Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Τσεχοσλοβακία 1968: Η «Άνοιξη της Πράγας» ως δούρειος ίππος της αντεπανάστασης

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Ήταν Αύγου­στος του 1968- πριν 49 χρό­νια- όταν στην πρω­τεύ­ου­σα της Σοσια­λι­στι­κής Δημο­κρα­τί­ας της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας, στην Πρά­γα, η διε­θνι­στι­κή αλλη­λεγ­γύη των χωρών του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βί­ας συνέ­τρι­βε μια απ’ τις πλέ­ον σημα­ντι­κές αντε­πα­να­στα­τι­κές προ­σπά­θειες του Ψυχρού Πολέ­μου. Τα γεγο­νό­τα της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας απο­τέ­λε­σαν αναμ­φί­βο­λα σταθ­μό στην πάλη του σοσια­λι­στι­κού κόσμου ενά­ντια στον ιμπε­ρια­λι­σμό. Ταυ­τό­χρο­να, όμως, έγι­ναν – και συνε­χί­ζουν να απο­τε­λούν- αντι­κεί­με­νο φαιάς αντι­κομ­μου­νι­στι­κής προ­πα­γάν­δας από αστι­κές και οπορ­του­νι­στι­κές δυνά­μεις. Πόσα κρο­κο­δεί­λια δάκρυα δεν χύθη­καν και πόση μελά­νη δεν σπα­τα­λή­θη­κε επί τόσες δεκα­ε­τί­ες, για «τα σοβιε­τι­κά τανκς» που «έπνι­ξαν στο αίμα την Πρά­γα» και έβα­λαν τέλος στην προ­σπά­θεια δημιουρ­γί­ας ενός «σοσια­λι­σμού με ανθρώ­πι­νο πρόσωπο»! 

Τόσο διε­θνώς, όσο και στην Ελλά­δα, η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία και- μαζί της- οι πάσης φύσης οπορ­του­νι­στές, χρη­σι­μο­ποί­η­σαν τα γεγο­νό­τα της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας ως μέσο για να χτυ­πή­σουν την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και να σπι­λώ­σουν τον ιστο­ρι­κό σοσια­λι­σμό του 20ου αιώ­να. Η αντι­κομ­μου­νι­στι­κή-αντι­σο­βιε­τι­κή αυτή προ­πα­γάν­δα βασί­ζο­νταν- και βασί­ζε­ται- σε ένα ψευ­δές επι­χεί­ρη­μα: Στο ότι η δια­δι­κα­σία των μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων που προ­ω­θού­νταν, η οποία έγι­νε γνω­στή ως «Άνοι­ξη της Πρά­γας», είχε σκο­πό να φέρει έναν «ανθρώ­πι­νο σοσια­λι­σμό», αντι­κα­θι­στώ­ντας τον- δήθεν- «στα­λι­νι­κό», σοβιε­τι­κό σοσια­λι­σμό που υπήρχε. 

Σήμε­ρα, σχε­δόν πέντε δεκα­ε­τί­ες μετά τα γεγο­νό­τα της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας υπάρ­χει πλη­θώ­ρα δια­θέ­σι­μων στοι­χεί­ων και ντο­κου­μέ­ντων, από τα οποία βγαί­νουν σημα­ντι­κά συμπε­ρά­σμα­τα για το χαρα­κτή­ρα της αντε­πα­νά­στα­σης και την συνε­χή υπο­νο­μευ­τι­κή δρά­ση του ιμπε­ρια­λι­σμού. Πρό­κει­ται για συμπε­ρά­σμα­τα που γκρε­μί­ζουν τις αντι­κομ­μου­νι­στι­κές ψευ­δο­λο­γί­ες και βάζουν τα πράγ­μα­τα στην σωστή ιστο­ρι­κή τους διάσταση. 

Η εξέ­τα­ση των γεγο­νό­των του 1968 στην Τσε­χο­σλο­βα­κία δε μπο­ρεί γίνε­ται έξω από το ιστο­ρι­κό πλαί­σιο της περιό­δου κατά το οποίο αυτά συνέ­βη­σαν. Το ιστο­ρι­κό αυτό πλαί­σιο δεν είναι άλλο από αυτό του Ψυχρού Πολέ­μου, της αντι­πα­ρά­θε­σης σε διε­θνές επί­πε­δο δύο δια­φο­ρε­τι­κών κοι­νω­νι­κών συστή­μα­των- του καπι­τα­λι­σμού και του σοσια­λι­σμού. Το ανα­φέ­ρου­με αυτό, διό­τι στο έδα­φος αυτής της αντι­πα­ρά­θε­σης, ο διε­θνής ιμπε­ρια­λι­σμός (με προ­ε­ξάρ­χο­ντες τις ΗΠΑ και, δευ­τε­ρευό­ντως, τα κρά­τη της Δυτι­κής Ευρώ­πης) είχε ανα­πτύ­ξει ευέ­λι­κτη στρα­τη­γι­κή για την ανα­τρο­πή του σοσια­λι­σμού. Άλλω­στε, 12 χρό­νια πριν την «Άνοι­ξη της Πρά­γας», το 1956, είχαν προη­γη­θεί τα αντε­πα­να­στα­τι­κά γεγο­νό­τα στη γει­το­νι­κή Ουγγαρία. 

Η εμπει­ρία της Ουγ­γα­ρί­ας είχε οδη­γή­σει σε τρο­πο­ποί­η­ση της τακτι­κής του ιμπε­ρια­λι­σμού απέ­να­ντι στις σοσια­λι­στι­κές χώρες. Την τακτι­κή αυτή εξη­γεί ένας εκ των αρχι­τε­κτό­νων της τότε εξω­τε­ρι­κής πολι­τι­κής των ΗΠΑ, που αργό­τε­ρα διε­τέ­λε­σε σύμ­βου­λος εθνι­κής ασφα­λεί­ας του προ­έ­δρου Κάρ­τερ, ο Ζμπί­γκνιου Μπρε­ζίν­σκι: «Η πιο επι­θυ­μη­τή μορ­φή αλλα­γής θα άρχι­ζε με μια εσω­τε­ρι­κή φιλε­λευ­θε­ρο­ποί­η­ση των ανα­το­λι­κο­ευ­ρω­παϊ­κών κρα­τών… Η Ανα­το­λι­κή Ευρώ­πη με τους ιστο­ρι­κούς δεσμούς της με τη Δύση και με τις προ­ο­δευ­τι­κό­τε­ρες συν­θή­κες δια­βί­ω­σης πριν την κατά­λη­ψη της εξου­σί­ας από τους κομ­μου­νι­στές, θα πραγ­μα­το­ποι­ή­σει την αλλα­γή αναμ­φι­σβή­τη­τα γρη­γο­ρό­τε­ρα από τη Ρωσία. Αυτό ισχύ­ει κύρια για την Τσε­χο­σλο­βα­κία και λιγό­τε­ρο για την Ουγ­γα­ρία και την Πολω­νία» (Alternative to Partition: For a Broader Conception of America’s Role in Europe, Atlantic Policy Studies, New York: McGraw-Hill, 1965). 

Πριν απ’ τον Μπρε­ζίν­σκι, την προ­ώ­θη­ση «εκ των έσω» αντε­πα­να­στα­τι­κών εστιών στις σοσια­λι­στι­κές χώρες είχε θέσει ως άξο­να της αμε­ρι­κα­νι­κής πολι­τι­κής, ήδη από τη δεκα­ε­τία του ’50, ο υπουρ­γός εξω­τε­ρι­κών της κυβέρ­νη­σης Άϊζεν­χά­ου­ερ, Τζων Φόστερ Ντάλες. 

Ο αναθεωρητής ηγέτης του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας Αλ. Ντούμπτσεκ (1921-1992).

Ο ανα­θε­ω­ρη­τής ηγέ­της του ΚΚ Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας Αλ. Ντούμ­π­τσεκ (1921–1992).

Η «εσω­τε­ρι­κή φιλε­λευ­θε­ρο­ποί­η­ση» στην οποία ανα­φέ­ρο­νταν ο Ζ. Μπρε­ζίν­σκι ήταν ακρι­βώς το «κλει­δί» που αξιο­ποί­η­σε ο αμε­ρι­κα­νι­κός ιμπε­ρια­λι­σμός και οι σύμ­μα­χοι του για το «ξεκλεί­δω­μα» της αντε­πα­νά­στα­σης στην Τσε­χο­σλο­βα­κία. Η επι­κρά­τη­ση δεξιών, οπορ­του­νι­στι­κών δυνά­με­ων, στην ηγε­σία του ΚΚ Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας, υπό το νέο Γενι­κό Γραμ­μα­τέα Αλε­ξά­ντερ Ντούμ­π­τσεκ, το Γενά­ρη του 1968, άνοι­ξε το δρό­μο για μια σει­ρά «μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων» και «φιλε­λευ­θε­ρο­ποί­η­σης» του σοσια­λι­στι­κού μοντέλου. 

Η εκδο­χή που προ­βάλ­λουν αστι­κές και οπορ­του­νι­στι­κές δυνά­μεις για τα γεγο­νό­τα εκεί­νης της περιό­δου είναι πως η «Άνοι­ξη της Πρά­γας» (έτσι ονο­μά­στη­κε το σύνο­λο των μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων της ηγε­σί­ας Ντούμ­π­τσεκ) στό­χευε στον «εκδη­μο­κρα­τι­σμό» του σοσια­λι­στι­κού μοντέ­λου της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας και στη δημιουρ­γία ενός- υπο­τι­θέ­με­νου- «σοσια­λι­σμού με ανθρώ­πι­νο πρό­σω­πο». Πρό­κει­ται, ασφα­λώς, για ιστο­ρι­κά απο­δε­δειγ­μέ­νο ψέμα που ξεμπρο­στιά­ζει τόσο την χυδαία αστι­κή προ­πα­γάν­δα, όσο και μια σει­ρά οπορ­του­νι­στι­κά ρεύ­μα­τα (βλ. ευρω­κομ­μου­νι­στές) που τάχθη­καν ανοι­χτά στο πλευ­ρό της αντεπανάστασης. 

Ο οικονομολόγος-εγκέφαλος των μεταρρυθμίσεων Ότα Σικ.

Ο οικο­νο­μο­λό­γος-εγκέ­φα­λος των μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων Ότα Σικ.

Η περι­βό­η­τη «Άνοι­ξη της Πρά­γας» λει­τούρ­γη­σε ουσια­στι­κά ως ο δού­ρειος ίππος του ιμπε­ρια­λι­σμού. Υπαρ­κτά προ­βλή­μα­τα (π.χ. στην οικο­νο­μία, την παρα­γω­γή, τη σοσια­λι­στι­κή δια­παι­δα­γώ­γη­ση κλπ) έγι­ναν το πρό­σχη­μα ώστε να προ­ω­θη­θούν- στο πλαί­σιο μιας ρεφορ­μι­στι­κής λογι­κής- αντι­σο­σια­λι­στι­κές λύσεις, που οδη­γού­σαν σε πισω­γύ­ρι­σμα, στην παλι­νόρ­θω­ση του καπι­τα­λι­σμού. Τον πραγ­μα­τι­κό στό­χο της «Άνοι­ξης της Πρά­γας» έχει παρα­δε­χθεί δημό­σια ένας από τους πρω­τα­γω­νι­στές της, ο τσέ­χος οικο­νο­μο­λό­γος Ότα Σικ (1919–2004). Ο Σικ, υπέρ­μα­χος του λεγό­με­νου «τρί­του δρό­μου», παρα­δέ­χο­νταν σε συνέ­ντευ­ξη του στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του ’90 ότι στό­χος των λεγό­με­νων μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων δεν ήταν η ανα­νέ­ω­ση του υπαρ­κτού σοσια­λι­σμού και η εγκα­θί­δρυ­ση ενός «σοσια­λι­σμού με ανθρώ­πι­νο πρό­σω­πο», αλλά η παλι­νόρ­θω­ση του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος. «Ο τρί­τος δρό­μος», σημεί­ω­νε ο Σικ, «ήταν ένας παρα­πλα­νη­τι­κός ελιγ­μός. Ακό­μη και τότε, ήμουν πεπει­σμέ­νος ότι η μόνη λύση ήταν ένας καθα­ρό­αι­μος καπι­τα­λι­σμός» (Συνέ­ντευ­ξη στην Mlada Fronta, 2/8/1990. Βλ. και Ριζο­σπά­στης 7/9/2003).

ΤΑ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΤΗΣ ΕΣΣΔ.

Η παλι­νόρ­θω­ση ενός «καθα­ρό­αι­μου καπι­τα­λι­σμού», στην οποία στό­χευαν οι μεταρ­ρυθ­μί­σεις της «Άνοι­ξης της Πρά­γας», υπο­βοη­θή­θη­κε σημα­ντι­κά από μια σει­ρά αντε­πα­να­στα­τι­κών δρα­στη­ριο­τή­των του διε­θνούς ιμπε­ρια­λι­σμού. Πλέ­ον, έχουν δει το φως της δημο­σιό­τη­τας έγγρα­φα της CIA και του αμε­ρι­κα­νι­κού ΥΠΕΞ, στα οποία ανα­φέ­ρο­νται με σαφή­νεια «επι­χει­ρη­σια­κά σχέ­δια» για την πλή­ρη απο­στα­θε­ρο­ποί­η­ση της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας. Σε αυτά τα σχέ­δια εντάσ­σο­νταν, μετα­ξύ άλλων, εκτε­τα­μέ­να σαμπο­τάζ, δολιο­φθο­ρές, ευρεία αντι­κομ­μου­νι­στι­κή προ­πα­γάν­δα, οργά­νω­ση και χρη­μα­το­δό­τη­ση αντε­πα­να­στα­τι­κών στοι­χεί­ων. Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι μια βδο­μά­δα πριν από την στρα­τιω­τι­κή βοή­θεια των χωρών του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βί­ας, είχαν κατα­φθά­σει στην Πρά­γα περί­που 10 με 12 χιλιά­δες δυτι­κο­γερ­μα­νοί, ενώ η τσε­χο­σλο­βά­κι­κη πρω­τεύ­ου­σα είχε γεμί­σει από πρά­κτο­ρες της CIA.

Σε μια τοπι­κή εφη­με­ρί­δα της Καλι­φόρ­νια δημο­σιεύ­ο­νταν δηλώ­σεις του προ­έ­δρου της οργά­νω­σης «Νέοι αμε­ρι­κα­νοί για την ελευ­θε­ρία», ο οποί­ος μόλις είχε επι­στρέ­ψει από την Τσε­χο­σλο­βα­κία όπου είχε πάει να οργα­νώ­σει ομά­δες φοι­τη­τών ενά­ντια στον κομ­μου­νι­σμό και να ετοι­μά­σει αντε­πα­να­στα­τι­κές «ομά­δες κρού­σεις» (Γκας Χολ, Ο Ιμπε­ρια­λι­σμός Σήμε­ρα, 1972). 

Σημα­ντι­κό ρόλο στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά αντε­πα­να­στα­τι­κά σχέ­δια ενά­ντια στην Τσε­χο­σλο­βα­κία έπαι­ξε η Ομο­σπον­δια­κή Δημο­κρα­τία της Γερ­μα­νί­ας (Δυτι­κή Γερ­μα­νία), από τα σύνο­ρα της οποί­ας πέρα­σαν την άνοι­ξη του 1968 χιλιά­δες πρά­κτο­ρες, κατά­σκο­ποι και σαμπο­τέρ ανα­κα­τε­μέ­νοι με του­ρί­στες. Τον Απρί­λη του ’68 άνοι­ξαν 5 κέντρα θεώ­ρη­σης δια­βα­τη­ρί­ων, τα οποία που­λού­σαν τη θεώ­ρη­ση στους πολί­τες της Δυτι­κής Γερ­μα­νί­ας με 8 δολά­ρια. Κάθε κέντρο επέ­τρε­πε τη διά­βα­ση των συνό­ρων σε πάνω από 7.000 αυτο­κί­νη­τα τη μέρα («Ο αντι­κομ­μου­νι­σμός χτες και σήμε­ρα» — Ιδε­ο­λο­γι­κή Επι­τρο­πή της ΚΕ του ΚΚΕ, Σύγ­χρο­νη Επο­χή, 2006).

Σοβιετικοί στρατιώτες πάνω σε τεθωρακισμένο άρμα, στην Πράγα, Αύγουστος 1968.

Σοβιε­τι­κοί στρα­τιώ­τες πάνω σε τεθω­ρα­κι­σμέ­νο άρμα, στην Πρά­γα, Αύγου­στος 1968.

Στις αρχές Αυγού­στου 1968 ο αντε­πα­να­στα­τι­κός κλοιός έσφιγ­γε ολο­έ­να και περισ­σό­τε­ρο την Τσε­χο­σλο­βα­κία. Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι οπλι­σμός αμε­ρι­κα­νι­κής και δυτι­κο­γερ­μα­νι­κής κατα­σκευ­ής είχε βρε­θεί στα υπό­γεια κυβερ­νη­τι­κών κτι­ρί­ων ενώ, με τη βοή­θεια της CIA και γερ­μα­νι­κών μυστι­κών υπη­ρε­σιών λει­τουρ­γού­σαν μεγά­λης ισχύ­ος κινη­τοί ραδιο­σταθ­μοί που διέ­δι­δαν αντι­κομ­μου­νι­στι­κή προ­πα­γάν­δα. Ήταν θέμα ημε­ρών η υπο­δαυ­λι­ζό­με­νη ανα­τα­ρα­χή να ξεφύ­γει τελεί­ως του ελέγ­χου της κυβέρ­νη­σης και να εκδη­λω­θεί αντε­πα­να­στα­τι­κό πραξικόπημα. 

Η στρα­τιω­τι­κή παρέμ­βα­ση των χωρών του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βί­ας, στις 20 Αυγού­στου του 1968, έγι­νε ακρι­βώς την στιγ­μή που οι αντε­πα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις, με την συν­δρο­μή των αμε­ρι­κα­νο­ευ­ρω­παί­ων ιμπε­ρια­λι­στών, «στραγ­γά­λι­ζαν» την Τσε­χο­σλο­βα­κία και το λαό της. Ήταν μια σωτή­ρια για το λαό της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας παρέμ­βα­ση η οποία αφε­νός ακύ­ρω­σε τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια από­σπα­σης της χώρας από το σοσια­λι­στι­κό στρα­τό­πε­δο και, αφε­τέ­ρου, πρό­λα­βε το επι­κεί­με­νο εμφύ­λιο αιμα­το­κύ­λι­σμα που θα έφερ­νε η αντεπανάσταση.

Στρατιώτες των δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας παρελαύνουν στην Πράγα. Η αντεπανάσταση έχει ηττηθεί.

Στρα­τιώ­τες των δυνά­με­ων του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βί­ας παρε­λαύ­νουν στην Πρά­γα. Η αντε­πα­νά­στα­ση έχει ηττηθεί.

Η αστι­κή και οπορ­του­νι­στι­κή ιστο­ριο­γρα­φία έχει- σκό­πι­μα- κατα­γρά­ψει τη διε­θνι­στι­κή παρέμ­βα­ση της ΕΣΣΔ και των λοι­πών χωρών του Συμ­φώ­νου της Βαρ­σο­βί­ας στην Τσε­χο­σλο­βα­κία ως «σοβιε­τι­κή εισβο­λή» που, δήθεν, κατα­πά­τη­σε την εδα­φι­κή ακε­ραιό­τη­τα της χώρας. Απο­κρύ­βουν, βέβαια, το γεγο­νός ότι τη βοή­θεια της ΕΣΣΔ και των άλλων χωρών του Συμ­φώ­νου (Ουγ­γα­ρία, Πολω­νία, Βουλ­γα­ρία) την ζήτη­σαν μέλη της ΚΕ του ΚΚ Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας και της εθνο­συ­νέ­λευ­σης. Απο­σιω­πούν, επί­σης, ότι χωρίς την σοβιε­τι­κή στρα­τιω­τι­κή παρέμ­βα­ση, η Τσε­χο­σλο­βα­κία θα είχε μοι­ραία παρα­δω­θεί στις αντε­πα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις και στην επιρ­ροή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. 

Σήμε­ρα, 49 χρό­νια μετά τα γεγο­νό­τα του 1968 και 25 χρό­νια μετά τις αντε­πα­να­στα­τι­κές ανα­τρο­πές στην ανα­το­λι­κή Ευρώ­πη, ο λαός της άλλο­τε ενιαί­ας Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας ζει στο πετσί του τι σημαί­νει «καπι­τα­λι­στι­κή ελευ­θε­ρία». Γκρέ­μι­σμα των σοσια­λι­στι­κών κοι­νω­νι­κών κατα­κτή­σε­ων, ανερ­γία, ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις, ξεπού­λη­μα λαϊ­κής περιου­σί­ας σε μονο­πώ­λια και επι­χει­ρη­μα­τι­κούς ομί­λους, προ­ώ­θη­ση του ατο­μι­σμού, ραγδαία αύξη­ση των αστέ­γων, απο­κρα­τι­κο­ποί­η­ση της Παι­δεί­ας είναι ορι­σμέ­να μόνο από τα «δώρα» του καπι­τα­λι­σμού και της Ε.Ε..

Η Ιστο­ρία διδά­σκει και η περί­πτω­ση της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει πηγή χρή­σι­μων διδαγ­μά­των και συμπε­ρα­σμά­των, για το χθες, το σήμε­ρα και κυρί­ως, τους αγώ­νες του αύριο. 

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο