Πώς τα εμβόλια «νίκησαν» τις θανατηφόρες ασθένειες — Η ιστορική διαδρομή

«Ο εχθρός είναι κοι­νός και αόρα­τος, αλλά κάθε φορά δια­φο­ρε­τι­κός. Και απέ­να­ντί του εμείς έχου­με μόνο ένα όπλο: το εμβό­λιο». Με αυτά τα λόγια περιέ­γρα­ψε κάπο­τε ένας αμε­ρι­κα­νός επι­δη­μιο­λό­γος τη δύσκο­λη μάχη που δίνει κάθε φορά η ανθρω­πό­τη­τα για την προ­στα­σία της δημό­σιας υγεί­ας. Ήταν Μάιος του 1980 και ο Παγκό­σμιος Οργα­νι­σμός Υγεί­ας είχε μόλις ανα­κοι­νώ­σει πως η ευλο­γιά, μια θανά­σι­μη ασθέ­νεια από την οποία είχαν νοσή­σει εκα­τομ­μύ­ρια άνθρω­ποι, είχε επι­τέ­λους εξα­λει­φθεί εντε­λώς από τον πλανήτη.

Για να συμ­βεί αυτό χρειά­στη­καν περί­που δύο αιώ­νες και ένα πεί­ρα­μα που σήμε­ρα θα ήταν αδια­νό­η­το να γίνει. Χάρις σε αυτό το πεί­ρα­μα πάντως ανα­πτύ­χθη­κε το πρώ­το εμβό­λιο στην ιστο­ρία. Και ήταν το απο­τέ­λε­σμα της παρα­τή­ρη­σης του βρε­τα­νού παθο­λό­γου Έντουαρντ Τζέ­νερ ότι οι γυναί­κες που άρμε­γαν αγε­λά­δες στη βρε­τα­νι­κή εξο­χή παρου­σί­α­ζαν φυσα­λί­δες στα χέρια τους και δεν νοσού­σαν από την ευλο­γιά. Ο Τζέ­νερ πήρε το υγρό από αυτές τις φυσα­λί­δες και το εμβο­λί­α­σε σε ένα οκτά­χρο­νο αγό­ρι, τον Τζέιμς Φίλι­πς. Όταν στη συνέ­χεια ο 8χρονος που ο για­τρός μετέ­τρε­ψε σε πει­ρα­μα­τό­ζωο, ήρθε σε επα­φή με άτο­μα που είχαν νοσή­σει, παρέ­μει­νε απρό­σβλη­τος. Το πεί­ρα­μα στέ­φθη­κε με επι­τυ­χία και το πρώ­το εμβό­λιο το 1796  ήταν γεγο­νός. Η ευλο­γιά σκό­τω­νε έως τότε έναν στους 13 κατοί­κους του Λονδίνου.

Η λέξη vaccine (εμβό­λιο) προ­έρ­χε­ται από την Λατι­νι­κή λέξη vacca που σημαί­νει αγε­λά­δα. Ο Pasteur χρη­σι­μο­ποί­η­σε την λέξη vaccine για όλα τα εμβό­λια. Για­τί αυτό; Το πρώ­το εμβό­λιο που ανα­φέ­ρε­ται στην Ιστο­ρία της Ιατρι­κής είναι το εμβό­λιο ενα­ντί­ον της ευλογιάς.

Παρ’ όλο που ο Jenner είναι ο πρώ­τος που εφάρ­μο­σε συστη­μα­τι­κά τον εμβο­λια­σμό ενα­ντί­ον της ευλο­γιάς, πρω­το­πό­ροι του εμβο­λια­σμού θεω­ρού­νται οι Έλλη­νες για­τροί Εμμα­νου­ήλ Τιμό­νης (1669–1720) από τη Χίο και Ιάκω­βος Πυλα­ρι­νός (1659–1718) από την Κεφαλονιά.

Το 1879, ο Chamberland, βοη­θός του Pasteur, ανα­κά­λυ­ψε τυχαία το εμβό­λιο κατά της χολέ­ρας. Εμβο­λί­α­σε κοτό­που­λα με εμβό­λιο που κατα­σκεύ­α­σε από παλιά καλ­λιέρ­γεια υλι­κού από κοτό­που­λα, που έπα­σχαν από χολέ­ρα και δια­πί­στω­σε ότι τα εμβο­λια­σμέ­να κοτό­που­λα δε νοσού­σαν. Παρ’ όλο που το εμβό­λιο ανα­κα­λύ­φθη­κε το 1879, τα πρώ­τα εμβό­λια κατά της χολέ­ρας κυκλο­φό­ρη­σαν 1917.

Εκα­τομ­μύ­ρια ανθρώ­πους σκό­τω­νε στον κόσμο και η πολιο­μυ­ε­λί­τι­δα, μια ασθέ­νεια από την οποία είχε προ­σβλη­θεί ο αμε­ρι­κα­νός πρό­ε­δρος Φράν­κλιν Ρού­σβελτ. Ο Ρού­σβελτ άφη­σε την τελευ­ταία του πνοή τον Απρί­λιο του 1945 και δεν πρό­λα­βε να δει ότι την ασθέ­νεια που τoν είχε καθη­λώ­σει στο ανα­πη­ρι­κό αμα­ξί­διο θα νικού­σε δέκα χρό­νια αργό­τε­ρα ο επι­δη­μιο­λό­γος Τζό­νας Σαλκ με την ανά­πτυ­ξη εμβο­λί­ου που σήμα­νε τη σωτη­ρία εκα­τομ­μυ­ρί­ων παι­διών σε ολό­κλη­ρο τον κόσμο. Το 1962 το εμβό­λιο του Τζί­νας Σαλκ, το οποίο είχε ανα­πτύ­ξει από νεκρούς ιούς, αντι­κα­τα­στά­θη­κε από εκεί­νο του Άλμπερτ Σάμπιν που χρη­σι­μο­ποί­η­σε εξα­σθε­νη­μέ­νους ιούς.

Σε φωτο­γρα­φί­ες που δημο­σιεύ­θη­καν την ίδια χρο­νιά από διά­φο­ρες πόλεις των ΗΠΑ, μπο­ρεί να δει κανείς σήμε­ρα τερά­στιες ουρές από ανθρώ­πους που περί­με­ναν να κάνουν το εμβό­λιο. Τρεις δεκα­ε­τί­ες αργό­τε­ρα μόνο στην Κίνα και την Ινδία θα εμβο­λιά­ζο­νταν 163 εκα­τομ­μύ­ρια παι­διά μέσα σε μερι­κές μόνο ημέ­ρες. Ο μαζι­κός αυτός εμβο­λια­σμός συνέ­βα­λε στη μεί­ω­ση των κρου­σμά­των από 350.000 το 1988 σε 1.170 το 2004 και μόνο 105 το 2005 — και αυτά εμφα­νί­στη­καν μόνο σε δυο χώρες, το Σου­δάν και τη Νιγη­ρία. Ήδη πάντως από το 1995, ο Παγκό­σμιος Οργα­νι­σμός Υγεί­ας είχε κηρύ­ξει 140 χώρες ελεύ­θε­ρες από την πολιομυελίτιδα.

Στα μέσα του 20ου αιώ­να μπή­κε ο θεμέ­λιος λίθος για να κερ­δη­θεί άλλη μία μάχη — αυτή τη φορά απέ­να­ντι στην ιλα­ρά. Ήταν το 1954 όταν οι ερευ­νη­τές Τζον Εντερς και Τόμας Πίμπλις απο­μό­νω­σαν στη Βοστό­νη τον ιό σε ένα 11χρονο αγό­ρι. Θα χρεια­ζό­ταν να περά­σουν άλλα εννέα χρό­νια για να ανα­πτυ­χθεί το πρώ­το εμβό­λιο ιλα­ράς, η οποία έως τότε προ­σέ­βα­λε πάνω από το 90% των παι­διών έως 15 ετών με κάποια από αυτά να χάνουν κάθε χρό­νο τη ζωή τους. Την τελευ­ταία δεκα­ε­τία ωστό­σο στις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες κατα­γρά­φο­νται μόλις 160 κρού­σμα­τα τον χρό­νο. Το 2008 οι θάνα­τοι από ιλα­ρά είχαν μειω­θεί στις 164.000 παγκο­σμί­ως από 973.000 το 1999.

Μια μάστι­γα ήταν για την ανθρω­πό­τη­τα και η ερυ­θρά εάν λάβει υπό­ψη του κανείς πως μια επι­δη­μία την περί­ο­δο 1962–1965 που ξεκί­νη­σε από την Ευρώ­πη και επε­κτά­θη­κε στις ΗΠΑ, προ­κά­λε­σε 30.000 θανά­τους βρε­φών και απο­βο­λές εμβρύ­ων, ενώ άλλα 20.000 βρέ­φη παρου­σί­α­σαν παθο­γέ­νειες όπως συγ­γε­νή καταρ­ρά­κτη, κώφω­ση, τύφλω­ση και δια­νοη­τι­κή καθυ­στέ­ρη­ση. Η σωτη­ρία ήρθε το 1967 όταν παρα­σκευά­στη­κε το πρώ­το εμβό­λιο, ενώ την ίδια χρο­νιά ανα­πτύ­χθη­κε και το εμβό­λιο κατά της παρω­τί­τι­δας. Με τον ίδιο τρό­πο εξα­φα­νί­στη­καν από τον χάρ­τη, ή περιο­ρί­στη­καν σε πολύ μεγά­λο βαθ­μό, η διφθε­ρί­τι­δα, ο τέτα­νος και άλλα λοι­μώ­δη νοσήματα.

Ο Sars — Covid ‑2 είναι ο τελευ­ταί­ος εχθρός στη σει­ρά — κοι­νός και αόρα­τος. Και το όπλο είναι και αυτή τη φορά ένα: το εμβόλιο.

Αν τα εμβό­λια απο­δεί­χθη­καν πολ­λές φορές σωτή­ρια στο παρελ­θόν, τότε και το 2021 θα είναι μια χρο­νιά λύτρω­σης στη μάχη που δίνει η ανθρω­πό­τη­τα με την πανδημία.

«Ο πικρός βίος του Μαξ Χάβε­λα­αρ, Μια ιστο­ρία εκμε­τάλ­λευ­σης στις αποι­κί­ες καφέ»