Τσινγκίζ Αϊτμάτωφ: 90 χρόνια από τη γέννηση του

Γρά­φει η Τασ­σώ Γαΐ­λα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια

Αφιέ­ρω­μα: Τσιν­γκίζ Αϊτμά­τωφ Ο συγ­γρα­φέ­ας της ωραιό­τε­ρης Ιστο­ρί­ας αγάπης…
Συγ­γρα­φέ­ας-Διπλω­μά­της
90 χρό­νια από τη γέν­νη­ση του.

12 Δεκέμ­βρη του 1928 στο μικρό χωριό Σεκέρ της Κιρ­γι­ζί­ας ή Κιρ­γι­σί­ας πατρί­δα ενός φτω­χού υπαλ­λή­λου που αυτή τη μέρα απο­κτά ένα αγο­ρά­κι τον μικρό Τσιν­γκίζ (Τζέ­κινς στα Ελλη­νι­κά) Αϊτμά­τωφ, αγό­ρι που θα περα­τώ­σει στο σοβιε­τι­κό σχο­λείο του χωριού του τις εγκύ­κλιες σπου­δές του και κατό­πιν τον συνα­ντά­με στα…15 του μόλις χρό­νια γραμ­μα­τέα του Σοβιέτ του χωριού του, αργό­τε­ρα θα σπου­δά­σει στο Ινστι­τού­το Αγρο­νο­μί­ας της Κιρ­γι­ζί­ας-απε­φοί­τη­σε το 1952- και θα πιά­σει δου­λειά στο πει­ρα­μα­τι­κό Ινστι­τού­το Επι­στη­μο­νι­κών Ερευ­νών για την ανά­πτυ­ξη της κτη­νο­τρο­φί­ας στην Κιργιζία.

Κιρ­γι­σία: κτή­ση Τσα­ρι­κή από τον 17 αι.,ενώ μετά την επι­κρά­τη­ση των Σοβιέτ οι νομά­δες κάτοι­κοι της θα αλλά­ξουν τρό­πο ζωής με την εγκα­τά­στα­ση τους στα οργα­νω­μέ­να με τα ρώσι­κα πρό­τυ­πα κολ­χόζ χωρίς όμως οι Κιρ­κί­ζιοι να εγκα­τα­λεί­ψουν ορι­στι­κά το νομα­δι­κό αρχαίο τρό­πο ζωής τους, τα έθι­μα και τις παρα­δό­σεις τους.

Κιρ­γι­σία, χώρα βου­νό, ναι σχε­δόν όλη η χώρα είναι ένα τερά­στιο βου­νό, ορο­σει­ρές με απά­τη­τες κυριο­λε­κτι­κά βου­νο­κορ­φές καλυμ­μέ­νες πάντα με χιό­νια, χώρα σύνο­ρο με την Κίνα, το πέρα­σμα για τη Ανα­το­λή, εδώ που έφτα­σε κι ο Μέγας Αλέ­ξαν­δρος στο δρό­μο του για την Ανα­το­λή και αντι­με­τώ­πι­σε πολ­λές δυσκο­λί­ες από τους σκλη­ρούς πολε­μι­στές Σκύ­θες κατοί­κους της περιο­χής την επο­χή εκεί­νη. Από τότε και ασφα­λώς με το πέρα­σμα αιώ­νων ο ντό­πιος πλη­θυ­σμός άλλα­ξε χωρίς… να αλλά­ξει στην πάρο­δο των αιώ­νων ο νομα­δι­κός τρό­πος ζωής του.

Κιρ­γι­σία, μια από τις δυο πρώ­ην σοβιε­τι­κές δημο­κρα­τί­ες που επί­ση­μη γλώσ­σα έχει τη ρωσι­κή, Κιρ­γι­σία χώρα ονει­ρε­μέ­νη, χώρα με σπά­νια χλω­ρί­δα και πανί­δα, χώρα που οι κάτοι­κοι της σε πεί­σμα και της αστι­κο­ποί­η­σης τους τηρούν ευλα­βι­κά τα ήθη και τα έθι­μα των προ­γό­νων τους.

Ορει­νή χώρα, άγνω­στη σε πολ­λούς, χώρα που ένας συγ­γρα­φέ­ας της ο Τσιν­γκίζ Αϊτμά­τωφ την έκα­νε μέσα από το βιβλίο του Τζα­μί­λια πασί­γνω­στη σε όλο τον κόσμο…

Ο Τσιν­γκίζ Αϊτμά­τωφ δού­λε­ψε σκλη­ρά για την επι­βί­ω­ση από μικρή ηλι­κία περ­νώ­ντας από διά­φο­ρα επαγ­γέλ­μα­τα ενώ στα 10 έχα­σε τον πατέ­ρα του ο οποί­ος κατη­γο­ρή­θη­κε για «αστι­κό εθνικισμό»

Ο ΤΖ. Α. πρό­λα­βε και τον παλιό νομα­δι­κό τρό­πο ζωής αλλά βίω­σε καλά τον νέο σοβιε­τι­κού τρό­που οργα­νω­μέ­νο στα κολ­χόζ αγρο­τι­κό βίο, το σοσια­λι­στι­κό τρό­πο ζωής και την προ­σπά­θεια των Σοβιέτ για αστι­κο­ποί­η­ση και εκσυγ­χρο­νι­σμό της πατρί­δας του.

Αύγου­στος του 1958- δηλα­δή 60 χρό­νια πριν- και το σοβιε­τι­κό περιο­δι­κό Νόβι Μήρ (νέος κόσμος) τον Αύγου­στο δημο­σιεύ­ει μετα­φρα­σμέ­νο από τα κιρ­γί­ζι­κα- που το είχε πρω­το­δη­μο­σιεύ­σει ο συγγραφέας‑, τη νου­βέ­λα Τζα­μί­λια, βιβλίο που έκα­νε διά­ση­μο τον συγ­γρα­φέα του και … την πατρί­δα του την Κιργισία.

Τζιν­γκίς Αϊτμά­τωφ-Κιρ­γι­σία. Εθνι­κός για την πατρί­δα του συγ­γρα­φέ­ας ο Αϊτμά­τωφ κι ενώ η παροι­μία λέει μια εικό­να χίλιες λέξεις στην περί­πτω­ση μας θα πού­με ότι η μικρής έκτα­σης νου­βέ­λα Τζα­μί­λια αντι­κα­θι­στά και ξεπερ­νά κάθε σχε­τι­κό με τη χώρα ντο­κι­μα­ντέρ και του­ρι­στι­κό οδη­γό με την ικα­νό­τη­τα που δια­θέ­τει ο συγ­γρα­φέ­ας να μετα­τρέ­πει με τη γρα­φή του το πεζό σε εικό­να… Δίκαιη η βρά­βευ­ση αυτού του έργου με το βρα­βείο Ειρή­νης του Λένιν το 1963.

Βραβεία και διακρίσεις του λογοτέχνη και διπλωμάτη Αϊτμάτωφ.

• Μετάλ­λιο για διά­κρι­ση στη δουλειά.
• Τάξη του Κόκ­κι­νου Λαβά­ρου της Εργασίας.
• Τάγ­μα του Λένιν.
• Ήρω­ας της Σοσια­λι­στι­κής Εργασίας.
• Τάξη της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης κλπ

Μια άγνω­στη χώρα της Κεντρι­κής Ασί­ας η Κιρ­γι­σία θα γίνει πασί­γνω­στη χάρη στο βιβλίο του Α. Τζα­μί­λια ιστο­ρία ερω­τι­κή (χρό­νος δρά­σης Α’ Παγκ. Πόλε­μος) που καμιά σχέ­ση δεν έχει με τα σύγ­χρο­να ογκώ­δη ερω­τι­κά μυθι­στο­ρή­μα­τα αλλά απλά είναι μια νου­βέ­λα που όποιος τη δια­βά­σει… δεν την ξεχνά. Σπου­δές από το 1956–58 για τον συγ­γρα­φέα μας στο λογο­τε­χνι­κό Ινστι­τού­το Γκόρ­γκι της Μόσχας ενώ από το 1952 είχε αρχί­σει τη δημο­σί­ευ­ση διη­γη­μά­των του καθώς και τις μετα­φρά­σεις Κιρ­κι­ζί­ων συγ­γρα­φέ­ων στην Ρωσι­κή γλώσ­σα. Το 1957 έγι­νε μέλος της Ένω­σης Σοβιε­τι­κών Συγγραφέων.

… Γυρί­σα­με αργά από το σταθ­μό. Η νύχτα ήτα­νε μαγευ­τι­κή. Ποιος δεν ξέρει τις αυγου­στιά­τι­κες νύχτες με τα μακρι­νά μα και τόσο κοντι­νά αστέ­ρια, με την ασυ­νή­θι­στη λάμ­ψη! Κάθε αστε­ρά­κι ξεχω­ρί­ζει. Να ένα απ’ αυτά, σα νάνε σκε­πα­σμέ­νο με πάχνη στις άκρες, στρά­φτει όλο με παγε­ρές αχτι­δού­λες και κοι­τά­ζει τη γη από τον σκο­τει­νό ουρα­νό με παι­διά­στι­κη απορία.

Πηγαί­να­με μέσα από τη χαρά­δρα και το κοί­τα­ζα πολύ ώρα. Τα άλο­γα μ’ ευχα­ρί­στη­ση καλ­πά­ζα­νε προς το σπί­τι, κάτω από τους τρο­χούς τρί­ζα­νε τα χαλί­κια. Ο άνε­μος έφερ­νε από τη στέ­πα την πικρή γύρη της ανθι­σμέ­νης αψι­θιάς, το ανε­παί­σθη­το άρω­μα του γινο­μέ­νου κρι­θα­ριού που το κρύ­ω­νε η νύχτα. Κι όλα αυτά, ανα­κα­τε­μέ­να με τη μυρω­διά της πίσ­σας των ιδρω­μέ­νων χάμου­ρων των αλό­γων, μας έφερ­ναν μια ελα­φρά ζάλη.

Από τη μια μεριά, πάνω από το δρό­μο, κρέ­μο­νταν σκιε­ρά βρά­χια σκε­πα­σμέ­να με αγριο­τρια­ντα­φυλ­λιές κι από την άλλη, κάτω βαθιά ανά­με­σα σε συστά­δες από χαμη­λές ιτιές κι άγριες λεύ­κες , αφρο­μα­νού­σε ο ασύ­χα­στος Κουρ­κου­ρέ­ου. Που και που, κάπου πίσω μας, περ­νού­σε με στριγ­γό­βρο­ντο πάνω από τη γέφυ­ρα κάποιο τρέ­νο που ξεμα­κραί­νο­ντας έσερ­νε για πολύ πίσω του το χτύ­πο των τροχών….

Λόγια του 17χρονου αφη­γη­τή της νου­βέ­λας Τζα­μί­λια από τη μετά­φρα­ση της Άλκης Ζέη/εκδόσεις Θεμέλιο/1987. Τζα­μί­λια: Η ωραιό­τε­ρη ιστο­ρία αγάπης…

-Αντίο Γκιου­σλα­ρί­/1966-Κρα­τι­κό βρα­βείο Ε.Σ.Σ.Δ
‑Μικρή λεύκη/1961
‑Μάτι της γκαμήλας/1961
‑Ο πρώ­τος δάσκαλος(πέρβιη ουψήτελ)/1962
‑Λευ­κή βροχή/1954
‑Το χωρά­φι της μάνας, τίτλοι από την εργο­γρα­φία του Α., πολ­λά δε βιβλία του μετα­φέρ­θη­καν με επι­τυ­χία στη μεγά­λη οθόνη.

Αμέ­τρη­τα τα ποτά­μια της Κιρ­γι­σί­ας που κατε­βαί­νουν από τα βου­νά, αμέ­τρη­τες και οι λίμνες σε βου­νο­κορ­φές και σε κοι­λώ­μα­τα των βου­νών με μια από αυτές την Ισίκ Κιόλ, λίμνη κλει­στή με μήκος 170 χλμ. και πλά­τος 70 χλμ. Η δεύ­τε­ρη σε μέγε­θος αλπι­κή λίμνη του κόσμου., σε ύψος 1600 μ., η Ισίκ Κιόλ= ζεστό νερό ‚και πράγ­μα­τι λέγε­ται ότι η υψη­λή θερ­μο­κρα­σία του νερού της οφεί­λε­ται στο ότι η λίμνη φτά­νει σε απύθ­με­να βάθη και ότι θερ­μαί­νε­ται από το εσω­τε­ρι­κό της…

Θρύ­λοι, μύθοι και παρα­δό­σεις συν­δέ­ο­νται με την λίμνη, όπως και το παρα­μύ­θι της Κερα­σφό­ρου Ελα­φί­νας που ο ήρω­ας παπ­πούς στη νου­βέ­λα του Αϊτμά­τωφ Το άσπρο καρα­βά­κι αφη­γεί­ται στον 7χρονο εγγο­νό του κύριο πρό­σω­πο της νουβέλας.

Το άσπρο καρα­βά­κι κατά την ταπει­νή μου γνώ­μη το καλύ­τε­ρο του Αϊτμά­τωφ. Έργο γεμά­το ανθρω­πι­σμό, τρυ­φε­ρό­τη­τα, αγά­πη για τον άνθρω­πο, ύμνος στη ζωή και τη φύση. Η δει­νό­τη­τα του συγ­γρα­φέα στην περι­γρα­φή τοπί­ων μονα­δι­κή. Σαφώς εφά­μιλ­λος των Ρώσων κλασ­σι­κών που τόσο αγα­πού­σε να μελετάει.

Στα βου­νά ήρθε πάλι το φθι­νό­πω­ρο. Μετά το ταραγ­μέ­νο καλο­καί­ρι ετοι­μά­ζο­νταν όλα για την φθι­νο­πω­ρι­νή ηρε­μία. Κατα­κά­θι­σε η σκό­νη από το ποδο­βο­λη­τό των ζώων, έσβη­σαν οι φωτιές. Τα κοπά­δια έφυ­γαν για ξεχει­μώ­νια­σμα. Οι άνθρω­ποι έφυ­γαν. Τα βου­νά ερήμωσαν.

Πού και πού, πετού­σαν ήδη μονα­χι­κοί αετοί, κρά­ζο­ντας. Το νερό στο ποτά­μι βού­ι­ζε δυνα­τό­τε­ρα: Το καλο­καί­ρι το ποτά­μι γινό­ταν ρηχό. Το χορ­τά­ρι έπα­ψε να φυτρώ­νει, ξερά­θη­κε ως τις ρίζες. Τα φύλ­λα βαρέ­θη­καν να κρέ­μο­νται στα κλα­διά κι άρχι­σαν σιγά-σιγά να πέφτουν. Και στις πιο ψηλές κορ­φές, τις νύχτες, άρχι­σε κιό­λας να πέφτει το νέο αση­μέ­νιο χιό­νι. Οι μαύ­ρες σει­ρές των βου­νο­κορ­φών τα πρω­ι­νά φαντά­ζουν γκρί­ζες, σαν το τρί­χω­μα των γκρι­ζό­μαυ­ρων αλε­πού­δων. Πάγω­νε ο αέρας στις χαρά­δρες. Αλλά οι μέρες ήταν ακό­μα φωτει­νές και στε­γνές. Τα βου­νά πίσω απ’ το ποτά­μι, απέ­να­ντι από το δασά­κι, έμπαι­ναν γρή­γο­ρα στο φθι­νό­πω­ρο. Όλα στον πευ­κώ­να ήταν όπως πάντα καθα­ρά κι αυστη­ρά σα σε ναό. Μόνο οι καφε­τιοί σκλη­ροί κορ­μοί, μόνο το ξερό άρω­μα της ρητί­νης, μόνο το καστα­νό­χρω­μο βελο­νω­τό φύλ­λω­μα κυριαρ­χού­σαν στο δάσος. Και μόνο ο άνε­μος περ­νού­σε ήσυ­χα ανά­με­σα από τις κορ­φές των παλιών πεύκων.

Όμως σήμε­ρα από το πρωί πάνω στα βου­νά θορυ­βού­σαν ακα­τά­παυ­στα ανή­συ­χες οι κάρ­γιες. Ένα μεγά­λο σμή­νος πετού­σε ασταμάτητα…

Από­σπα­σμα από Το άσπρο καραβάκι(μπέλιη παρα­χόντ= Λευ­κό καρά­βι, ο πρω­τό­τυ­πος τίτλος) /εκδόσεις Κορον­τζή­/1980/με­τά­φρα­ση-Ελέ­νη Μπακοπούλου.

Ο μικρός 7χρονος ορφα­νός ήρω­ας της νου­βέ­λας ζει στο βου­νό με τον παπ­πού Μοκούν τον γέρο­ντα που κου­βα­λά στη πλά­τη και το νου όλη την Κιρ­γι­σία μέσα στους αιώ­νες, νου­βέ­λα με βαθύ ανθρω­πι­σμό και απέ­ρα­ντη αγά­πη στον άνθρω­πο. Τίπο­τα περισ­σό­τε­ρο δε χρειά­ζε­ται η Κιρ­γι­σία, το γνω­στό μας Κιρ­γι­στάν για τη δια­φή­μι­ση του από αυτή τη νου­βέ­λα. Ο μικρός μας ήρω­ας από το βου­νό που ζει με τα κιά­λια του παπ­πού βλέ­πει στο βάθος την περί­φη­μη λίμνη Ισίκ Κιόλ και το άσπρο καρά­βι που σχί­ζει τα νερά της… Ανα­ζη­τή­στε το…

Σημεί­ω­ση: Μέχρι τη διά­λυ­ση της Σοβιε­τι­κής ‘Ένω­σης η περιο­χή της λίμνης ήταν απα­γο­ρευ­μέ­νη για τους ξένους καθώς γινό­ταν χρή­ση της από το σοβιε­τι­κό πολε­μι­κό ναυ­τι­κό για ασκή­σεις και δοκι­μές τορ­πι­λών υψη­λής ακρι­βεί­ας. Σήμε­ρα προ­χω­ρά η του­ρι­στι­κή και αλιευ­τι­κή ανά­πτυ­ξη της λίμνης.

Από τις εκδό­σεις Κορον­τζή (Τα βιβλία του Α. που κάνω μνεία κυκλο­φο­ρούν και από την Σύγ­χρο­νη Επο­χή) κυκλο­φο­ρεί ακό­μη μια αξιο­πρό­σε­κτη δου­λειά του Α. το βιβλίο του Ο πρώ­τος δάσκαλος.

Τόπος δρά­σης ένα χωριό της Κιρ­γι­σί­ας όπου έρχε­ται να διδά­ξει ο νεα­ρός δάσκα­λος στα χρό­νια λίγο μετά την Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση. Χώρα υπο­τε­λής από το 1800 περί­που στους Τσά­ρους η Κιρ­γι­σία θα μετα­τρα­πεί σε σύγ­χρο­νο σοβιέτ μετά την Επα­νά­στα­ση. Αυτά τα πρώ­τα χρό­νια της ανοι­κο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στο χωριό του δασκά­λου και την Κιρ­γι­σία με έντο­νες στιγ­μές συγκί­νη­σης είναι το αντι­κεί­με­νο αυτού του βιβλίου.

Διπλω­μά­της καριέ­ρας ο Τζ. Α., με πολι­τι­κή τοπο­θέ­τη­ση στο Κομου­νι­στι­κό Κόμ­μα της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, υπήρ­ξε μέλος του Κοι­νο­βου­λί­ου της πατρί­δας του και πρε­σβευ­τής στις Κάτω Χώρες- Μπε­νε­λούξ. Ο δε γιος του Askar Aytmatov ακο­λου­θώ­ντας τα πολι­τι­κά βήμα­τα του πατέ­ρα του διε­τέ­λε­σε υπουρ­γός της Κιρ­γι­ζί­ας επί σει­ρά ετών.

Ο Τζιν­γκίς Αϊτμά­τωφ απε­βί­ω­σε στη Νυρεμ­βέρ­γη της Γερ­μα­νί­ας από πνευ­μο­νία στις 10 Ιου­νί­ου 2008.

Βασι­κό βοήθημα:Britannica/biography Chingiz Aytmatov.
Τζαμίλια/Θεμέλιο/1987