Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η Μάχη της Ηλεκτρικής — Σαν σήμερα 13 Οκτωβρίου 1944

Φεύ­γο­ντας, τα γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα από την Αττι­κή είχαν σκο­πό να μην αφή­σουν τίπο­τα όρθιο, να ανα­τι­νά­ξουν το λιμά­νι, κτί­ρια, εργο­στά­σια, δεξα­με­νές κ.λπ., και μπρο­στά σε αυτή την κατά­στα­ση οι δυνά­μεις του ΕΛΑΣ του Πει­ραιά ανέ­λα­βαν το καθή­κον να προ­λά­βουν τους ναζί και να απο­τρέ­ψουν τα κατα­στρο­φι­κά τους σχέ­δια. Την ώρα, λοι­πόν, που η Αθή­να γιόρ­τα­ζε την απε­λευ­θέ­ρω­σή της, στο Κερα­τσί­νι οι μαχη­τές του ΕΛΑΣ, με το όπλο στο χέρι, αγρυ­πνού­σαν για να περι­φρου­ρή­σουν τις εγκα­τα­στά­σεις της Ηλε­κτρι­κής , που ήταν υπο­νο­μευ­μέ­νη με τέσ­σε­ρις τόνους εκρη­κτι­κών υλών. Ταυ­τό­χρο­να, ο ΕΛΑΣ παρα­μέ­νει σε επι­φυ­λα­κή, για να περι­φρου­ρή­σει και τους Μύλους Αγί­ου Γεωργίου.

Αν κατά­φερ­ναν οι ναζί να ανα­τι­νά­ξουν το εργο­στά­σιο της «Ηλε­κτρι­κή­ςΠΑ­ΟΥ­ΕΡ», ολό­κλη­ρη η Αττι­κή θα βυθι­ζό­ταν στο σκο­τά­δι. Για μεγά­λο διά­στη­μα δε θα δού­λευαν τα εργο­στά­σια, σιδη­ρό­δρο­μος και τραμ και θα υπο­λει­τουρ­γού­σε το λιμά­νι. Η επι­δί­ω­ξή τους αυτή θα μπο­ρού­σε να υλο­ποι­η­θεί αναί­μα­κτα, καθώς ήδη ο στρα­τιω­τι­κός διοι­κη­τής Αττι­κής στρα­τη­γός Π. Σπη­λιω­τό­που­λος και οι Αγγλοι είχαν δώσει εντο­λή να μην ανα­λά­βει καμιά επι­θε­τι­κή ενέρ­γεια ο ΕΛΑΣ κατά των Γερ­μα­νών όταν θα απο­χω­ρού­σαν από την Αθήνα.

Το 6ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ

Το 6ο Σύνταγ­μα του ΕΛΑΣ με στρα­τιω­τι­κό διοι­κη­τή τον Σωτή­ρη Κύβε­λο και καπε­τά­νιο τον Νίκαν­δρο Κεπέ­ση ήταν σε ετοι­μό­τη­τα. Το ίδιο και η ομά­δα του ΕΑΜ που είχε οργα­νω­θεί μέσα στο εργο­στά­σιο με επι­κε­φα­λής τον Αντώ­νη Καλα­πο­θά­κο. Από τις αρχές του Σεπτέμ­βρη ακό­μα, ο ΕΛΑΣ δια­τάσ­σει τις δυνά­μεις του έτσι που να κρα­τη­θεί ο Πει­ραιάς κάτω από τον έλεγ­χο του ΕΛΑΣ και να δοθεί μάχη για τη σωτη­ρία των υπο­δο­μών. Στη διά­θε­σή τους έχουν δια­κό­σια ογδό­ντα ντου­φέ­κια και είκο­σι αυτό­μα­τα, σχε­δόν τίπο­τα μπρο­στά στην υπε­ρο­πλία της Βέρ­μαχτ, που διέ­θε­σε ειδι­κά για την προ­στα­σία της ομά­δας που θα έκα­νε την ανα­τί­να­ξη ένα Τάγ­μα με βαριά πυρο­βό­λα, όλμους και τανκς. Είχαν στή­σει τέσ­σε­ρα πυρο­βό­λα στο κέντρο της πόλης, τον Προ­φή­τη Ηλία, και στον Καρα­βά της Κοκκινιάς.

Το πρώ­το τάγ­μα, του 6ου Συντάγ­μα­τος, με διοι­κη­τή τον «Νώντα» (Ευστα­θό­που­λος έφε­δρος υπο­λο­χα­γός) και καπε­τά­νιο τον Αλέ­κο Βαρυ­τι­μί­δη, παίρ­νει διά­τα­ξη στην περιο­χή από Ηλε­κτρι­κό Σταθ­μό, Ρετσί­να και έως το Πέρα­μα. Στην ευθύ­νη του έχει τα εργο­στά­σια Παπα­στρά­τος, Αλευ­ρό­μυ­λοι, Λιπά­σμα­τα, Τσι­μέ­ντα και Ηλε­κτρι­κή (Πάου­ερ). Ολα υπο­νο­μευ­μέ­να με εκρη­κτι­κά. Ειδι­κά για την Ηλε­κτρι­κή ο ΕΛΑΣ γνω­ρί­ζει από τον αρχι­τε­χνί­τη ότι το εργο­στά­σιο είναι υπο­νο­μευ­μέ­νο με τέσ­σε­ρις τόνους εκρη­κτι­κά. Μέσα στο εργο­στά­σιο δρα ήδη σε από­λυ­τη παρα­νο­μία ο λόχος Ηλε­κτρι­κής του ΕΛΑΣ με επι­κε­φα­λής τον Σωτή­ρη Καλα­μπό­κη. Στον Ευστα­θό­που­λο δίνε­ται δια­τα­γή να κρα­τη­θεί ειδι­κά το εργο­στά­σιο της Ηλε­κτρι­κής πάση θυσία.

Ο πρώ­τος λόχος του τάγ­μα­τος, με τους Αντώ­νη Αντύ­πα και Βασί­λη Λαγω­νί­κα στη διοί­κη­ση, κρα­τά από Ταμπού­ρια προς Πει­ραιά, ο δεύ­τε­ρος με τον Βασί­λη Βεζυ­ρό­που­λο κρα­τά από την Αμφιά­λη έως και το ύψω­μα του Αγ. Γεωρ­γί­ου (αυτός κρα­τά την Ηλε­κτρι­κή), ο τρί­τος λόχος με τον Χρή­στο Ιωα­κει­μί­δη είναι στην Ευγέ­νεια και κρα­τά το ύψω­μα αρι­στε­ρά (νοτιο­α­να­το­λι­κά) της Ηλε­κτρι­κής και ο 4ος με τους Αρι­στεί­δη Σπύ­ρου και Δικαίο Κατσι­κα­δά­κο κρα­τά από οδό Κυδω­νί­ων έως τον Αγ. Διο­νύ­ση στο λιμάνι.

ilektriki1

Το σχέδιο και οι μάχες

Ο χρό­νος μετρού­σε αντί­στρο­φα, καθώς σύμ­φω­να με τη μαρ­τυ­ρία του Σωτή­ρη Κύβε­λου, ο ΕΛΑΣ γνώ­ρι­ζε ότι η ανα­τί­να­ξη των εργο­στα­σί­ων θα γίνει στις 12 Οκτώ­βρη στις 3 το μεση­μέ­ρι. Επρε­πε να εξου­δε­τε­ρω­θεί το κέντρο ανα­τί­να­ξης, δηλα­δή το σημείο στο οποίο κατέ­λη­γαν όλες οι καλω­διώ­σεις. Αυτό βρι­σκό­ταν στη δια­σταύ­ρω­ση Οδυσ­σέ­ως και Ευαγ­γε­λι­στρί­ας. Ηταν ένα τσι­με­ντέ­νιο οχυ­ρό βάθος 4–5 μέτρων. Παρα­μο­νές της επι­χεί­ρη­σης αυτο­μό­λη­σε Γερ­μα­νός αξιω­μα­τι­κός και παρέ­δω­σε στον ΕΛΑΣ το σχέ­διο των καλω­διώ­σε­ων. Ταυ­τό­χρο­να, ο ΕΛΑΣ εξα­σφά­λι­σε από τις δυνά­μεις των Ιτα­λών την παρά­δο­ση των όπλων τους στις δικές του δυνά­μεις, ενώ από εργά­τες του λιμα­νιού αρπά­ζο­νται πυρο­μα­χι­κά από τις γερ­μα­νι­κές αποθήκες.

Συγκρο­τή­θη­κε επί­λε­κτο τμή­μα από το 4ο Τάγ­μα του ΕΛΑΣ, που ήταν στο κέντρο του Πει­ραιά, με τη συν­δρο­μή του ΕΛΑΝ και επι­κε­φα­λής τον έφε­δρο ανθυ­πο­λο­χα­γό Μιλ­τιά­δη Αλι­κά­κο και τον Καπε­τά­νιο του Τάγ­μα­τος Σωτή­ρη Καλα­μπό­κη. Με βάση το σχέ­διο, τη νύχτα 11 προς 12 Οκτώ­βρη έκο­ψαν τα καλώ­δια στο σημεία δια­σταύ­ρω­σης στην οδό 2ης Μεραρ­χί­ας και Κολο­κο­τρώ­νη, από τα οποία θα ανα­τι­νά­ζο­νταν η Σχο­λή Ναυ­τι­κών Δοκί­μων, το Τελω­νείο και η αρι­στε­ρή πλευ­ρά του λιμα­νιού. Εκο­ψαν επί­σης τα καλώ­δια στη γέφυ­ρα του Αγ. Διο­νύ­ση, από τα οποία θα τινά­ζο­νταν η δεξιά πλευ­ρά του λιμα­νιού, τα Λιπά­σμα­τα και η Ηλε­κτρι­κή. Χαμο­γε­λώ­ντας, το πρωί ο Καλα­μπό­κης παρα­δί­δει στη διοί­κη­ση του 6ου Συντάγ­μα­τος του ΕΛΑΣ τυλιγ­μέ­να σε εφη­με­ρί­δα τα κομ­μέ­να καλώδια…

Οι Γερ­μα­νοί στέλ­νουν περί­πο­λο στα Ταμπού­ρια για την επα­να­σύν­δε­ση των καλω­δί­ων, γίνε­ται μάχη κατά την οποία αφή­νουν στον τόπο 3 νεκρούς και όλα τα υλι­κά τους. Είχε προη­γη­θεί μάχη το πρωί της 11 Οκτώ­βρη στην ίδια την Ηλε­κτρι­κή, καθώς οι Γερ­μα­νοί συνέ­λα­βαν 4 ΕΛΑ­Σί­τες την ώρα που έκα­ναν απο­ναρ­κο­θέ­τη­ση στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή και τους έκλει­σαν στο εργο­στά­σιο. Το εργο­στά­σιο κυκλώ­θη­κε από δυνά­μεις του ΕΛΑΣ και οι Γερ­μα­νοί κινούν τμή­μα­τά τους για ενί­σχυ­ση από το εργο­στά­σιο της ΚΟΠΗ. Αρχί­ζει σφο­δρή μάχη μπρο­στά στο νεκρο­τα­φείο της Ανά­στα­σης. Οι Γερ­μα­νοί ανα­γκά­ζο­νται να υπο­χω­ρή­σουν, με τον ΕΛΑΣ να μετρά τους 3 πρώ­τους νεκρούς του σ’ αυτήν την επι­χεί­ρη­ση. Οι 4 ΕΛΑ­Σί­τες αφή­νο­νται ελεύ­θε­ροι, παρα­δί­δε­ται η γερ­μα­νι­κή φρου­ρά του εργο­στα­σί­ου και εγκα­θί­στα­ται φρου­ρά από τον ΕΛΑΣ.

Στις 3 το μεση­μέ­ρι της 12ης Οκτώ­βρη, καθώς οι ανα­τι­νά­ξεις δεν μπο­ρούν να γίνουν, οι Γερ­μα­νοί στέλ­νουν τμή­μα­τα να κάνουν ανα­τι­νά­ξεις με νάρ­κες. Κατορ­θώ­νουν να κάνουν μόνο μία σ’ έναν γερα­νό στο λιμά­νι. Ο Πει­ραιάς είναι ήδη ολό­κλη­ρος στα χέρια του ΕΛΑΣ. Η μάχη όμως δεν έχει τελειώσει.

Από τη Θηβών, γερ­μα­νι­κά τμή­μα­τα κατε­βαί­νουν στον Πει­ραιά. Στη Λεύ­κα γίνε­ται μάχη. Ανα­γκά­ζο­νται να υπο­χω­ρή­σουν, όμως ο ΕΛΑΣ μετρά ανά­με­σα στους νεκρούς του τον ίδιο τον διοι­κη­τή του Τάγ­μα­τος Σωτή­ρη Καλα­μπό­κη, που είχε κόψει τα καλώ­δια, και τον Καπε­τά­νιο του ΕΛΑΝ Π. Καβα­λιε­ρά­το. Ηταν το τίμη­μα για να σωθεί από την ανα­τί­να­ξη η μεγά­λη περι­στρε­φό­με­νη «πλά­κα» του ΟΣΕ.

Το ίδιο βρά­δυ, δώδε­κα με μία τη νύχτα, ξημε­ρώ­νο­ντας η Παρα­σκευή 13 του μήνα, γερ­μα­νι­κό τμή­μα με 60 επί­λε­κτους και 4 βαριά πυρο­βό­λα ανα­τι­νά­ζει απο­θή­κες της «SHELL» στο Πέρα­μα κι από ‘κει κατευ­θύ­νε­ται προς την Ηλε­κτρι­κή. Το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ καλούν το λαό να στή­σει οδο­φράγ­μα­τα για να εμπο­δι­στεί η κάθο­δος τανκς που αρχί­ζουν να κατε­βαί­νουν από το Δαφ­νί. Ολοι οι δρό­μοι κλείνουν.

Οι δυνά­μεις του ΕΛΑΣ καθη­λώ­νουν τις δυνά­μεις των Γερ­μα­νών στη γέφυ­ρα ανά­με­σα στο Σαπου­νά­δι­κο και τους Μύλους του Αγ. Γεωρ­γί­ου. Η μάχη κρα­τά δυό­μι­ση ώρες και τελειώ­νει με 11 νεκρούς Γερ­μα­νούς στρα­τιώ­τες και τους υπό­λοι­πους αιχ­μα­λώ­τους, ανά­με­σά τους ο διοι­κη­τής τους, Χανς Λίντερ­μαν. Ο ΕΛΑΣ μετρά άλλους 8 νεκρούς σ’ αυτήν τη μάχη.

Πηγή: Δημο­σιεύ­μα­τα του Ριζοσπάστη

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο