Ο αθλητισμός στην ΕΣΣΔ – Υπήρξε (και θα υπάρξει ξανά) κι αυτός ο Αθλητισμός!

Κυβέρ­νη­ση, UEFA και μεγα­λο­μέ­το­χοι των ΠΑΕ «στρι­μώ­χτη­καν» χτες στο κάδρο για μια φωτο­γρα­φία στο Μέγα­ρο Μαξί­μου, με τίτλο «Οι εξυ­για­ντές του ποδο­σφαί­ρου». Είναι να γελά­ει και να κλαί­ει κανείς με την προ­σπά­θεια να παρου­σια­στούν ως τέτοιοι αυτοί που ευθύ­νο­νται για το σημε­ρι­νό χάλι στο ποδό­σφαι­ρο και γενι­κά στον αθλη­τι­σμό, στο έδα­φος της εμπο­ρευ­μα­το­ποί­η­σης και της επι­χει­ρη­μα­τι­κής δρά­σης, κάτω από τις φτε­ρού­γες του κρά­τους αλλά και των εγχώ­ριων, ευρω­παϊ­κών και διε­θνών Ομο­σπον­διών. Αυτών δηλα­δή που λει­τουρ­γούν ως θεμα­το­φύ­λα­κες αλλά και ως «διαι­τη­τές» των ισχυ­ρών οικο­νο­μι­κών συμ­φε­ρό­ντων τα οποία ανα­πτύσ­σο­νται μέσα και γύρω από το ποδόσφαιρο.

Μέσα εκεί βρί­σκουν «κατα­φύ­γιο» και οι οπα­δι­κοί στρα­τοί, στην υπη­ρε­σία του μεγα­λο­με­τό­χου, του χορη­γού, του επεν­δυ­τή, σε βάρος της αγά­πης για την ομά­δα και το άθλη­μα που έχει και εκδη­λώ­νει η συντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των φιλά­θλων. Αυτοί δηλα­δή που τους ακούς συχνά να λένε αηδια­σμέ­νοι ότι «δεν ξανα­πάω στο γήπε­δο», πόσο μάλ­λον με τα παι­διά τους.

Το ψάρι βρω­μά­ει από το κεφά­λι και ο ένο­χος για τη σημε­ρι­νή κατά­ντια του αθλη­τι­σμού σε όλες τις εκφάν­σεις του είναι η εμπο­ρευ­μα­το­ποί­η­ση, τα οικο­νο­μι­κά και άλλα συμ­φέ­ρο­ντα που ανα­με­τρού­νται μέσα και έξω από τα στά­δια. Είναι το ίδιο το σύστη­μα του κέρ­δους, που θυσιά­ζει την ανά­γκη του λαού για μαζι­κό αθλη­τι­σμό, την ολό­πλευ­ρη στή­ρι­ξη των αθλη­τών από το κρά­τος. Αυτών που όλοι χαι­ρό­μα­στε για τις επι­τυ­χί­ες τους, ξέρο­ντας ότι από πίσω κρύ­βο­νται τερά­στιες δυσκο­λί­ες και εμπό­δια που βάζουν η κρα­τι­κή υπο­χρη­μα­το­δό­τη­ση, η έλλει­ψη υπο­δο­μών, η απλη­ρω­σιά αθλη­τών και προ­πο­νη­τών, η απου­σία χορη­γών στα «μη εμπο­ρι­κά» αθλή­μα­τα. Και επει­δή η μόνι­μη επω­δός πολ­λών από όσους ευθύ­νο­νται για αυτήν την αθλιό­τη­τα είναι «και τι να κάνου­με, αυτά έχει ο αθλη­τι­σμός», την απά­ντη­ση τη δίνουν οι χώρες όπου έγι­νε η πρώ­τη από­πει­ρα οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού, κυρί­ως η ΕΣΣΔ. Εκεί όπου παρά τις δυσκο­λί­ες και τις αδυ­να­μί­ες, ο μαζι­κός λαϊ­κός αθλη­τι­σμός είχε κυρί­αρ­χη θέση στο σοσια­λι­στι­κό κρά­τος, με κρι­τή­ριο τις λαϊ­κές ανά­γκες και όχι το κέρ­δος, προ­σφέ­ρο­ντας μεγά­λες κατα­κτή­σεις και τερά­στια διε­θνή ανα­γνώ­ρι­ση. Παρα­κά­τω στα­χυο­λο­γού­με ορι­σμέ­να χαρα­κτη­ρι­στι­κά στοι­χεία από παλιό­τε­ρο αφιέ­ρω­μα του «Ριζο­σπά­στη».

Ο αθλη­τι­σμός στην ΕΣΣΔ δεν ήταν επαγ­γελ­μα­τι­κός. Κανέ­νας διά­ση­μος αθλη­τής ή πρω­τα­θλη­τής, καμία ομά­δα δεν είχε τον τίτλο του επαγ­γελ­μα­τία. «Ο αθλη­τι­σμός στην ΕΣΣΔ είναι μέσο εκπαί­δευ­σης, μια πηγή υγεί­ας, και όχι πλου­τι­σμού και κέρ­δους. Για τους Σοβιε­τι­κούς αθλη­τές ο αθλη­τι­σμός είναι μια αγα­πη­μέ­νη απα­σχό­λη­ση, στην οποία αφιε­ρώ­νουν τον ελεύ­θε­ρο χρό­νο τους»¹. Ο αθλη­τής, ο πρω­τα­θλη­τής στην ΕΣΣΔ δεν αγω­νιού­σε για την επαγ­γελ­μα­τι­κή του απο­κα­τά­στα­ση ή για την επι­βί­ω­σή του. Ολοι τους είχαν ή θα είχαν, με την ενη­λι­κί­ω­σή τους ή την ολο­κλή­ρω­ση των σπου­δών τους, ένα κύριο επάγ­γελ­μα από το οποίο θα ζού­σαν. Δια­βά­ζου­με χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «Ο αθλη­τής βαρών Αρκά­ντι Βορό­μπιεφ είναι διδά­κτο­ρας Ιατρι­κής, καθη­γη­τής. Η ιππεύ­τρια Ελε­να Πετού­σκο­βα από­φοι­τος Βιο­λο­γί­ας, ερευ­νή­τρια στο Πανε­πι­στή­μιο Μόσχας. Ο πυγ­μά­χος Γκου­ε­νά­ντι Τσάτ­κοφ από­φοι­τος Νομι­κής, διδά­σκει στο Πανε­πι­στή­μιο του Λένιν­γκραντ. Οι ποδο­σφαι­ρι­στές Βικτόρ Πονε­ντέλ­νικ και Βλα­ντι­μίρ Μασλα­τσέν­κο, καθώς και ο παλαι­στής Αλε­ξά­ντρ Ιβα­νί­τσκι, έγι­ναν διά­ση­μοι αθλη­τι­κοί σχο­λια­στές»².

Πώς κατά­φερ­ναν όμως οι αθλη­τές να δου­λεύ­ουν, να σπου­δά­ζουν και ταυ­τό­χρο­να να προ­πο­νού­νται και να παίρ­νουν μέρος στους αγώ­νες; Πέρα από το γεγο­νός ότι ένας αθλη­τής έπαιρ­νε δωρε­άν τον αθλη­τι­κό εξο­πλι­σμό του, «οι Σοβιε­τι­κοί αθλη­τές έχουν τη δυνα­τό­τη­τα, κάτω από την επί­βλε­ψη προ­πο­νη­τών, να επι­δί­δο­νται στον αθλη­τι­σμό και να προ­πο­νού­νται δωρε­άν. Ο μισθός τους πλη­ρώ­νε­ται καθ’ όλο το διά­στη­μα εντα­τι­κής προ­πό­νη­σης ή συμ­με­το­χής σε αθλη­τι­κές συνα­ντή­σεις, καθώς επί­σης τα έξο­δα του ταξι­διού τους, τόσο αν πρό­κει­ται να πάρουν μέρος σε αγώ­νες στο εσω­τε­ρι­κό όσο και στο εξω­τε­ρι­κό»³.

Η φυσι­κή αγω­γή και ο αθλη­τι­σμός χρη­μα­το­δο­τού­νταν απο­κλει­στι­κά από τους προ­ϋ­πο­λο­γι­σμούς του κρά­τους και των συν­δι­κά­των, από τα κον­δύ­λια των συνε­ται­ρι­σμών και από τα ειδι­κά έσο­δα των αθλη­τι­κών οργα­νώ­σε­ων και των αθλη­τι­κών παρα­στά­σε­ων. «Στη σοβιε­τι­κή κοι­νω­νία δεν υπάρ­χουν πρό­σω­πα ή οργα­νώ­σεις που μπο­ρούν να επω­φε­λη­θούν από τον αθλη­τι­σμό και να απο­κο­μί­σουν κέρ­δη. Οι αθλη­τές δεν πλη­ρώ­νο­νται εδώ για τις επι­δό­σεις τους. Στη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση ο αθλη­τι­σμός δεν προ­σκο­μί­ζει κέρ­δη»⁴.

Η ανά­πτυ­ξη και η μαζι­κο­ποί­η­ση του αθλη­τι­σμού αφο­ρού­σαν όλα τα σπορ, χωρίς να γίνε­ται καμία διά­κρι­ση ανά­με­σα σε ακρι­βά, απρο­σπέ­λα­στα για την πλειο­ψη­φία των εργα­ζο­μέ­νων αθλή­μα­τα και σε αθλή­μα­τα φτη­νά ή «λαϊ­κά». Από τα πρώ­τα χρό­νια της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας οι κρα­τι­κές και αθλη­τι­κές οργα­νώ­σεις, με την ενερ­γό συμ­με­το­χή των συν­δι­κά­των και της Κομ­σο­μόλ, πραγ­μα­το­ποιούν ένα πρό­γραμ­μα μαζι­κής ανά­πτυ­ξης του αθλη­τι­σμού σε όλες τις περιο­χές της χώρας. Ήδη από τη δεκα­ε­τία του 1920 διε­ξά­γο­νταν παντού αγώ­νες στί­βου, πεντά­θλου, ποδη­λα­το­δρο­μί­ας, σκι και άλλων ομα­δι­κών αθλημάτων.

Το 1954 δημιουρ­γή­θη­κε η Επι­τρο­πή Φυσι­κής Αγω­γής και Αθλη­τι­σμού του Υπουρ­γι­κού Συμ­βου­λί­ου της Ενω­σης Σοβιε­τι­κών Σοσια­λι­στι­κών Δημο­κρα­τιών, που εξα­σκού­σε τη γενι­κή διεύ­θυν­ση του αθλη­τι­κού κινή­μα­τος και τον συντο­νι­σμό των αθλη­τι­κών ενώ­σε­ων κατά τομείς. «Οι Σοβιε­τι­κοί αθλη­τές και τα κρα­τι­κά ιδρύ­μα­τα έχουν ένα δύσκο­λο αλλά και ευγε­νι­κό καθή­κον: Με τα λαμ­βα­νό­με­να μέτρα να κερ­δί­σουν όσο το δυνα­τόν πιο πολ­λούς κύκλους των πολι­τών όλων των ηλι­κιών, για να επι­δο­θούν σε μια τακτι­κή αθλη­τι­κή εξά­σκη­ση»⁵.

Οι στα­θε­ρές βάσεις για την ανά­πτυ­ξη ενός πλα­τιού αθλη­τι­κού κινή­μα­τος ήταν οι αθλη­τι­κές λέσχες, που σχη­μα­τί­ζο­νταν στο εργο­στά­σιο, στο γήπε­δο, στο γρα­φείο, στο εκπαι­δευ­τι­κό ίδρυ­μα, στον αγρο­τι­κό συνε­ται­ρι­σμό, στο κρα­τι­κό αγρό­κτη­μα. Στις επι­χει­ρή­σεις, στις υπη­ρε­σί­ες και στα εκπαι­δευ­τι­κά ιδρύ­μα­τα οργα­νώ­νο­νταν γυμνα­στι­κές ασκή­σεις και μεσο­λα­βού­σαν αθλη­τι­κά δια­λείμ­μα­τα, που υπο­λο­γί­ζο­νταν ως τμή­μα­τα του εργά­σι­μου χρό­νου. Μέλος μιας λέσχης μπο­ρού­σε να γίνει οποιοσ­δή­πο­τε, με μια συμ­βο­λι­κή ετή­σια συνδρομή.

Σύμ­φω­να με στοι­χεία της Σοβιε­τι­κής Εγκυ­κλο­παί­δειας, το 1976 λει­τουρ­γού­σαν 5.400 παι­δι­κές και εφη­βι­κές αθλη­τι­κές σχο­λές (πάνω από 1,8 εκατ. άτο­μα) και περί­που 100 ανώ­τα­τες σχο­λές αθλη­τι­σμού (35.000 περί­που άτο­μα). Συνο­λι­κά, το 1976 στους συλ­λό­γους φυσι­κής αγω­γής, στις αθλη­τι­κές λέσχες και σχο­λές φοί­τη­σαν 50,1 εκατ. άτο­μα, και στις αθλη­τι­κο­τε­χνι­κές λέσχες και τα παραρ­τή­μα­τά τους πάνω από 19 εκατ. άτο­μα. Σε 138.000 επι­χει­ρή­σεις, υπη­ρε­σί­ες και εκπαι­δευ­τι­κά ιδρύ­μα­τα είχε καθιε­ρω­θεί η γυμνα­στι­κή κατά τη διάρ­κεια του ωρα­ρί­ου εργα­σί­ας (πάνω από 28 εκατ. άτομα).

Σε ό,τι αφο­ρά τις αθλη­τι­κές υπο­δο­μές, το 1976 στην ΕΣΣΔ υπήρ­χαν πάνω από 3.200 στά­δια και 61.000 αθλη­τι­κές αίθου­σες (γυμνα­στή­ρια). Πάνω από 1.200 κολυμ­βη­τή­ρια, 446.000 αθλη­τι­κά γήπε­δα, 98.000 γήπε­δα ποδο­σφαί­ρου, 60 αυτο­κι­νη­το­δρό­μια, πάνω από 19.000 σκο­πευ­τή­ρια, 6.600 βάσεις για σκι, 1.300 στά­δια για παγο­δρο­μί­ες κ.ά.

Την ίδια περί­ο­δο, στον αθλη­τι­σμό εργά­ζο­νταν μόνι­μα περί­που 300.000 άτο­μα και απ’ αυτά περί­που το 70% είχαν απο­φοι­τή­σει από ανώ­τα­τες και μεσαί­ες Σχο­λές Φυσι­κής Αγω­γής. 5,8 εκατ. τεχνι­κοί και προ­πο­νη­τές και 4,2 εκατ. διαι­τη­τές πρό­σφε­ραν τη δου­λειά τους εθε­λο­ντι­κά, ως κοι­νω­νι­κή υπη­ρε­σία. 24 ανώ­τα­τες Σχο­λές Σωμα­τι­κής Αγω­γής, 84 Πανε­πι­στη­μια­κές Σχο­λές για σωμα­τι­κή δια­παι­δα­γώ­γη­ση στις Ανώ­τα­τες Παι­δα­γω­γι­κές Σχο­λές, 25 Μέσες Σχο­λές Αθλη­τι­σμού και 10 Σχο­λές Προ­πο­νη­τών ασχο­λού­νταν με την επι­μόρ­φω­ση προ­πο­νη­τών και δασκά­λων της Γυμνα­στι­κής. Κάθε χρό­νο απο­φοι­τού­σαν πάνω από 15.000 γυμνα­στές με ανώ­τα­τη και 10.000 με μεσαία κατάρ­τι­ση⁶.

Την ίδια επο­χή εκδί­δο­νταν πάνω από 30 αθλη­τι­κές εφη­με­ρί­δες και περιο­δι­κά, που το συνο­λι­κό τιράζ τους ξεπερ­νού­σε τα 7 εκατ. αντί­τυ­πα. Ο αθλη­τι­κός κρα­τι­κός εκδο­τι­κός οίκος «Σωμα­τι­κή Αγω­γή και Αθλη­τι­σμός» και άλλα εκδο­τι­κά ιδρύ­μα­τα εξέ­δι­δαν κάθε χρό­νο πάνω από 700 τίτλους βιβλί­ων και άλλες εκδό­σεις, που το συνο­λι­κό τους τιράζ ξεπερ­νού­σε τα 10 εκατ. αντί­τυ­πα. Κάθε χρό­νο προ­βάλ­λο­νταν 40 ντο­κι­μα­ντέρ με εκλαϊ­κευ­τι­κές επι­στη­μο­νι­κές, διδα­κτι­κές και καλ­λι­τε­χνι­κές ται­νί­ες για τη φυσι­κή αγω­γή και τον αθλη­τι­σμό. Πολ­λές από αυτές τις ται­νί­ες, μάλι­στα, είχαν βρα­βευ­τεί και στα διε­θνή κινη­μα­το­γρα­φι­κά φεστι­βάλ. Στο πρό­γραμ­μα της κεντρι­κής τηλε­ό­ρα­σης, ο συνο­λι­κός αριθ­μός των εκπο­μπών που έχουν ως θέμα τους τη σωμα­τι­κή αγω­γή και τον αθλη­τι­σμό έφτα­νε περί­που τις 900 ώρες τον χρόνο.

Αυτά είναι μερι­κά από τα επι­τεύγ­μα­τα σε ένα σύστη­μα όπου η φυσι­κή αγω­γή και ο αθλη­τι­σμός αντι­λαμ­βά­νο­νταν από το κρά­τος ως παρά­γο­ντες που συντε­λούν στην καλ­λιέρ­γεια δύνα­μης, ευε­λι­ξί­ας, αντο­χής, επι­μο­νής για την επι­τυ­χία ενός σκο­πού, αισθή­μα­τος συλ­λο­γι­κό­τη­τας και αυτο­κυ­ριαρ­χί­ας. Ως παρά­γο­ντες που προ­ω­θούν την οργά­νω­ση του ελεύ­θε­ρου χρό­νου σύμ­φω­να με τους κανό­νες της υγιει­νής και συμ­βάλ­λουν στην από­κτη­ση μόνι­μων συνη­θειών υγιει­νής και καθα­ριό­τη­τας. Και ως τέτοιοι αντι­με­τω­πί­ζο­νταν, πέρα από κάθε λογι­κή εμπο­ρευ­μα­το­ποι­η­μέ­νου και χρυ­σο­πλη­ρω­μέ­νου επαγ­γελ­μα­τι­κού αθλη­τι­σμού, όπως συνέ­βαι­νε τότε, συμ­βαί­νει και σήμε­ρα σε όλο τον καπι­τα­λι­στι­κό κόσμο.

1. «Γνω­ρι­μία με την ΕΣΣΔ, Η σοβιε­τι­κή νεο­λαία», «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 53.
2. ό.π., σελ. 54.
3. «ΕΣΣΔ ’77», «Νέα Βιβλία», σελ. 310.
4. ό.π. σελ. 310.
5. ό.π, σελ. 310.
6. Σοβιε­τι­κή Εγκυκλοπαίδεια.