4 χρόνια από την αρχαιολογική ανακάλυψη της πιο παλιάς εκδοχής της Οδύσσειας

Ενώ πιο κρί­σι­μη από ποτέ –“μετα­ξύ σφύ­ρας και άκμο­νος” χαρα­κτη­ρί­ζουν την κατά­στα­ση της Αρχαιο­λο­γι­κής Υπη­ρε­σί­ας, δηλα­δή των δομών προ­στα­σί­ας της πολι­τι­στι­κής κλη­ρο­νο­μιάς, οι αρχαιο­λό­γοι, υπο­γραμ­μί­ζο­ντας ότι αυτό δεν είναι τυχαίο, αλλά το απο­τέ­λε­σμα της πολι­τι­κής συνει­δη­τής απα­ξί­ω­σης του δημό­σιου χαρα­κτή­ρα προ­στα­σί­ας της με στό­χο την πλή­ρη ιδιω­τι­κο­ποί­η­σή της…

Και όπου κι αν σκά­ψεις στην Ελλά­δα θα πέσεις πάνω σε αρχαία ‑ειδι­κά αν μιλά­με για περιο­χές όπως η Ολυ­μπία, όπου σίγου­ρα θα βρε­θείς ενώ­πιος ενω­πίω με αμύ­θη­τους θησαυρούς…

Όπως συνέ­βη το 2018, όταν αρχαιο­λό­γοι αντί­κρι­σαν μετά από μια επι­φα­νεια­κή έρευ­να στην περιο­χή πέριξ του ιερού της αρχαί­ας Ολυ­μπί­ας, μια πήλι­νη πλά­κα πάνω στην οποία χαραγ­μέ­νοι ήταν στί­χοι από την Οδύσ­σεια του Ομή­ρου –κάποιοι μίλη­σαν για τη “σπου­δαιό­τε­ρη αρχαιο­λο­γι­κή ανα­κά­λυ­ψη της 10ετίας στην Ελλάδα”

Επι­στή­μο­νες –όχι φυσι­κά της δια­λυ­μέ­νης αρχαιο­λο­γι­κής υπη­ρε­σί­ας, αλλά με επι­κε­φα­λής γνω­στό «μαμού­νι» την Ερω­φί­λη-Ίρι­δα Κόλ­λια της ΕΦΑ Ηλεί­ας, με «συμ­μά­χους» \ σπόν­σο­ρες το Γερ­μα­νι­κό Αρχαιο­λο­γι­κό Ινστι­τού­το, αλλά και μια σει­ρά γερ­μα­νι­κών πανε­πι­στη­μί­ων που έχουν εκφρά­σει έμπρα­κτα το ενδια­φέ­ρον τους, μέσω προ­γραμ­μά­των και ερευ­νη­τι­κών δρά­σε­ων στην περιοχή.

Μετά την ολο­κλή­ρω­ση των εργα­σιών συντή­ρη­σης και απο­κα­τά­στα­σης της πλά­κας πάντως ήταν πλέ­ον βέβαιο το περιε­χό­με­νο της επι­γρα­φής, το οποίο ουδείς μπο­ρεί να το αμφι­σβη­τή­σει: στο πήλι­νο αντι­κεί­με­νο ήταν χαραγ­μέ­νοι στί­χοι της Οδύσ­σειας και πιο συγκε­κρι­μέ­να, ένα τμή­μα της 14^ης ραψω­δί­ας, όπου κυριαρ­χεί η συνά­ντη­ση του πολυ­μή­χα­νου Οδυσ­σέα με τον φίλο του Εύμαιο, και το από­σπα­σμα περιέ­χει τα λόγια του μυθι­κού βασι­λιά της Ιθάκης.

Αυτό που ακο­λού­θη­σε ήταν μια προ­σπά­θεια χρο­νο­λό­γη­σης της πλά­κας, με τις επι­στη­μο­νι­κές εκτι­μή­σεις να την τοπο­θε­τούν χρο­νι­κά στην ρωμαϊ­κή περί­ο­δο και ειδι­κό­τε­ρα περί­που τον 3^ο αιώ­να μετά Χρι­στόν. Πάντως η σχε­τι­κή ανα­κοί­νω­ση του Υπουρ­γεί­ου Πολι­τι­σμού ήταν πολύ προ­σε­χτι­κά δια­τυ­πω­μέ­νη και έκα­νε λόγο για «εκτί­μη­ση», ανα­φέ­ρο­ντας χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «Συγκε­κρι­μέ­να, σε θέση παρα­κεί­με­νη του ιερού της Ολυ­μπί­ας με κατά­λοι­πα της ρωμαϊ­κής επο­χής βρέ­θη­κε πήλι­νη πλά­κα με εγχά­ρα­κτη επι­γρα­φή. Μετά την πρό­σφα­τη ολο­κλή­ρω­ση της συντή­ρη­σής της, δια­πι­στώ­θη­κε ότι δια­σώ­ζει 13 στί­χους από τη ραψω­δία ξ της Οδύσ­σειας (ομι­λία του Οδυσ­σέα στον Εύμαιο) και, σύμ­φω­να με την πρώ­τη εκτί­μη­ση, μπο­ρεί να χρο­νο­λο­γη­θεί στη ρωμαϊ­κή επο­χή και πιθα­νώς πριν από τον 3ο αι. μ.Χ.».

Οι αρχαιο­λό­γοι φαί­νε­ται να έχουν κατα­λή­ξει στο συμπέ­ρα­σμα ότι η πήλι­νη πλά­κα με το από­σπα­σμα της Οδύσ­σειας είχε κάπο­τε παραγ­γελ­θεί από κάποιον Ρωμαίο άρχο­ντα ή αξιω­μα­τού­χο της περιο­χής, ενώ στην συνέ­χεια χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε ως δομι­κό υλι­κό. Σύμ­φω­να με την αξιο­λό­γη­ση της ερευ­νη­τι­κής ομά­δας της κ. Κόλ­λια ενδε­χο­μέ­νως αυτή η πλά­κα να απο­τε­λεί την παλαιό­τε­ρη γνω­στή εκδο­χή της Οδύσ­σειας που έχει έρθει ποτέ στο φως, με εξαί­ρε­ση ορι­σμέ­να όστρα­κα τα οποία πάντως δεν φέρουν περισ­σό­τε­ρους από ένα-δυο στί­χους, δηλα­δή πολύ μικρό­τε­ρα απο­σπά­σμα­τα από αυτό που βρέ­θη­κε στην αρχαία Ολυμπία.

Παρά την συγκρα­τη­μέ­νη και επι­στη­μο­νι­κώς ορθή στά­ση των ερευ­νη­τών πάντως που θέλουν ακό­μη περισ­σό­τε­ρα στοι­χεία μέχρι να δημο­σιο­ποι­ή­σουν επί­ση­μα τα απο­τε­λέ­σμα­τα της εργα­σί­ας τους, το περιο­δι­κό «Archaeology» έσπευ­σε να συμπε­ρι­λά­βει την πλά­κα με τους στί­χους του Ομή­ρου στη λίστα με τα 10 πιο σημα­ντι­κά ευρή­μα­τα του 2018 παγκο­σμί­ως, αξιο­λο­γώ­ντας αντί­στοι­χα το σπά­νιο αυτό εύρημα.

Κώστας Καρυω­τά­κης ΑΠΑΝΤΑ μια άλλη ανάγνωση

Οι στίχοι

Κι εκεί­νος, το λιμά­νι αφήνοντας,
μέσ΄ απ΄ το λόγ­γο επή­ρε τ΄ ορθό το μονοπάτι,
που ΄βγα­ζε στο δάσος,
εκεί που του ΄χε δεί­ξει η Αθηνά
το θείο πως θα ΄βρι­σκε χοιροβοσκό,
τι απ΄ όλους τους δού­λους του Οδυσσέα
καλύ­τε­ρα το βιος του αυτός γνοιαζόταν.

Μπρος στην καλύ­βα του τον πέτυ­χε καθούμενο
και γύρα χτι­σμέ­νον έβλε­πες αυλό­τοι­χο, στο ξέφαντο,
μεγά­λο, ψηλό, πανέμορφο·
σαν έφυ­γεν ο ρήγας του,
τον είχεν ο θεί­ος χοι­ρο­βο­σκός μονά­χος του σηκώ­σει για τους χοίρους,
χωρίς η αφέ­ντρα του κι ο γέρο­ντας Λαέρ­της να το ξέρουν,
από τις πέτρες που κουβάλησε·
κι είχε ψηλά καρ­φώ­σει αγρια­χλα­διάς κλωνάρια,
κι έξω­θε πυκνά παλού­κια μπή­ξει ως πέρα από βαλανιδόκλαρα,
τη φλού­δα βγά­ζο­ντάς τους.

Και στην αυλή είχε μάντρες δώδε­κα μια πλάι στην άλλη χτίσει
Ραψω­δία Ξ, στί­χοι 01–13 (μτφ Εφταλιώτης)

Κι απ΄ το λιμά­νι πήρε αυτός βου­νή­σιο μονο­πά­τι σε δάσια μέσα,
που η θεά του το ΄χε πει πως ζού­σε ο πάγκα­λος χοιροβοσκός
που νοιά­ζου­νταν το βιος του
πιό­τε­ρο απ΄ όλους που ο τρα­νός Δυσ­σέ­ας είχε δικούς του.

Τον βρή­κε και καθό­τα­νε στα ξώθυ­ρα μονάχος,
μπρος σε μεγά­λο αυλό­γυ­ρο αψη­λό­στε­κο κι ωραίο,
με δρό­μο γύρω, που ίδιος του τον είχε εκεί φτιασμένο
για του ξενι­τε­μέ­νου του του αφε­ντι­κού τους χοίρους,
δίχως να ξέρει η αφέ­ντισ­σα κι ο γέρος ο Λαέρτης,
από βου­νό­πε­τρες συρ­τές, μ΄ αγρια­πι­διές φραγμένο.
Κι από­ξω ορθό­στη­σε πολ­λά παλού­κια πυκνωμένα
γύρω τρι­γύ­ρω από ιδρυά καλά πελεκημένα·
και χοι­ρο­μά­ντρες δώδε­κα μες στην αυλή είχε χτίσει
Ραψω­δία Ξ, στί­χοι 01–13 (πρω­τό­τυ­πο)

Αὐτὰρ ὁ ἐκ λιμέ­νος προ­σέ­βη τρη­χε­ῖαν ἀταρ­πὸν χῶρον ἀν’ ὑλή­ε­ντα δι’ ἄκριας, ᾗ οἱ Ἀθή­νη πέφρα­δε δῖον ὑφορ­βόν, ὅ οἱ βιό­τοιο μάλι­στα κήδε­το οἰκή­ων, οὓς κτή­σα­το δῖος Ὀδυσ­σεύς. τὸν δ’ ἄρ’ ἐνὶ προ­δό­μῳ εὗρ’ ἥμε­νον, ἔνθα οἱ αὐλὴ ὑψη­λὴ δέδμη­το, περι­σκέ­πτῳ ἐνὶ χώρῳ, καλή τε μεγά­λη τε, περί­δρο­μος· ἥν ῥα συβώ­της αὐτὸς δεί­μαθ’ ὕεσ­σιν ἀποι­χο­μέ­νοιο ἄνα­κτος, νόσφιν δεσποί­νης καὶ Λαέρ­ταο γέρο­ντος, ῥυτο­ῖσιν λάεσ­σι καὶ ἐθρί­γκω­σεν ἀχέρ­δῳ. σταυ­ρο­ὺς δ’ ἐκτὸς ἔλασ­σε δια­μπε­ρὲς ἔνθα καὶ ἔνθα πυκνο­ὺς καὶ θαμέ­ας, τὸ μέλαν δρυ­ὸς ἀμφι­κε­άσ­σας. ἔντο­σθεν δ’ αὐλῆς συφε­ο­ὺς δυο­καί­δε­κα ποί­ει πλη­σί­ον ἀλλή­λων, εὐνὰς συσίν· «Είναι η πρώ­τη φορά που εντο­πί­ζε­ται από­σπα­σμα της Οδύσ­σειας σε πήλι­νη πλά­κα, ενώ η ερευ­νη­τι­κή ομά­δα διε­ρευ­νά το ενδε­χό­με­νο να πρό­κει­ται για το παλαιό­τε­ρο κεί­με­νο ομη­ρι­κών επών που έχει βρε­θεί στον ελλη­νι­κό χώρο (πλην οστρά­κων με 1–2 στίχους)».

Ο Μαρξ και η αισθη­τι­κή, του Μιχα­ήλ Λίφσιτς

Σε διευ­κρι­νί­σεις προς απο­φυ­γή παρερ­μη­νειών μετά τη μεγά­λη δημο­σιό­τη­τα που προ­κά­λε­σε η πρό­σφα­τη ανα­κοί­νω­ση της εύρε­σης της πήλι­νης πλά­κας με στί­χους από την Οδύσ­σεια προ­χώ­ρη­σε η ερευ­νη­τι­κή ομάδα.

Ολό­κλη­ρη η ανακοίνωση:

«Σε συνέ­χεια του Δελ­τί­ου Τύπου που εκδό­θη­κε από το Υπουρ­γείο Πολι­τι­σμού και Αθλη­τι­σμού και έπει­τα από την μεγά­λη δημο­σιό­τη­τα που προ­κά­λε­σε η πρό­σφα­τη ανα­κοί­νω­ση της εύρε­σης στην Ολυ­μπία της πήλι­νης πλά­κας με στί­χους από την Οδύσ­σεια θεω­ρού­με ότι είναι απα­ραί­τη­το να δοθούν ορι­σμέ­νες διευ­κρι­νί­σεις που θα απο­τρέ­ψουν την δημιουρ­γία στρε­βλών εντυ­πώ­σε­ων και παρερμηνειών.

Πρό­κει­ται αναμ­φι­σβή­τη­τα για μια σπου­δαία ανα­κά­λυ­ψη, ιδιαί­τε­ρα συγκι­νη­τι­κή για την αρχαιο­λο­γι­κή έρευ­να και την ιστο­ρία του τόπου. Η επι­γρα­φή στην πήλι­νη πλά­κα που βρέ­θη­κε σε θέση με ρωμαϊ­κά κατά­λοι­πα σε μικρή από­στα­ση από το Ιερό της Ολυ­μπί­ας, δια­σώ­ζει τους πρώ­τους 13 στί­χους της Ραψω­δί­ας ξ της Οδύσ­σειας και σύμ­φω­να με τα στοι­χεία που έχει συλ­λέ­ξει ως τώρα η ερευ­νη­τι­κή ομά­δα, απο­τε­λεί το παλαιό­τε­ρο σωζό­με­νο από­σπα­σμα των στί­χων αυτών, σε κάθε περί­πτω­ση των στί­χων 1–8, αλλά και των στί­χων 9–13, εφό­σον επα­λη­θευ­τεί η προ­κα­ταρ­κτι­κή χρο­νο­λό­γη­ση της επιγραφής.

Επί­σης, με τα μέχρι στιγ­μής δεδο­μέ­να, είναι η πρώ­τη φορά που εντο­πί­ζε­ται από­σπα­σμα της Οδύσ­σειας σε πήλι­νη πλά­κα, ενώ η ερευ­νη­τι­κή ομά­δα διε­ρευ­νά το ενδε­χό­με­νο να πρό­κει­ται για το παλαιό­τε­ρο κεί­με­νο ομη­ρι­κών επών που έχει βρε­θεί στον ελλη­νι­κό χώρο (πλην οστρά­κων με 1–2 στί­χους). Όλα τα παρα­πά­νω τονί­ζουν την μεγά­λη σημα­σία του ευρή­μα­τος και την μονα­δι­κό­τη­τά του ως αρχαιο­λο­γι­κό, επι­γρα­φι­κό, φιλο­λο­γι­κό και ιστο­ρι­κό τεκμήριο.

Ωστό­σο, επα­να­λαμ­βά­νου­με την επι­φύ­λα­ξη που δια­τυ­πώ­θη­κε ήδη από την πρώ­τη ανα­κοί­νω­ση ότι όλα τα ανω­τέ­ρω απο­τε­λούν τις πρώ­τες εκτι­μή­σεις μας και δεν πρό­κει­ται για την τελι­κή δημο­σί­ευ­ση της επι­γρα­φής, η οποία θα ακο­λου­θή­σει σε εύλο­γο διάστημα.»

Εκ μέρους της ερευ­νη­τι­κής ομά­δας: Δρ. Ερω­φί­λη-Ίρις Κόλ­λια (Προϊ­στα­μέ­νη Εφο­ρεί­ας Αρχαιο­τή­των Ηλεί­ας), Kαθ. Franziska Lang (Πoλυ­τε­χνείο Darmstadt), Δρ. Clemens Bruenenberg (Πoλυ­τε­χνείο Darmstadt), Kαθ. Hans-Joachim Gehrke (Πανε­πι­στή­μιο Freiburg), Kαθ. Klaus Hallof (Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Inscriptiones Graecae), Δρ. Birgitta Eder (Esterreichische Akademie der Wissenschaften), Kαθ. Andreas Vitt (Πανε­πι­στή­μιο Mainz)

Αυτά το 2018, πριν τέσ­σε­ρα χρό­νια …από τότε ουδέν νεώ­τε­ρο ‑και η ζωή συνεχίζεται.