βα­λιών (Γερ­μα­νία, Γαλ­λία, Αγγλία) βρί­σκε­ται σε πλή­ρη εξέ­λι­ξη, με συγκυ­ρια­κά κι εναλ­λασ­σό­με­να εκα­τέ­ρω­θεν κέρ­δη ή ζημιές. Φαί­νε­ται ότι, προ­σω­ρι­νά, το γερ­μα­νι­κό βου­βά­λι ανα­δει­κνύ­ε­ται νικη­τής (έστω στα σημεία), αλλά αυτό ελά­χι­στη σημα­σία έχει για τον φτω­χό νότο. Άλλω­στε, όπως είναι γνω­στό, “όταν στον βάλ­το τσα­κώ­νο­νται τα βου­βά­λια, την πλη­ρώ­νουν τα βατράχια”.

Είναι προ­φα­νές, λοι­πόν, ότι η συντα­γή που ακο­λου­θή­θη­κε για να βγει η παγκό­σμια οικο­νο­μία από την κρί­ση, απέ­τυ­χε. Κι είναι εξ ίσου προ­φα­νές ότι δεν μπο­ρεί να βρε­θεί πετυ­χη­μέ­νη συντα­γή όσο επι­μέ­νου­με να χρη­σι­μο­ποιού­με τα ίδια υλι­κά. Συνε­πώς, το να εκτι­μά κανείς ότι η επό­με­νη καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση βρί­σκε­ται προ των πυλών δεν συνι­στά απο­τέ­λε­σμα θεί­ας φώτι­σης αλλά απλής λογικής.