Το «παράδοξο της παχυσαρκίας» στα καρδιαγγειακά νοσήματα

Η επί­πτω­ση της παχυ­σαρ­κί­ας έχει αυξη­θεί σημα­ντι­κά τις τελευ­ταί­ες δεκα­ε­τί­ες, παίρ­νο­ντας δια­στά­σεις επι­δη­μί­ας. Η παχυ­σαρ­κία ορί­ζε­ται ως αύξη­ση της μάζας του λίπους που επη­ρε­ά­ζει την υγεία του οργα­νι­σμού. Οι άνθρω­ποι που έχουν δεί­κτη μάζας σώμα­τος >30 kg/m2 (υπο­λο­γί­ζε­ται διαι­ρώ­ντας το βάρος σε κιλά με το τετρά­γω­νο του ύψους σε μέτρα) θεω­ρού­νται παχύ­σαρ­κοι. Όσο μεγα­λύ­τε­ρος είναι ο δεί­κτης μάζας σώμα­τος πάνω από το προ­α­να­φερ­θέν όριο, τόσο αυξά­νε­ται η επί­δρα­ση της παχυ­σαρ­κί­ας στην υγεία. Στα­δια­κή αύξη­ση της παχυ­σαρ­κί­ας παρα­τη­ρεί­ται σε ανα­πτυγ­μέ­νες και ανα­πτυσ­σό­με­νες χώρες της E.Ε. σχε­τι­ζό­με­νη πιθα­νά με την οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη, την αστι­κο­ποί­η­ση και τις επι­δρά­σεις αυτών των αλλα­γών στον τρό­πο ζωής και δια­τρο­φής του συνό­λου του πλη­θυ­σμού. Περί­που το 22,5% των ενη­λί­κων βρί­σκο­νται εντός των ορί­ων παχυ­σαρ­κί­ας (BMI ≥ 30 kg/m2) γεγο­νός που επη­ρε­ά­ζει σημα­ντι­κά την καρ­διαγ­γεια­κή υγεία και αυξά­νει τη θνητότητα.

Η παχυ­σαρ­κία είναι ένας ισχυ­ρός ανε­ξάρ­τη­τος προ­γνω­στι­κός παρά­γο­ντας για την εμφά­νι­ση καρ­διαγ­γεια­κών νοση­μά­των ακό­μα κι όταν απου­σιά­ζουν άλλοι παρά­γο­ντες κιν­δύ­νου, όπως είναι το κάπνι­σμα, ο σακ­χα­ρώ­δης δια­βή­της, οι δυσλι­πι­δαι­μί­ες κ.λπ. Οι ερευ­νη­τές και οι κλι­νι­κοί ιατροί ιστο­ρι­κά τόνι­ζαν ότι η αύξη­ση της μάζας του σώμα­τος έχει σοβα­ρές επι­πτώ­σεις στην πρό­λη­ψη, αλλά και στην εξέ­λι­ξη μίας καρ­διαγ­γεια­κής πάθη­σης. Αντί­θε­τα σε αυτή τη γραμ­μή σκέ­ψης, αυτή η υπό­θε­ση φαί­νε­ται να μην είναι εντε­λώς σωστή. Πολ­λές μελέ­τες έδει­ξαν ότι η παχυ­σαρ­κία μπο­ρεί να δια­δρα­μα­τί­ζει έναν προ­στα­τευ­τι­κό ρόλο όταν συνυ­πάρ­χει με κάποια καρ­διαγ­γεια­κή νόσο. Το φαι­νό­με­νο αυτό ονο­μά­στη­κε «Το παρά­δο­ξο της παχυ­σαρ­κί­ας» (obesity paradox). Το παρά­δο­ξο της παχυ­σαρ­κί­ας μελε­τή­θη­κε σε ασθε­νείς με καρ­δια­κή ανε­πάρ­κεια και στε­φα­νιαία νόσο, καθώς και σε ασθε­νείς με αρτη­ρια­κή υπέρ­τα­ση, κολ­πι­κή μαρ­μα­ρυ­γή, πνευ­μο­νι­κή αρτη­ρια­κή υπέρ­τα­ση και συγ­γε­νείς καρδιοπάθειες.

Σε αυτό το σημείο κρί­νε­ται απα­ραί­τη­το να απο­σα­φη­νι­στεί το γεγο­νός ότι ο Παγκό­σμιος Οργα­νι­σμός Υγεί­ας (ΠΟΥ) ορί­ζει ως παχύ­σαρ­κους τους ανθρώ­πους που έχουν δεί­κτη μάζας σώμα­τος πάνω από ένα συγκε­κρι­μέ­νο όριο, χωρίς να λαμ­βά­νει υπό­ψη την ανα­λο­γία των συστα­τι­κών που απο­τε­λούν τον κάθε οργα­νι­σμό ‑και πιο συγκε­κρι­μέ­να την ανα­λο­γία λίπους σε σχέ­ση με τους υπό­λοι­πους ιστούς, όπως είναι η μυϊ­κή μάζα- καθώς επί­σης και την κατα­νο­μή του λίπους στο σώμα. Για τον λόγο αυτό υπάρ­χουν ασθε­νείς με παρό­μοιο δεί­κτη μάζας σώμα­τος και παρό­μοια συνο­λι­κή μάζα λίπους, αλλά με εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κό προ­φίλ καρ­διαγ­γεια­κού κιν­δύ­νου. Έτσι, η συσ­σώ­ρευ­ση λ.χ. λίπους στα σπλά­χνα έχει ανα­γνω­ρι­στεί ως ένας μεί­ζων μετα­βο­λι­κός παρά­γο­ντας κιν­δύ­νου με αθη­ρο­γό­νες και επι­βλα­βείς ιδιό­τη­τες στην καρ­δια­κή λει­τουρ­γία. Αντί­θε­τα, η συσ­σώ­ρευ­ση υπο­δό­ριου λίπους, καθώς και το βάρος που προσ­δί­δει σε έναν οργα­νι­σμό η αυξη­μέ­νη μυϊ­κή μάζα, φαί­νε­ται πως δεν είναι εξί­σου επι­βλα­βή όπως το σπλα­χνι­κό λίπος.

Προστατευτικές ιδιότητες

Παρό­λο που είναι αναμ­φί­βο­λο ότι η παχυ­σαρ­κία δια­δρα­μα­τί­ζει έναν καθο­ρι­στι­κό ρόλο για την ανά­πτυ­ξη καρ­δια­κής ανε­πάρ­κειας και σχε­τί­ζε­ται με την επι­δεί­νω­ση παρα­γό­ντων που οδη­γούν στην εμφά­νι­ση καρ­διαγ­γεια­κών παθή­σε­ων, μπο­ρεί παράλ­λη­λα να έχει σε ορι­σμέ­νες περι­πτώ­σεις και κάποιες προ­στα­τευ­τι­κές ιδιό­τη­τες. Αυτή η παρά­δο­ξη συσχέ­τι­ση έχει κυρί­ως απο­δει­χθεί σε ασθε­νείς με ήπιου βαθ­μού παχυ­σαρ­κία (δηλα­δή με δεί­κτη μάζας σώμα­τος έως 35 kg/m2). Το παρά­δο­ξο της παχυ­σαρ­κί­ας στην καρ­δια­κή ανε­πάρ­κεια έχει κυρί­ως παρα­τη­ρη­θεί σε ασθε­νείς με προ­χω­ρη­μέ­νη νόσο, όπου η συνύ­παρ­ξη του αυξη­μέ­νου βάρους συσχε­τί­στη­κε με καλύ­τε­ρη πρό­γνω­ση σε σύγκρι­ση με τους ασθε­νείς που είχαν φυσιο­λο­γι­κό βάρος ή ήταν λιποβαρείς.

Ο μορια­κός μηχα­νι­σμός μέσω του οποί­ου το αυξη­μέ­νο σωμα­τι­κό βάρος μπο­ρεί να βελ­τιώ­νει την πρό­γνω­ση σε κάποιους ασθε­νείς με καρ­διαγ­γεια­κή νόσο, δεν έχει βιβλιο­γρα­φι­κά πλή­ρως απο­σα­φη­νι­στεί. Η βασι­κό­τε­ρη, όμως, υπό­θε­ση είναι ότι η αυξη­μέ­νη μυϊ­κή μάζα και η σωστή κατα­νο­μή του λίπους οδη­γούν σε βελ­τιω­μέ­νη καρ­διο­α­να­πνευ­στι­κή φυσι­κή κατά­στα­ση τον οργα­νι­σμό, γεγο­νός που οδη­γεί σε σημα­ντι­κά βελ­τιω­μέ­να μακρο­χρό­νια απο­τε­λέ­σμα­τα. Αντί­θε­τα, όταν το αυξη­μέ­νο σωμα­τι­κό βάρος οφεί­λε­ται κυρί­ως σε συσ­σώ­ρευ­ση σπλα­χνι­κού λίπους και συν­δυά­ζε­ται με μειω­μέ­νη μυϊ­κή ισχύ, τότε εκκρί­νο­νται στο αίμα πρω­τε­ΐ­νες με φλεγ­μο­νώ­δη δρά­ση, οι οποί­ες μπο­ρούν να επι­δει­νώ­νουν απευ­θεί­ας τη συστο­λι­κή και δια­στο­λι­κή καρ­δια­κή λει­τουρ­γία, καθώς και να οδη­γούν στη δημιουρ­γία αθη­ρω­μα­τι­κών πλα­κών στις αρτηρίες.

Αναμφίβολος εχθρός

Συμπε­ρα­σμα­τι­κά όταν το αυξη­μέ­νο σωμα­τι­κό βάρος και η καρ­δια­κή ανε­πάρ­κεια συνυ­πάρ­χουν, η πρό­γνω­ση σε κάποιους από τους ασθε­νείς που ορί­ζο­νται «ήπια παχύ­σαρ­κοι» μπο­ρεί να είναι καλύ­τε­ρη σε σχέ­ση με αυτούς που έχουν φυσιο­λο­γι­κό σωμα­τι­κό βάρος ή είναι αδύ­να­τοι. Είναι προ­φα­νές ότι το παρά­δο­ξο της παχυ­σαρ­κί­ας δεν μπο­ρεί σε καμία περί­πτω­ση να απο­τε­λέ­σει παρά­δειγ­μα προς μίμη­ση για τον γενι­κό πλη­θυ­σμό και ειδι­κά για ασθε­νείς που δεν έχουν εγκα­τε­στη­μέ­νη καρ­διαγ­γεια­κή νόσο. Άλλω­στε, είναι απο­δε­δειγ­μέ­νο ότι, αν η παχυ­σαρ­κία είχε προ­λη­φθεί, αυτό θα είχε οδη­γή­σει σε μικρό­τε­ρο αριθ­μό ασθε­νών με καρ­διαγ­γεια­κή νόσο από την πρώ­τη στιγ­μή. Καθί­στα­ται, λοι­πόν, πολύ σημα­ντι­κή η ανά­πτυ­ξη στρα­τη­γι­κών άσκη­σης και δίαι­τας που θα οδη­γή­σουν σε βελ­τί­ω­ση της καρ­διο­α­να­πνευ­στι­κής φυσι­κής κατά­στα­σης του οργα­νι­σμού και στη βελ­τί­ω­ση της ανα­λο­γί­ας της μάζας του σπλα­χνι­κού λίπους σε σχέ­ση με τη μάζα του μη σπλα­χνι­κού λίπους του σώμα­τος, θωρα­κί­ζο­ντας με αυτόν τον τρό­πο την υγεία του πλη­θυ­σμού, ώστε να είναι σε θέση να έχει καλύ­τε­ρη πρό­γνω­ση εάν και όταν παρου­σια­στεί κάποια καρ­διαγ­γεια­κή νόσος.