Ο άφωνος απ’ τα βασανιστήρια Μουστακλής βρήκε φωνή και έβρισε τον δικτάτορα Παπαδόπουλο — του Γιώργου Μουσγά

Τις μέρες του εξέ­γερ­σης του Πολυ­τε­χνεί­ου το Νοέμ­βρη του 1973, ο Σπύ­ρος Μου­στα­κλής νοση­λευό­ταν στην Πολυ­κλι­νι­κή, το νοσο­κο­μείο δίπλα στην Ομό­νοια. Ήταν παρά­λυ­τος στα κάτω δεξιά άκρα και χωρίς ικα­νό­τη­τα ομι­λί­ας απ’ τα βασα­νι­στή­ρια στο κάτερ­γο ΕΑΤ-ΕΣΑ.

Όταν κάποια στιγ­μή εμφα­νί­στη­κε στην οθό­νη της τηλε­ό­ρα­σης ο δικτά­το­ρας Γεώρ­γιος Παπα­δό­που­λος, ο Σπύ­ρος Μου­στα­κλής αγρί­ε­ψε, τινά­χτη­κε και, παρό­τι επί βδο­μά­δες, δεν είχε βγά­λει ούτε μια λέξη από το στό­μα του, εμβρό­ντη­τοι οι για­τροί, που ήταν στο δωμά­τιό του, τον άκου­σαν να εκστο­μί­ζει «μια βρι­σιά με τέσ­σε­ρις ολό­κλη­ρες λέξεις ορθά δια­τα­τε­ταγ­μέ­νες!».

Ο δικτά­το­ρας Γεώρ­γιος Παπα­δό­που­λος (1919–1999) με στρα­τιω­τι­κή στολή

Τη συγκλο­νι­στι­κή αυτή μαρ­τυ­ρία κατα­θέ­τει ο Θανά­σης Λεβέ­ντης, καθη­γη­τής της Νευ­ρο­χει­ρουρ­γι­κής, που τότε εργα­ζό­ταν στην Πολυ­κλι­νι­κή, στο βιβλίο του «Οδοι­πό­ρος σε δύσβα­τους δρό­μους» (Εκδό­σεις Θεμέ­λιο, 2023). Μάλι­στα ο Θανά­σης Λεβέ­ντης σημειώ­νει ότι αυτή η αντί­δρα­ση του Σπύ­ρου Μου­στα­κλή είναι «ένα γεγο­νός ειδι­κού ενδια­φέ­ρο­ντος για τους Νευ­ρο­λό­γους μελε­τη­τές των αφασιών».

Ο Θ. Λεβέ­ντης στο βιβλίο του περι­γρά­φει, και δεν ανα­φέ­ρει, τις τέσ­σε­ρις λέξεις. Μετά από επι­κοι­νω­νία ο Θανά­σης Λεβέ­ντης μετέ­φε­ρε ατό­φια τη βρι­σιά του Σπύ­ρου Μου­στα­κλή, μόλις είδε τον Παπα­δό­που­λο στην τηλε­ό­ρα­ση: «Άντε και …»  είπε αγριε­μέ­νος ο άφω­νος μέχρι εκεί­νη τη στιγ­μή ο από­τα­κτος ταγματάρχης.

Η ζωή και τα βασα­ντι­στή­ρια του Σπύ­ρου Μου­στα­κλή (1926–1986) για την αντι­δι­κτα­το­ρι­κή δρά­ση του περι­γρά­φο­νται σε εκπο­μπή της «Μηχα­νής του Χρό­νου». Υπάρ­χουν ζωντα­νές μαρ­τυ­ρί­ες και για τις προ­σπά­θειες απο­κα­τά­στα­σης της κινη­τι­κό­τη­τας και της ομι­λί­ας του Σπύ­ρου Μου­στα­κλή. Επί­σης υπάρ­χει και ένα ντο­κυ­μα­ντέρ με την επί­σκε­ψη του Σπύ­ρου Μου­στα­κλή στο Πολυ­τε­χνείο μετά την ανα­τρο­πή της Χού­ντας. Οι δημο­σιο­γρά­φοι έκα­ναν ερω­τή­σεις, ο ίδιος, αντί απα­ντή­σε­ων, έκα­νε νοή­μα­τα και η γυναί­κα του έλε­γε: «Δεν μπο­ρεί να μιλήσει».

Ο Σπ. Μου­στα­κλής στο Πολυ­τε­χνείο μετά την ανα­τρο­πή της Χού­ντας. Κάνει νόη­μα στους δημο­σιο­γρά­φους ότι δεν μπο­ρεί να μιλήσει.

Η ευχά­ρι­στη έκπλη­ξη από τον Παναγούλη

Ο Θανά­σης Λεβέ­ντης γρά­φει στο βιβλίο του: «Το δεύ­τε­ρο εξά­μη­νο του 1973 μας επε­φύ­λα­ξε δύο ακό­μη εκπλή­ξεις. Μια ευχά­ρι­στη και μια τρα­γι­κή. Αμφό­τε­ρες απο­τε­λού­σαν από­νε­ρα του κινή­μα­τος του Ναυ­τι­κού το 1973. Μετά την κατα­στο­λή του, ο Παπα­δό­που­λος εξάγ­γει­λε την αντι­κα­τά­στα­ση- με δημο­ψή­φι­σμα- της βασι­λευο­μέ­νης δημο­κρα­τί­ας με προ­ε­δρι­κή και παρα­χώ­ρη­σε γενι­κή αμνη­στία, για να προσ­δώ­σει στην πολι­τεια­κή και­νο­το­μία του ιδιαί­τε­ρο πανη­γυ­ρι­κό χαρακτήρα.

Ένας από τους εκα­το­ντά­δες πολι­τι­κούς κατα­δί­κους που απε­λευ­θε­ρώ­θη­καν ήταν ο Αλέ­κος Πανα­γού­λης (1939–1976), ο παρο­λί­γον “τυραν­νο­κτό­νος” του δικτά­το­ρα πρίν πέντε χρό­νια. Η από­πει­ρά του είχε απο­τύ­χει, ο ίδιος και οι συνερ­γά­τες του συνε­λή­φθη­σαν, βασα­νί­στη­καν και κατα­δι­κά­στη­καν. Ο Αλέ­κος μάλι­στα είχε κατα­δι­κα­στεί σε θάνα­το, ύστε­ρα από αξιο­θαύ­μα­στη αντο­χή στα ανα­κρι­τι­κά βασα­νι­στή­ρια και υπε­ρή­φα­νη στά­ση στο δικα­στή­ριο. Τον κρά­τη­σε στη ζωή η διε­θνής κινη­το­ποί­η­ση. Λίγο αργό­τε­ρα, τρύ­πη­σε τον τοί­χο της φυλα­κής και απέ­δρα­σε. Προ­δό­θη­κε, ξανα­πιά­στη­κε και φυλα­κί­στη­κε σε κελί –που αυτή τη φορά- κατα­σκευά­στη­κε απο­κλει­στι­κά για τον ίδιο. Από το κελί των φυλα­κών του Μπο­για­τί­ου, μόλις απο­λύ­θη­κε ήρθε στην Πολυ­κλι­νι­κή. Κρί­θη­κε ότι χρεια­ζό­ταν έναν ιατρι­κό έλεγ­χο της κατά­στα­σής του. Επέ­λε­ξε το νοσο­κο­μείο μας, επει­δή ένας από τους συγκρα­τού­με­νούς του, ο Αρτέ­μης Κλω­νι­ζά­κης, αφού είχε εκτί­σει μια σχε­τι­κή μικρή ποι­νή φυλά­κι­σης, εργα­ζό­ταν ως ειδι­κευό­με­νος στην ουρο­λο­γι­κή κλι­νι­κή. Ο Αρτέ­μης τον είχε ακό­μη πλη­ρο­φο­ρή­σει οτι εδώ το ποσο­στό των για­τρών που αντι­πα­θού­σαν τη Δικτα­το­ρία ήταν εξαι­ρε­τι­κά μεγά­λο. Μετά την άφι­ξή του, ο τέταρ­τος όρο­φος, όπου νοση­λευό­ταν, πλημ­μύ­ρι­ζε καθη­με­ρι­νά με επισκέπτες.

Εκεί τον γνώ­ρι­σε και συν­δέ­θη­κε μαζί του  η Ιτα­λί­δα δημο­σιο­γρά­φος Οριά­να Φαλά­τσι. Σε εμάς εξι­στό­ρη­σε κωμι­κο­τρα­γι­κά περι­στα­τι­κά των περι­πε­τειών του πρίν και μετά τις συλ­λή­ψεις του».

Ο Μου­στα­κλής μετα­φέρ­θη­κε παρά­λυ­τος στην Πολυκλινική

Στη συνέ­χεια ο Θανά­σης Λεβέ­ντης ανα­φέ­ρε­ται στην τρα­γι­κή εισα­γω­γή του Σπύ­ρου Μουστακλή.

«Η άλλη έκπλη­ξη, γρά­φει, η τρα­γι­κή, ήταν η εισα­γω­γή, επί­σης στον τέταρ­το όρο­φο της Πολυ­κλι­νι­κής του από­τα­κτου ταγ­μα­τάρ­χη Σπύ­ρου Μου­στα­κλή. Μας ήρθε, παρά­λυ­τος στα κάτω δεξιά άκρα και χωρίς ικα­νό­τη­τα ομι­λί­ας, από το 401 Στρα­τιω­τι­κό Νοσο­κο­μείο, όπου είχε μετα­φερ­θεί από το δια­βό­η­το Ειδι­κό Ανα­κρι­τι­κό Τμή­μα της ΕΣΑ. Ο Σπύ­ρος Μου­στα­κλής προ­ερ­χό­ταν από το στρα­τό ξηράς. Άνθρω­ποι που ήξε­ραν μας εξή­γη­σαν οτι οι μηχα­νι­σμοί της Χού­ντας προ­σπα­θού­σαν, με κάθε μέσο, να εξα­κρι­βώ­σουν εάν η οργά­νω­ση του κινή­μα­τος είχε ξεπε­ρά­σει τα όρια του ναυ­τι­κού. Οι ειδι­κές μέθο­δοι ανά­κρι­σης και τα βασα­νι­στή­ρια είχαν ως απο­τέ­λε­σμα τη θρόμ­βω­ση της αρι­στε­ρής καρω­τί­δας της αρτη­ρί­ας που προ­ο­ρί­ζε­ται να αιμα­τώ­νει το αρι­στε­ρό εγκε­φα­λι­κό ημι­σφαί­ριο, το κέντρο του λόγου και της κίνη­σης των δεξιών άκρων. Έμει­νε στην κλι­νι­κή μας επί τρείς μήνες από τον Αύγου­στο ως τον Δεκέμ­βριο του 1973 (σ.σ.: Εδώ ο Θανά­σης Λεβέ­ντης παρα­πέ­μπει στο βιβλίο της συζύ­γου του ταγ­μα­τάρ­χη Χρι­στί­νας Δημα­κά­κη-Μου­στα­κλή, “Σπύ­ρος Μου­στα­κλής: Ενας ελεύ­θε­ρος πολιορ­κι­μέ­νος”, Λει­μών, Αθή­να 2021).

Το βιβλίο της Χρι­στί­νας Δημα­κά­κη-Μου­στα­κλή. Η ξυλο­γρα­φία είναι έργο του Ανα­στά­σιου Αλε­βί­ζου (1914–1985), γνω­στού με το καλ­λι­τε­χνι­κό ψευ­δώ­νυ­μο Τάσ­σος, ο οποί­ος δεν γνώ­ρι­σε ποτέ το Σπύ­ρο Μουστακλή

Δυστυ­χώς, το είδος της βλά­βης που είχε υπο­στεί ο εγκέ­φα­λος δεν μπο­ρού­σε να απο­κα­τα­στα­θεί με χει­ρουρ­γι­κή ή άλλου είδους ιατρι­κή παρέμ­βα­ση. Τον Νοέμ­βρη, στις μέρες του Πολυ­τε­χνεί­ου, έτυ­χε ορι­σμέ­νοι για­τροί να βρε­θού­με στο δωμά­τιό, την ώρα που η τηλε­ό­ρα­ση μετέ­δι­δε τις ειδή­σεις. Συνέ­βη τότε ένα γεγο­νός ειδι­κού ενδια­φέ­ρο­ντος για τους Νευ­ρο­λό­γους μελε­τη­τές των αφα­σιών. Όταν στην οθό­νη της  TV φάνη­κε το πρό­σω­πο του δικτά­το­ρα, ο ασθε­νής μας, που δεν είχε επί βδο­μά­δες βγά­λει ούτε μια λέξη από το στό­μα του, αγρί­ε­ψε, τινά­χτη­κε και φώνα­ξε μια βρι­σιά με τέσ­σε­ρις ολό­κλη­ρες λέξεις ορθά διατατεταγμένες!».