Γρά­φει ο Σπύ­ρος Τζόκας

1944: Στις 15–16 Ιού­νη τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ Αθή­νας με την υπο­στή­ρι­ξη του λαού αντι­με­τω­πί­ζουν ηρω­ι­κά επι­δρο­μή χιτλε­ρι­κών και ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών στην Και­σα­ρια­νή, προ­ξε­νώ­ντας τους 45 νεκρούς και τραυ­μα­τί­ες.

Στις 16-Ιού­νη όλα τα μαγα­ζιά της συνοι­κί­ας κλεί­νουν σε ένδει­ξη δια­μαρ­τυ­ρί­ας, ενώ 2.000 κάτοι­κοι πραγ­μα­το­ποιούν δια­δή­λω­ση.

Το μνη­μείο για τη μάχη

Η μεγάλη μάχη στις 15 — 16 Ιούνη

Στους επι­κοι­νω­νια­κούς ακρο­βα­τι­σμούς των αστι­κών κομ­μά­των έχουν θέση, και μάλι­στα περί­ο­πτη, και εμμο­νι­κοί επαγ­γελ­μα­τί­ες αντι­κομ­μου­νι­στές που έχουν ανα­λά­βει μετα­ξύ των άλλων και το βαρύ έργο να ανα­βα­πτί­σουν και να «ξεπλύ­νουν» τους δοσί­λο­γους συνερ­γά­τες των Γερ­μα­νών, κάνο­ντας το μαύ­ρο άσπρο και να χύνουν αντι­κομ­μου­νι­στι­κό μελά­νι περί «ξενο­κί­νη­του» και «αντε­θνι­κού» ΚΚΕ και ιδιο­τε­λούς ΕΑΜ με κορό­νες και αθλιό­τη­τες που δεν αντέ­χουν ούτε στην επι­στή­μη ούτε στη λογική.

Το έργο το έχου­με ξανα­δεί. Πρό­κει­ται για «στρα­τευ­μέ­νους ιστο­ρι­κούς» από αμε­ρι­κα­νι­κά κέντρα και παρά­κε­ντρα, με περ­γα­μη­νές στην ανα­θε­ώ­ρη­ση της Ιστο­ρί­ας και στον αντι­κομ­μου­νι­σμό. Στό­χος, το παρελ­θόν να εξορ­κι­στεί ανέκ­κλη­τα και ορι­στι­κά, να μην ταρά­ξει ξανά τις συνει­δή­σεις των ανθρώ­πων και να τους εμπνεύ­σει παραδείγματα.

Να ξεχα­στεί η θεω­ρία της πάλης των τάξε­ων ή καλύ­τε­ρα να ενο­χο­ποι­η­θεί ή να γίνει αντι­κεί­με­νο σαρ­κα­σμού, καθώς το φάντα­σμα εξα­κο­λου­θεί να πλα­νιέ­ται ακό­μη πάνω απ’ την Ευρώ­πη και τον κόσμο ολό­κλη­ρο. Και ιδού η εργα­λεια­κή χρη­σι­μό­τη­τα ορι­σμέ­νων αφη­γή­σε­ων στη μετα­μο­ντέρ­να επο­χή μας: Από τους ΕΛΑ­Σί­τες έως τους μαχη­τές του Στά­λιν­γκραντ και του Κουρσκ, από το «κόμ­μα των εκτε­λε­σμέ­νων» (ΚΚΓ) έως τους μαχη­τές των Βιετ­κόνγκ, από τα υπό­γεια της παρα­νο­μί­ας έως τα στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης, από το μαχό­με­νο εργα­τι­κό και κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα έως τις από­πει­ρες θεμε­λί­ω­σης λαϊ­κής εξου­σί­ας, όλα αυτά, άνθρω­ποι, ιδέ­ες, αγώ­νες ήταν όργα­να του κακού!

Νεα­ροί μαχη­τές του ΕΛΑΣ

Η θεω­ρία των «δύο άκρων», δηλα­δή ο κόκ­κι­νος και ο μαύ­ρος φασι­σμός, η μαύ­ρη και η κόκ­κι­νη τρο­μο­κρα­τία! Οι κατα­σκευα­στές αυτού του ανα­θε­ω­ρη­τι­σμού γνω­ρί­ζουν πολύ καλά ότι το παρελ­θόν νοη­μα­το­δο­τεί το παρόν και στο παρόν επι­νο­εί­ται το μέλ­λον, όχι, όμως, γραμ­μι­κά και νομο­τε­λεια­κά. Στη μετα­μο­ντέρ­να επο­χή, που εδρά­ζε­ται απο­κλει­στι­κά στο παρόν, δεν μπο­ρεί να επι­βιώ­νει μια ζώσα ιστο­ρία, ένα παρελ­θόν δηλα­δή που κάτι ακό­μη μπο­ρεί να προ­σκο­μί­σει στο παρόν. Έτσι, λοι­πόν, οι δια­χει­ρι­στές του παρό­ντος ανα­κα­τα­σκευά­ζουν το παρελ­θόν αυθαι­ρέ­τως, αλλά αλη­θο­φα­νώς, ώστε να συνά­δει και να συνη­γο­ρεί προς τη χρεία του παρόντος.

Στη συνοικία αυτή χύθηκε πολύ αίμα

Στην Και­σα­ρια­νή, όμως, γνω­ρί­ζου­με πολύ καλά την Ιστο­ρία μας, τους πραγ­μα­τι­κούς αγω­νι­στές και τους συνερ­γά­τες των ναζί. Η Και­σα­ρια­νή ήταν από τις πρώ­τες συνοι­κί­ες της ΕΑΜι­κής Αντί­στα­σης και συμ­βο­λι­κά ονο­μά­στη­κε «Στά­λιν­γκραντ», ώστε ο αγώ­νας της να παρο­μοιά­ζε­ται με εκεί­νον της ηρω­ι­κής σοβιε­τι­κής πόλης, που έπλη­ξε την επί­λε­κτη στρα­τιά του Χίτλερ. Στη μικρή αυτή συνοι­κία της Αθή­νας χύθη­κε πολύ αίμα, χάθη­καν ανθρώ­πι­νες ζωές από τις κακου­χί­ες της τρι­πλής φασι­στι­κής κατο­χής, συνε­λή­φθη­σαν, εξο­ρί­στη­καν και εκτε­λέ­στη­καν αρκε­τοί, δόθη­καν πολ­λές μάχες και κατα­γρά­φη­καν ηρω­ι­κές πράξεις.

Ογδό­ντα χρό­νια σχε­δόν πέρα­σαν από τις μεγά­λες μάχες της Και­σα­ρια­νής το 1944, που την κατέ­στη­σαν ένα από εκεί­να τα ιδιό­μορ­φα οχυ­ρά του ανταρ­το­πό­λε­μου των πόλε­ων, απόρ­θη­το από τις κατο­χι­κές φρου­ρές και τα τάγ­μα­τα ασφα­λεί­ας. Αρκε­τές φορές έγι­ναν επι­χει­ρή­σεις για την «άλω­ση» του οχυ­ρού. Περί­που 49 φορές οι Γερ­μα­νοί κατα­κτη­τές και τα τάγ­μα­τα ασφα­λεί­ας θα απο­πει­ρα­θούν να πατή­σουν το ελεύ­θε­ρο χώμα της Και­σα­ρια­νής, αλλά άλλες τόσες θα αποτύχουν.

Ανε­ξί­τη­λα σημά­δια πυρο­βο­λι­σμών από εκεί­νες τις μέρες

Τα συγκλο­νι­στι­κά γεγο­νό­τα της Και­σα­ρια­νής το 1944 είναι πολ­λά, άλλα μνη­μο­νεύ­ο­νται και άλλα φωνά­ζουν στα σοκά­κια της και στις σκόρ­πιες ανα­θη­μα­τι­κές πλάκες.

3/1944. Συνερ­γείο από ΕΛΑ­Σί­τες της Και­σα­ρια­νής γρά­φει με πελώ­ρια γράμ­μα­τα στις κερ­κί­δες του Πανα­θη­ναϊ­κού Στα­δί­ου «ΕΑΜ — ΕΛΑΣ». Την άλλη μέρα οι κατα­κτη­τές οργί­ζο­νται. Οι Ελλη­νες πατριώ­τες ενθουσιάζονται.

3/1944. Δια­δή­λω­ση — δια­μαρ­τυ­ρία στο Παγκρά­τι. Ο ΕΛΑΣ Και­σα­ρια­νής περι­φρου­ρεί τη δια­δή­λω­ση και συγκρού­ε­ται με όργα­να της Ειδι­κής Ασφά­λειας και ταγματασφαλίτες.

3/1944. Ενο­πλη μαχη­τι­κή δια­δή­λω­ση με αφορ­μή την επέ­τειο της Επα­νά­στα­σης του 1821. Σύγκρου­ση με Γερ­μα­νούς και συνερ­γά­τες τους. Ενας Γερ­μα­νός νεκρός.

4/1944. Επί­θε­ση του ΕΛΑΣ Και­σα­ρια­νής στα Ιλί­σια ενά­ντια στους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες που φρου­ρού­σαν τους πέντε κρε­μα­σμέ­νους για­τρούς αγω­νι­στές του Νοσο­κο­μεί­ου Συγγρού.

18 Απρί­λη 1944. Η ανα­τί­να­ξη της σκά­λας του Σχο­λεί­ου Βενιζέλου.

4/1944. Συν­δυα­σμέ­νη επί­θε­ση 1.000 ανδρών των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας με επι­κε­φα­λής τον στρα­τη­γό — δήμιο Σιμά­να. Ο εχθρός έχει 30 νεκρούς. Ο ΕΛΑΣ έχει έναν λοχα­γό «νεκρό», που τελι­κά επέ­ζη­σε, έναν μαχη­τή, τον Χαρά­λα­μπο Μπα­ξε­βα­νά­κη, νεκρό, και πέντε τραυματίες.

Πρω­το­μα­γιά του 1944. Η εκτέ­λε­ση 200 κομ­μου­νι­στών στο Σκο­πευ­τή­ριο της Καισαριανής.

6/1944. Επί­θε­ση ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών. Ο ΕΛΑΣ μάχε­ται γεν­ναία. Ο εχθρός έχει 25 νεκρούς.

6/1944. Ο ΕΛΑΣ μάχε­ται γεν­ναία και εξο­ντώ­νει ολό­κλη­ρη την προ­δο­τι­κή οργά­νω­ση ΟΕΔΕ.

7/1944. Πάνω από 500 χιτλε­ρι­κοί SS μαζί με χωρο­φύ­λα­κες και Χίτες κάνουν άγρια επι­δρο­μή. Ο ΕΛΑΣ τους αντι­με­τω­πί­ζει και τους προ­ξε­νεί σοβα­ρές απώλειες.

Δεκεμ­βρια­νά: Είκο­σι έξι ολό­κλη­ρα μεσά­νυ­χτα κρά­τη­σε μία από τις πιο ανα­τρι­χια­στι­κές φάσεις της ιστο­ρί­ας της πόλης. Και όταν τα ένο­πλα τμή­μα­τα του Σκό­μπι κατά­φε­ραν να μπουν στην Και­σα­ρια­νή υπο­τά­ξα­νε γκρε­μι­σμέ­να και άψυ­χα ντου­βά­ρια. Τα αστι­κά στρα­τεύ­μα­τα μετά την άνι­ση αυτή μάχη εισέρ­χο­νται στην Και­σα­ρια­νή και ακο­λου­θεί η «συμ­μα­χι­κή» κατο­χή στη συνοικία.

79 χρόνια από τη μάχη

Αυτές τις μέρες συμπλη­ρώ­νο­νται 79 χρό­νια από τη μεγά­λη μάχη στην Και­σα­ρια­νή (15 — 16 Ιού­νη 1944), μια από τις κορυ­φαί­ες αλλά και τρα­γι­κές πρά­ξεις της Κατο­χής και της Αντί­στα­σης ανά­με­σα στο 2^ο Σύνταγ­μα του ΕΛΑΣ Αθή­νας (200 μαχη­τές) και σε 1.300 Γερ­μα­νούς και ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες βαριά οπλι­σμέ­νους, οι οποί­οι για πολ­λο­στή φορά εισέ­βα­λαν τα ξημε­ρώ­μα­τα της 15^ης προς 16^η Ιού­νη 1944 στην Και­σα­ρια­νή, στην προ­σπά­θειά τους να την κατα­λά­βουν, αιφ­νι­διά­ζο­ντας τον αδού­λω­το κι ανυ­πό­τα­κτο λαό της. Κι αφού έστη­σαν ένα τερά­στιο μπλό­κο γύρω απ’ την ελεύ­θε­ρη και απά­τη­τη προ­σφυ­γι­κή συνοι­κία, προ­χώ­ρη­σαν σε μαζι­κές συλ­λή­ψεις και εκτε­λέ­σεις επιτόπου.

Το 2^ο Σύνταγ­μα του ΕΛΑΣ, που είχε πλη­ρο­φο­ρη­θεί τις κινή­σεις των Γερ­μα­νών, από νωρίς είχε πάρει θέση σε καί­ρια σημεία, έτοι­μο να επέμ­βει για να δια­λύ­σει το μπλό­κο και να προ­στα­τέ­ψει τις γει­το­νιές και τον λαό της Καισαριανής.

Η επί­θε­ση του ΕΛΑΣ έγι­νε προς τα ξημε­ρώ­μα­τα από δυο μεριές, στην κεντρι­κή λεω­φό­ρο της Και­σα­ρια­νής και από την πλευ­ρά του Βύρω­να και της Γού­βας. Οι Γερ­μα­νοί αιφ­νι­διά­στη­καν, το μπλό­κο δια­λύ­θη­κε και οι συλ­λη­φθέ­ντες έμει­ναν ελεύ­θε­ροι. Η σύγκρου­ση που ακο­λού­θη­σε κρά­τη­σε μέχρι το πρωί, αλλά οι Γερ­μα­νοί δεν μπό­ρε­σαν και πάλι να υπο­τά­ξουν την Και­σα­ρια­νή. Το μεγα­λύ­τε­ρο τμή­μα των ανταρ­τών του ΕΛΑΣ υπο­χώ­ρη­σε προς τον Καρέα και τη Ν. Ελβε­τία, απ’ όπου κατά­φε­ραν να δια­φύ­γουν προς τον Υμητ­τό, παρά το ισχυ­ρό γερ­μα­νι­κό μπλό­κο που υπήρ­χε εκεί.

Ο Στε­φα­νής Τσά­φος, στέ­λε­χος του ΕΛΑΣ Και­σα­ρια­νής και της ΟΠΛΑ, μαζί με τα παλι­κά­ρια του Απόλ­λω­να Δαβλά­κου, Γραμ­μα­τέα της Οργά­νω­σης Και­σα­ρια­νής του ΚΚΕ, πολέ­μη­σαν ηρω­ι­κά τον εχθρό και επι­χεί­ρη­σαν να δια­φύ­γουν μέσα από το γερ­μα­νι­κό μπλό­κο του Βύρω­να. Αλλά ο Στέ­φα­νος τραυ­μα­τί­στη­κε βαριά στο πόδι και δεν μπο­ρού­σε να ακο­λου­θή­σει τους συνα­γω­νι­στές του κι αφού τους παρό­τρυ­νε να φύγουν, κρύ­φτη­κε μέσα στα χωρά­φια σ’ ένα λάκ­κο, αλλά με το πρώ­το φως της μέρας οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες τον ανα­κά­λυ­ψαν οδη­γη­μέ­νοι απ’ τα ματω­μέ­να χνά­ρια πάνω στο χώμα και τον συνέ­λα­βαν. Αλλά και τα άλλα παλι­κά­ρια του Δαβλά­κου βρέ­θη­καν περι­κυ­κλω­μέ­να στο υψω­μα­τά­κι «Αστέ­ρι» κοντά στο μοναστήρι.

Ηταν ο Απόλ­λω­νας Δαβλά­κος, ο Πρό­δρο­μος Αδρα­μί­το­γλου, ο Σωτή­ρης Βενιέ­ρης, ο Ανδρέ­ας Κρυ­σταλ­λά­κος, ο Μιχά­λης Μενε­γά­κης, ο Νίκος Ντα­λιά­νης και ο Γιώρ­γος Πολε­μαρ­χά­κης. Τα ξημε­ρώ­μα­τα ακού­στη­καν στο ύψω­μα πυρο­βο­λι­σμοί και ριπές που κρά­τη­σαν αρκε­τή ώρα. Τα επτά παλι­κά­ρια της ομά­δας του Δαβλά­κου και σύντρο­φοι του Τσά­φου βρέ­θη­καν πριν από το μεση­μέ­ρι γαζω­μέ­νοι απ’ τις σφαί­ρες του εχθρού πάνω στον λόφο.

“Τα βόλια κι αν σε φάγανε νεκρός τους φοβερίζεις”

Κατά τις 9 το πρωί μια κου­στω­δία από ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες έσερ­ναν με φωνές και βλα­στή­μιες στη λεω­φό­ρο Και­σα­ρια­νής «θριαμ­βευ­τι­κά», φορ­τω­μέ­νο πάνω σ’ ένα γάι­δα­ρο, τον βαριά τραυ­μα­τι­σμέ­νο ΕΛΑ­Σί­τη Στέ­φα­νο Τσά­φο. Σε μια γει­το­νιά την ώρα που περ­νού­σαν υπήρ­χε μπλό­κο των Γερ­μα­νών σε ένα σπί­τι και ετοι­μά­ζο­νταν να εκτε­λέ­σουν επι­τό­που μια ολό­κλη­ρη οικο­γέ­νεια που τη θεω­ρού­σαν ύπο­πτη για τον θάνα­το ενός Γερ­μα­νού στρατιωτικού.

Ο Στέ­φα­νος Τσά­φος, αν και βαριά τραυ­μα­τι­σμέ­νος και μισο­λι­πό­θυ­μος, κατά­λα­βε τι επρό­κει­το να γίνει και με όση δύνα­μη του απέ­με­νε φώνα­ξε δυνα­τά προς τους Γερ­μα­νούς στρατιώτες:

«Αφή­στε τους, εγώ τον σκό­τω­σα». Τότε οι Γερ­μα­νοί χίμη­ξαν πάνω του και τον κατα­τρύ­πη­σαν με τις ξιφο­λόγ­χες τους. Η οικο­γέ­νεια σώθη­κε και ο Στέ­φα­νος, αφού δια­πο­μπεύ­τη­κε επί ώρες στους δρό­μους της Και­σα­ρια­νής, μετα­φέρ­θη­κε στου Γου­δή. Εκεί βασα­νί­στη­κε φρι­χτά. Του έκα­ψαν το σώμα, του τσά­κι­σαν τα κόκα­λα, του έκα­ψαν το στή­θος και τα γεν­νη­τι­κά όργα­να με πυρα­κτω­μέ­νο σίδε­ρο, του έβα­λαν βρα­σμέ­να — καυ­τά αυγά στις μασχά­λες και τον άφη­σαν ημι­θα­νή λύνο­ντας και τις χει­ρο­πέ­δες του. Εκεί­νος, όμως, θηρίο ανή­με­ρο, πραγ­μα­τι­κό βουρ­λιώ­τι­κο παλι­κά­ρι, πετά­χτη­κε ορθός αιφ­νι­διά­ζο­ντας τους φρου­ρούς του και άρπα­ξε ένα του­φέ­κι έτοι­μος να σαρώ­σει με μια ριπή τους πάντες. Οι φρου­ροί έντρο­μοι πήδη­ξαν από πόρ­τες και παρά­θυ­ρα για να απο­φύ­γουν τις ριπές, αλλά το όπλο δεν λει­τούρ­γη­σε και το παλι­κά­ρι έπε­σε από τα μαζι­κά εχθρι­κά πυρά που δέχτη­κε μετά τον αιφ­νι­δια­σμό. Κάποιοι συνα­γω­νι­στές του αφη­γού­νται ότι στη συνέ­χεια οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες περιέ­λου­σαν το πτώ­μα του με βεν­ζί­νη και το έκα­ψαν. Ηταν 16 Ιού­νη 1944.

Ο Και­σα­ρια­νιώ­της ποι­η­τής Κ. Καλα­τζής έγρα­ψε για τον Στέ­φα­νο Τσά­φο τους παρα­κά­τω στί­χους: «Σαν το λιο­ντά­ρι σ’ έπια­σαν το βαρυ­λα­βω­μέ­νο, μα σπας στη δίκη τα δεσμά κι απά­νω τους χιμί­ζεις, τα βόλια κι αν σε φάγα­νε νεκρός τους φοβε­ρί­ζεις».

Ένα απέ­ριτ­το μνη­μείο έχει στη­θεί στον τόπο της θυσί­ας αυτών των παλι­κα­ριών και κάθε χρό­νο στην επέ­τειο της μάχης η ΠΕΑΕΑ τιμά τους 10 ήρω­ες που έπε­σαν πολε­μώ­ντας εκεί­νη τη μέρα.

Ο άλλοι δύο αδελ­φοί Τσά­φου, ο Γιάν­νης και ο Γιώρ­γος, έδω­σαν το «παρών» στους αγώ­νες της ΕΑΜι­κής Αντί­στα­σης στις γει­το­νιές της Και­σα­ρια­νής. Ο Γιάν­νης ήταν και για χρό­νια ο σημαιο­φό­ρος των αντι­στα­σια­κών της Και­σα­ρια­νής. Η ηρω­ί­δα μάνα αυτών των παλι­κα­ριών πέθα­νε σε βαθιά γερά­μα­τα το 1980. Η φωτο­γρα­φία των αδελ­φών Μανώ­λη και Στέ­φα­νου Τσά­φου βρί­σκε­ται ανά­με­σα στις φωτο­γρα­φί­ες των δεκά­δων αγω­νι­στών από την Και­σα­ρια­νή, στη μόνι­μη έκθε­ση για την ΕΑΜι­κή Αντί­στα­ση στο δημαρ­χείο της πόλης.

Σπύ­ρος ΤΖΟΚΑΣ
Πανε­πι­στη­μια­κός, συγγραφέας,
υπο­ψή­φιος με το ΚΚΕ
στον Νότιο Τομέα Αθηνών
Πηγή Ριζο­σπά­στης