Σουηδία: Μια μαύρη σελίδα ρατσισμού με 63.000 αναγκαστικές στειρώσεις μέχρι το 1974

Γρά­φει ο Πάνος Αλε­πλιώ­της //

Το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος του 20ου αιώ­να, μέχρι τα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του 1960, κάποιοι άνθρω­ποι ορί­στη­καν κατώ­τε­ρα όντα στην Σου­η­δία. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ορί­στη­καν τόσο άχρη­στοι — βιο­λο­γι­κά και κοι­νω­νι­κά — ώστε για αυτούς, και τα γονί­διά τους, δεν υπήρ­χε κάποιο μέλ­λον. Ήταν «προ­ϊ­ό­ντα απο­σύν­θε­σης του έθνους» οι φτω­χοί και άνερ­γοι, οι ανύ­πα­ντρες μητέ­ρες, άνθρω­ποι εξα­θλιω­μέ­νοι από τις στε­ρή­σεις, αναρ­χι­κοί, «Τάτα­ροι», ομο­φυ­λό­φι­λοι, καθυ­στε­ρη­μέ­νοι, μη «υγιώς» σκε­πτό­με­νοι και έπρε­πε αυτοί και τα γονι­διά τους να εκλείψουν.

Όταν οι παλαιοί νόμοι στεί­ρω­σης, άμβλω­σης και γάμου ακυ­ρώ­θη­καν την δεκα­ε­τία του ’60 και του ’70, κατ’ εκτί­μη­ση 63.000 άνθρω­ποι ήταν λίγο πολύ με την βία στει­ρω­μέ­νοι, για ευγο­νι­κούς λόγους ή για λόγους υγιει­νής της κλη­ρο­νο­μι­κό­τη­τας, όπως ειπώ­θη­κε μετά από την πτώ­ση του τρί­του Ράιχ.

Απο­σιώ­πη­ση

Η μνή­μη της μαύ­ρης αυτής σελί­δας της Σου­η­δι­κής ιστο­ρί­ας απο­σιω­πά­ται τώρα όλο και περισ­σό­τε­ρο. Αλλά η επι­δί­ω­ξη της «βελ­τί­ω­σης» και της αλλα­γής του ανθρώ­που ζει στα μυα­λά κάποιων ρατσι­στι­κών και φασι­στι­κών κύκλων ακό­μη και σήμε­ρα. Υπο­στη­ρί­ζουν την ανω­τε­ρό­τη­τα της φυλής των Σου­η­δών και Σκαν­δι­να­βών ένα­ντι των άλλων εθνι­κο­τή­των και φυλών. Σκορ­πί­ζουν το μίσος και την ανι­σό­τη­τα ανά­με­σα στους ανθρώπους.

Ισχυ­ρί­ζο­νται πως μπο­ρείς να κάνεις μια καλύ­τε­ρη κοι­νω­νία προ­βαί­νο­ντας σε εκκα­θα­ρί­σεις των μη υγειών αλλά και μη «υγιώς σκε­πτό­με­νων». Συνή­θως αυτοί δεν έχουν την ίδια κατα­γω­γή με αυτούς που είναι υγιείς ή υγιώς σκεπτόμενοι.

Η Φυλε­τι­κή Βιο­λο­γία εφαρ­μό­ζε­ται στους ανθρώπους

Ήταν πρώ­τος ο Σου­η­δός βιο­λό­γος, «πατέ­ρας της βιο­λο­γί­ας» όπως απο­κα­λεί­ται, Carl von Linné που άρχι­σε να χωρί­ζει τους ανθρώ­πους σε βιο­λο­γι­κά καθο­ρι­σμέ­νες φυλές. Άλλοι Σου­η­δοί επι­στή­μο­νες τον 19ο αιώ­να θεμε­λί­ω­σαν την φυλε­τι­κή βιο­λο­γία — μία από τις επι­στη­μο­νι­κές προ­σπά­θειες της επο­χής να μελε­τή­σει την ανθρώ­πι­νη γενε­τι­κή. Μέτρη­σαν κρα­νία και διε­ξή­γα­γαν έρευ­να γενε­α­λο­γί­ας και κατα­γω­γής. Ο Herman Lundborg, ένας από τους πιο επι­φα­νείς διε­ρεύ­νη­σε την ιστο­ρία μιας κλη­ρο­νο­μι­κής ασθέ­νειας σε συγ­γε­νι­κές οικο­γέ­νειες της Δυτι­κής Σου­η­δί­ας. Στη συνέ­χεια ισχυ­ρί­στη­κε ότι η φτώ­χεια και οι κοι­νω­νι­κές δυσκο­λί­ες των σημε­ρι­νών μελών της οικο­γέ­νειας οφεί­λο­νταν σε αρκε­τές εκα­το­ντά­δες χρό­νια «εκφυ­λι­σμού» – σωμα­τι­κού, οικο­νο­μι­κού, ψυχι­κού και κοι­νω­νι­κού – που προ­κλή­θη­καν από «άρρω­στη» γενε­τι­κή κληρονομικότητα.

Προιό­ντα απο­σύν­θε­σης του έθνους 

Ο Lundborg και πολ­λοί από τους δια­νο­ού­με­νους της επο­χής ανη­συ­χού­σαν στο ότι η “κακή” γενε­τι­κή κλη­ρο­νο­μι­κό­τη­τα κατέ­στρε­φε τη βόρεια ευρω­παϊ­κή “φυλή”. Θεω­ρή­θη­κε ότι η φυσι­κή επι­λο­γή είχε εξα­λει­φθεί, από τις νέες κοι­νω­νι­κές αλλα­γές. Ένας από τους «ενό­χους» θεω­ρή­θη­κε ότι ήταν η εκβιο­μη­χά­νι­ση που έδω­σε θέσεις εργα­σί­ας και επιρ­ροή σε ευρύ­τε­ρα τμή­μα­τα του πλη­θυ­σμού, και επέ­τρε­ψε σε περισ­σό­τε­ρους από τους ανε­πι­θύ­μη­τους της κοι­νω­νί­ας να επιβιώσουν.

Ο Lundborg και άλλοι απο­κα­λού­σαν «προ­ϊ­ό­ντα απο­σύν­θε­σης του έθνους» τους φτω­χούς και άνερ­γους, ανύ­πα­ντρες μητέ­ρες, ανθρώ­πους εξα­θλιω­μέ­νους από τις στε­ρή­σεις, αναρ­χι­κούς, «Τάτα­ρους», ομο­φυ­λό­φι­λους, ΑΜΕΑ, καθυ­στε­ρη­μέ­νους. Επι­σή­μα­ναν με τρό­μο ψυχής ότι το ποσο­στό γεν­νή­σε­ων των προ­νο­μιού­χων της κοι­νω­νί­ας μειώ­θη­κε περισ­σό­τε­ρο παρά μετα­ξύ των φτω­χών της κοινωνίας.

Αυτό το σενά­ριο θεω­ρή­θη­κε ως άκρως τρο­μα­κτι­κό, επει­δή εύπο­ροι και επι­τυ­χη­μέ­νοι άνθρω­ποι, όπως οι ίδιοι οι ευγο­νι­κά ενδια­φε­ρό­με­νοι κύριοι, θεω­ρή­θη­καν στα­τι­στι­κά ότι έχουν απο­κτή­σει περισ­σό­τε­ρες γενε­τι­κές προ­δια­θέ­σεις για νοη­μο­σύ­νη, δρά­ση και ούτω καθε­ξής, από τα οικο­νο­μι­κά και κοι­νω­νι­κά μειο­νε­κτού­ντα άτομα.

Τι έπρε­πε λοι­πόν να γίνει, για να απο­τρα­πεί η επι­δεί­νω­ση των φυλε­τι­κών χαρα­κτη­ρι­στι­κών του πλη­θυ­σμού; Οι οπα­δοί της ευγο­νι­κής κατέ­λη­ξαν πως οι άνθρω­ποι με “καλή” κλη­ρο­νο­μι­κό­τη­τα θα πρέ­πει να ενθαρ­ρύ­νο­νται να έχουν παι­διά, ενώ εκεί­νοι με “χει­ρό­τε­ρη” κλη­ρο­νο­μι­κό­τη­τα θα πρέ­πει να απο­θαρ­ρύ­νο­νται ή ακό­μη και να παρεμποδίζονται.

Αν και δεν υπήρ­χαν επι­στη­μο­νι­κά στοι­χεία –τότε δεν είχε ανα­κα­λυ­φθεί κάποιο ανθρώ­πι­νο γονί­διο – η υπο­στή­ρι­ξη για αυτές τις θεω­ρί­ες βρέ­θη­κε μετα­ξύ των Σου­η­δι­κών ερευ­νών στην ανα­πα­ρα­γω­γή φυτών και ζώων. Τα πει­ρά­μα­τα με τα δημη­τρια­κά και τις αγε­λά­δες λει­τούρ­γη­σαν φαι­νο­με­νι­κά άρι­στα, με αυξα­νό­με­να στοι­χεία παρα­γω­γής κατά συνέ­πεια. Για­τί να μην δοκι­μα­στούν και στον άνθρωπο;

Το 1922, η Σου­η­δι­κή Βου­λή, υπό την ηγε­σία του Σοσιαλ­δη­μο­κρά­τη και από τους ηγέ­τες της Β. Διε­θνούς Hjalmar Branting, ίδρυ­σε το πρώ­το κρα­τι­κό Ινστι­τού­το φυλε­τι­κής βιο­λο­γί­ας στον κόσμο. Το Αγρο­τι­κό κόμ­μα (σημε­ρι­νό Κέντρο) και οι Σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες πρω­το­στά­τη­σαν για την αλλα­γή της νομο­θε­σί­ας, έτσι ώστε να μην μπο­ρούν να κάνουν παι­διά οι ανε­πι­θύ­μη­τοι άνθρωποι.

Ανε­πι­θύ­μη­τη κληρονομικότητα

Οι Gunnar και Alva Myrdal, επι­φα­νείς Σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες, η Alva πήρε και βρα­βείο Ειρή­νης, υπο­στή­ρι­ξαν στο βιβλίο τους «Κρί­ση στο θέμα του πλη­θυ­σμού» (Kris i befolkningsfrågan),1934, ένα ριζι­κό ξεκα­θά­ρι­σμα των εξαι­ρε­τι­κά άχρη­στων ατό­μων «μέσα από μια μάλ­λον ανε­λέ­η­τη δια­δι­κα­σία στεί­ρω­σης». Επι­ση­μαί­νουν ακό­μη και τα οικο­νο­μι­κά κίνη­τρα και οφέ­λη για τις προ­τά­σεις τους.

Στο παρελ­θόν, “οι αργό­στρο­φοι” — ένας ασα­φής όρος που περι­λάμ­βα­νε το μετα­ξύ 5 και 10 % του πλη­θυ­σμού — θα μπο­ρού­σε για παρά­δειγ­μα, να κερ­δί­σει τα προς το ζην σαν «βοη­θη­τι­κό» προ­σω­πι­κό. Στην βιο­μη­χα­νο­ποι­η­μέ­νη όμως κοι­νω­νία δεν υπήρ­χε πλέ­ον χώρος για “αυτούς τους ατυ­χείς καθυ­στε­ρη­μέ­νους» οι οποί­οι τώρα δεν είχαν πλέ­ον την ευκαι­ρία “πόσο μάλ­λον με χαμη­λό­τε­ρους μισθούς, να έχουν τέτοια συμ­με­το­χή που να υπε­ρα­σπί­ζε­ται ηθι­κά τη ζωή τους.”

Μετα­ξύ 1934 και 1941, ψηφί­στη­καν αρκε­τοί νόμοι που επέ­τρε­ψαν την στεί­ρω­ση ατό­μων με ανε­πι­θύ­μη­τες γενε­τι­κές προδιαθέσεις.

Οι περισ­σό­τε­ροι από αυτούς που στει­ρώ­θη­καν ήταν γυναί­κες της εργα­τι­κής τάξης με χαμη­λή εκπαί­δευ­ση. Πολ­λοί ήταν έφη­βοι ή νεα­ροί ενή­λι­κες. Κάποιοι από αυτούς θα μπο­ρού­σαν να ήταν αυτό που θα απο­κα­λού­σα­με σήμε­ρα «καθυ­στε­ρη­μέ­νοι». Οι πιο πολ­λοί, ωστό­σο, και αυτό προ­κα­λεί απο­τρο­πια­σμό, ήταν αρκε­τά συνη­θι­σμέ­νοι νέοι από φτω­χά σπί­τια, όπου για κάποιο λόγο οι γονείς δεν μπο­ρού­σαν να φρο­ντί­σουν τα παι­διά τους.

Εκβια­σμός και εκφοβισμός 

Τα «ιατρι­κά» επι­χει­ρή­μα­τα ήταν λίγο δια­φο­ρε­τι­κά ανά­λο­γα το φύλο. Τα αγό­ρια που υπο­βλή­θη­καν σε ανα­γκα­στι­κή στεί­ρω­ση περι­γρά­φο­νται μάλ­λον σαν «ανα­ξιό­πι­στα», «ψεύ­τες» και «άτα­κτοι». Τα κορί­τσια ήταν «θρα­σείς», «κοκέ­τες» και «επι­θε­τι­κές».

Τα μεγα­λύ­τε­ρα θύμα­τα στεί­ρω­σης απο­τέ­λε­σαν οι Ρομά, τότε απο­κα­λού­με­νοι Τσιγ­γά­νοι, και οι λεγό­με­νοι «Τάτα­ροι»– όρος που περιε­λάμ­βα­νε «αλή­τες» και ελεύ­θε­ρους στο­χα­στές, καθώς και περι­πλα­νό­με­νους – οι οποί­οι υπο­βλή­θη­καν τόσο σε στει­ρώ­σεις χρη­σι­μο­ποιώ­ντας περισ­σό­τε­ρο ή λιγό­τε­ρο εκβια­σμό, απει­λές για φυλά­κι­ση, εγκλει­σμό σε ανα­μορ­φω­τή­ρια και εξαναγκασμό. 

Εθε­λο­τυ­φλού­σαν στο Τρί­το Ράιχ

Το εκπλη­κτι­κό είναι ότι ο σου­η­δι­κός ζήλος στεί­ρω­σης δεν μειώ­θη­κε όταν οι Ναζι­στι­κές ευγο­νι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες έγι­ναν ευρέ­ως γνω­στές μετά τον πόλε­μο. Αντί­θε­τα στην Σου­η­δία, οι στει­ρώ­σεις κορυ­φώ­θη­καν λίγα χρό­νια μετά το τέλος του πολέ­μου, και κάπως ξεθώ­ρια­σαν στη δεκα­ε­τία του 1960.

Δεν υπήρ­ξε ποτέ ένας πραγ­μα­τι­κός απο­λο­γι­σμός για την περί­ο­δο στεί­ρω­σης. Καμία αυτο­κρι­τι­κή, καμία από­δο­ση ευθυ­νών, καμία απο­κα­τά­στα­ση.Το Κρα­τι­κό Ινστι­τού­το Φυλε­τι­κής Βιο­λο­γί­ας δεν έκλει­σε ποτέ, αλλά άλλα­ξε το όνο­μά του σε Τμή­μα Ιατρι­κής Γενε­τι­κής και απορ­ρο­φή­θη­κε στο Πανε­πι­στή­μιο της Ουψά­λα το 1959. Υπάρ­χουν ακό­μη όλα τα αρχεία με σχο­λα­στι­κές λεπτο­μέ­ρειες για κάθε περί­πτω­ση και περιέ­χουν και τους εκβια­σμούς και τον εκφο­βι­σμό των θυμά­των με απει­λές φυλά­κι­σης για να δεχτούν την στείρωση.

Δεν δέχθη­κε ποτέ η επί­ση­μη Σου­η­δία πως έκα­νε ακρι­βώς τα ίδια όπως οι Ναζί για­τί στεί­ρω­νε μόνο «άτο­μα» και όχι ολό­κλη­ρες «φυλές». Αυτό όμως το ξέρουν καλύ­τε­ρα οι Ρομά που ακό­μη και σήμε­ρα απαι­τούν απο­κα­τά­στα­ση και απο­ζη­μεί­ω­ση για όλους χωρίς να εισα­κού­γο­νται από καμία κυβέρ­νη­ση αστι­κή ή Σοσιαλδημοκρατική.

Ο ρατσι­σμός υπο­βό­σκει και μερι­κές φορές ενι­σχύ­ε­ται ακό­μη και στις κοι­νω­νί­ες που θεω­ρού­νται πρό­τυ­πα. Περι­μέ­νει τις ευκαι­ρί­ες να ξανα­φου­ντώ­σει. Βρί­σκε­ται στην μήτρα του συστή­μα­τος. Δεν μπο­ρεί να κατα­πο­λε­μη­θεί από την ρίζα αν δεν κατε­δα­φι­στεί αυτό το ίδιο το σύστημα.

Πάνος Αλεπλιώτης

Εργά­στη­κε σαν γεω­λό­γος, περι­βαλ­λο­ντο­λό­γος και χωρο­τά­κτης στην Ελλά­δα και στην Σου­η­δία. Δημο­τι­κός σύμ­βου­λος Πυλαί­ας Θεσ­σα­λο­νί­κης 87/90 και 99/2002. Αντι­δή­μαρ­χος Πυλαί­ας από το 1987 έως και το 1990 και από το 1999 έως και το 2000.