Ο θρυλικός Μπαντέκος, αιώνιο παράδειγμα λαϊκού αγωνιστή

Σαν σήμε­ρα στις 12 Αυγού­στου του 1949 εκτε­λεί­ται ο θρυ­λι­κός Μπα­ντέ­κος, ο λαϊ­κός αγω­νι­στής και καπε­τά­νιος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ Νίκος Μπά­λα­λας. Το ψευ­δώ­νυ­μο «Μπα­ντέ­κος » ο Νίκος το πήρε από έναν παπ­πού του που τρα­γου­δού­σε περί­ερ­γα ένα δημο­τι­κό τρα­γού­δι, «Μπά­τε κορί­τσια, μπά­τε κο, μπά­τε κο στο χορό…».

Αντι­γρά­φου­με ένα από­σπα­σμα από το βιο­γρα­φι­κό του που υπάρ­χει στο Αρχείο του ΚΚΕ:

«Γεν­νή­θη­κε στην κωμό­πο­λη Σαρι­τσά­νη Ελασ­σώ­νας το 1916 από φτω­χούς αγρό­τες, έβγα­λε το δημο­τι­κό σχο­λειό και από μικρός ρίχτη­κε στη δου­λειά σαν εργά­της γης και στους δρό­μους σπά­ζο­ντας χαλί­κι. Οργα­νώ­θη­κε το 1938 στην ΟΚΝΕ του χωριού του και κατα­διώ­χθη­κε στη διάρ­κεια της Μετα­ξι­κής διχτα­το­ρί­ας. Πολέ­μη­σε στον ελλη­νο-ιτα­λι­κό πόλε­μο σαν στρα­τιώ­της (…) βγή­κε στον Ολυ­μπο αντάρ­της τον Ιού­λιο του 1942. Μέλος του ΚΚΕ έγι­νε το 1942. Με την ίδρυ­ση της 1ης Μεραρ­χί­ας του Ε.Λ.Α.Σ. έγι­νε καπε­τά­νιος του 1ου λόχου του 5ου Συντάγ­μα­τος. Στη διάρ­κεια των αγώ­νων του Ε.Λ.Α.Σ. πάλαι­ψε παντού παλη­κα­ρί­σια και έδω­σε πολ­λές μάχες με τους Ιτα­λο­γερ­μα­νούς (…) Μετά τη Βάρ­κι­ζα γύρι­σε στο χωριό του και άρχι­σε να δου­λεύ­ει ήσυ­χα σαν καρα­γω­γέ­ας. Κατα­διώ­χθη­κε όμως σαν Ελα­σί­της. Αρχι­σε την πάλη του σαν υπεύ­θυ­νος αυτο­ά­μυ­νας χωριών της περιο­χής του (…) και τον Απρί­λη του 1946 βγή­κε στο βου­νό, σαν επι­κε­φα­λής ομά­δας και αργό­τε­ρα συγκροτήματος (…)».

Ακο­λου­θεί μια συναρ­πα­στι­κή πορεία που τον ανα­δει­κνύ­ει σε ταγ­μα­τάρ­χη και αντι­συ­νταγ­μα­τάρ­χη του ΔΣΕ, έχο­ντας πάρει ήδη μέρος στις μάχες κατά­λη­ψης της Καρ­δί­τσας και του Καρ­πε­νη­σί­ου. Διοι­κη­τής της 192 Ταξιαρ­χί­ας της 1ης Μεραρ­χί­ας του ΔΣΕ, περ­νά τελι­κά στον Γράμ­μο. Στο μετα­ξύ, γνω­ρί­ζει την Ευτυ­χία Σδρό­λια από τα Κανά­λια Καρ­δί­τσας, με την οποία παντρεύ­τη­καν στο βου­νό, στον Σπαρ­μό του Ολύ­μπου. Συνέ­χι­σαν την κοι­νή ζωή τους μέχρι το εκτε­λε­στι­κό απόσπασμα.

***

Αμέ­σως μετά τη σύλ­λη­ψη του Μπα­ντέ­κου και της τραυ­μα­τι­σμέ­νης γυναί­κας του. Τη φωτο­γρα­φία τρά­βη­ξε στις 6 Αυγού­στου 1949, στο χωριό Αμμού­δα Καστο­ριάς, ο στρα­τιώ­της Νικό­λα­ος Μήτσου. «Τι θέλεις και με φωτο­γρα­φί­ζεις- του είπε ο Μπα­ντέ­κος- εμέ­να θα με σκοτώσουν».

Ο Νίκος Μπά­λα­λας (Μπα­ντέ­κος), γεν­νή­θη­κε στην Τσα­ρι­τσά­νη το 1916. Ανή­κε σε πολυ­με­λή, φτω­χή, εργα­το­α­γρο­τι­κή οικο­γέ­νεια, με τρεις αδελ­φές και έναν ακό­μα αδελ­φό. Από μικρός δού­λευε τσο­μπά­νης, εργά­της ή σε άλλες δουλειές.

Τελεί­ω­σε το Δημο­τι­κό Σχο­λείο στο χωριό του. Αργό­τε­ρα ήρθε σε επα­φή με την ΟΚΝΕ. Η επα­φή αυτή έγι­νε αιτία για να «μορ­φω­θεί», να ανα­πτύ­ξει τις πνευ­μα­τι­κές του ικα­νό­τη­τες, να διευ­ρύ­νει τους «ορί­ζο­ντές» του, να πολι­τι­κο­ποι­η­θεί, να απο­κτή­σει καθα­ρή ταξι­κή συνείδηση.

Ο Νίκος υπήρ­ξε από την αρχή της κατο­χής, από τους πρώ­τους αντάρ­τες του Ολύ­μπου, πολύ πριν ιδρυ­θεί ο ΕΛΑΣ, στις πρώ­τες ανταρ­το­ο­μά­δες, με άλλους συγ­χω­ρια­νούς του, μέλη του Κόμ­μα­τος ή της ΟΚΝΕ, όπως ο Ξυνός, ο Παπα­στερ­γί­ου, ο Καψά­λης και πολ­λοί άλλοι. Σύντο­μα τον ανα­δεί­χτη­κε ομα­δάρ­χης, αργό­τε­ρα διμοι­ρί­της, καπε­τά­νιος λόχου και τέλος λοχα­γός του ΕΛΑΣ.

Η πυξί­δα του Μπαντέκου

Τον Ιού­νη του 1943 ο Νίκος Μπά­λα­λας ήταν συν­διοι­κη­τής μιας μονά­δας του ΕΛΑΣ με τον τότε υπο­λο­χα­γό της Σχο­λής Ευελ­πί­δων, τον Ανδρέα Μπε­ζε­ριά­νο, και τον παλιό αγω­νι­στή και μαχη­τή, τον Νίκο Πάι­κο. Τότε στα Στε­νά του Σαρα­ντα­πό­ρου χτύ­πη­σαν, μαζί και με άλλες μονά­δες του ΕΛΑΣ, και εξό­ντω­σαν μια μεγά­λη γερ­μα­νι­κή φάλαγ­γα όπου οι Γερ­μα­νοί είχαν μεγά­λες απώ­λειες, 118 νεκρούς, 122 τραυ­μα­τί­ες και 129 αυτο­κί­νη­τα καμέ­να, ενώ μεγά­λες ήταν οι ποσό­τη­τες των λαφύ­ρων. Σ’ αυτή την επι­χεί­ρη­ση ο Νίκος πήρε σαν «έπα­θλο» τις διό­πτρες του Γερ­μα­νού διοι­κη­τή της φάλαγγας.

Με την απε­λευ­θέ­ρω­ση πέτυ­χε να ξεφύ­γει από τις μοναρ­χο­φα­σι­στι­κές συμ­μο­ρί­ες, τους «κυνη­γούς κεφα­λών», που ξεφύ­τρω­σαν σαν τα μανι­τά­ρια αμέ­σως μετά την ηττο­πα­θή, απα­ρά­δε­κτη και ακα­τα­νό­η­τη ιστο­ρι­κά «Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας» και την παρά­δο­ση των όπλων του ΕΛΑΣ στους Αγγλους.

Κατα­τά­χθη­κε με εντο­λή του Κόμ­μα­τος, του οποί­ου ήταν μέλος από το 1941, στο ΔΣΕ το 1946 με το βαθ­μό του Ταγ­μα­τάρ­χη. Αργό­τε­ρα, με Δια­τάγ­μα­τα της

Η Ευτυ­χία γεν­νή­θη­κε το 1926 στο χωριό Κανά­λια Καρ­δί­τσας. Τελεί­ω­σε το Δημο­τι­κό Σχο­λείο, που ήταν μεγά­λη υπό­θε­ση τότε για γυναί­κα αγρο­τι­κής περιο­χής.
Νεα­ρή κοπέ­λα μπή­κε στην ΕΠΟΝ και πρό­σφε­ρε τη νεα­νι­κή δρο­σιά της, «… τη χρυ­σή της νιό­της πανο­πλία…», στον Αγώ­να.
Το 1947 όταν τμή­μα­τα του ΔΣΕ μπή­καν στο χωριό της τα Κανά­λια, αρκε­τοί νέοι και νέες του χωριού προ­σχώ­ρη­σαν στον ΔΣΕ, μαζί και η Ευτυ­χία.
Σε μια επι­χεί­ρη­ση, η Ευτυ­χία γνώ­ρι­σε τον Νίκο. Αγα­πή­θη­καν, έγι­ναν ζευ­γά­ρι και λίγο αργό­τε­ρα παντρεύ­τη­καν στο χωριό Σπαρ­μός του Ολύ­μπου. Την ίδια μέρα και ώρα στο ίδιο χωριό, παντρεύ­τη­κε και ένας άλλος πρω­τα­ντάρ­της του Ολύ­μπου, συγ­χω­ρια­νός του Νίκου, αξιω­μα­τι­κός του ΔΣΕ, ο Θωμάς Καψά­λης, ο οποί­ος σκο­τώ­θη­κε αργότερα.

Προ­σω­ρι­νής Δημο­κρα­τι­κής Κυβέρ­νη­σης, προ­ά­χθη­κε σε Αντι­συ­νταγ­μα­τάρ­χη και στη συνέ­χεια σε Συνταγ­μα­τάρ­χη, Διοι­κη­τή της 192 Ταξιαρ­χί­ας που ανή­κε στην 1η Μεραρ­χία του ΔΣΕ με διοι­κη­τή το Χαρί­λαο Φλω­ρά­κη — «Γιώ­τη».

Η Ταξιαρ­χία του Μπα­ντέ­κου έλα­βε μέρος στις επι­χει­ρή­σεις κατά­λη­ψης της Καρ­δί­τσας το Δεκέμ­βρη του 1948 και του Καρ­πε­νη­σί­ου τον Φεβρουά­ριο του 1949. Τον Μάη — Ιού­νη του 1949 η 1η Μεραρ­χία του ΔΣΕ με δυο Ταξιαρ­χί­ες, την 123 του «Φεραί­ου» και την 192 του «Μπα­ντέ­κου», με αδιά­κο­πες πορεί­ες και μάχες περ­νά στο Γράμμο.

Τις πρώ­τες μέρες του Αυγού­στου 1949, κατά τη διάρ­κεια μιας επι­χεί­ρη­σης, ο «Μπα­ντέ­κος» και η γυναί­κα του Ευτυ­χία Σδρό­λια τραυ­μα­τι­σμέ­νοι, καθώς και ορι­σμέ­νοι άλλοι, αιχ­μα­λω­τί­στη­καν. Όταν δια­πι­στώ­θη­κε ποιος ήταν ο αιχ­μά­λω­τος, τους κατέ­βα­σαν με ισχυ­ρή συνο­δεία στην Καστο­ριά. Δεδο­μέ­νης της φήμης που είχε ο «Μπα­ντέ­κος» για τις ικα­νό­τη­τές του και την απο­κο­τιά του, και για να μη υπάρ­ξει πιθα­νό­τη­τα να τους ξεφύ­γει, τον μετέ­φε­ραν μαζί με την Ευτυ­χία και άλλους με αερο­πλά­νο στη Λάρισα.

Σε λίγες μέρες, βια­στι­κά έγι­νε η δίκη τους στο Στρα­το­δι­κείο της Λάρισας.

Στη φωτο­γρα­φία που τρα­βή­χτη­κε στο Καρ­πε­νή­σι κατά την κατά­λη­ψη από τον ΔΣΕ, δια­κρί­νο­νται από αρι­στε­ρά: Η Ευτυ­χία Σδρό­λια, γυναί­κα του Νίκου Μπά­λα­λα, ο συνταγ­μα­τάρ­χης (τότε) του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλά­δας Νίκος Μπά­λα­λας (Μπα­ντέ­κος), ο αντι­συ­νταγ­μα­τάρ­χης Κώστας Γκρι­τζώ­νας, επί­τρο­πος της 1ης Μεραρ­χί­ας του ΔΣΕ, ο αντι­συ­νταγ­μα­τάρ­χης του ΔΣΕ Στά­θης Καρα­γιώρ­γης και ο Ζαχα­ρί­ας Μπολασίκης

Εκεί ο Νίκος Μπά­λα­λας υπε­ρα­σπί­στη­κε τον Αγώ­να του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ και την πολι­τι­κή του ΚΚΕ. Το ίδιο και η Ευτυ­χία, υπε­ρα­σπί­στη­κε τον Αγώ­να του ΔΣΕ, όπως και οι άλλοι κατη­γο­ρού­με­νοι που ήταν μαχη­τές και μαχή­τριες του ΔΣΕ και ανά­με­σά τους κάποιοι και κάποιες ήταν αξιω­μα­τι­κοί του ΔΣΕ.

Λίγο πριν απαγ­γελ­θούν οι ποι­νές και ενώ είχε απα­γο­ρευ­τεί στους συγ­γε­νείς των κατη­γο­ρου­μέ­νων να τους πλη­σιά­σουν, να τους μιλή­σουν ίσως για τελευ­ταία φορά, ο πρό­ε­δρος του Στρα­το­δι­κεί­ου πρό­τει­νε στην Ευτυ­χία να απο­κη­ρύ­ξει τον άνδρα της, τον Νίκο, ώστε να «γλι­τώ­σει», δεδο­μέ­νου ότι ήταν έγκυος τριών μηνών.

Η Ευτυ­χία αρνή­θη­κε και δίνει μια απο­στο­μω­τι­κή απά­ντη­ση: «Με τον άνδρα μου, μαζί στη ζωή, μαζί στον αγώ­να για την προ­κοπή του Λαού, μαζί και στο θάνα­το. Με αυτό που με προ­τεί­νε­τε, δεν ενδια­φέ­ρε­στε για τη ζωή μου αλλά θέλε­τε να χτυ­πή­σε­τε τον Mπα­ντέ­κο. Δε θα σας κάνω το χατί­ρι. Γνω­ρί­ζε­τε ότι τίπο­τα από όσα με κατη­γο­ρεί­τε δεν έχω κάνει και ότι οι μάρ­τυ­ρες κατη­γο­ρί­ας λένε ψέμα­τα. Στο χέρι σας είναι, εσείς θα αποφασί­σετε και όχι εγώ, για­τί αν ζή­σω με τον τρό­πο που προ­τεί­νε­τε, τι θα λέγω στο παι­δί μου για τον πατέ­ρα του όταν μεγαλώσει;».

Ο «Μπα­ντέ­κος» κατα­δι­κά­στη­κε 17 φορές σε θάνα­το και εκτε­λέ­στη­κε μαζί με τη γυναί­κα του λίγες μέρες μετά τη σύλ­λη­ψη και κατα­δί­κη τους, στις 12 Αυγού­στου 1949, στο χώρο των στρα­τώ­νων ιππι­κού της 1ης Στρα­τιάς στη Λάρισα.

Ήταν 33 χρο­νών. Η γυναί­κα του Ευτυ­χία Σδρό­λια, 23 χρο­νών. Ο ταγ­μα­τάρ­χης Γιώρ­γος Παπα­δη­μη­τρί­ου- «Βύρων» 27 χρο­νών, η Καλ­λιό­πη Μπε­τσέ­λου 22 χρο­νών, ο Αντώ­νης Τζι­κού­λης 18 ετών και άλλοι, συνο­λι­κά 15 εκτε­λέ­στη­καν, σε δυο ομάδες.

Η παροι­μιώ­δης ψυχραι­μία του δεν τον εγκα­τέ­λει­ψε ούτε την τελευ­ταία στιγ­μή, για­τί όταν δόθη­κε το παράγ­γελ­μα «πυρ» στο εκτε­λε­στι­κό από­σπα­σμα, υπήρ­ξαν κάποια δευ­τε­ρό­λε­πτα δισταγ­μού από την πλευ­ρά των στρα­τιω­τών. Είχαν μπρο­στά τους ένα «θρύ­λο» της επο­χής. Τότε ο «Μπα­ντέ­κος» είπε: «Βαρά­τε βρε, μη φοβάστε».

Η Ευτυ­χία και ο Νίκος έπε­σαν κρα­τώ­ντας ο ένας το χέρι του άλλου, ζητω­κραυ­γά­ζο­ντας μαζί με τους άλλους, τον ΔΣΕ, το Κόμ­μα, τον Ελλη­νι­κό Λαό.

Πηγή: Ριζο­σπά­στης — Λαϊ­κή Συσπεί­ρω­ση Κοι­νό­τη­τας Τσαριτσάνης