«Την άλλη μέρα το πρωί εμάζευαν πνιγμένους»*

Γρά­φει ο Γιώρ­γος Μου­σγάς //

• Σταύ­ρος Παντε­λί­δης, 1934

Η τρα­γω­δία στη Μάν­δρα και στη Νέα Πέρα­μο με τους 16 –μέχρι χτές το βρά­δι- νεκρούς είναι η έβδο­μη φονι­κή πλημ­μύ­ρα στην Αττι­κή τα τελευ­ταία 120 χρόνια. 

Πρό­κε­ται για το χρο­νι­κό ενός επα­να­λαμ­βα­νό­με­νου εγκλή­μα­τος για το οποίο οι κυβερ­νή­σεις και οι αρμό­διοι κρα­τι­κοί φορείς, ενώ γνω­ρί­ζουν με λεπτο­μέ­ρειες την όξυν­ση του προ­βλή­μα­τος και τον επεί­γο­ντα χαρα­κτή­ρα των έργων αντι­πλημ­μυ­ρι­κής προ­στα­σί­ας, ειδι­κά στην περιο­χή της Δυτι­κής Αττι­κής, υλο­ποιούν έργα και υπο­δο­μές, που απο­φα­σί­ζο­νται με βάση την κερ­δο­φο­ρία επι­χει­ρη­μα­τι­κών ομί­λων και όχι την ικα­νο­ποί­η­ση των λαϊ­κών ανα­γκών. Και η δρα­μα­τι­κή σύμ­πτω­ση: Η νέα τρα­γω­δία ήρθε τις μέρες που η κυβέρ­νη­ση ΣΥΡΙΖΑ ΑΝΕΛ πανη­γυ­ρί­ζει ασύ­στο­λα για τα ματω­μέ­να πλεονάσματα.

Το φονικό χρονικό

Η πρώ­τη μεγά­λη πλημ­μύ­ρα με 61 θύμα­τα σημειώ­θη­κε στην Αττι­κή στις 26 Νοέμ­βρη 1896, που κατα­γρά­φη­κε και ως πλημ­μύ­ρα του Αγί­ου Φιλίππου.

Τρία χρό­νια μετά, στις 20.11.1899, χτύ­πη­σε την Αθή­να καται­γί­δα και, σύμ­φω­να με τις εφη­με­ρί­δες της επο­χής υπήρ­ξαν νεκροί αλλά δεν ανα­φέ­ρε­ται ο αριθ­μός των θυμάτων. 

Η εφη­με­ρί­δα «Εμπρός» στις 20.11.1899 έγρα­ψε: «Η τρο­με­ρά κατα­στρο­φή, ήτις ειρή­σθω υπήρ­ξεν ανω­τέ­ρα της πρό τριε­τί­ας συμ­βά­σης κατά της νύκτα του Αγί­ου Φιλίπ­που, συνε­τε­λέ­σθη εντός τριών ωρών. Αι Αθή­ναι δεν ενθυ­μού­νται καται­γί­δα τοσαύ­της διάρκειας».

Ρεπορτάζ με ρεμπέτικους στίχους

Μέχρι το 1933 κατα­γρά­φο­νται δέκα δυνα­τές βρο­χο­πτώ­σεις στην Αθή­να με αρνη­τι­κά αποτέλεσμα.

Στις 22 Νοέμ­βρη 1934 έγι­νε μια απ’ τις μεγα­λύ­τε­ρες πλημ­μύ­ρες. Έφτα­σαν μόνο έξι ώρες ισχυ­ρό­τα­της καται­γί­δας για να πλη­γούν τα περισ­σό­τε­ρα σπί­τια και κατα­στή­μα­τα σε Νέα Φιλα­δέλ­φεια, Νέα Ιωνία, Κυψέ­λη, Πατή­σια, αλλά και στον Πει­ραιά (Μοσχά­το, Φάλη­ρο, Ρέντη, Κοκ­κι­νιά). Υπερ­χεί­λι­σε ο Κηφι­σός — και τα νερά έφτα­σαν τα δύο μέτρα στο Μοσχά­το και το ενά­μι­ση στο Ν. Φάλη­ρο. Μάλι­στα έπε­σε και η γέφυ­ρα στην εκβο­λή του Κηφισού!

Η δυνα­τό­τε­ρη, όμως, περι­γρα­φή της δρα­μα­τι­κής κατά­στα­σης υπάρ­χει στους στί­χους δυό ρεμπέ­τι­κων τρα­γου­διών: «Η «Πλημ­μύ­ρα» του Μάρ­κου Βαμ­βα­κά­ρη και «Η πλημ­μύ­ρα της Αθή­νας» του Σμυρ­νιού συν­θέ­τη Σταύ­ρου Παντε­λί­δη (Σμύρ­νη­1891- Αθή­να 1956).

Την «Πλημ­μύ­ρα» τρα­γού­δη­σε ο ίδιος ο Μάρ­κος Βαμ­βα­κά­ρης με τη Μαρί­τσα Πανδρά

Οι στί­χοι του τρα­γου­διού είναι οι παρακάτω: 

Με τη φετι­νή πλημ­μύ­ρα, βρε 

Όρη και βου­νά επήρα 

Είδα μάνα να φωνά­ζει, βρε 

Και βαριά να ανεστενάζει

Το μωρό το μικρό το παι­δί μου

Σώσε μου το και πάρ’ τη ζωή μου

Έπε­σα για να το σώσω, βρε

Κόντε­ψα να μη γλυτώσω 

Με παρά­συ­ρε το ρέμα, βρε

Μάνα μου δεν είναι ψέμα**

Μεσ’ στο ρέμα κολυ­μπού­σα, βρε

Να το σώσω δεν μπορούσα

Μόλις βγή­κα στη στεριά 

Δυο παι­διά και μια γριά 

Σ’ ένα δέν­δρο ανε­βα­σμέ­νοι, βρε 

Εγλυ­τώ­σαν οι καημένοι

Πελι­στέ­ρι* και Μοσχά­το, βρε

τα ‘καν όλα άνω κάτω

Καμί­νια και Άγια Σωτή­ρα, βρε

Τα ‘πνιξ’ όλα η πλημμύρα

Την «Πλημ­μύ­ρα της Αθή­νας» του Σταύ­ρου Παντε­λί­δη την τρα­γού­δη­σαν ο Θανά­σης Ευγενικός

και ο Στελ­λά­κης Περπινιάδης

Οι στί­χοι του τρα­γου­διού είναι οι εξής: 

Μεσ’ στην Αθή­να βρέ παιδιά

Αχ! έγι­νε πλημμύρα,

που πνί­γη­καν πολ­λές ψυχές 

κι είχαν κακή τη μοίρα.

Παντού φωνές και οδυρμοί

τον κόσμο εχαλούσαν,

βοή­θεια φωνάζανε

για να σωθούν ζητούσαν.

Αδί­κως εφωνάζανε

κανείς δεν ημπορούσε,

ο Ιλισ­σός κι ο Κηφισσός

τον κόσμο εχαλούσε.

Την άλλη μέρα το πρωί

εμά­ζευαν πνιγμένους,

γέρους, κορί­τσια

και παι­διά αδικοσκοτωμένους.

Στον Άη-Σάβ­βα πνίγηκε 

μία δακτυ­λο­γρά­φος,

στο Περι­στέ­ρι, άχ! και στο Φάληρο

τις έκλει­σε ο τάφος

Αχ! τι κακό ήταν αυτό,

μεγά­λη τρικυμία.

Στους δρό­μους έμει­ναν πολλοί

κι είναι σ’ απελπισία.

Οι μεταπολεμικές πλημμύρες

Μετα­πο­λε­μι­κά οι πλημ­μύ­ρες με τα περισ­σό­τε­ρα θύμα­τα στην Αττι­κή σημειώ­θη­καν στις 6 Νοέμ­βρη 1961 με 44 νεκρούς, στις 2 Νοέμ­βρη 1977 με 24 νεκρούς και στις 21 Οχτώ­βρη 1994 με 10 νεκρούς.

Στην πλημ­μύ­ρα της 21.10.1994 έγι­ναν μεγά­λες κατα­στρο­φές στην έδρα της Κεντρι­κής Επι­τρο­πής του ΚΚΕ στον Περισ­σό, όπου πλημ­μύ­ρι­σε το ιστο­ρι­κό αρχείο του κόμ­μα­τος και έπα­θαν ζημιές οι εγκα­τα­στά­σεις της εφη­με­ρί­δας «Ριζο­σπά­στης».

Ο γρά­φων έζη­σε ως συντά­κτης του «Ριζο­σπά­στη», όλες εκεί­νες τις δρα­μα­τι­κές ώρες, έχο­ντας έντο­να ακό­μα στη μνή­μη του τον ηλι­κιω­μέ­νο, τότε, σύντρο­φο –και μακα­ρί­τη πιά- Νίκαν­δρο Κεπέ­ση, που τον έφε­ρε μισο­πνιγ­μέ­νο, ο οδη­γός Σπύ­ρος Τσι­νά­κης στο δέκα­το –και χωρίς φώς- όρο­φο του κτιρίου. 

Η πρώ­τη σκέ­ψη ήταν να μην εκδο­θεί η εφη­με­ρί­δα. Αλλά στη συνέ­χεια και μετά από συνεν­νο­ή­σεις έγι­νε συμ­φω­νία να εκδο­θεί μια τετρά­φυλ­λη εφη­με­ρί­δα στις εγκα­τα­στά­σεις της «Ελευ­θε­ρο­τυ­πί­ας».

«Βγαί­νου­με!» ήταν το επι­φώ­νη­μα που βγή­κε μέσα απ’ την ψυχή του γρά­φο­ντα, όταν έγι­νε γνω­στό θα κυκλο­φο­ρή­σει ο «Ριζο­σπά­στης». Και το πήρε ο, τότε, διευ­θυ­ντής Τάκης Τσί­γκας και το έκα­νε τίτλο στο κύριο άρθρο, που μπή­κε καπέ­λο στην πρώ­τη σελί­δα. Ήταν περί­ο­δος δημο­τι­κών εκλο­γών και γι’ αυτό μπή­κε και ο κεντρι­κός τίτλος: «ΜΑΥΡΙΣΤΕ αυτούς που κατα­στρέ­φουν τη χώρα».

Η φονικότερη πλημμύρα

Η φονι­κό­τε­ρη, όμως πλημ­μύ­ρα, σημειώ­θη­κε στα Τρί­κα­λα της Θεσ­σα­λί­ας. Ήταν η πλημ­μύ­ρα του Ληθαί­ου ποτα­μού στις 4 Ιου­νί­ου 1907.

Ο μετε­ω­ρο­λό­γος Δημή­τρης Ζια­κό­που­λος σε μια ανάρ­τη­σή του ανα­φέ­ρει: Στο βιβλίο του Βασί­λη Πάνου 1907 Η πλη­μύ­ρα του Ληθαί­ου (Εκδό­σεις Αγα­πώ την Πόλιν, 2008) δια­βά­ζου­με: «“Ένας αυτό­πτης αντα­πο­κρι­τής αθη­ναϊ­κής εφη­με­ρί­δας εκεί­νες τις μέρες στέλ­νει από τα Τρί­κα­λα το εξής τηλε­γρά­φη­μα: “Τρί­κα­λα, πρός τα εσπέ­ρας περι­φε­ρό­με­νος δυσκό­λως και περι­πα­τού­ντος επί πτω­μά­των και ζώων ανά την πόλιν. Τρι­σχί­λιας οικί­ας κατέρ­ρευ­σαν. Οικο­δο­μαί οικο­δο­μη­μέ­ναι καλώς εξη­φα­νί­σθη­σαν. Αι ζημί­αι των οικιών και κατα­στη­μά­των είναι ανυ­πο­λό­γι­στοι. Θύμα­τα ανθρώ­πι­να εβε­βαιώ­θη­σαν μέχρι στιγ­μής υπερ­πε­ντα­κό­σια. Υπό τα ερεί­πια μιας οικί­ας 42 πτώ­μα­τα ανθρώ­πων, υπό άλλην οικί­αν 37. Το προ­αύ­λιον της οικί­ας Γεωρ­γο­πού­λου βου­λευ­τού 7. Εις τα σωθεί­σας οικί­ας αδύ­να­τον να μένου­σι άνθρω­ποι. Απει­λεί­ται στάσις…»

* Πελι­στέ­ρι: Είναι το Περι­στέ­ρι. Δεν πρό­κει­ται για σαρ­δάμ του Μάρ­κου Βαμ­βα­κά­ρη, αλλά για μια, κάπο­τε, δια­δε­δο­μέ­νη παρα­φθο­ρά του συγκε­κρι­σμέ­νου τοπω­νύ­μιου, όπως ανα­φέ­ρε­ται σε μια ανάρ­τη­ση από έναν κοκ­κι­νιώ­τη παππού.

** Τους στί­χους «Με παρά­συ­ρε το ρέμα, μάνα μου, δεν είναι ψέμα» δανεί­στη­κε αυτού­σιους, μερι­κές δεκα­ε­τί­ες αργό­τε­ρα, ο Βασί­λης Τσι­τσά­νης κι έκα­νε το τρα­γού­δι του «Με παρά­συ­ρε το ρέμα», με πολύ μεγά­λη επιτυχία…

_______________________________________________________________________________________

Γιώργος Μουσγάς — δημοσιογράφος