Ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι για τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση

Το ξέσπα­σμα του Α’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου απο­τέ­λε­σε μια πρω­τό­γνω­ρη, για εκεί­νη την επο­χή, δοκι­μα­σία για το διε­θνές εργα­τι­κό κίνη­μα. Η μεγά­λη πλειο­ψη­φία των σοσια­λι­στι­κών — εργα­τι­κών κομ­μά­των — τα οποία είχαν συγκρο­τη­θεί σε πολ­λές ευρω­παϊ­κές χώρες από το τελευ­ταίο τέταρ­το του 19ου αιώ­να και σε ορι­σμέ­νες είχαν σε έναν βαθ­μό ανα­πτυ­χθεί — κατα­πα­τώ­ντας τις προη­γού­με­νες δια­κη­ρύ­ξεις τους πέρα­σαν τελι­κά το ένα μετά το άλλο σε θέσεις σύμπλευ­σης και υπε­ρά­σπι­σης των κυβερ­νή­σε­ών τους, προ­δί­δο­ντας ουσια­στι­κά τα συμ­φέ­ρο­ντα της εργα­τι­κής τάξης.

Φωτει­νή εξαί­ρε­ση απο­τέ­λε­σαν οι Μπολ­σε­βί­κοι στη Ρωσία, οι Σπαρ­τα­κι­στές στη Γερ­μα­νία και ορι­σμέ­νες ακό­μη διά­σπαρ­τες κομ­μου­νι­στι­κές δυνά­μεις και ομά­δες σε διά­φο­ρες χώρες, δια­τη­ρώ­ντας στα­θε­ρά συνε­πείς προ­λε­τα­ρια­κές — διε­θνι­στι­κές θέσεις ενά­ντια στον πόλε­μο, από τη σκο­πιά της πάλης για την εργα­τι­κή εξου­σία. Την ώρα που οι σοσιαλ­σο­βι­νι­στές των συμ­βι­βα­σμέ­νων σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κών κομ­μά­των ανα­λάμ­βα­ναν «ζεστές υπουρ­γι­κές θεσού­λες» για να υπη­ρε­τή­σουν τον πολε­μι­κό σκο­πό, οι μπολ­σε­βί­κοι και οι συνε­πείς επα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις αντι­με­τώ­πι­ζαν τις σκλη­ρές διώ­ξεις, την εξο­ρία και την παρανομία.

Οι επεξεργασίες του Λένιν και των μπολσεβίκων αποτέλεσαν «φάρο» για την επαναστατική πάλη του προλεταριάτου με διαχρονική αξία.

Η στά­ση του κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος απέ­να­ντι στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο είναι ζήτη­μα κορυ­φαί­ας σημα­σί­ας. Δοκι­μά­ζει την ικα­νό­τη­τα της επα­να­στα­τι­κής πρω­το­πο­ρί­ας να χαράσ­σει γραμ­μή πολι­τι­κής και ταξι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας, για να μη συρ­θεί ο λαός στα καλέ­σμα­τα του κεφα­λαί­ου, να δια­μορ­φώ­νο­νται όροι ώστε ευρύ­τε­ρες λαϊ­κές μάζες να συνει­δη­το­ποιούν ότι ο βασι­κός εχθρός είναι η εξου­σία του κεφα­λαί­ου και όχι οι εργά­τες και οι λαοί των άλλων χωρών.

Το ζήτη­μα αυτό είναι άλλω­στε άμε­σα συν­δε­δε­μέ­νο, σε συν­θή­κες πιθα­νού κλο­νι­σμού της αστι­κής εξου­σί­ας στην εξέ­λι­ξη του πολέ­μου, με την ικα­νό­τη­τα της πάλης της εργα­τι­κής τάξης για την εξου­σία, για να βγει ο λαός από τα δει­νά της πολε­μι­κής κατα­στρο­φής αλλά και από τον βάλ­το της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης και της «ειρή­νης με το πιστό­λι στον κρόταφο».

Η ιστο­ρι­κή πεί­ρα έδω­σε δίκιο στο Λένιν και στους μπολ­σε­βί­κους, καθώς με αυτές τις επε­ξερ­γα­σί­ες, μέσα σε ένα εξαι­ρε­τι­κά σύν­θε­το περι­βάλ­λον, κατά­φε­ραν να οδη­γή­σουν το ρωσι­κό προ­λε­τα­ριά­το στη νίκη και στο κοσμοϊ­στο­ρι­κό γεγο­νός της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης. Πλευ­ρές αυτών των επε­ξερ­γα­σιών παρου­σιά­ζου­με σήμε­ρα μέσα από τη συλ­λο­γή κει­μέ­νων του Λένιν «Για τον πόλε­μο και τη σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση» και την έκδο­ση «1917: Η Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση από μήνα σε μήνα», που κυκλο­φο­ρούν από τη «Σύγ­χρο­νη Εποχή».

Για τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του πολέμου

Οι λενι­νι­στι­κές επε­ξερ­γα­σί­ες για τον πόλε­μο δεν προ­έ­κυ­ψαν ασφα­λώς εν μια νυκτί. Απο­τέ­λε­σαν συνέ­χεια και ανά­πτυ­ξη της σημα­ντι­κής θεω­ρη­τι­κής και πολι­τι­κής δου­λειάς του μπολ­σε­βί­κι­κου κόμ­μα­τος όλο το προη­γού­με­νο διά­στη­μα. Είχαν προη­γη­θεί εξάλ­λου οι οικο­νο­μι­κές μελέ­τες του Λένιν για την ανά­πτυ­ξη του καπι­τα­λι­σμού στη Ρωσία όπως και για τα χαρα­κτη­ρι­στι­κά της ανά­πτυ­ξης του μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού, που συμπυ­κνώ­θη­καν στη συνέ­χεια στο εμβλη­μα­τι­κό του έργο «Ιμπε­ρια­λι­σμός, ανώ­τα­το στά­διο του καπι­τα­λι­σμού», που δημο­σιεύ­τη­κε το 1916.

Το θεω­ρη­τι­κό και πολι­τι­κό αυτό υπό­βα­θρο για τον σύγ­χρο­νο μονο­πω­λια­κό καπι­τα­λι­σμό έδω­σε τη δυνα­τό­τη­τα στους μπολ­σε­βί­κους να τοπο­θε­τη­θούν με σαφή­νεια για τον χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου, όταν αυτός ξέσπα­σε το καλο­καί­ρι του 1914 με αφορ­μή τη δολο­φο­νία του αρχι­δού­κα Φρα­γκί­σκου — Φερ­δι­νάν­δου, δια­δό­χου του θρό­νου της Αυστρο­ουγ­γρι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας από έναν Σέρ­βο φοι­τη­τή. Από την πρώ­τη στιγ­μή, ο Λένιν επι­ση­μαί­νει τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου, θεμε­λιώ­δη δια­πί­στω­ση που απο­τε­λεί και βάση για τη δια­μόρ­φω­ση της στά­σης των κομμουνιστών.

Απα­ντώ­ντας μάλι­στα σε όσους έκα­ναν λαν­θα­σμέ­νες ανα­λο­γί­ες με προη­γού­με­νες ιστο­ρι­κές επο­χές, τόνι­ζε ότι οι Μαρξ και Ενγκελς είχαν θέσει το κρι­τή­ριο «ποιας πλευ­ράς πρέ­πει να εύχε­ται πιο πολύ την επι­τυ­χία» στις πολε­μι­κές ανα­με­τρή­σεις της περιό­δου 1850–1870, όταν υπήρ­χαν ακό­μη προ­ο­δευ­τι­κά αστι­κά κινή­μα­τα. «Στις μέρες μας θα ήταν γελοίο και να σκέ­φτε­ται κανείς για προ­ο­δευ­τι­κή αστι­κή τάξη», επι­ση­μαί­νει, καθώς στο ιστο­ρι­κό προ­σκή­νιο της ανθρω­πό­τη­τας έχει πια περά­σει το προ­λε­τα­ριά­το.¹

«Ο ευρω­παϊ­κός και παγκό­σμιος πόλε­μος έχει σαφώς καθο­ρι­σμέ­νο χαρα­κτή­ρα αστι­κού, ιμπε­ρια­λι­στι­κού, δυνα­στι­κού πολέ­μου. Η πάλη για αγο­ρές και η κατα­λή­στευ­ση ξένων χωρών, η τάση να κατα­πνί­ξουν το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα του προ­λε­τα­ριά­του και της δημο­κρα­τί­ας στο εσω­τε­ρι­κό των χωρών, η τάση να απο­βλα­κώ­σουν, να δια­σπά­σουν και να εξο­ντώ­σουν τους προ­λε­τά­ριους όλων των χωρών σπρώ­χνο­ντας τους μισθω­τούς σκλά­βους του ενός έθνους ενά­ντια στους μισθω­τούς σκλά­βους του άλλου έθνους προς όφε­λος της αστι­κής τάξης, αυτό είναι το μονα­δι­κό πραγ­μα­τι­κό περιε­χό­με­νο και το μονα­δι­κό πραγ­μα­τι­κό νόη­μα του πολέμου».

«Τα καθή­κο­ντα της επα­να­στα­τι­κής σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας στον ευρω­παϊ­κό πόλε­μο» (24 Αυγού­στου 1914)

«Και οι δυο ομά­δες των εμπό­λε­μων χωρών δεν μένουν καθό­λου πίσω η μια από την άλλη στις ληστεί­ες, στις θηριω­δί­ες και στις ατέ­λειω­τες βαρ­βα­ρό­τη­τες του πολέ­μου, για να εξα­πα­τή­σουν, όμως, το προ­λε­τα­ριά­το και να απο­σπά­σουν την προ­σο­χή του από τον μονα­δι­κό πραγ­μα­τι­κά απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πόλε­μο — δηλα­δή τον εμφύ­λιο πόλε­μο ενά­ντια στην αστι­κή τάξη τόσο της χώρας “του”, όσο και των “ξένων” χωρών — γι’ αυτόν τον υψη­λό σκο­πό η αστι­κή τάξη της κάθε χώρας εξυ­μνεί με υπο­κρι­τι­κές πατριω­τι­κές φρά­σεις τη σημα­σία του εθνι­κού “της” πολέ­μου και προ­σπα­θεί να κάνει πιστευ­τό ότι επι­διώ­κει να νική­σει τον αντί­πα­λο όχι για λόγους ληστεί­ας και αρπα­γής των εδα­φών του μα για την “απε­λευ­θέ­ρω­ση” όλων των άλλων λαών, εκτός του δικού της».

«Ο πόλε­μος και η σοσιαλ­δη­μο­κρα­τία της Ρωσί­ας» (28 Σεπτέμ­βρη 1914)

«Είναι μικρο­α­στι­κή και ανό­η­τη πρό­λη­ψη ότι τάχα είναι δυνα­τό να ξεχω­ρί­σου­με τον πόλε­μο από την πολι­τι­κή των αντί­στοι­χων κυβερ­νή­σε­ων, των αντί­στοι­χων τάξε­ων, ότι τάχα είναι ποτέ δυνα­τό να βλέ­που­με τον πόλε­μο σαν απλή επί­θε­ση που παρα­βιά­ζει την ειρή­νη και σαν απο­κα­τά­στα­ση ύστε­ρα αυτής της παρα­βια­σμέ­νης ειρή­νης. Τσα­κώ­θη­καν και συμ­φι­λιώ­θη­καν! (…) Ο πόλε­μος συν­δέ­ε­ται αδιάρ­ρη­κτα με εκεί­νο το πολι­τι­κό καθε­στώς από το οποίο πηγά­ζει. Την ίδια πολι­τι­κή, που ένα ορι­σμέ­νο κρά­τος, μια ορι­σμέ­νη τάξη στα πλαί­σια αυτού του κρά­τους εφαρ­μό­ζει σε μια μακρο­χρό­νια περί­ο­δο πριν από τον πόλε­μο, η ίδια αυτή τάξη τη συνε­χί­ζει και στη διάρ­κεια του πολέ­μου, αλλά­ζο­ντας μόνο τη μορ­φή δράσης».

«Πόλε­μος και επα­νά­στα­ση» (14 Μάη 1917)

Για το ζήτημα της ειρήνης

Ο Λένιν ανα­δει­κνύ­ει ότι η περί­ο­δος του πολέ­μου είναι περί­ο­δος πρω­τό­γνω­ρης όξυν­σης της ταξι­κής πάλης, που δημιουρ­γεί και πρω­τό­γνω­ρες συν­θή­κες για τον λαό. «Ο πόλε­μος δεν μπο­ρεί να μην προ­κα­λεί στις μάζες τα πιο τρι­κυ­μιώ­δη αισθή­μα­τα που δια­τα­ράσ­σουν τη συνη­θι­σμέ­νη νωθρή ψυχι­κή διά­θε­ση. Και δεν είναι δυνα­τό να υπάρ­χει επα­να­στα­τι­κή τακτι­κή αν δεν αντι­στοι­χεί στα νέα αυτά τρι­κυ­μιώ­δη αισθή­μα­τα».²

Σε τέτοιες συν­θή­κες οι μάζες του λαού, βιώ­νο­ντας πρω­το­φα­νή δει­νά, παίρ­νουν το βάπτι­σμα του πυρός στην πάλη, διδά­σκο­νται από την ίδια τους την πείρα.

Με βάση την εξέ­λι­ξη και την πορεία του πολέ­μου, ο Λένιν ασχο­λεί­ται με το ζήτη­μα των λαϊ­κών πόθων για ειρή­νη και το στα­μά­τη­μα της πολε­μι­κής σύγκρου­σης, επι­ση­μαί­νο­ντας ότι και η ίδια η αστι­κή τάξη για τα συμ­φέ­ρο­ντά της μπο­ρεί σε κάποια φάση να προ­βά­λει «ειρη­νι­στι­κά συν­θή­μα­τα». Δεί­χνει ότι τόσο ο πόθος για ειρή­νη, αλλά και για όλα όσα περι­μέ­νουν από μια ειρη­νι­κή ζωή, μπο­ρούν να πραγ­μα­το­ποι­η­θούν ορι­στι­κά μόνο με την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξου­σί­ας και τη σοσια­λι­στι­κή επανάσταση.

«Για το σύν­θη­μα της “ειρή­νης” κάνε­τε λάθος ότι δήθεν η αστι­κή τάξη ούτε καν θέλει να ακού­σει. Σήμε­ρα διά­βα­σα το αγγλι­κό περιο­δι­κό “Εκο­νό­μιστ”. Οι έξυ­πνοι αστοί της πρω­το­πό­ρας χώρας είναι υπέρ της ειρή­νης, φυσι­κά χάρη του δυνα­μώ­μα­τος του καπι­τα­λι­σμού (…) Το σύν­θη­μα της ειρή­νης αύριο — μεθαύ­ριο θα το αρπά­ξει η γερ­μα­νι­κή αστι­κή τάξη και ιδιαί­τε­ρα οι οπορ­του­νι­στές (…) Δηλα­δή η ειρή­νη εγγυά­ται καλύ­τε­ρα την “κοι­νω­νι­κή ειρή­νη”, δηλα­δή την υπο­τα­γή του προ­λε­τα­ριά­του στην αστι­κή τάξη, την καθη­σύ­χα­ση του προ­λε­τα­ριά­του, τη συνέ­χι­ση της ύπαρ­ξης του καπιταλισμού».

«Γράμ­μα προς τον Α. Γκ. Σλιά­πνι­κοφ» (14 Νοέμ­βρη 1914)

«Μήπως αυτό σημαί­νει ότι οι σοσια­λι­στές μπο­ρούν να μένουν αδιά­φο­ροι απέ­να­ντι στο αίτη­μα της ειρή­νης, που το προ­βάλ­λουν ολο­έ­να και πιο πλα­τιές μάζες; Καθό­λου. Αλλο πράγ­μα είναι τα συν­θή­μα­τα της συνει­δη­τής πρω­το­πο­ρί­ας των εργα­τών και άλλο τα αυθόρ­μη­τα αιτή­μα­τα των μαζών.

Ο πόθος για ειρή­νη είναι ένα από τα σπου­δαιό­τε­ρα συμ­πτώ­μα­τα που απο­κα­λύ­πτουν πως αρχί­ζει η απο­γο­ή­τευ­ση για την αστι­κή ψευ­τιά σχε­τι­κά με τους “απε­λευ­θε­ρω­τι­κούς” σκο­πούς του πολέ­μου, σχε­τι­κά με την “υπε­ρά­σπι­ση της πατρί­δας” και τις άλλες απά­τες της αστι­κής τάξης σε βάρος του λαού. Οι σοσια­λι­στές πρέ­πει να φερ­θούν με την πιο μεγά­λη προ­σο­χή απέ­να­ντι σ’ αυτό το σύμ­πτω­μα. Ολες οι δυνά­μεις πρέ­πει να κατευ­θυν­θούν στο να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί η διά­θε­ση των μαζών προς όφε­λος της ειρή­νης. Πώς, όμως, να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί; Η ανα­γνώ­ρι­ση του συν­θή­μα­τος της ειρή­νης και η επα­νά­λη­ψή του θα ήταν ενθάρ­ρυν­ση της “σπου­δαιο­φά­νειας των ανί­σχυ­ρων (και πιο συχνά ακό­μη χει­ρό­τε­ρα: Των υπο­κρι­τών) λογο­κό­πων”. Αυτό θα απο­τε­λού­σε παρα­πλά­νη­ση του λαού με την αυτα­πά­τη ότι οι σημε­ρι­νές κυβερ­νή­σεις, οι σημε­ρι­νές άρχου­σες τάξεις είναι ικα­νές, χωρίς “να διδα­χτούν” (ή σωστό­τε­ρα χωρίς να παρα­με­ρι­στούν) από μια σει­ρά επα­να­στά­σεις, να συνά­ψουν ειρή­νη που να ικα­νο­ποιεί κάπως τη δημο­κρα­τία και την εργα­τι­κή τάξη. Δεν υπάρ­χει τίπο­τε πιο επι­ζή­μιο από μια τέτοια απά­τη. Δεν υπάρ­χει τίπο­τε που να ρίχνει πιο πολ­λή στά­χτη στα μάτια των εργα­τών, που να τους υπο­βάλ­λει την απα­τη­λή σκέ­ψη ότι η αντί­θε­ση μετα­ξύ καπι­τα­λι­σμού και σοσια­λι­σμού δεν είναι βαθιά, δεν υπάρ­χει τίπο­τε που να εξω­ρα­ΐ­ζει περισ­σό­τε­ρο την καπι­τα­λι­στι­κή σκλα­βιά. Οχι, εμείς πρέ­πει να επω­φε­λη­θού­με από τη διά­θε­ση αυτή προς όφε­λος της ειρή­νης, για να εξη­γή­σου­με στις μάζες ότι τα αγα­θά που περι­μέ­νουν από την ειρή­νη δεν είναι δυνα­τό να απο­κτη­θούν χωρίς μια σει­ρά επαναστάσεις».

Δια­δή­λω­ση στους δρό­μους της Πετρού­πο­λης. Τα συν­θή­μα­τα των πανό: «Ειρή­νη σε όλο τον κόσμο!», «Ολη η εξου­σία στο λαό», «Κάτω οι δέκα καπι­τα­λι­στές υπουργοί!»

«Το ζήτη­μα της ειρή­νης» (Ιού­λης — Αύγου­στος 1915)

Τα νέα καθή­κο­ντα που μπαί­νουν στην εργα­τι­κή τάξη σε συν­θή­κες πολε­μι­κής σύγκρουσης

Το ζήτη­μα του πολέ­μου και η στά­ση του εργα­τι­κού κινή­μα­τος είχαν απα­σχο­λή­σει τα σοσια­λι­στι­κά κόμ­μα­τα από τις αρχές ακό­μη του 20ού αιώ­να. Εχο­ντας ξεκά­θα­ρο τον αντι­δρα­στι­κό χαρα­κτή­ρα του πολέ­μου σε συν­θή­κες μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού και απα­ντώ­ντας στις από­ψεις άλλων σοσια­λι­στών της επο­χής, ο Λένιν τόνι­ζε από το 1907 ακό­μη, στις εργα­σί­ες του Διε­θνούς Συνε­δρί­ου της Στουτ­γάρ­δης, ότι η πάλη πρέ­πει να απο­βλέ­πει«στην αντι­κα­τά­στα­ση του καπι­τα­λι­σμού με τον σοσια­λι­σμό και όχι απλώς στην αντι­κα­τά­στα­ση του πολέ­μου με την ειρή­νη».³

Στα κεί­με­να του Λένιν και των μπολ­σε­βί­κων μετά το ξέσπα­σμα του πολέ­μου, επι­ση­μαί­νε­ται απο­φα­σι­στι­κά ότι η εργα­τι­κή τάξη πρέ­πει να στρέ­ψει τα βέλη της στον πραγ­μα­τι­κό αντί­πα­λο, στην εξου­σία του κεφα­λαί­ου και το προ­λε­τα­ριά­το κάθε χώρας ενά­ντια στη δική του κυβέρ­νη­ση, που στέλ­νει τον λαό στη σφαγή.

Οι δια­πι­στώ­σεις αυτές συνέ­βα­λαν καθο­ρι­στι­κά στο να μπο­ρέ­σουν οι μπολ­σε­βί­κοι να αντα­πο­κρι­θούν στις συν­θή­κες επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης που γέν­νη­σε ο Α’ Παγκό­σμιος Πόλε­μος, αυτός ο «μεγά­λος σκη­νο­θέ­της της επα­νά­στα­σης», όπως τον ονό­μα­σε ο Λένιν, σε μια σει­ρά χώρες.

 «Η αστι­κή τάξη εξα­πα­τά τις μάζες καλύ­πτο­ντας την ιμπε­ρια­λι­στι­κή ληστεία με την παλιά ιδε­ο­λο­γία του “εθνι­κού πολέ­μου”. Το προ­λε­τα­ριά­το ξεσκε­πά­ζει αυτήν την απά­τη κηρύσ­σο­ντας το σύν­θη­μα της μετα­τρο­πής του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου σε εμφύ­λιο πόλεμο».

«Η κατά­στα­ση και τα καθή­κο­ντα της σοσια­λι­στι­κής διε­θνούς» (1 Νοέμ­βρη 1914)

Ο Λένιν ασφα­λώς δεν μένει μόνο στη δια­τύ­πω­ση ενός γενι­κού συν­θή­μα­τος, αλλά εξη­γεί τα βήμα­τα και τον τρό­πο δου­λειάς που πρέ­πει να ακο­λου­θή­σουν οι επα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις για να προ­ε­τοι­μά­ζουν και να προ­σελ­κύ­ουν τις εργα­τι­κές — λαϊ­κές μάζες. Σε μια επι­στο­λή του προς τον μπολ­σε­βί­κο Σλιά­πνι­κοφ ανα­φέ­ρει χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «Το σύν­θη­μα της ειρή­νης, κατά τη γνώ­μη μου, στη δοσμέ­νη στιγ­μή δεν είναι σωστό. Είναι μικρο­α­στι­κό, παπα­δί­στι­κο σύν­θη­μα. Το προ­λε­τα­ρια­κό σύν­θη­μα πρέ­πει να είναι: Εμφύ­λιος πόλε­μος. Αντι­κει­με­νι­κά από τη ριζι­κή αλλα­γή της κατά­στα­σης στην Ευρώ­πη βγαί­νει ένα τέτοιο σύν­θη­μα στην επο­χή του μαζι­κού πολέμου».

(…) Η μετα­τρο­πή αυτή [σε εμφύ­λιο πόλε­μο] μπο­ρεί να κρα­τή­σει πολύ, μπο­ρεί να απαι­τή­σει, και θα απαι­τή­σει, μια σει­ρά από προ­κα­ταρ­κτι­κούς όρους, ωστό­σο όλη η δου­λειά πρέ­πει να γίνει ακρι­βώς πάνω στη γραμ­μή μιας τέτοιας μετα­τρο­πής, πάνω στο πνεύ­μα και την κατεύ­θυν­ση αυτής της μετα­τρο­πής. (…) Εμείς δεν μπο­ρού­με να “υπο­σχε­θού­με” εμφύ­λιο πόλε­μο ούτε και να τον “επι­βάλ­λου­με με διά­ταγ­μα”, όμως είμα­στε υπο­χρε­ω­μέ­νοι να κάνου­με δου­λειά — στην ανά­γκη και πολύ μακρό­χρο­νη — προς την κατεύ­θυν­ση αυτή».

Δια­δή­λω­ση ναυ­τών με συν­θή­μα­τα: «Κάτω οι καπι­τα­λι­στές υπουρ­γοί!», «Ολη η εξου­σία στο Σοβιέτ των εργα­τών, στρα­τιω­τών και αγρο­τών αντιπροσώπων!»

«Γράμ­μα προς τον Α. Γκ. Σλιά­πνι­κοφ» (17 Οκτώ­βρη 1914)

«Μια τέτοια μετα­τρο­πή δεν είναι βέβαια εύκο­λη και δεν μπο­ρεί να γίνει “σύμ­φω­να με τη θέλη­ση” του ενός ή του άλλου κόμ­μα­τος. Μα ακρι­βώς αυτή η μετα­τρο­πή βρί­σκε­ται μέσα στις αντι­κει­με­νι­κές συν­θή­κες του καπι­τα­λι­σμού γενι­κά, της επο­χής του τέλους του καπι­τα­λι­σμού ειδι­κά. Και προς αυτήν την κατεύ­θυν­ση, μόνο προς αυτήν την κατεύ­θυν­ση, πρέ­πει να διε­ξά­γουν τη δου­λειά τους οι σοσια­λι­στές. Να μην ψηφί­ζουν τις πολε­μι­κές πιστώ­σεις, να μην ενθαρ­ρύ­νουν τον σοβι­νι­σμό της χώρας “τους” (και των σύμ­μα­χων χωρών), να κατα­πο­λε­μή­σουν πρώτ’ απ’ όλα τον σοβι­νι­σμό της “δικής τους” αστι­κής τάξης, να μην περιο­ρί­ζο­νται στις νόμι­μες μορ­φές πάλης όταν αρχί­ζει η κρί­ση και η αστι­κή τάξη αφαι­ρεί η ίδια τη νομι­μό­τη­τα που δημιούρ­γη­σε — να ποια είναι η γραμ­μή δου­λειάς που οδη­γεί στον εμφύ­λιο πόλε­μο και θα οδη­γή­σει σ’ αυτόν σε τού­τη ή σ’ εκεί­νη τη στιγ­μή της πανευ­ρω­παϊ­κής πυρκαγιάς».

«Η κατά­στα­ση και τα καθή­κο­ντα της σοσια­λι­στι­κής διε­θνούς» (1 Νοέμ­βρη 1914)

Ενάντια στον συμβιβασμό
με την αστική τάξη και τους στόχους της

Το φύλ­λο αρ. 208 της εφη­με­ρί­δας «Ιζβέ­στια» στις 27 Οκτώ­βρη 1917, όπου δημο­σιεύ­τη­κε το Διά­ταγ­μα για την Ειρήνη

Κεφα­λαιώ­δους σημα­σί­ας ήταν η συμ­βο­λή των μπολ­σε­βί­κων στη δια­πά­λη με τον συμ­βι­βα­σμό και τον οπορτουνισμό.

Ο πόλε­μος οδή­γη­σε σε ανοι­χτές σοσιαλ­σο­βι­νι­στι­κές θέσεις μια σει­ρά από μεγά­λα και σημα­ντι­κά κόμ­μα­τα της περιό­δου, με πιο χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα το σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό κόμ­μα της Γερ­μα­νί­ας. Η Ρόζα Λού­ξε­μπουργκ, υπε­ρα­σπι­ζό­με­νη τις συνε­πείς προ­λε­τα­ρια­κές — ταξι­κές θέσεις, έγρα­φε απέ­να­ντι στην ηγε­σία του κόμ­μα­τος ότι έχει μετα­τρέ­ψει την ιστο­ρι­κή έκκλη­ση του Κομ­μου­νι­στι­κού Μανι­φέ­στου σε «Προ­λε­τά­ριοι όλων των χωρών ενω­θεί­τε στην ειρή­νη και σφα­χτεί­τε μετα­ξύ σας στον πόλε­μο!».⁴

Ο Λένιν όλα τα προη­γού­με­να χρό­νια είχε ανα­δεί­ξει την ειδι­κή σύν­δε­ση που υπήρ­χε ανά­με­σα στον ιμπε­ρια­λι­σμό και την ανά­πτυ­ξη του οπορ­του­νι­σμού, καλώ­ντας σε ιδε­ο­λο­γι­κό — πολι­τι­κό και οργα­νω­τι­κό δια­χω­ρι­σμό. Η θέση αυτή ήταν σημα­ντι­κή για να μπο­ρούν οι μπολ­σε­βί­κοι απο­φα­σι­στι­κά να παλεύ­ουν μέσα στον λαό ενά­ντια στον συμ­βι­βα­σμό τόσο των μεν­σε­βί­κων και άλλων μικρο­α­στών σοσια­λι­στών στη Ρωσία, όσο και στις υπό­λοι­πες οπορ­του­νι­στι­κές δυνά­μεις στο διε­θνές κίνημα.

«Οι αντι­κει­με­νι­κές συν­θή­κες του τέλους του 19ου αιώ­να δυνά­μω­σαν εξαι­ρε­τι­κά τον οπορ­του­νι­σμό, μετα­τρέ­πο­ντας τη χρη­σι­μο­ποί­η­ση της αστι­κής νομι­μό­τη­τας σε δου­λο­πρέ­πεια απέ­να­ντί της, δημιουρ­γώ­ντας ένα μικρό στρώ­μα γρα­φειο­κρα­τί­ας και αρι­στο­κρα­τί­ας της εργα­τι­κής τάξης και προ­σελ­κύ­ο­ντας στις γραμ­μές των σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κών κομ­μά­των πολ­λούς μικρο­α­στούς “συνο­δοι­πό­ρους”. Ο πόλε­μος επι­τά­χυ­νε την εξέ­λι­ξη μετα­τρέ­πο­ντας τον οπορ­του­νι­σμό σε σοσιαλ­σο­βι­νι­σμό, μετα­τρέ­πο­ντας τη μυστι­κή συμ­μα­χία των οπορ­του­νι­στών σε ανοι­χτή συμ­μα­χία με την αστι­κή τάξη.

Η οικο­νο­μι­κή βάση του οπορ­του­νι­σμού και του σοσιαλ­σο­βι­νι­σμού είναι μια και η ίδια: Τα συμ­φέ­ρο­ντα ενός μηδα­μι­νού στρώ­μα­τος προ­νο­μιού­χων εργα­τών και των μικρο­α­στών, που υπε­ρα­σπί­ζουν την προ­νο­μιού­χα θέση τους, το “δικαί­ω­μά” τους να παίρ­νουν ψίχου­λα από τα κέρ­δη που πραγ­μα­το­ποιεί η εθνι­κή “τους” τάξη από τη ληστεία των ξένων εθνών, από τα πλε­ο­νε­κτή­μα­τα που της δίνει η κυριαρ­χι­κή της θέση κ.τ.λ. Το ιδε­ο­λο­γι­κο­πο­λι­τι­κό περιε­χό­με­νο του οπορ­του­νι­σμού και του σοσιαλ­σο­βι­νι­σμού είναι ένα και το ίδιο: Συνερ­γα­σία των τάξε­ων αντί πάλη των τάξεων (…)

Η ενό­τη­τα με τους οπορ­του­νι­στές σημαί­νει σήμε­ρα στην πρά­ξη υπο­τα­γή της εργα­τι­κής τάξης στην εθνι­κή “της” αστι­κή τάξη, σημαί­νει συμ­μα­χία μαζί της για την υπο­δού­λω­ση ξένων εθνών και για τον αγώ­να για τα προ­νό­μια του κυρί­αρ­χου έθνους και είναι διά­σπα­ση του επα­να­στα­τι­κού προ­λε­τα­ριά­του όλων των χωρών».

«Σοσια­λι­σμός και πόλε­μος» (Ιού­λης — Αύγου­στος 1915)

«Η υπε­ρά­σπι­ση της συνερ­γα­σί­ας των τάξε­ων, η άρνη­ση της ιδέ­ας της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης και των επα­να­στα­τι­κών μεθό­δων πάλης, η προ­σαρ­μο­γή στον αστι­κό εθνι­κι­σμό, το γεγο­νός ότι ξεχνούν πως τα όρια της εθνό­τη­τας ή της πατρί­δας είναι ιστο­ρι­κά — μετα­βα­τι­κά, η μετα­τρο­πή της αστι­κής νομι­μό­τη­τας σε φετίχ, η άρνη­ση της ταξι­κής άπο­ψης και της ταξι­κής πάλης από φόβο μήπως απο­μα­κρυν­θούν οι “πλα­τιές μάζες του πλη­θυ­σμού” (διά­βα­ζε: Της μικρο­α­στι­κής τάξης) — αυτές είναι αναμ­φι­σβή­τη­τα οι ιδε­ο­λο­γι­κές βάσεις του οπορτουνισμού».

«Η κατά­στα­ση και τα καθή­κο­ντα της σοσια­λι­στι­κής διε­θνούς» (1 Νοέμ­βρη 1914)

Στο δρόμο προς την Οκτωβριανή Επανάσταση

Ο θεω­ρη­τι­κός και πολι­τι­κός αυτός εξο­πλι­σμός έδω­σε τη δυνα­τό­τη­τα στους μπολ­σε­βί­κους να δου­λέ­ψουν ανυ­πο­χώ­ρη­τα στην πρά­ξη με αυτή την πολι­τι­κή γραμ­μή, μέσα στον λαό που βασα­νι­ζό­ταν από την πεί­να και τις ελλεί­ψεις, μέσα στον στρα­τό, που όσο περ­νού­σαν οι μήνες ολο­έ­να και δυνά­μω­νε η αγα­νά­κτη­ση απέ­να­ντι στη ρωσι­κή τσα­ρι­κή κυβέρνηση.

Στην εικο­νο­γρα­φη­μέ­νη έκδο­ση «1917: Η Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση από μήνα σε μήνα» περι­λαμ­βά­νο­νται μονα­δι­κά ντο­κου­μέ­ντα της επο­χής, προ­κη­ρύ­ξεις, φυλ­λά­δια που κυκλο­φο­ρού­σαν οι μπολ­σε­βί­κοι εκεί­νη την περί­ο­δο και δεί­χνουν τη δου­λειά που έκα­ναν στους εργά­τες και στρα­τιώ­τες που είχαν εξα­θλιω­θεί και αγα­να­κτή­σει από τον πόλε­μο. Οι επα­να­στα­τη­μέ­νοι εργά­τες και στρα­τιώ­τες ήταν που γκρέ­μι­σαν τον τσά­ρο τον Φλε­βά­ρη του 1917, συγκρό­τη­σαν τα επα­να­στα­τι­κά όργα­να εξου­σί­ας, τα Σοβιέτ, και με την καθο­δή­γη­ση του μπολ­σε­βί­κι­κου κόμ­μα­τος άνοι­ξαν τον δρό­μο για τη μεγά­λη νίκη της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης τον Οκτώβρη.

Ποιος άλλος, εκτός από τους εργά­τες, μπο­ρεί να στα­μα­τή­σει την κατα­σκευή κανο­νιών, βλη­μά­των για να πάψει η σφα­γή; Ποιος άλλος μπο­ρεί να υψώ­σει την ένδο­ξη σημαία της ρωσι­κής επα­νά­στα­σης; Πλη­σιά­ζει η ώρα της μεγά­λης λύσης, της μεγά­λης δίκης των υπαί­τιων του μεγα­λύ­τε­ρου στην ιστο­ρία εγκλή­μα­τος κατά της ανθρω­πό­τη­τας… Φτά­νουν οι θυσί­ες για τη δόξα του κεφα­λαί­ου. Ο κοι­νός μας εχθρός βρί­σκε­ται ακρι­βώς πίσω μας.

Από προ­κή­ρυ­ξη μπολ­σε­βί­κων στο Αικατερίνοσλαβ

Σύντρο­φοι, είναι και­ρός πια να θέσου­με τέρ­μα στον πόλε­μο κατά των Γερ­μα­νών και να αρχί­σου­με να πολε­μά­με ενά­ντια στον πραγ­μα­τι­κό μας εχθρό — τον τσά­ρο και την κυβέρ­νη­ση… Ετοι­μα­στεί­τε, αδέλ­φια, συνεν­νοη­θεί­τε, συμ­βου­λευ­τεί­τε ο ένας τον άλλο και, όταν χρεια­στεί, θα υπε­ρα­σπί­σου­με τον εαυ­τό μας… Ξύπνα, λοι­πόν, ξεση­κώ­σου, εργα­ζό­με­νε λαέ! Ξεση­κώ­σου στην πάλη, πει­να­σμέ­νε λαέ, εμπρός, εμπρός!

Από τυπω­μέ­να φυλ­λά­δια που κυκλο­φο­ρού­σαν οι μπολσεβίκοι
του χωριού Σόστ­κα, του κυβερ­νεί­ου Τσερνίγκοφ

Σύντρο­φοι, φτά­νει πια να σφυ­ρη­λα­τού­με τις αλυ­σί­δες μας. Δεν μπο­ρού­με να περι­μέ­νου­με μέχρι να πεθά­νου­με από την πεί­να και το κρύο, δεν θα γίνου­με πρό­βα­τα και δεν θα πάμε στο τσα­ρι­κό σφα­γείο για χάρη της παρα­ξε­νιάς μιας χού­φτας παρά­σι­των… Αν είναι να πεθά­νου­με πριν την ώρα μας, καλύ­τε­ρα να πεθά­νου­με στην τίμια μάχη, στην πάλη για ελευ­θε­ρία, και όχι στον επο­νεί­δι­στο αδελ­φο­κτό­νο πόλε­μο. Θυμη­θεί­τε τους πρώ­τους αγω­νι­στές που έπε­σαν με τιμή στο όνο­μα της ελευ­θε­ρί­ας και ας αρχί­σου­με να πραγ­μα­το­ποιού­με τη μεγά­λη υπο­θή­κη τους.

Από την προ­κή­ρυ­ξη της επιτροπής
του ΣΔΕΚΡ (μπ.) του Ροστόφ — Ναχι­τσέφ­σκι του Ντον

25 Φλε­βά­ρη 1917
Η ζωή έγι­νε αφό­ρη­τη. Δεν έχου­με να φάμε. Δεν έχου­με να ντυ­θού­με. Δεν υπάρ­χει θέρμανση.
Στο μέτω­πο αίμα, ανά­πη­ροι, θάνα­τος. Η επι­στρά­τευ­ση, η μια πίσω απ’ την άλλη. Τα τρέ­να, το ένα μετά τ’ άλλο: Σαν κοπά­δια ζώων στέλ­νο­νται τα παι­διά μας και τα αδέλ­φια μας στην ανθρωποσφαγή.
Δεν πρέ­πει να σωπαίνουμε!
Το να δίνου­με τα αδέλ­φια μας και τα παι­διά μας στο σφα­γείο, ενώ εμείς οι ίδιοι πεθαί­νου­με από το κρύο και την πεί­να, και να σωπαί­νου­με ατέ­λειω­τα, είναι δει­λία παρά­λο­γη, εγκλη­μα­τι­κή, άτιμη.
…Ηρθε η ώρα της ανοι­χτής πάλης. Οι απερ­γί­ες, τα συλ­λα­λη­τή­ρια, οι δια­δη­λώ­σεις, δεν θα απο­δυ­να­μώ­σουν την οργά­νω­ση. Θα τη δυνα­μώ­σουν παρα­πέ­ρα. Εκμε­ταλ­λευ­θεί­τε κάθε περί­πτω­ση, κάθε ημέ­ρα. Πάντο­τε και παντού με τις μάζες και τα δικά μας επα­να­στα­τι­κά συνθήματα!
…Καλέ­στε τους όλους στην πάλη. Καλύ­τε­ρα να πεθά­νου­με με ένδο­ξο θάνα­το, παλεύ­ο­ντας για την εργα­τι­κή υπό­θε­ση, παρά να σκο­τω­θού­με για το κεφά­λαιο στο μέτω­πο, ή να χτι­κιά­σου­με από την πεί­να και την βαριά δουλειά.

Από προ­κή­ρυ­ξη της Επι­τρο­πής Πετρού­πο­λης του Κόμ­μα­τος των Μπολσεβίκων

Σημειώ­σεις:
1. Β. Ι. Λένιν, «Κάτω από ξένη σημαία» (Γενά­ρης 1915), Απα­ντα, τ. 26, σ. 137
2. Β. Ι. Λένιν, «Για την ήττα της κυβέρ­νη­σης της χώρας σου στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο», Απα­ντα, τ. 26, σ. 296
3. Β. Ι. Λένιν, «Το διε­θνές σοσια­λι­στι­κό συνέ­δριο της Στουτ­γάρ­δης» (Αύγου­στος 1907), Απα­ντα, τ. 16, σ. 78
4. Ρ. Λού­ξε­μπουργκ, «Το ξανα­χτί­σι­μο της Διε­θνούς», στη συλ­λο­γή «Ο βασι­κός εχθρός βρί­σκε­ται στην ίδια μας τη χώρα», σ. 97, εκδ. «Σύγ­χρο­νη Εποχή»

Πηγή Ριζο­σπά­στης

Ναπο­λέ­ων Σου­κα­τζί­δης Το μεγα­λείο ενός αγω­νι­στή της Αντί­στα­σης, του Θέμου Κορνάρου