50 χρόνια από το θάνατο του ΝΙΚΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ: Αταλάντευτος και πρωτοπόρος στον αγώνα της εργατικής τάξης για την κοινωνική της απελευθέρωση

Πριν από την αυτο­κτο­νία του Νίκου Ζαχα­ριά­δη η νέα καθο­δή­γη­ση του Κόμ­μα­τος, που είχε ανα­δει­χθεί από τη 18η Ολο­μέ­λεια, είχε προ­τεί­νει στον Ζαχα­ριά­δη τη μετα­φο­ρά του στην έδρα της ΚΕ με ρόλο συμ­βού­λου του ΠΓ. Μετά το 1974, εμφα­νί­στη­καν στον κομ­μα­τι­κό Τύπο θετι­κές ανα­φο­ρές για τον Νίκο Ζαχα­ριά­δη, ενώ το 1991 απο­φα­σί­στη­κε από το ΚΚΕ η μετα­φο­ρά των οστών του στην Ελλά­δα. Ακο­λού­θη­σαν με διά­φο­ρες αφορ­μές τιμη­τι­κές εκδη­λώ­σεις για τον Νίκο Ζαχαριάδη.

Η Πανελ­λα­δι­κή Συν­διά­σκε­ψη του ΚΚΕ στις 16.7.2011 ακύ­ρω­σε όλες τις Απο­φά­σεις της 6ης και της 7ης Ολο­μέ­λειας (1956 και 1957) σε βάρος του Νίκου Ζαχα­ριά­δη, καθώς και τα πορί­σμα­τα του 1964 και του 1967 και απο­φά­σι­σε την πλή­ρη απο­κα­τά­στα­σή του στο ΚΚΕ.

Ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης, ως κομ­μου­νι­στής, κομ­μα­τι­κό μέλος και καθο­δη­γη­τής (Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1931 έως το 1935 και Γενι­κός Γραμ­μα­τέ­ας της έως το 1956), συγκέ­ντρω­νε αρκε­τές αρε­τές. Αρχι­κά, ήταν ζυμω­μέ­νος με την εργα­τι­κή τάξη, την ταξι­κή εκμε­τάλ­λευ­ση και τους αγώ­νες για την κατάρ­γη­σή της: Από παι­δί μετα­κι­νή­θη­κε σε πολ­λές πόλεις (Σκό­πια, Αδα­να, Θεσ­σα­λο­νί­κη, Νικο­μή­δεια), εξαι­τί­ας της εργα­σί­ας του πατέ­ρα του στο γαλ­λι­κό μονο­πώ­λιο καπνού «Ρεζί». Τελεί­ω­σε το Δημο­τι­κό και την Α’ τάξη του Γυμνα­σί­ου. Από το 1917 δού­λε­ψε για μερι­κά χρό­νια στη «Ρεζί», στο λιμά­νι της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης και στα καρά­βια της Μαύ­ρης Θάλασ­σας. Τότε ήρθε σε επα­φή και με τις σοσια­λι­στι­κές ιδέ­ες και έγι­νε γραμ­μα­τέ­ας του κομ­μου­νι­στι­κού πυρή­να, ο οποί­ος υπήρ­χε στην αναρ­χο­συν­δι­κα­λι­στι­κή οργά­νω­ση «Πανερ­γα­τι­κή» της Κωνσταντινούπολης.

Ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης διέ­θε­τε οξυ­μέ­νο ταξι­κό κρι­τή­ριο, στα­θε­ρό προ­σα­να­το­λι­σμό στην ανά­γκη αυτο­τε­λούς ύπαρ­ξης και ενί­σχυ­σης του Κόμ­μα­τος, αφο­σί­ω­ση και πρω­τό­βου­λο πνεύ­μα στην υλο­ποί­η­ση των κομ­μα­τι­κών καθη­κό­ντων. Το 1922, ευρι­σκό­με­νος ως ναυ­τερ­γά­της στη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση, έγι­νε μέλος της Ομο­σπον­δί­ας Κομ­μου­νι­στι­κών Νεο­λαιών. Το 1923 φοί­τη­σε έπει­τα από πρό­τα­ση των σοβιε­τι­κών συν­δι­κά­των στην ΚΟΥΤΒ. Το 1924 ήρθε στην Ελλά­δα και δού­λε­ψε με τη σει­ρά στην ΟΚΝΕ Αθή­νας, στην ΟΚΝΕ Θεσ­σα­λο­νί­κης ως καθο­δη­γη­τι­κό στέ­λε­χος, στην ΚΕ της ΟΚΝΕ, στην Κομ­μα­τι­κή Οργά­νω­ση Θεσ­σα­λο­νί­κης, στην ΚΟ Πει­ραιά (1926) ως Γραμ­μα­τέ­ας και στην ΚΟ Θεσ­σα­λί­ας (1927) ως Γραμ­μα­τέ­ας επί­σης. Πολ­λές είναι αυτό το διά­στη­μα οι συλ­λή­ψεις και οι απο­δρά­σεις του.

«Πολλές αντάρες και μπόρες»

Το 1925 δημό­σια υπε­ρα­σπί­στη­κε την «μπολ­σε­βι­κο­ποί­η­ση» του Κόμ­μα­τος (δημο­κρα­τι­κός συγκε­ντρω­τι­σμός, συν­δυα­σμός νόμι­μης και παρά­νο­μης δου­λειάς, περι­φρού­ρη­ση του Κόμ­μα­τος, επα­γρύ­πνη­ση για τη δρά­ση του ταξι­κού εχθρού). Εγρα­ψε στον «Ριζο­σπά­στη» ενά­ντια σε όσους υπο­στή­ρι­ζαν ότι το Κόμ­μα έχει ανά­γκη μιας περιό­δου προ­πα­ρα­σκευ­ής: «Να προ­πα­ρα­σκευα­σθεί (να κατα­στεί ικα­νό πρώ­τα και μετά να μπει στη δρά­ση), ζητά­νε πρώ­τα να μάθου­με κολύ­μπι και μετά να μπού­με στη Θάλασ­σα (…) Μόνον όταν το Κόμ­μα αντι­λαμ­βα­νό­με­νο επα­να­στα­τι­κά την σημε­ρι­νή περί­ο­δο, αντι­λη­φθεί όλα τα επί­πε­δα του αγώ­νος και να αγω­νι­σθεί πάνω σ’ αυτά, μόνον τότε θα κατα­κτή­σει τις μάζες και θα τις κινή­σει κατά της κεφα­λαιο­κρα­τί­ας (…) Χρειά­ζο­νται αγώ­νες και Κόμ­μα με οργα­νι­σμό γερό, συνει­δη­τά πει­θαρ­χι­κό, ιδε­ο­λο­γι­κά ενω­μέ­νο, επα­να­στα­τι­κό»¹.

Το 1929 φυγα­δεύ­τη­κε από το ΚΚΕ στη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση. Κατά την παρα­μο­νή του στην ΕΣΣΔ έγι­νε μέλος του ΠΚΚ(μπ). Το 1931, με από­φα­ση της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς επέ­στρε­ψε στην Ελλά­δα και ανέ­λα­βε A΄ Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΕ του ΚΚΕ. Ηγή­θη­κε μετέ­πει­τα στην αντι­με­τώ­πι­ση της εντός του ΚΚΕ «φρα­ξιο­νι­στι­κής πάλης» και των ποι­κι­λό­μορ­φων οπορ­του­νι­στι­κών αντι­λή­ψε­ων, στην ανά­πτυ­ξη των ταξι­κών αγώ­νων και στην άνο­δο της επιρ­ρο­ής του Κόμ­μα­τος, σε συν­θή­κες σκλη­ρής ταξι­κής πάλης, διώ­ξε­ων, εκτε­λέ­σε­ων, δρά­σης των κρα­τι­κών εγχώ­ριων και ξένων μυστι­κών υπη­ρε­σιών κατά του ΚΚΕ, ακό­μα και διά­βρω­σης των Κομ­μα­τι­κών του Οργα­νώ­σε­ων κατά τη δικτα­το­ρία Μετα­ξά. Κρα­τή­θη­κε στα κάτερ­γα της 4ης Αυγού­στου από το 1936 μέχρι το 1941, οπό­τε παρα­δό­θη­κε στους Γερ­μα­νούς κατα­κτη­τές. Στη συνέ­χεια, μετα­φέρ­θη­κε στην Γκε­στά­πο της Βιέν­νης και από εκεί στο στρα­τό­πε­δο συγκέ­ντρω­σης Ντα­χά­ου έως τον Μάη του 1945. Πέρα­σε την εννιά­χρο­νη δοκι­μα­σία αλύγιστος.

Μετά την επι­στρο­φή του στην Ελλά­δα, το 1945, ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης πρω­το­στά­τη­σε στη δημιουρ­γία και στην ηρω­ι­κή πάλη του ΔΣΕ (1946 — 1949), της κορυ­φαί­ας εκδή­λω­σης της ταξι­κής πάλης στην Ελλά­δα κατά τον 20ό αιώ­να. Στα χρό­νια 1949 — 1955 έδει­ξε ακλό­νη­τη επι­μο­νή στην ανά­γκη ύπαρ­ξης και ενί­σχυ­σης των παρά­νο­μων Κομ­μα­τι­κών Οργα­νώ­σε­ων, στον συν­δυα­σμό της παρά­νο­μης με τη νόμι­μη δράση.

Μετά την 6η και την 7η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ του ΚΚΕ υπε­ρα­σπί­στη­κε σθε­να­ρά τον αγώ­να του ΔΣΕ, την πολι­τι­κή του Κόμ­μα­τος στη διάρ­κειά του και μετά από αυτόν και τη στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ όσο ήταν Γραμ­μα­τέ­ας του. Διεκ­δί­κη­σε την απο­κα­τά­στα­σή του ακό­μα και με απερ­γί­ες πεί­νας. Η κρι­τι­κή του στό­χευε στην ισχυ­ρο­ποί­η­ση του ΚΚΕ και ουδέ­πο­τε επέ­τρε­ψε τη χρη­σι­μο­ποί­η­σή της ενα­ντί­ον του ΚΚΕ ή για αντι­πα­ρά­θε­ση μαζί του. Αλλω­στε, στο τελευ­ταίο του γράμ­μα μετα­ξύ άλλων έγρα­ψε: «Το ΚΚΕ ήταν και παρα­μέ­νει το κόμ­μα μου και κανέ­νας δεν μπο­ρεί να το χτυ­πή­σει και να το λερώ­σει χρη­σι­μο­ποιώ­ντας το όνο­μά μου (…) Το Κου­κου­έ­δι­κο πέρα­σε πολ­λές αντά­ρες και μπό­ρες, όμως να το ξερι­ζώ­σει κανέ­νας δεν μπό­ρε­σε, για­τί αυτό θα σήμαι­νε να ξερι­ζώ­σει τον ίδιο το λαό (…) Με το ΚΚΕ δεν είχα ούτε έχω ανοι­χτούς λογα­ρια­σμούς. Ούτε μπο­ρού­σα ποτέ να ‘χω».

«Τ’ ακούς Ζαχαριάδη, πως τα παιδιά μας ανυπομονούνε και δεν κρατιούνται; Πρέπει να βιαστούμε…»

Παράλ­λη­λα, ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης διέ­θε­τε ιδε­ο­λο­γι­κή συγκρό­τη­ση, πίστη στον σοσια­λι­σμό και διαρ­κές ενδια­φέ­ρον για την επι­κρά­τη­σή του. Οπωσ­δή­πο­τε, η στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ, όλο το διά­στη­μα το οποίο ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης ήταν Γραμ­μα­τέ­ας του, αντα­να­κλού­σε τα προ­βλή­μα­τα και τις αντι­φά­σεις της στρα­τη­γι­κής του Διε­θνούς Κομ­μου­νι­στι­κού Κινή­μα­τος. Στο πλαί­σιο αυτό ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης δεν μπό­ρε­σε να οδη­γή­σει έγκαι­ρα το ΚΚΕ σε ολο­κλη­ρω­μέ­να συμπε­ρά­σμα­τα σε σχέ­ση με τα προ­βλή­μα­τα στη στρα­τη­γι­κή του Κόμ­μα­τος. Η ευθύ­νη του εντο­πί­ζε­ται κυρί­ως στην αδυ­να­μία να δια­μορ­φω­θεί πρό­γραμ­μα στο 7ο Συνέ­δριο (1945), που θα ενσω­μά­τω­νε την πεί­ρα από την αντι­κει­με­νι­κή εκτί­μη­ση των λαθών (Συμ­φω­νί­ες Λιβά­νου, Καζέρ­τας, Βάρ­κι­ζας). Αυτό είχε ως απο­τέ­λε­σμα και αντι­φά­σεις, καθυ­στε­ρή­σεις και λάθη οργά­νω­σης στον αγώ­να του ΔΣΕ.

Ομως, ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης εμφά­νι­σε πρω­το­πό­ρα στοι­χεία σε σχέ­ση και με το τότε επί­πε­δο του Διε­θνούς Κομ­μου­νι­στι­κού Κινή­μα­τος: Εκτί­μη­ση για τον πρώ­τι­στα επι­κίν­δυ­νο ρόλο του βρε­τα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού όσο πλη­σί­α­ζε η λήξη του Β΄ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, διόρ­θω­ση της στρα­τη­γι­κής του Κόμ­μα­τος κατά τον αγώ­να του ΔΣΕ και ορι­σμός του σοσια­λι­στι­κού στό­χου, σχέ­διο Προ­γράμ­μα­τος το 1953 — ’54, παρά τις αδυ­να­μί­ες στην αντι­κει­με­νι­κή τεκ­μη­ρί­ω­σή του.

Επι­πλέ­ον, στά­θη­κε κρι­τι­κά απέ­να­ντι στο 20ό Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ, δίχως βέβαια να ταυ­τί­σει την κρι­τι­κή του στην ΕΣΣΔ με την πολε­μι­κή του ΚΚ Κίνας. Στο «Γράμ­μα από την άλλη μεριά» εντό­πι­σε σωστά ότι στή­ρι­ξη στην ΕΣΣΔ και σε οποια­δή­πο­τε σοσια­λι­στι­κή χώρα σημαί­νει προ­ά­σπι­ση του σοσια­λι­στι­κού της χαρα­κτή­ρα. «(…) πρέ­πει ανοι­χτά να τους λέμε τη γνώ­μη μας για τους χρου­στσω­φι­κούς αμφί­βο­λους και βλα­βε­ρούς ακρο­βα­τι­σμούς και πει­ρα­μα­τι­σμούς, θα βοη­θή­σουν σημα­ντι­κά όχι μονά­χα την ΕΣΣΔ και το ΚΚΣΕ μα και τον ίδιο τον εαυ­τό τους, το παγκό­σμιο κομ­μου­νι­στι­κό προ­ο­δευ­τι­κό κίνη­μα (…) Και αφτού έγκει­ται ο πραγ­μα­τι­κός προ­λε­τα­ρια­κός διεθνισμός».

Ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης υπήρ­ξε ακού­ρα­στος, ατα­λά­ντευ­τος και πρω­το­πό­ρος στον αγώ­να της εργα­τι­κής τάξης για την κοι­νω­νι­κή της απε­λευ­θέ­ρω­ση και συνά­μα αδια­χώ­ρι­στος από την κομ­μου­νι­στι­κή του ιδε­ο­λο­γία, δρά­ση και έντα­ξη, τη δια­δρο­μή του κομ­μου­νι­στι­κού κινή­μα­τος στην Ελλά­δα και διε­θνώς και την ιστο­ρι­κή ανα­γκαιό­τη­τα του σοσια­λι­σμού. Εύστο­χα, ο Ναζίμ Χικ­μέτ περιέ­λα­βε τον Νίκο Ζαχα­ριά­δη στην ποι­η­τι­κή του παρό­τρυν­ση για το σοσια­λι­στι­κό μέλ­λον της ανθρω­πό­τη­τας και την έντα­ση των προ­σπα­θειών γι’ αυτό το μέλ­λον (ποί­η­μα «Ταξί­δι στην Ουγ­γα­ρία» 30.5.53) «Τ’ ακούς Ζαχα­ριά­δη, πως τα παι­διά μας ανυ­πο­μο­νού­νε και δεν κρα­τιού­νται; Πρέ­πει να βιαστούμε…».

1. Νίκος Ζαχα­ριά­δης, «Κρι­τι­κή έξω της πραγ­μα­τι­κό­τη­τος-οπορ­του­νι­σμός στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα», «Ριζο­σπά­στης», 24.6.1925.