Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΓΛΗΝΟΥ

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΓΛΗΝΟΥ
Εκδό­σεις «Παπα­ζή­ση».
Επι­μέ­λεια: Κων­στα­ντί­νος Μαυ­ρέ­ας και Γιώρ­γος Δ. Μπουμπούς.

Κόντρα στη λήθη και στον αποπολιτισμό

Μέσα στη γενι­κευ­μέ­νη παρακ­μή και απο­πο­λι­τι­σμό η μνή­μη στο­χα­στών ολκής βρί­σκε­ται, ουσια­στι­κά, αν και όχι επί­ση­μα, υπό «διωγ­μό». Η αυτο­λο­γο­κρι­σία ανθρώ­πων του πνεύ­μα­τος και της δια­νό­η­σης για να γίνουν απο­δε­κτοί στο εμπο­ρι­κό κύκλω­μα των εκδό­σε­ων και στα πανε­πι­στή­μια εξαρ­γυ­ρώ­νο­ντας τη θέση τους, έχει εξε­λι­χθεί σε γενι­κευ­μέ­νο φαι­νό­με­νο. Η λογο­κρι­σία στην κρι­τι­κή σκέ­ψη είναι αόρα­τη, αλλά δια­βρω­τι­κή σ’ ένα σύστη­μα το οποίο, παρ’ όλο που δια­τυ­μπα­νί­ζει, ότι «μπο­ρείς να τα λες όλα ελεύ­θε­ρα», προ­ω­θεί την ασά­φεια τιμω­ρώ­ντας τη σαφή­νεια που καί­ει. Επι­τρέ­πε­ται η ανώ­δυ­νη, ξώφαλ­τση κρι­τι­κή, φτά­νει να μην παει σε ανα­τρε­πτι­κό βάθος. Κάθε άλλο παρά δημιουρ­γι­κή, η ασά­φεια καλ­λιερ­γεί τη στα­σι­μό­τη­τα –και γι’ αυτό στην ουσία την οπι­σθο­δρό­μη­ση- του στο­χα­σμού, που μένει στην ανια­ρή επα­να­λη­πτι­κό­τη­τα ψηγ­μά­των «μεγά­λων αφη­γη­μά­των» ή ούτε καν σ’ αυτό. Ακό­μα και κάποιες επι­στρο­φές σε στοχαστές/διανοητές που στην επο­χή τους ήταν ανα­τρε­πτι­κοί, τους καθι­στούν ανώ­δυ­νους για σήμε­ρα και αν δεν μπο­ρεί να γίνει αυτό, απο­σιω­πού­νται και στέλ­νο­νται στη λήθη. Καλά, μπο­ρεί να πει κανείς, στην επο­χή τους ήταν οι κατα­στά­σεις άγριες και έπρε­πε να κατα­πο­λε­μη­θούν, αλλά σήμε­ρα, που έχου­με περισ­σό­τε­ρη «δημο­κρα­τία»; Αφή­νο­ντας απ’ έξω τα μέρη του κόσμου, όπου οι κατα­στά­σεις είναι και παρα­εί­ναι άγριες και απάν­θρω­πες – και μόνο κοι­τά­ζο­ντας τη μαζι­κή ροή προ­σφύ­γων και μετα­να­στών θα μπο­ρού­σε να το κατα­λά­βει κανείς και να ανοί­ξει τα μάτια για τις αιτί­ες – ακό­μα και στην ήπει­ρο της «δημο­κρα­τί­ας», την Ευρώ­πη και δη την Ελλά­δα, το άγρυ­πνο μυα­λό μπο­ρεί να δια­πι­στώ­σει τη μου­λω­χτή διά­βρω­ση σε κάθε πτυ­χή της ζωής και το μαζι­κό σκύ­ψι­μο μπρο­στά της. Σε δια­με­τρι­κή αντί­θε­ση με το αρκε­τά πρό­σφα­το παρελ­θόν, είναι σαν να μην υπάρ­χει δια­νό­η­ση (σχε­δόν) που να γεν­νά­ει ή που τολ­μά­ει να εκφρά­σει ιδέ­ες ισχυ­ρές, δημιουρ­γι­κές, να τις επε­ξερ­γά­ζε­ται και να κρί­νει την ωφε­λι­μό­τη­τά τους στη σύγ­χρό­νη επο­χή, αντί να μασου­λά­ει επι­λε­κτι­κά κάποια κομ­μά­τια από τις «μεγά­λες αφη­γή­σεις» του άλλο­τε. Οι κατα­στά­σεις είναι κακές, ημι-κακές ή πολύ κακές, αλλά η αντι­με­τώ­πι­ση κρύα ή το πολύ χλια­ρή, ανή­μπο­ρη. Δεν θα υιο­θε­τή­σου­με εδώ τυφλά τη μελο­δρα­μα­τι­κή κραυ­γή του Ούγ­γρου κοι­νω­νιο­λό­γου Frank Furedi στο βιβλίο του Where have all the intellectuals gone? (2004, «Πού πήγαν όλοι οι δια­νο­ού­με­νοι;»), αλλά απλώς να στεί­λου­με ένα μήνυ­μα ανη­συ­χί­ας και να δημιουρ­γή­σου­με ένα κίνη­τρο να κοι­τά­ξου­με ξανά σε βάθος τις «μεγά­λες (προ­ο­δευ­τι­κές!) αφη­γή­σεις» και κατά πόσο ισχύ­ουν για σήμε­ρα. Αυτό που θα μπο­ρέ­σου­με να αντλή­σου­με σαν ωφέ­λι­μο και για σήμε­ρα, είναι η στά­ση ζωής των ριζο­σπα­στών δια­νοη­τών στην επο­χή τους — την πολύ δυσκο­λώ­τε­ρη από τη σημε­ρι­νή — με βαριές συνέ­πειες για τη ζωή τους. Πού βρή­καν το σθέ­νος; Από πού άντλη­σαν τις προ­μη­θεϊ­κές δυνά­μεις τους για να τα βάλουν με τα πραγ­μα­τι­κά συστη­μι­κά τέρατα;

Η διδα­σκα­λία του να είσαι ασυμβίβαστος

Χωρίς καμία αμφι­βο­λία στην κατη­γο­ρία των ασυμ­βί­βα­στων ανή­κει ο Δημή­τρης Γλη­νός (1882–1943), ο οποί­ος, όπως πολ­λοί άλλοι «του συνα­φιού» του, έχει εξα­φα­νι­στεί από το εκπαι­δευ­τι­κό σύστη­μα και όχι μόνο απ’ αυτό. Η τιμή της ορα­τής για τους περισ­σό­τε­ρους δια­νοη­τι­κής παρου­σί­ας πέφτει σε όσους δεν επι­θυ­μού­σαν την ανα­τρο­πή του υπάρ­χο­ντος κοι­νω­νι­κού συστή­μα­τος, αλλά το πολύ επέ­κρι­ναν κάποιες εκφάν­σεις του. Έτσι «ξεχά­στη­κε» και ο Γλη­νός. Γι’ αυτό είναι καλό να επι­στή­σου­με την προ­σο­χή στην ως άνω έκδο­ση του 2003. Υπάρ­χουν και πολ­λά άλλα βιβλία, άρθρα και δοκί­μια για το Γλη­νό και από το Γλη­νό, στα οποία κάποια στιγ­μή θα επανέρθουμε.

Το Στη μνή­μη Δημή­τρη Α. Γλη­νού κυκλο­φό­ρη­σε στη σει­ρά «Παρα­κα­τα­θή­κες» και είναι μια παρα­κα­τα­θή­κη. Για την έκδο­ση οι επι­με­λη­τές Κων­στα­ντί­νος Μαυ­ρέ­ας και Γιώρ­γος Δ. Μπου­μπούς, αξιο­ποί­η­σαν το προ­σω­πι­κό αρχείο του Δημή­τρη Γλη­νού, που βρί­σκε­ται στο Ίδρυ­μα Γλη­νού και εκτεί­νε­ται χρο­νι­κά στις τέσ­σε­ρις πρώ­τες δεκα­ε­τί­ες του 20ού αιώ­να με υλι­κό από ένα ευρύ πεδίο επι­στη­μών, την κοι­νω­νιο­ο­γία, φιλο­σο­φία, παι­δεία, παι­δα­γω­γι­κή και διδα­κτι­κή. Στα προ­λε­γό­με­να στην έκδο­ση, που είναι επα­νέκ­δο­ση, ο ανα­γνώ­στης μαθαί­νει το περι­πε­τειώ­δες ιστο­ρι­κό της. Ο τόμος Στη μνή­μη Δημή­τρη Α. Γλη­νού: μελέ­τες για το έργο του και ανέκ­δο­τα κεί­με­νά του κυκλο­φό­ρη­σε για πρώ­τη φορά το 1946 για να τιμη­θεί η μνή­μη του μεγά­λου αυτού δια­νοη­τή. Επα­νεκ­δό­θη­κε το 1963 με τη συμπλή­ρω­ση είκο­σι χρό­νων από το θάνα­τό του με τίτλο Δημή­τρης Γλη­νός: μελέ­τες και ομι­λί­ες για τη ζωή και το έργο του με πρω­το­βου­λία, δια­βά­ζου­με, των Πολι­τι­κών και Λογο­τε­χνι­κών Εκδό­σε­ων, δηλα­δή του εκδο­τι­κού οίκου του τότε παρά­νο­μου ΚΚΕ στο Βου­κου­ρέ­στι και με δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις, οι οποί­ες ανα­φέ­ρο­νται. Η έκδο­ση του 2003 από τον «Παπα­ζή­ση» είναι πιστή ανα­πα­ρα­γω­γή της αρχι­κής έκδο­σης του 1946 εμπλου­τι­σμέ­νης με κεί­με­να εκεί­νης της επο­χής. Μετά από τα προ­λε­γό­με­να του ενός εκ των επι­με­λη­τών, Κων­στα­ντί­νου Μαυ­ρέα, ακο­λου­θεί άρθρο του άλλου επι­με­λη­τή, Γιώρ­γου Δ. Μπου­μπού, με τίτλο «Ο τέταρ­τος σταθ­μός γύρω από το θάνα­το του Δημή­τρη Γλη­νού και τη δια­χεί­ρι­ση της μνή­μης του» για τη ζωή του Γλη­νού, την ιδε­ο­λο­γι­κή πορεία του, αλλά και για τη διά­χει­ρι­ση της μνή­μης του από τους μετα­γε­νέ­στε­ρους στον πολι­τι­κό χώρο, όπου είχε προ­σχω­ρή­σει ο Γλη­νός. Δεν μας αφο­ρά εδώ, αν η προ­σέγ­γι­ση του αρθρο­γρά­φου δεν είναι απαλ­λαγ­μέ­νη από κάποιες ανα­πό­δει­κτες εικα­σί­ες σχε­τι­κά με τη μετα­θα­νά­τια δια­χεί­ρι­ση της μνή­μης του Γλη­νού από ομοι­δε­ά­τες του. Εκφρά­ζει τη γνώ­μη του. Ας κρί­νει ο ανα­γνώ­στης. Άλλω­στε, αυτό δεν αφαι­ρεί τίπο­τα από τη σημα­σία της έκδο­σης. Ακο­λου­θεί το Α’ Μέρος με μελέ­τες για το έργο του Γλη­νού επι­κε­ντρω­μέ­νες σε ιδιαί­τε­ρες πτυ­χές της πνευ­μα­τι­κής και πρα­κτι­κής δρα­στη­ριό­τη­τάς του: Ο πνευ­μα­τι­κός άνθρω­πος (Α. Σβώ­λου), Η έκδο­ση του «Σοφι­στή» (Χ. Λόγα­ρη), Ο Γλη­νός Φιλό­σο­φος (Γ. Ιμβριώ­τη), Παι­δα­γω­γός (Κ. Σωτη­ρί­ου), Δάσκα­λος (Κ. Βάρ­να­λη), Ο Γλη­νός σαν πέν­να (Κ. Καρα­γιώρ­γη), Κοντά στο Δάσκα­λο (Θ. Λυκο­γιάν­νη), Ο Γλη­νός και το στα­φι­δι­κό ζήτη­μα (Κ. Σακα­ντά­νη) και η Βιβλιο­γρα­φία του Δημή­τρη Γλη­νού (Γ. Βαλέ­τα). Μελέ­τες γραμ­μέ­νες από εξέ­χου­σες προ­σω­πι­κό­τη­τες των γραμ­μά­των και των τεχνών. Το Β’ Μέρος του βιβλί­ου περι­λαμ­βά­νει ανέκ­δο­τα κεί­με­να του ίδιου του Γλη­νού, κυρί­ως για τη δια­λε­κτι­κή της γνώ­σης και της φύσης και πώς αυτή δια­μορ­φώ­θη­κε ιστο­ρι­κά. Ο «Οδη­γός της μόρ­φω­σης» διδά­σκει πώς να δια­βά­ζου­με, να μιλού­με και να γρά­φου­με. Ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον έχει το σημεί­ω­μα για μια διά­λε­ξη που έκα­νε ο Γλη­νός στις 28 του Μάη 1937 στην Ακρο­ναυ­πλία με θέμα το θέα­τρο, καθώς και τα σχε­διά­σμα­τα για διά­φο­ρες μελέ­τες που σκό­πευε να γρά­ψει και αφο­ρούν φλέ­γο­ντα ζητή­μα­τα, όπως ο «Τρί­τος ελλη­νι­κός πολι­τι­σμός», «Η φασι­στι­κή δικτα­το­ρία του καπι­τα­λι­σμού στην Ελλά­δα (4 Αυγού­στου 1936–1939), «Η περί­ο­δος της απο­λυ­ταρ­χί­ας και του φασι­στι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού» (Ιού­λιος 1940) και «Τα συν­θή­μα­τα της σημε­ρι­νής στιγ­μής» (η λαϊ­κή δημο­κρα­τία και οι σκο­ποί της). Εξαι­ρε­τι­κά ενδια­φέ­ρο­ντα, αλλά και ιδιαί­τε­ρα συγκί­νη­τι­κά είναι τα γράμ­μα­τά του (απο­σπά­σμα­τα από γράμ­μα­τά του, για να είμα­στε ακρι­βείς) προς μαθη­τές, αλλά και μερι­κά στον αδερ­φό του από νησιά της εξο­ρί­ας και από φυλα­κές, που κατόρ­θω­νε να στέλ­νει «με άλλους δρό­μους και άλλους τρό­πους» λόγω της απο­μό­νω­σής του και της αυστη­ρό­τα­της λογο­κρι­σί­ας. Τον και­ρό της κρά­τη­σής του από τους Ιτα­λούς στο δημο­τι­κό νοσο­κο­μείο «Ελπίς», ο άρρω­στος Γλη­νός υπα­γό­ρευ­σε από το κρεβ­βά­τι ένα βιο­γρα­φι­κό σημεί­ω­μα που φτά­νει μέχρι το 1917 και δημο­σιεύ­ε­ται στην έκδο­ση, που περι­λαμ­βά­νει και σημειώ­σεις για τη ζωή και τη δρά­ση του από την οικο­γέ­νειά του βασι­σμέ­νες σε σημειώ­σεις του ίδιου του Γλη­νού. Και τέλος στο παράρ­τη­μα δημο­σιεύ­ε­ται μια απα­ντη­τι­κή επι­στο­λή του Γλη­νού σε μια έρευ­να στο φοι­τη­τι­κό περιο­δι­κό «Μελέ­τη-Κρι­τι­κή», που έγι­νε το 1932 σχε­τι­κά με τις πνευ­μα­τι­κές κατευ­θύν­σεις των νέων.

Μια αλη­θι­νή παρακαταθήκη

Η σει­ρά «Παρα­κα­τα­θή­κες» έχει στό­χο να φέρει κοντά στον ανα­γνώ­στη μια σημα­ντι­κή, κυρί­ως προ­ο­δευ­τι­κή πνευ­μα­τι­κή «παρα­γω­γή» που είναι πλέ­ον δυσεύ­ρε­τη ή ακό­μα και εξα­ντλη­μέ­νη. Στην ίδια σει­ρά κυκλο­φό­ρη­σε το 2004 από τις εκδό­σεις «Παπα­ζή­σης» και «Η τρι­λο­γία του πολέ­μου» του Δημή­τρη Γλη­νού. Η εφη­με­ρί­δα «Ριζο­σπά­στης» ανα­δη­μο­σί­ευ­σε σε πολ­λές συνέ­χειες την Τρι­λο­γία αυτή με βάση την έκδο­ση του 1956 που περι­λάμ­βα­νε πρό­λο­γο του Κ. Βάρ­να­λη, ξεκι­νώ­ντας στο φύλ­λο της 28ης Οκτω­βρί­ου του 2001 μέχρι και τα Χρι­στού­γεν­να της ίδιας χρο­νιάς. Αφορ­μή απο­τέ­λε­σε τότε η αμε­ρι­κα­νι­κή επί­θε­ση στο Αφγα­νι­στάν μετά την κατα­στρο­φή των Δίδυ­μων Πύρ­γων στη Νέα Υόρ­κη. Μέσα στα πλαί­σια του σημε­ρι­νού απο­πο­λι­τι­σμού μπο­ρεί να θεω­ρεί­ται πιο σημα­ντι­κή από ποτέ η προ­σπά­θεια επα­να­φο­ράς της ασυμ­βί­βα­στης σκέ­ψης και πρά­ξης μεγά­λων πρω­το­πό­ρων της διανόησης.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο