Έξι ιερά δάση της Ηπείρου «αφηγούνται» τις ιστορίες τους

Η προ­σω­πι­κή ιστο­ρία κάθε δάσους που ήταν ιερό για την κοι­νό­τη­τα και την επι­βί­ω­σή της, ανα­δει­κνύ­ε­ται μέσα από έρευ­να του Πανε­πι­στη­μί­ου Ιωαν­νί­νων, η οποία στρέ­φε­ται στη μελέ­τη έξι δασών της περιο­χής. Τα ιερά δάση του Ζαγο­ρί­ου και της Κόνι­τσας είναι τόποι που συν­δέ­ο­νται με απα­γο­ρεύ­σεις κοπής και κυρί­ως με τον φόβο ότι η κοπή των δέντρων τους μπο­ρεί να επι­φέ­ρει τιμω­ρί­ες υπερ­φυ­σι­κού χαρα­κτή­ρα στους παρα­βά­τες. Σήμε­ρα, τέτοιες περιο­χές κατα­τάσ­σο­νται στους Ιερούς Φυσι­κούς Τόπους του πλα­νή­τη (Sacred Natural Sites), που ορί­ζο­νται ως τόποι με ιδιαί­τε­ρη πνευ­μα­τι­κή σημα­σία για παρα­κεί­με­νες κοι­νό­τη­τες, αλλά και ως τόποι ιδιαί­τε­ρης βιο­πο­λι­τι­σμι­κής αξί­ας, σημα­ντι­κοί παγκο­σμί­ως, τόσο για την πολι­τι­σμι­κή πολυ­μορ­φία όσο και τη βιο­ποι­κι­λό­τη­τα, ιδιαί­τε­ρα λόγω των φυσι­κών οργα­νι­σμών που σχε­τί­ζο­νται με αιω­νό­βια δέντρα ή δάση.

Στη διδα­κτο­ρι­κή δια­τρι­βή του Βαλε­ντί­νο Μαρί­νι Γκο­βί­λι (Τμή­μα Βιο­λο­γι­κών Εφαρ­μο­γών και Τεχνο­λο­γιών) που απο­τε­λεί μέρος της έρευ­νας που υλο­ποιεί διε­θνής διε­πι­στη­μο­νι­κή ομά­δα, με επι­κε­φα­λής το Πανε­πι­στή­μιο Ιωαν­νί­νων για τα ιερά δάση της Ηπεί­ρου, μελε­τή­θη­καν έξι ιερά δάση στο Ζαγό­ρι (Βίτσα, Καπέ­σο­βο, Γρε­βε­νί­τι και Βωβού­σα) και στην Κόνι­τσα (Μάζι και Παλιοσέλι).

«Τα ιερά δάση απο­τε­λούν τοπι­κά προ­σαρ­μο­σμέ­να συστή­μα­τα δια­χεί­ρι­σης, κυρί­ως προ­στα­τεύ­ο­ντας τους οικι­σμούς από φυσι­κούς κιν­δύ­νους, όπως π.χ. κατο­λι­σθή­σεις. Μια σει­ρά άγρα­φων κανό­νων περιό­ρι­ζαν την απο­λα­βή ξυλεί­ας και την κλα­δο­νο­μή, αλλά συνή­θως επέ­τρε­παν κατά περί­στα­ση την περιο­δι­κή ελεγ­χό­με­νη βόσκη­ση και χρη­σί­μευαν ως δικλεί­δα ασφα­λεί­ας για τις κοι­νό­τη­τες σε περιό­δους έκτα­κτης ανά­γκης», εξη­γεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η ερευ­νή­τρια στο Εργα­στή­ριο Οικο­λο­γί­ας, Τμή­μα Βιο­λο­γι­κών Εφαρ­μο­γών και Τεχνο­λο­γιών του Πανε­πι­στη­μί­ου Ιωαν­νί­νων Δρ Καλ­λιό­πη Στάρα.

«Στην κατεύ­θυν­ση αυτή», συνε­χί­ζει, «η νέα μελέ­τη επι­κε­ντρώ­θη­κε στη δομή και τα είδη της βλά­στη­σης στα δάση των χωριών Βίτσα, Καπέ­σο­βο, Γρε­βε­νί­τι, Βωβού­σα, Μάζι και Παλιοσέλι».

«Δια­πι­στώ­θη­κε ότι η βλά­στη­ση εξαρ­τά­ται σε μεγά­λο βαθ­μό από παρελ­θού­σες απα­γο­ρεύ­σεις που όρι­ζαν τις επι­τρε­πτές δρα­στη­ριό­τη­τες μέσα στα δάση, καθώς και περι­βαλ­λο­ντι­κούς παρά­γο­ντες. Αυτό μας δεί­χνει τον καθο­ρι­στι­κό ρόλο που έχουν οι θρη­σκευ­τι­κές αντι­λή­ψεις και οι τοπι­κές πρα­κτι­κές δια­χεί­ρι­σης στη δια­μόρ­φω­ση της ποι­κι­λο­μορ­φί­ας και της δομής της δασι­κής βλά­στη­σης των ιερών δασών», ανα­φέ­ρει η κ. Στάρα.

Συγκε­κρι­μέ­να, στη Βίτσα μελε­τή­θη­κε το δρυο­δά­σος του Αγί­ου Νικο­λά­ου που συν­δέ­ε­ται με ένα παλιό χωριό που δεν υπάρ­χει πλέ­ον, στη Βωβού­σα το δάσος μαύ­ρης πεύ­κης όπου υπάρ­χει και η εκκλη­σία της Αγί­ας Παρα­σκευ­ής, στο Γρε­βε­νί­τι το προ­στα­τευ­τι­κό δάσος με τις γιγά­ντιες οξιές δια­κο­σί­ων ετών και άνω, το δάσος Γρα­δί­στα του Καπέ­σο­βου που έδω­σε μάλι­στα την πρώ­τη ύλη για να χτι­στεί η «Πασχά­λειος Σχο­λή» στα μέσα του 19ου αιώ­να, το προ­στα­τευ­τι­κό δάσος με μαυ­ρό­πευ­κα στη λάκ­κα του Αώου στο Παλιο­σέ­λι και το δάσος της Πανα­γί­ας στο Μάζι.

«Μελε­τή­θη­κε δηλα­δή η δομή αυτών των δασών με βάση τα δια­φο­ρε­τι­κά καθε­στώ­τα προ­στα­σί­ας και ανθρώ­πι­νης δια­χεί­ρι­σης καθώς, ως ιερά δάση απο­τε­λούν συστή­μα­τα κοι­νω­νι­κό-οικο­λο­γι­κά και στην ουσία, το κάθε δάσος έχει την προ­σω­πι­κή του ιστο­ρία που εξαρ­τά­ται από την κοι­νό­τη­τα που το ανα­γνω­ρί­ζει και το προ­στα­τεύ­ει», διευ­κρί­νι­σε η κ. Στάρα.

Χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα είναι το δάσος του Καπέ­σο­βου που ήταν ιερό για­τί ήταν αφιε­ρω­μέ­νο στην κεντρι­κή εκκλη­σία του χωριού, τον Άγιο Νικό­λαο. «Όταν όμως οι Καπε­σο­βί­τες ξενι­τε­μέ­νοι ευερ­γέ­τες αδερ­φοί Πασχά­λη γύρι­σαν από τη Ρωσία και θέλη­σαν να φτιά­ξουν την “Πασχά­λειο Σχο­λή”, το χωριό απο­φά­σι­σε να συνει­σφέ­ρει στη δημιουρ­γία της χρη­σι­μο­ποιώ­ντας μέρος της ξυλεί­ας του ιερού δάσους», σημείωσε.

Γενι­κό­τε­ρα, τα απο­τε­λέ­σμα­τα της μελέ­της δεί­χνουν ότι εθι­μι­κά καθε­στώ­τα δια­χεί­ρι­σης απο­τε­λούν σημα­ντι­κό στοι­χείο για τη δια­τή­ρη­ση των ιερών δασών. Ως νησί­δες ώρι­μων, υπε­ρώ­ρι­μων και γηραιών δέντρων, τα ιερά δάση είναι εξαι­ρε­τι­κά σημα­ντι­κά στο τοπίο ως ζωντα­νά μνη­μεία της πολι­τι­στι­κής και φυσι­κής κλη­ρο­νο­μιάς. Καθώς απει­λού­νται όλο και περισ­σό­τε­ρο από ανε­ξέ­λεγ­κτες δασι­κές πυρ­κα­γιές, δεδο­μέ­νου ότι η φυσι­κή ανα­γέν­νη­ση γύρω αλλά και εντός τους πυκνώ­νει, χρειά­ζε­ται να ξεκι­νή­σει άμε­σα μια και­νο­τό­μος και ολο­κλη­ρω­μέ­νη δια­χεί­ρι­ση για τη δια­τή­ρη­σή τους. Αυτό μπο­ρεί να επι­τευ­χθεί μέσω της επα­να­φο­ράς προη­γού­με­νων δια­χει­ρι­στι­κών πρα­κτι­κών (π.χ. βόσκη­ση χαμη­λής έντα­σης) καθώς και της δια­χεί­ρι­σης της περι­φε­ρεια­κής ζώνης τους για τη μεί­ω­ση της εύφλε­κτης βλά­στη­σης εκεί, με στό­χο τον περιο­ρι­σμό του κιν­δύ­νου πυρ­κα­γιάς. Τέτοιες ενέρ­γειες θα μπο­ρού­σαν να έχουν οφέ­λη για τη βιο­ποι­κι­λό­τη­τα και να λει­τουρ­γή­σουν ως ευκαι­ρί­ες συμ­με­το­χής της κάθε τοπι­κής κοι­νό­τη­τας στη δια­τή­ρη­σή τους. «Κάτι τέτοιο», κατα­λή­γει η μελέ­τη, «θα έχει ιδιαί­τε­ρη σημα­σία σήμε­ρα, καθώς τα ιερά δάση του Ζαγο­ρί­ου και της Κόνι­τσας έχουν συμπε­ρι­λη­φθεί στο Εθνι­κό Ευρε­τή­ριο της Άυλης Πολι­τι­στι­κής Κλη­ρο­νο­μιάς της UNESCO».