Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

ΣΥΝΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΣΤΕΝΩΝ (ΤΟΥ ΜΟΝΤΡΕ)

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας // 

Με αφορ­μή τη συζή­τη­ση που άνοι­ξε (στη Τουρ­κία κύρια) για τη ανα­θε­ώ­ρη­ση της Σύμ­βα­σης του Μοντρέ, παρου­σιά­ζου­με (αξιο­ποιώ­ντας διά­φο­ρες πηγές-δημο­σιεύ­μα­τα) πλευ­ρές της.

Η Σύμ­βα­ση του Μοντρέ ή Συμ­βα­ση για το καθε­στώς των Στε­νών (Montreux Convention Regarding the Regime of the Straits),(τουρκικά: Montrö Boğazlar Sözleşmesi) είναι σύμ­βα­ση η οποία αφο­ρά στο καθε­στώς των Στε­νών του Βοσπό­ρου και των Δαρδανελίων.

Υπο­γρά­φη­κε στις 20 Ιου­λί­ου 1936 στην ελβε­τι­κή πόλη Μοντρέ. Τέθη­κε σε ισχύ στις 9 Νοεμ­βρί­ου, 1936 και κατα­χω­ρή­θη­κε στην Κοι­νω­νία των Εθνών στις 11 Δεκεμ­βρί­ου 1936. Eξα­κο­λου­θεί να ισχύ­ει μέχρι σήμε­ρα, με ορι­σμέ­νες τρο­πο­ποι­ή­σεις. Τα συμ­βαλ­λό­με­να μέρη ήταν: Κρά­τη Μαύ­ρης Θάλασ­σας : Βουλ­γα­ρία, Ρου­μα­νία, Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, Τουρ­κία, άλλα Κρά­τη : Αυστρα­λία, Γαλ­λία, Ελλά­δα, Ιτα­λία, Αγγλία, Γιουγκοσλαβία.

montraux xartis

Ιστορικό

Το διε­θνές νομι­κό καθε­στώς που διέ­πει τη ναυ­σι­πλο­ΐα στα Στε­νά, έχει αλλά­ξει πολ­λές φορές τα τελευ­ταία δια­κό­σια χρό­νια. Μετά τον Α’ Παγκό­σμιο πόλε­μο, μια πρώ­τη από­πει­ρα να τακτο­ποι­η­θεί το θέμα έγι­νε με τη συν­θή­κη των Σεβρών, που ποτέ δεν εφαρ­μό­στη­κε. Το ζήτη­μα ξανα­μπή­κε στη συν­θή­κη της Λοζάν­νης (Ιού­λιος 1923).

Να θυμί­σου­με εδώ ότι με βάση την Συν­θή­κη της Λωζάν­νης η οποία υπο­γρά­φτη­κε την 24η Ιου­λί­ου 1923 από τα Συμ­βαλ­λό­με­να Κρά­τη: Hνω­μέ­νο Βασί­λειο, Γαλ­λία, Ιτα­λία, Ιαπω­νία, Ελλά­δα, Σερ­βο-σλο­βε­νι­κό — κρο­α­τι­κό κρά­τος, Ρου­μα­νία αφε­νός και Τουρ­κία αφε­τέ­ρου, η οποία καθιέ­ρω­σε το καθε­στώς ελευ­θε­ρο­πλο­ΐ­ας για όλα τα πλοία (εμπο­ρι­κά και πολε­μι­κά) που διέρ­χο­νταν τα Στε­νά των Δαρ­δα­νε­λί­ων-Βοσπό­ρου, καθώς και ελευ­θε­ρία υπέρ­πτη­σης των αερο­σκα­φών σε περί­ο­δο ειρή­νης ή πολέ­μου, εφό­σον η Τουρ­κία δεν ήταν εμπό­λε­μη. Σε περί­πτω­ση που η Τουρ­κία ήταν εμπό­λε­μη, παρέ­χο­νταν το δικαί­ω­μα στις Τουρ­κι­κές Αρχές να επι­σκέ­πτο­νται και να ελέγ­χουν (visit and search) τα ουδέ­τε­ρα πλοία και αερο­σκά­φη, ενώ για τα εχθρι­κά επι­τρε­πό­ταν η λήψη μέτρων που προ­βλέ­πο­νται από το Διε­θνές Δίκαιο. Επί­σης, με βάση το άρθρο 4 της Συν­θή­κης της Λωζάν­νης, συμ­φω­νή­θη­κε η απο­στρα­τι­κο­ποί­η­ση των ίδιων των Στε­νών και των νήσων Ίμβρου, Τενέ­δου, Λαγου­σών, Σαμο­θρά­κης και Λήμνου».

Η Τουρ­κία 13 χρό­νια μετά την υπο­γρα­φή της Συν­θή­κης της Λωζάν­νης επι­κα­λού­με­νη τις πολι­τι­κές κρί­σεις της επο­χής και την αλλα­γή των περι­στά­σε­ων που οδή­γη­σαν στην υπο­γρα­φή της ζήτη­σε μια και­νούρ­για ρύθ­μι­ση του καθε­στώ­τος των Στε­νών βασι­σμέ­νη στις τότε σύγ­χρο­νες απαι­τή­σεις. Μια τέτοια μετα­βο­λή την επι­δί­ω­κε από το 1932 όταν έγι­νε μέλος της Κοι­νω­νί­ας των Εθνών. Έτσι επι­δί­ω­ξε και πέτυ­χε τη σύγκλη­ση διε­θνούς συν­διά­σκε­ψης τον Ιού­νιο του 1936 με συμ­με­το­χή όλων των κρα­τών που είχαν συμ­με­τά­σχει στη Λωζάν­νη το 1923. Η Τουρ­κία απορ­ρί­πτο­ντας τη διε­θνή εγγύ­η­ση που της είχε επι­βλη­θεί και ανα­γνω­ρί­ζο­ντας την ανε­πάρ­κεια της εγγύ­η­σης των Μεγά­λων Δυνά­με­ων ζήτη­σε να ανα­τε­θεί η ασφά­λειά της στις δικές της δυνά­μεις, αξί­ω­ση στην οποία υπέ­κυ­ψαν οι Μεγά­λες Δυνάμεις.

montrauxcumhurietΗ Συν­θή­κη του Montreux έχει ως σκο­πό την αντι­κα­τά­στα­ση της Σύμ­βα­σης των Στε­νών που υπο­γρά­φτη­κε στις 24 Ιου­λί­ου 1923 ενσω­μα­τω­μέ­νη το 1923 στη Συν­θή­κη της Λωζάν­νης και απο­τε­λεί ένα αυτό­νο­μο κομ­μά­τι της Συν­θή­κης. Αυτό σημαί­νει ότι δεν ερμη­νεύ­ε­ται ως μέρος της, με την έννοια ότι η τρο­πο­ποί­η­σή του δεν έχει επι­πτώ­σεις στη Συν­θή­κη της Λωζάν­νης. Αυτό το πλαί­σιο είναι κλα­σι­κό σε τέτοιου τύπου έγγρα­φα. Αυτή η αντι­κα­τά­στα­ση είναι ολι­κή. Η ολι­κή αντι­κα­τά­στα­ση σημαί­νει ότι η Σύμ­βα­ση των Στε­νών του 1923 δεν έχει πια καμία ισχύ.

Με τη Συν­θή­κη του Montreux η κυριαρ­χία των Στε­νών περ­νά πλέ­ον στην Τουρ­κία και η ελευ­θε­ρία τους επα­φί­ε­ται στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα στην εναλ­λα­γή των συμ­φε­ρό­ντων της.

Η διά­σκε­ψη στή­θη­κε στην ελβε­τι­κή πόλη Μοντρέ με δια­πραγ­μα­τευ­τές από τη Βρε­τα­νία, τη Γαλ­λία, την Ελλά­δα, τη Γιου­γκο­σλα­βία και τις τότε χώρες που βρέ­χο­νται από τη Μαύ­ρη Θάλασ­σα. Στις 20 Ιου­λί­ου 1936, υπο­γρά­φτη­κε η συν­θή­κη. Η Τουρ­κία απο­κτού­σε πάλι το δικαί­ω­μα να οχυ­ρώ­σει τα στε­νά του Βοσπό­ρου και των Δαρ­δα­νε­λί­ων. Την ίδια μέρα, 30.000 Τούρ­κοι στρα­τιώ­τες ανα­πτύ­χθη­καν στις επί­μα­χες περιοχές.

Για την Τουρ­κία θα άρχι­ζε να ισχύ­ει προ­σω­ρι­νά από τις 15 Αυγού­στου 1936, το δε δικαί­ω­μα επα­νε­ξο­πλι­σμού των Στε­νών της παρε­χό­ταν αμέ­σως μετά την υπο­γρα­φή της Συν­θή­κης, σε αντί­θε­ση με την Ελλά­δα για την οποία θα ίσχυε μετά την υπο­χρε­ω­τι­κή της εφαρ­μο­γή. Και αυτό χάρη στην υπο­γρα­φή από όλα τα συμ­βαλ­λό­με­να μέρη ενός πρό­σθε­του πρω­τό­κολ­λου της ίδια ημερομηνίας.

Η κυριό­τε­ρη δια­φο­ρά μετα­ξύ της νέας σύμ­βα­σης και αυτής της Λωζάν­νης είναι ότι η σύμ­βα­ση του Montreux αφο­ρά σε δικαιώ­μα­τα διέ­λευ­σης μέσω φυσι­κών στε­νών ενός και μόνο παρά­κτιου κρά­τους το οποίο δε βαρύ­νε­ται με στρα­τιω­τι­κές δου­λεί­ες ή άλλους περιο­ρι­σμούς κυριαρ­χί­ας που θα συνε­πά­γο­νταν μεί­ω­ση των κυριαρ­χι­κών δικαιω­μά­των του. Αντί­θε­τα η προ­γε­νέ­στε­ρη σύμ­βα­ση κατο­χύ­ρω­νε δικαιώ­μα­τα διέ­λευ­σης μέσω των στε­νών ενός παρά­κτιου κρά­τους, του οποί­ου η κυριαρ­χία ελέγ­χου και επέμ­βα­σης ήταν επι­βα­ρυ­μέ­νη κατά το μέτρο που ο διε­θνής έλεγ­χος επε­δί­ω­κε να απο­φύ­γει δυσά­ρε­στες κρα­τι­κές παρεμ­βά­σεις στην ελευθεροπλοΐα.

Νέοι κανο­νι­σμοί καθό­ρι­σαν το συνο­λι­κό εκτό­πι­σμα των πολε­μι­κών πλοί­ων που τα περ­νούν σε και­ρό ειρή­νης, ενώ ειδι­κά η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση δεν χρεια­ζό­ταν άδεια για τα δικά της πλοία, εκτός από τα αερο­πλα­νο­φό­ρα και τα υπο­βρύ­χια. Σε περί­πτω­ση πολέ­μου, η Τουρ­κία μπο­ρεί να απα­γο­ρεύ­ει τη διέ­λευ­ση πολε­μι­κών πλοί­ων. Αν, όμως, δε μετέ­χει στον πόλε­μο, δεν μπο­ρεί να απα­γο­ρεύ­σει τη διέ­λευ­ση ναυ­τι­κών δυνά­με­ων που εκτε­λούν από­φα­ση της Κοι­νω­νί­ας των Εθνών (του ΟΗΕ πλέ­ον) ή δυνά­με­ων που ανή­κουν σε κρά­τος με το οποίο έχει υπο­γρά­ψει συν­θή­κη αμοι­βαί­ας βοή­θειας (π.χ. χώρας μέλους του κατο­πι­νού ΝΑΤΟ).

Το περιεχόμενο

Τα κρά­τη που συμ­με­τέ­χουν στη συν­θή­κη του Montreux είναι τα εξής: η Αυστρα­λία, Ην. Βασί­λειο, Κύπρος, Τουρ­κία, Γαλ­λία, Ελλά­δα, Βουλ­γα­ρία, Ιαπω­νία (με επι­φυ­λά­ξεις), Ρου­μα­νία, πρώ­ην ΕΣΣΔ (και τώρα τα διά­δο­χα κρά­τη), και πρώ­ην Γιου­γκο­σλα­βία (και τώρα τα διά­δο­χα κράτη).

Από άπο­ψη διε­θνούς δικαί­ου της θάλασ­σας, τα Στε­νά των Δαρ­δα­νε­λί­ων και του Βοσπό­ρου απο­τε­λούν διε­θνή στε­νά αφού συν­δέ­ουν μια ανοι­κτή θάλασ­σα και εξυ­πη­ρε­τούν τη διε­θνή ναυ­σι­πλο­ΐα. Όμως το νομι­κό καθε­στώς που τα διέ­πει σήμε­ρα — αυτό της Συν­θή­κης του Μontreux του 1936, — είναι περιο­ρι­στι­κό σε σχέ­ση με το transit passage της Σύμ­βα­σης Δικαί­ου Θαλάσ­σης και απο­τε­λεί lex specialis, ειδι­κή δηλα­δή συμ­βα­τι­κή ρύθ­μι­ση η οποία δε θίγε­ται από τις δια­τά­ξεις της Σύμ­βα­σης του Δικαί­ου της Θάλασ­σας (Δ.Θ) για τα Διε­θνή Στενά
Κυριό­τε­ρα Άρθρα :

Προ­οί­μιο : “Επι­θυ­μού­ντες να ρυθ­μί­σου­με τη διέ­λευ­ση και ναυ­σι­πλο­ΐα στα Στε­νά σε τρό­πο που αυτή να εξα­σφα­λί­ζε­ται, χωρίς να παρα­γνω­ρί­ζε­ται η ασφά­λεια της Τουρ­κί­ας και των άλλων κρα­τών της Μαύ­ρης Θάλασ­σας απο­φα­σί­σα­με να αντι­κα­τα­στή­σου­με με την παρού­σα Συν­θή­κη, τη συν­θή­κη που υπο­γρά­ψα­με στη Λοζάν­νη στις 24 Ιου­λί­ου 1923”.

Τμή­μα 1 και 2 : Ρυθ­μί­ζει τα της διέ­λευ­σης των εμπο­ρι­κών και πολεμικών

Άρθρο 10 : “Πολε­μι­κά πλοία, εκτός αυτών που εμπί­πτουν στην κατη­γο­ρία που περι­γρά­φε­ται στην προη­γού­με­νη παρά­γρα­φο (ελα­φρά επι­φα­νεί­ας, μικρά πολε­μι­κά ή βοη­θη­τι­κά πλοία), θα έχουν το δικαί­ω­μα της διέ­λευ­σης μόνο υπό τις συν­θή­κες που περι­γρά­φο­νται στο άρθρο 11 και 12”.montraux anatolu

(Το άρθρο 11 ρυθ­μί­ζει τη μεγά­λων πλοί­ων κρα­τών της Μαύ­ρης Θάλασσας).

Άρθρο 12: “Τα κρά­τη της Μαύ­ρης Θάλασ­σας θα έχουν το δικαί­ω­μα διέ­λευ­σης δια­μέ­σου των Στε­νών με το σκο­πό να αφι­χθούν στις βάσεις τους υπο­βρύ­χια που κατα­σκευά­σθη­καν ή αγο­ρά­σθη­καν εκτός περιο­χής Μαύ­ρης Θάλασ­σας, ή που ήσαν για επι­σκευή σε ναυ­πη­γεία εκτός Μαύ­ρης Θάλασσας”.

Άρθρο 13: Επι­βάλ­λει προει­δο­ποί­η­ση στην Τουρ­κία για διέ­λευ­ση πολε­μι­κών πλοί­ων (κανο­νι­κά οκτώ (8) ημέ­ρες για κρά­τη της Μαύ­ρης Θάλασ­σας και δεκα­πέ­ντε (15) ημέ­ρες για τα άλλα κράτη).

Άρθρο 24: “Η Τουρ­κία θα επι­βλέ­πει την εκτέ­λε­ση όλων των προ­βλέ­ψε­ων της παρού­σας Συν­θή­κης σχε­τι­κά με τη διέ­λευ­ση πολε­μι­κών πλοί­ων δια­μέ­σου των Στενών.”

Παρα­τή­ρη­ση : Με κοι­νή συναί­νε­ση και πρα­κτι­κή, η Συν­θή­κη εφαρ­μό­ζε­ται και για κρά­τη που δεν την έχουν υπο­γρά­ψει, Για τη διέ­λευ­ση των αερο­πλα­νο­φό­ρων ανα­φε­ρό­μα­στε σε ιδιαί­τε­ρο κεφά­λαιο — Συν­θή­κες Μεσο­γεί­ου. Η Ιαπω­νία απο­κή­ρυ­ξε τα εκ της Συν­θή­κης δικαιώ­μα­τα της με τη Συν­θή­κη της Ειρή­νης το 1951.

Όταν τέθη­κε σε ισχύ η Σύμ­βα­ση των Ηνω­μέ­νων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασ­σας (UNCLOS) το Νοέμ­βριο του 1994, ζητή­θη­κε στο πλαί­σιο εφαρ­μο­γής της η επα­να­δια­τύ­πω­ση της Συν­θή­κης του Μοντρέ, ώστε να είναι συμ­βα­τή με το καθε­στώς που διέ­πει τη διε­θνή ναυ­σι­πλο­ΐα. Ωστό­σο, η μακρο­χρό­νια άρνη­ση της Τουρ­κί­ας να υπο­γρά­ψει την UNCLOS σημαί­νει ότι η Συν­θή­κη του Moντρέ, παρα­μέ­νει σε ισχύ χωρίς περαι­τέ­ρω τροποποιήσεις.

Από το 1994,(1998 μικρή τρο­πο­ποί­η­ση) η Τουρ­κία εφαρ­μό­ζει τον «Ναυ­τι­λια­κό Κώδι­κα Κυκλο­φο­ρί­ας για τα Στε­νά» (Maritime Traffic Regulations for the Straits and the Marmara Region), που εισή­γα­γε ένα νέο ρυθ­μι­στι­κό καθε­στώς, «προ­κει­μέ­νου να δια­σφα­λι­στεί η ασφά­λεια της ναυ­σι­πλο­ΐ­ας και η προ­στα­σία του περι­βάλ­λο­ντος στην περιο­χή», αλλά χωρίς να παρα­βιά­ζε­ται η αρχή του Μοντρέ της ελεύ­θε­ρης διέ­λευ­σης. Οι νέοι κανο­νι­σμοί προ­κά­λε­σαν κάποια δια­μά­χη, όταν η Ρωσία, Ελλά­δα, Κύπρος, Ρου­μα­νία, Ουκρα­νία και Βουλ­γα­ρία προ­έ­βαλ­λαν αντιρ­ρή­σεις. Ωστό­σο, οι αλλα­γές αυτές εγκρί­θη­καν από τον Διε­θνή Ναυ­τι­λια­κό Οργα­νι­σμό με το αιτιο­λο­γι­κό ότι δεν είχαν σκο­πό να θίξουν «τα δικαιώ­μα­τα οποιων­δή­πο­τε πλοί­ων χρη­σι­μο­ποιούν τα Στε­νά βάσει του διε­θνούς δικαίου”.

«Ο Χικ­μέτ στην Ελλά­δα», του Ηρα­κλή Κακαβάνη

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο