Όταν η Ρόδος ισοπεδώθηκε από τον σεισμό

Από τους μεγα­λύ­τε­ρους σει­σμούς που έχουν εκδη­λω­θεί στον Ελλα­δι­κό χώρο ήταν ο σει­σμός που σημειώ­θη­κε το 1926 στο νησί της Ρόδου που προ­κά­λε­σε σημα­ντι­κές κατα­στρο­φές, καθώς ακό­μη και ολό­κλη­ρα χωριά «ισο­πε­δώ­θη­καν».

Ο σει­σμός ήταν 8 βαθ­μών της κλί­μα­κας Ρίχτερ (όπως υπο­λο­γί­στη­κε τα επό­με­να χρό­νια, διό­τι τότε η μέτρη­ση γινό­ταν με την κλί­μα­κα Μερ­κά­λι-Ζίμπεργκ) και σημειώ­θη­κε το βρά­δυ της 26ης Ιου­νί­ου του 1926 με επί­κε­ντρο τη θαλάσ­σια περιο­χή μετα­ξύ Ρόδου και Κω, στο ρήγ­μα της Χάλ­κης, το οποίο είχε δώσει και άλλους δύο μεγά­λους σει­σμούς 7,7 και 7,5 Ρίχτερ το 1856 και το 1863.

Φωτ.: Schuyler Jones/Pitt Rivers Museum

Χαρα­κτη­ρί­στη­κε παγκό­σμιος σει­σμός διό­τι έγι­νε αισθη­τός σε όλη την Μεσό­γειο (Ελλά­δα, Τουρ­κία, Αίγυ­πτο, Παλαι­στί­νη, Κύπρο, Ιτα­λία κά) και προ­κά­λε­σε μεγά­λες κατα­στρο­φές στη Ρόδο, στην Κρή­τη και σε όλα σχε­δόν τα νησιά της Δωδεκανήσου.

Οι ζημιές στο νησί της Ρόδου ήταν τερά­στιες αφού κατέρ­ρευ­σαν πάνω από 3.000 σπί­τια εκ των οποί­ων τα 600 στο χωριό Αρχάγ­γε­λος, ενώ δώδε­κα άνθρω­ποι έχα­σαν τη ζωή τους.

Στην Κρή­τη κατέρ­ρευ­σαν πάνω από 200 σπί­τια και προ­κλή­θη­καν ζημιές σε πάνω από 500.

Χαρα­κτη­ρι­στι­κά είναι τα δημο­σιεύ­μα­τα των τοπι­κών εφη­με­ρί­δων για τον μεγά­λο σει­σμό και τις κατα­στρο­φι­κές συνέ­πειες του, όπως τα κατέ­γρα­ψε σε έρευ­να του ο τέως διευ­θυ­ντής της Δημό­σιας Βιβλιο­θή­κης Ρόδου Αντώ­νης Αγγελής.

«Την εσπέ­ραν του παρελ­θό­ντος Σαβ­βά­του και περί ώραν 10 μ.μ. την ησυ­χί­αν της πόλε­ως μας, ήτις παρε­δί­δε­το πλέ­ον μικρόν κατά μικρόν εις τας αγκά­λας του Μορ­φέ­ως ετά­ρα­ξεν ισχυ­ρό­τα­τη και εντο­νώ­τα­τη σει­σμι­κή δόνη­σις πρω­το­φα­νής, καθό­σον του­λά­χι­στον ενθυ­μού­νται και αυτοί οι γερο­ντό­τε­ροι των συμπο­λι­τών μας.

Ο σει­σμός κυμα­τοει­δής και περι­στρο­φι­κός, διήρ­κε­σεν υπέρ τα 50 δευ­τε­ρό­λε­πτα, με αύξου­σαν πάντο­τε έντα­σιν και προ­ε­κά­λε­σεν δικαί­ως τον πανι­κόν εν τη πόλει το πλεί­στον των κατοί­κων της οποί­ας διε­νυ­κτέ­ρευ­σεν εν υπαίθρω…».

Έτσι περι­γρά­φει η εφη­με­ρί­δα ΡΟΔΙΑΚΗ στο φύλ­λο της 28ης Ιου­νί­ου 1926, τον σει­σμό της 26 Ιου­νί­ου 1926.

Συνε­χί­ζου­με λοι­πόν την περι­γρα­φή από τη Ροδια­κή της 28–6‑1926:

«Ευτυ­χώς εν τη πόλει δεν εση­μειώ­θη­σαν θύμα­τα πλην ολί­γων ελα­φρώς τραυ­μα­τι­σθέ­ντων. Κατέ­πε­σον όμως μερι­καί οικεί­αι, ιδία εν τη Τουρ­κι­κή συνοι­κία. Δεν συνέ­βη όμως το αυτό και δια το εσω­τε­ρι­κόν της νήσου.…

Εξαι­ρε­τι­κώς σφο­δρώς υπήρ­ξε κυρί­ως εις Αρχάγ­γε­λον, Λίν­δον και Κατταβιάν.

Εις Αρχάγ­γε­λον κατέ­πε­σον αι πλεί­σται των οικιών. Απέ­θα­νεν ο δωδε­κα­ε­τής Στ. Ε. Αντώνιος

υπάρ­χου­σι δε και τραυ­μα­τί­αι σοβα­ρώς η Χαρι­σα­τή Κ. Μακε­δό­νου και Ευφρ. Σ. Κιλιγκά.

Εις Λίν­δον υπάρ­χου­σιν επί­σης περί τους 10 τραυ­μα­τί­ας, εν οις δύο σοβα­ρώς. Πλεί­σται οικί­αι κατέπεσον.

Εις Κατ­τα­βιάν κατέ­πε­σαν υπέρ τας 30 οικί­αι, υπάρ­χου­σι δε και τραυματίαι.

Πολ­λαί επί­σης ζημί­αι εση­μειώ­θη­σαν εις Τριά­ντα, Σάλα­κον, Μαλώ­ναν, Καλ­λι­θέ­ας, Αφά­ντου, Φάνες, Καλα­βάρ­δα, Λάρ­δον, Πυλώ­να, Αρνί­θα, Απο­λακ­κιάν και αλλαχού.

Εις Πρα­σο­νή­σι κατέ­πε­σεν ο φάρος. Εκ των άλλων νήσων εγνώ­σθη ότι ο σει­σμός εση­μεί­ω­σε ζημί­ας εις Κάρ­πα­θον, εις Καστελ­λό­ρι­ζον. Επί­σης εις Σύμην και Λέρον υπήρ­ξεν λίαν σφο­δρώς, ελλεί­που­σιν όμως μέχρι της στιγ­μής πληροφορίαι».

ΡΟΔΙΑΚΗ Πέμ­πτη 1 Ιου­λί­ου 1926

ΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΕΚ ΤΟΥ ΦΟΒΕΡΟΥ ΣΕΙΣΜΟΥ

«Αι κατα­φθά­νου­σαι ολο­έν εκ του εσω­τε­ρι­κού ειδή­σεις ουχί μόνον επι­βε­βαιού­σι τας εξ αρχής ληφθεί­σας πλη­ρο­φο­ρί­ας αλλά και προ­σθέ­του­σι νέας…

Εις όλα σχε­δόν τα χωρία της νήσου μας η δόνη­σις ήτο ισχυ­ρο­τά­τη, τρο­μο­κρα­τή­σα­σα τους κατοί­κους παντα­χού δε εση­μειώ­θη­σαν ζημί­αι σοβα­ραί. Ιδία σοβα­ραί υπήρ­ξαν αι ζημί­αι εις Αρχάγ­γε­λον, όπου όλα σχε­δόν αι οικί­αι κατέ­στη­σαν ακατοίκητοι.

Εις Αφά­ντου, Λίν­δον, Λάρ­δον, Κατ­τα­βιάν, Απο­λακ­κιάν, Αρνί­θαν, Μονό­λι­θον, Φάνες, Τριά­ντα, Σάλα­κον. Εις Σάλα­κον έπα­θον ζημί­ας μεγά­λας και η Εκκλη­σία και το σχο­λεί­ον. Εις Παστί­δα επί­σης η Εκκλη­σία. Εις Μαλώ­να επί­σης η Εκκλη­σία και το κωδω­νο­στά­σιον της Μετα­μορ­φώ­σε­ως. Μετα­ξύ των μάλ­λον κατε­στρα­φέ­ντων χωρί­ων κατα­λέ­γε­ται και η Λαχα­νιά, όπου αι πλεί­σται οικί­αι κατέπεσον.

Οι πλεί­στοι των κατοί­κων εξα­κο­λου­θούν να κοι­μώ­νται εις το ύπαιθρον.

Η Ιερά Μητρό­πο­λις προ του μεγέ­θους της κατα­στρο­φής απε­φά­σι­σε να συστή­ση μεγά­λην επι­τρο­πήν, ης να μετα­σχώ­σιν και κυρί­αι δια την συλ­λο­γήν ερά­νων υπέρ των σει­σμο­πα­θών ων η συμ­φο­ρά είναι αξία του μεγα­λύ­τε­ρου οίκτου. Ας σημειω­θή ενταύ­θα επι­καί­ρως, ότι εφέ­τος και η σιτο­πα­ρα­γω­γή και η ελαιο­πα­ρα­γω­γή, αίτι­νες είνε οι μόνοι πόροι της υπαί­θρου υπήρ­ξαν λίαν ισχυ­ραί, οι δε κάτοι­κοι κατέ­χο­νται υπό της μεγα­λυ­τέ­ρας απογνώσεως».

Αρχί­ζει λοι­πόν να δια­φαί­νε­ται το μέγε­θος της κατα­στρο­φής και οι βλέ­ψεις των Ιτα­λών κατα­κτη­τών, που με την «ευκαι­ρία» του σει­σμού εκδί­δουν δια­τα­γή σύμ­φω­να με την οποία:

«οι ιδιο­κτή­ται οικιών βλα­βει­σών εκ του σει­σμού της 26ης Ιου­νί­ου και μόνον δια τας ζημί­ας ταύ­τας έχου­σιν την άδειαν να εκτε­λέ­σω­σιν τας σχε­τι­κάς επι­διορ­θώ­σεις χωρίς να ζητή­σω­σιν την συνή­θως Δημαρ­χα­κήν άδειαν μέχρι της 15ης Ιου­λί­ου. Μετά την παρέ­λευ­σιν της προ­θε­σμί­ας ταύ­της, ήτις δεν παρα­τεί­νε­ται, η άδεια προς εκτέ­λε­σιν των επι­διορ­θώ­σε­ων θα υπο­βάλ­λη­ται και πάλιν εις υπο­βο­λήν επί τού­τω αιτή­σε­ως κατά τας δια­τά­ξεις του ισχύ­ο­ντος κανο­νι­σμού περί οικοδομών».

Δηλα­δή ό,τι προ­λά­βε­τε μέσα σε 20 ημέ­ρες, από κει και πέρα όσα εγκρί­νου­με εμείς, ή πιο απλά όσα θέλου­με να κάνου­με εμείς.

Δια­βά­ζου­με για το ίδιο θέμα στην εφη­με­ρί­δα ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ που εκδί­δε­το στην Αλε­ξάν­δρεια από τον Π. Καστρου­νή και στο φύλ­λο της 10ης Ιου­λί­ου 1926 τα εξής:

«Φαί­νε­ται όμως ότι η Διοί­κη­σις θα επω­φε­λη­θή και πάλιν της ευκαι­ρί­ας, ως έπρα­ξεν και κατά την πυρ­καϊ­άν της παλαιάς αγο­ράς κατά το 1924, δια να κατα­κρη­μνί­ση όσα κτί­ρια θεω­ρή­σει επι­σφα­λή, προς τον σκο­πόν να δια­νοί­ξη δρό­μους άνευ απο­ζη­μιώ­σε ων.

Ήδη αρκε­ται οικο­δο­μαί κατε­δα­φί­ζο­νται, δια­τα­γή δήθεν της Δημαρ­χί­ας, εις τέσ­σε­ρα δε σημεία της πόλης εστή­θη­σαν μεγά­λαι σκη­ναί, δυνά­με­ναι να περι­βάλ­λουν περί τα 300 άτο­μα, υπό τα οποί­ας τοπο­θε­τού­νται προ­σω­ρι­νώς αι οικο­γέ­νειαι των κατε­δα­φι­σθη­σο­μέ­νων οικοδομών».

«Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟ»

Συνε­χί­ζου­με με μέρος της αντα­πό­κρι­σης του Δ. Κλα­δο­γέ­νη για τον σει­σμό στον Αρχάγ­γε­λο. «ευρί­σκο­μαι επί τέλους υπό μίαν αθλί­αν στέ­γην και ημπο­ρώ να γρά­ψω χωρίς να με καίη ο ήλιος της υπαί­θρου. Ευτύ­χη­μα κι αυτό, διά το οποί­ον με ζηλεύ­ουν πολ­λοί. Χρειά­ζε­ται να είναι κανείς ποι­η­τής της Κολά­σε­ως διά να ανα­πα­ρα­στή­ση τας φρι­κα­λέ­ας εκεί­νας στιγμάς…

Θα προ­σπα­θή­σω να συγκε­ντρώ­σω ό,τι μου μένει από τας φοβε­ράς εκεί­νας στιγ­μάς. Με την πρώ­την δόνη­σιν ευρέ­θη­μεν όλοι εις τους δρό­μους. Ευθύς κατό­πιν ηκο­λού­θη­σε βοή υπο­χθο­νία και τα βου­νά εσεί­ο­ντο και εθο­ρύ­βουν δαι­μο­νιω­δώς. Όσοι εδο­κί­μα­σαν να κινη­θούν έχα­ναν την ισορ­ρο­πί­αν των και έπι­πταν. Ενό­μι­ζες ότι η Ρόδος όλη ήτο μία αθλία βάρ­κα μέσα εις τρι­κι­μώ­δες πέλα­γος, το οποί­ον θα την κατέπινεν…

Αν έπει­τα απ’ αυτά που είδα­μεν και επά­θα­μεν, αν έπει­τα από έναν σει­σμόν, ο οποί­ος έσει­σε και διε­σά­λευ­σε τα πάντα, δεν εσεί­σθη το λογι­κόν μας πρέ­πει να είμε­θα ευχα­ρι­στη­μέ­νοι. Ποιος γνω­ρί­ζει όμως αν δεν θα ήτο προ­τι­μό­τε­ρον και δεν θα είμε­θα ευτυ­χέ­στε­ροι αν εσεί­ε­το και αυτό δια να παύ­σω­με επι­τέ­λους να σκε­πτώ­με­θα και να βασα­νι­ζώ­με­θα από την θέαν της αθλιό­τη­τος που μας περιστοιχίζει.

Εν τοις ερει­πί­οις Αρχαγ­γέ­λου Δημ. Κλαδογένης

(ΡΟΔΙΑΚΗ 8 Ιου­λί­ου 1926)

«ΤΙ ΕΠΑΘΕΝ Η ΛΑΡΔΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΙΣΜΟ»

«Σπί­τι σώον δεν έμει­νεν εις οιον­δή­πο­τε μέρος αυτής και αν υπά­γης θα αντι­κρύ­σης ερεί­πια. Διά­κρι­σιν που­θε­νά δεν έκα­μεν ο σει­σμός. Παν ότι συνή­ντη­σε το κατέ­στρε­ψε. Και εκκλη­σί­αν και σχο­λεί­ον και σπί­τια και αχυ­ρώ­να και φούρ­νους και τοί­χους περιβολιών.

Ο “Πισάς” ο “Τάκ­κας” του Τούρ­κου το χωρά­φι, η “Χολέ­τρες” και ο “Παλά­λας” έχουν μετα­βλη­θεί εις συνοικισμούς.

Εις το χωρί­ον την νύκτα ουδείς εισέρ­χε­ται διό­τι φοβήται.

Είναι ήρως, ένας νέος Ηρα­κλής, εκεί­νος ο οποί­ος θα απο­φα­σί­ση να κοι­μη­θεί μέσα εις το χωρί­ον. Ιδού που κατηντήσαμεν.

Χολέ­τρες Λάρ­δου 11–7‑1926 Κ. Διμέλης»

(ΝΕΑ ΡΟΔΟΣ 16 Ιου­λί­ου 1926)

«Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΕΝ ΛΙΝΔΩ»

«Εις Λίν­δον, εκτός πολυα­ρίθ­μων καταρ­ρευ­σα­σών και βλα­βει­σών οικιών, υπάρ­χουν δυστυ­χώς και περί τους δέκα τραυ­μα­τί­ας. Εξων δύο σοβα­ρώς, πάντας τους εν λόγω τραυ­μα­τί­ας ενο­σή­λευ­σεν ο ιατρός του χωρί­ου κ. Παναγής»

Εφημ. Δωδε­κά­νη­σος 10–7‑1926

«Εκεί­νος που εγνώ­ρι­ζεν την Λίν­δον προ του σει­σμού δεν θα πιστεύη εις τα μάτια του από την αλγει­νήν εντύ­πω­σιν που θα του προ­ξε­νή­ση η σημε­ρι­νή θέα της.

Από του υψη­λού του κάστρου Πύρ­γου, όστις μετά δαι­μο­νιώ­δους κρό­του καταρ­ρέ­ων εζω­γρά­φι­σε με τις κατα­κρη­μνι­σθεί­σας πέτρας και μίαν ζωη­ράν γραμ­μήν επί του απο­τό­μου της ακρο­πό­λε­ως βρά­χου, και από του αντι­θέ­του άκρου της “Κρά­νας” οπό­θεν πελώ­ριοι ογκό­λι­θοι μετά τρο­με­ρού συγκλο­νι­σμού απε­κό­πη­σαν και εκυ­λί­σθη­σαν προς την “Κρή­νην και από του Νεκρο­τα­φεί­ου μέχρι του σταθ­μού των Β. Καρα­βι­νο­φό­ρων, τα πάντα μαρ­τυ­ρούν το μέγε­θος και την έκτα­σιν της φοβε­ράς καταστροφής.

Υπέ­στη σοβα­ρω­τά­τας βλά­βας και ζημί­ας ανυ­πο­λο­γί­στους ο μόνος Βυζα­ντι­νός ναός της Κοι­μή­σε­ως της Θεο­τό­κου, το χάρ­μα και σέμνω­μα των Λιν­δί­ων… Εκα­τόν τριά­κο­ντα οικί­αι εκ των εν τη κεντρι­κή θέσει Λίν­δου έπα­θον μεγά­λας βλά­βας. Εκ τού­των δέκα η περισ­σό­τε­ραι κατέ­στη­σαν άχρη­στοι και ακατοίκητοι… ”

Λίν­δος Π.Θ.Α.»

Εφημ. Δωδε­κά­νη­σος 7–8‑1926

Ο Μέγας Ιερο­ε­ξε­τα­στής, Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι