Βρετανικό μουσείο επιστρέφει στη Νιγηρία τα Μπρούτζινα του Μπενίν — Αρπάχτηκαν τον 19ο αιώνα

Εβδο­μή­ντα δύο έργα τέχνης που είχαν αρπα­γεί το 1897 κατά την διάρ­κεια βρε­τα­νι­κής στρα­τιω­τι­κής εισβο­λής στο Μπε­νίν Σίτι θα επι­στρα­φούν στην Νιγη­ρία, ανα­κοί­νω­σε το μου­σείο Horniman του Λονδίνου.

Μετα­ξύ των έργων περι­λαμ­βά­νο­νται δώδε­κα ορει­χάλ­κι­νες πλά­κες, γνω­στές ως «Μπρού­τζι­να του Μπε­νίν», λατρευ­τι­κά αντι­κεί­με­να από ελε­φα­ντό­δο­ντο ή ορεί­χαλ­κο, καθη­με­ρι­νά αντι­κεί­με­να όπως βεντά­λιες και καλά­θια, καθώς και ένα κλει­δί «του παλα­τιού του βασιλιά».

Η από­φα­ση για την επι­στρο­φή τους είναι η απά­ντη­ση σε αίτη­μα που δια­τυ­πώ­θη­κε τον Ιανουά­ριο από την Εθνι­κή Επι­τρο­πή των Μου­σεί­ων και των Μνη­μεί­ων της Νιγη­ρί­ας, ο γενι­κός διευ­θυ­ντής της οποί­ας, ο καθη­γη­τής Αμπά Τιζά­νι, χαι­ρέ­τι­σε την από­φα­ση του μου­σεί­ου του Λονδίνου.

«Οι απο­δεί­ξεις ήταν σαφείς ως προς το γεγο­νός ότι τα αντι­κεί­με­να αυτά αφαι­ρέ­θη­καν δια της βίας και η εξω­τε­ρι­κή δια­βού­λευ­ση επι­βε­βαί­ω­σε το επι­χεί­ρη­μά μας ότι είναι και ηθι­κό και προ­σή­κον να επι­στρα­φούν στην Νιγη­ρία», δήλω­σε η Ιβ Σάλο­μον, πρό­ε­δρος της διοί­κη­σης του Μου­σεί­ου Horniman.

Το μου­σείο θα συζη­τή­σει με νιγη­ρια­νή επι­τρο­πή την επί­ση­μη δια­δι­κα­σία της μετα­φο­ράς των έργων και την δυνα­τό­τη­τα ορι­σμέ­να αντι­κεί­με­να να παρα­μεί­νουν υπό καθε­στώς “δανει­σμού” για να εκτε­θούν ή για ερευ­νη­τι­κούς ή εκπαι­δευ­τι­κούς λόγους.

Η Νιγη­ρία δια­πραγ­μα­τεύ­θη­κε την επι­στρο­φή των Μπρού­τζι­νων του Μπε­νίν με πολ­λές ευρω­παϊ­κές χώρες και σχε­διά­ζει την κατα­σκευή μου­σεί­ου στο Μπε­νίν Σίτι, στην πολι­τεία του Έντο, όπου θα συγκε­ντρω­θούν και θα εκτεθούν.

Τον Νοέμ­βριο, η Γαλ­λία επέ­στρε­ψε στην Νιγη­ρία 26 από τα αντι­κεί­με­να αυτά, ενώ στις αρχές του έτους δύο ακό­μη τεχνουρ­γή­μα­τα επι­στρά­φη­καν από το Ηνω­μέ­νο Βασίλειο.

…σταγόνα στον ωκεανό

Οι μπρούν­τζοι (ή αλλιώς τα χάλ­κι­να) του Μπε­νίν είναι μια ομά­δα πολ­λών χιλιά­δων μεταλ­λι­κών πλα­κών και γλυ­πτών που δια­κο­σμού­σαν το βασι­λι­κό παλά­τι του Βασι­λεί­ου του Μπε­νίν στη σημε­ρι­νή Πολι­τεία Έντο της Νιγη­ρί­ας. Συνο­λι­κά, τα αντι­κεί­με­να απο­τε­λούν τα καλύ­τε­ρα παρα­δείγ­μα­τα της τέχνης του και δημιουρ­γή­θη­καν τον 13^ο αιώ­να από καλ­λι­τέ­χνες του λαού Έντο.
Εκτός από τις πλά­κες, άλλα γλυ­πτά σε ορεί­χαλ­κο ή μπρού­τζο περι­λαμ­βά­νουν κεφά­λια πορ­τρέ­των, κοσμή­μα­τα και μικρό­τε­ρα κομμάτια.

Πολ­λά άλλα γλυ­πτά χρο­νο­λο­γού­νται και μετα­γε­νέ­στε­ρα στον 15^ο και 16^ο αιώ­να. Πιστεύ­ε­ται ότι δύο «χρυ­σές επο­χές» στην κατα­σκευή μετάλ­λων στο Μπε­νίν ήταν κατά τη διάρ­κεια της βασι­λεί­ας του Esigie (1550) και του Eresoyen (1735–1750), όταν η κατα­σκευή τους πέτυ­χε την υψη­λό­τε­ρη ποιότητα.

Ο πλού­τος ήταν προ­ϊ­όν της συμ­με­το­χής στο δια­τλα­ντι­κό δου­λε­μπό­ριο: ο χαλ­κός και ο ορεί­χαλ­κος «Μανί­λα» που χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε ως το βασι­κό μέσο ανταλ­λα­γής για τους σκλά­βους και επί­σης το ελεφαντόδοντο.

Οι περισ­σό­τε­ρες από τις πλά­κες και άλλα αντι­κεί­με­να λεη­λα­τή­θη­καν από τις βρε­τα­νι­κές δυνά­μεις κατά τη διάρ­κεια της αποι­κιο­κρα­τί­ας το 1897, καθώς ο αυτο­κρα­το­ρι­κός έλεγ­χος παγιω­νό­ταν στη Νότια Νιγη­ρία. Δια­κό­σια μόνο κομ­μά­τια μετα­φέρ­θη­καν στο Βρε­τα­νι­κό Μου­σείο του Λον­δί­νου, ενώ τα υπό­λοι­πα «βρή­καν το δρό­μο τους» σε άλλα ευρω­παϊ­κά μου­σεία και «συλ­λο­γές» –αρκε­τές ιδιω­τι­κές στη Γερ­μα­νία τις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες και αλλού.

Ενώ η συλ­λο­γή είναι γνω­στή ως Χάλ­κι­να \ Μπρού­τζι­να του Μπε­νίν \ της Δυτι­κής Αφρι­κής, τα κομ­μά­τια είναι κυρί­ως κατα­σκευα­σμέ­να από ορεί­χαλ­κο μετα­βλη­τής σύν­θε­σης + ελε­φα­ντό­δο­ντο, μετα­ξύ άλλων υλικών.

Τα μεταλ­λι­κά κομ­μά­τια κατα­σκευά­στη­καν με χύτευ­ση «lost-wax casting» και θεω­ρού­νται από τα καλύ­τε­ρα γλυ­πτά που έγι­ναν με αυτήν την τεχνική.

Χύτε­συη “cire perdue” Tα χάλ­κι­να φύλ­λα \ Blätterbrunnen 1976 \ Emil Cimiotti Ανόβερο

σ.σ. Η χύτευ­ση αυτή (ονο­μά­ζε­ται επί­σης “χύτευ­ση καλου­πιών απορ­ριμ­μά­των”, επει­δή το καλού­πι κατα­στρέ­φε­ται για να αφαι­ρε­θεί το χυτό αντι­κεί­με­νο, “χύτευ­ση ακρι­βεί­ας” ή cire perdue που έχει υιο­θε­τη­θεί από τα γαλ­λι­κά), είναι η δια­δι­κα­σία με την οποία ένα διπλό μεταλ­λι­κό γλυ­πτό (συνή­θως ασή­μι, χρυ­σός, ορεί­χαλ­κος ή μπρού­τζος) χυτεύ­ε­ται από πρω­τό­τυ­πο και μ’ αυτή τη μέθο­δο μπο­ρούν να επι­τευ­χθούν περί­πλο­κα έργα. Τα παλαιό­τε­ρα γνω­στά παρα­δείγ­μα­τα αυτής της τεχνι­κής είναι περί­που 6.500 ετών και απο­δί­δο­νται σε τεχνουρ­γή­μα­τα χρυ­σού που βρέ­θη­καν στη Νεκρό­πο­λη της Βάρ­νας της Βουλ­γα­ρί­ας. Ένα χάλ­κι­νο φυλα­χτό από το Mehrgarh, τον πολι­τι­σμό της κοι­λά­δας του Ινδού, στο Πακι­στάν, χρο­νο­λο­γεί­ται περί­που στο 4.000 π.Χ. Τα χυτά χάλ­κι­να αντι­κεί­με­να, που ανα­κα­λύ­φθη­καν στο θησαυ­ρό του Σπή­λαιο του Θησαυ­ρού (Nahal Mishmar) στη νότια Γη του Ισρα­ήλ, τα οποία ανή­κουν στη Χαλ­κο­λι­θι­κή περί­ο­δο (4500–3500 π.Χ.), υπο­λο­γί­ζο­νται στο 3700 π.Χ. … Μεσο­πο­τα­μία της τρί­της χιλιε­τί­ας π.Χ. Η χύτευ­ση αυτού του είδους ήταν ευρέ­ως δια­δε­δο­μέ­νη και στην Ευρώ­πη μέχρι τον 18^ο αιώνα.

Τα μπρούν­τζι­να του Μπε­νίν οδή­γη­σαν σε εκτί­μη­ση από τους Ευρω­παί­ους του αφρι­κα­νι­κού πολι­τι­σμού και της λαϊ­κής τέχνης. Αρχι­κά, φάνη­κε απί­στευ­το στους ερευ­νη­τές ότι άνθρω­ποι «υπο­τί­θε­ται τόσο πρω­τό­γο­νοι και άγριοι» ήταν δημιουρ­γοί τέτοιων εξαι­ρε­τι­κά ανε­πτυγ­μέ­νων αντι­κεί­με­νων. Μερι­κοί μάλι­στα κατέ­λη­ξαν λαν­θα­σμέ­να στο συμπέ­ρα­σμα ότι η γνώ­ση του Μπε­νίν για τη μεταλ­λουρ­γία προ­ήλ­θε από τους Πορ­το­γά­λους εμπό­ρους που είχαν επα­φή με το Μπε­νίν στην πρώ­ι­μη σύγ­χρο­νη περί­ο­δο, ενώ το Βασί­λειο του Μπε­νίν ήταν ένας κόμ­βος του αφρι­κα­νι­κού πολι­τι­σμού πολύ πριν από την εισβο­λή των Πορ­το­γά­λων αποι­κιο­κρα­τών και είναι σαφές ότι οι μπρού­τζοι κατα­σκευά­στη­καν στο Μπε­νίν από έναν ιθα­γε­νή πολι­τι­σμό, αιώ­νες πριν από την επα­φή με την πολι­τι­σμέ­νη Ευρώπη…