Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Μεταξύ μας… όχι Μεταξά

Γρά­φει ο Φρα­γκί­σκος Λαγω­νι­κά­κης //

Επει­δή όπως σε κάθε επέ­τειο της 28 Οκτω­βρί­ου, έτσι και σε αυτή, θα βρε­θούν κάποιοι που θα μιλή­σουν δοξα­στι­κά για το Όχι του δικτά­το­ρα Μετα­ξά, προς απο­κα­τά­στα­ση της ιστο­ρι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας απο­φά­σι­σα να γρά­ψω το παρα­κά­τω άρθρο. Δεν έχω σκο­πό να εστιά­σω στις διώ­ξεις που έκα­νε η βασι­λο­με­τα­ξι­κή δικτα­το­ρία στους αρι­στε­ρούς και στους κομ­μου­νι­στές, ούτε στην αντι­συ­νταγ­μα­τι­κό­τη­τα της, ούτε στις δολο­φο­νί­ες, τις εκτε­λέ­σεις, τους βασα­νι­σμούς, τους τόπους εξο­ρί­ας, γνω­στά όλα αυτά. Κυρί­ως θα μας απα­σχο­λή­σουν δύο πράγ­μα­τα. α: Το πόσο έμοια­ζε το καθε­στώς του Μετα­ξά στα φασι­στι­κά και στα ναζι­στι­κά καθε­στώ­τα της Ιτα­λία και της Γερ­μα­νί­ας και β: το πόσο δει­λή και ανα­πο­φά­σι­στη ήταν η στά­ση του Μετα­ξά μέχρι και μια στιγ­μή πριν η βρω­με­ρή ανά­σα του Ιτα­λι­κού φασι­σμού προ­σβά­λει τα βόρεια σύνο­ρα της χώρας μας.

Η δικτα­το­ρία που κηρύ­χθη­κε στις 4 Αυγού­στου του 1936 είχε ως πρω­τερ­γά­τες της το βασι­λιά Γεώρ­γιο Γκλίκ­σμπουργκ και το στρα­τη­γό Ιωάν­νη Μετα­ξά. Ήρθε με τη βοή­θεια και την υπο­κί­νη­ση της Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας, σε μια περί­ο­δο που η ελλη­νι­κή πλου­το­κρα­τία δυσκο­λευό­ταν να τα βγά­λει πέρα με συν­θή­κες αστι­κού κοι­νο­βου­λευ­τι­σμού. Χρειά­ζο­νταν μια δικτα­το­ρία για να κάμ­ψει απο­φα­σι­στι­κά τις όποιες αντι­δρά­σεις και επι­διώ­ξεις του αγω­νι­ζό­με­νου ελλη­νι­κού λαού, να τον στύ­ψει, και από το ζου­μί που θα βγά­λει να τρο­φο­δο­τή­σει την κερ­δο­φο­ρία της εγχώ­ριας και ξένης πλου­το­κρα­τί­ας. Ας εξε­τά­σου­με όμως μερι­κά στα­τι­στι­κά δεδομένα.

Στην τετρα­ε­τία της βασι­λο­με­τα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας ο ελλη­νι­κός λαός υπο­σι­τι­ζό­ταν μόνι­μα. Σε σχέ­ση με τους υπό­λοι­πους λαούς της Ευρώ­πης ερχό­ταν πρώ­τος σε κατα­νά­λω­ση λαχα­νι­κών και τελευ­ταί­ος σε κατα­νά­λω­ση ζωι­κών λευ­κω­μά­των.1 Και ενώ ο λαός πει­νού­σε οι μεγα­λο­ε­πι­χει­ρη­μα­τί­ες είχαν πρω­τό­γνω­ρα κέρ­δη. Το ποσο­στό του βιο­μη­χα­νι­κού κέρ­δους στα 1938 – 1939 έφτα­σε στο μέγι­στο ύψος 25% και το ποσο­στό απορ­ρο­φού­με­νης υπε­ρα­ξί­ας του εργα­τι­κού μισθού πλη­σί­α­σε το ποσο­στό 400%, ενώ το ποσο­στό των εφο­πλι­στι­κών κερ­δών ξεπέ­ρα­σε το 30%. Παράλ­λη­λα ο Μετα­ξάς ανέ­βα­σε στο 40% το ποσο­στό εξυ­πη­ρέ­τη­σης των ξένων δανεί­ων, ενώ παρέ­δω­σε τον κύριο όγκο του εξω­τε­ρι­κού εμπο­ρί­ου της χώρας στη ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία.2

Επι­δί­ω­ξη του καθε­στώ­τος ήταν να καταρ­γή­σει την πάλη των τάξε­ων και να φρο­ντί­σει για τη μετα­ξύ τους συνερ­γα­σία. «Μέσα σε μίαν κοι­νω­νί­αν – την καπι­τα­λι­στι­κήν- δεν είναι αυθυ­πο­νό­η­τον πράγ­μα η συνερ­γα­σία των φορέ­ων της εργα­σί­ας, δηλα­δή των εργα­τών και των φορέ­ων του κεφα­λαί­ου, δηλα­δή των καπι­τα­λι­στών. Αλλά με την κοι­νω­νι­κήν μετα­ρύθ­μι­σιν την οποία εκά­μα­μεν ημείς, την συνερ­γα­σί­αν αυτήν την εκά­μα­μεν υπο­χρε­ω­τι­κήν».3 Τα παρα­πά­νω δηλώ­νει ο Μετα­ξάς, και, σκο­πός της (μονό­δρο­μης) «συνερ­γα­σί­ας» αυτής, όπως δεί­χνουν και τα αριθ­μη­τι­κά δεδο­μέ­να πιο πάνω, δεν ήταν άλλος από το ξεζού­μι­σμα των εργα­τών, προ­κει­μέ­νου να φου­σκώ­σουν τα παρα­σι­τι­κά στο­μά­χια των καπι­τα­λι­στών. Την ίδια ακρι­βώς «συνερ­γα­σία των τάξε­ων», δια­κή­ρυτ­τε τόσο ο Χίτλερ όσο και ο Μου­σο­λί­νι. Ο Μετα­ξάς άλλω­στε, όπως θα δού­με και παρα­κά­τω, ήταν καλός μαθη­τής και των δυο. Όμως η ιδέα της «ταξι­κής συνερ­γα­σί­ας», δεν πήγα­ζε έτσι απλά από τα αρρω­στη­μέ­να μυα­λά του ενός ή του άλλου δικτά­το­ρα, ήταν απαί­τη­ση των αστι­κών τάξε­ων των χωρών στις οποί­ες επι­βλή­θη­κε. Οι δικτά­το­ρες χρη­σί­μευ­σαν ως μακριά –και οπλι­σμέ­να- χέρια των αστών.

Όμως, για να κάνου­με και μια μικρή παρέν­θε­ση, η ιδέα της υπο­τι­θέ­με­νης «συνερ­γα­σί­ας των τάξε­ων» δεν καλ­λιερ­γεί­ται από την αστι­κή προ­πα­γάν­δα μόνο σε επο­χές δικτα­το­ρί­ας, αλλά και σε επο­χές κοι­νο­βου­λευ­τι­κής ομα­λό­τη­τας. Και δεν εννοώ μόνο τις κραυ­γές, υπέρ των εφο­πλι­στών, του ναζι­στι­κού μορ­φώ­μα­τος της χρυ­σής αυγής , αλλά και ο σύγ­χρο­νος θεσμός των «κοι­νω­νι­κών εταί­ρων» κινεί­ται σε αυτήν ακρι­βώς την κατεύ­θυν­ση. Ότι τάχα μου μπο­ρούν να συμ­με­τέ­χουν από κοι­νού οι εκπρό­σω­ποι των εργα­ζο­μέ­νων και οι εκπρό­σω­ποι τη κυβέρ­νη­σης και της πλου­το­κρα­τί­ας σε ένα διά­λο­γο για την προ­ώ­θη­ση των υπο­τι­θέ­με­νων κοι­νών τους συμ­φε­ρό­ντων. Φυσι­κά ο «διά­λο­γος» αυτός κατα­λή­γει κάθε φορά σε υπο­χω­ρή­σεις από την πλευ­ρά των εκπρο­σώ­πων των συστη­μι­κών συν­δι­κα­λι­στι­κών οργα­νώ­σε­ων και κατα­λή­στευ­ση των όποιων μέχρι τότε κατο­χυ­ρω­μέ­νων δικαιω­μά­των. Ας επι­στρέ­ψου­με όμως στα του Μεταξά…

Ως μεγά­λος θαυ­μα­στής του Χίτλερ, ο Μετα­ξάς, δεν παρέ­λει­ψε να τον αντι­γρά­ψει σε πολ­λά από αυτά που έκα­νε. Έκαι­γε βιβλία ο Χίτλερ, έκα­ψε και ο Μετα­ξάς. Με ειδι­κό νόμο, κάη­καν σε πλα­τεί­ες της Αθή­νας και άλλων πόλε­ων πολ­λά προ­ο­δευ­τι­κά βιβλία με βάση μια λίστα που είχε συντά­ξει ο Μανια­δά­κης. Η λίστα περιε­λάμ­βα­νε 445 τίτλους, ανά­με­σα στους οποί­ους βρί­σκο­νταν και ορι­σμέ­να αρχαία ελλη­νι­κά συγ­γράμ­μα­τα.4 Όντας θαυ­μα­στής και του Γκαί­μπελς ο Μετα­ξάς, μιμή­θη­κε σε μεγά­λο βαθ­μό και τις μεθό­δους προ­πα­γάν­δας του. Οργά­νω­νε για παρά­δειγ­μα ομι­λί­ες σε όλη την Ελλά­δα, στις οποί­ες μιλού­σε ο ίδιος ή άλλοι δια­φω­τι­στές, αξιω­μα­τού­χοι και υπο­στη­ρι­κτές του καθε­στώ­τος, με τη συμ­με­το­χή κλα­κα­δό­ρων στο κοι­νό που απο­θέ­ω­ναν τους ομι­λη­τές. Για το σκο­πό της προ­πα­γάν­δας του ο Μετα­ξάς χρη­σι­μο­ποί­η­σε και τον κινη­μα­το­γρά­φο, υπο­χρε­ώ­νο­ντας τους ιδιο­κτή­τες κινη­μα­το­γρα­φι­κών στού­ντιο να δεί­χνουν ται­νί­ες μικρού μήκους που δια­φή­μι­ζαν το καθε­στώς. Ενώ πριν από κάθε φιλμ, στο διά­λειμ­μα αλλά και μετά το τέλος του, έπρε­πε να παί­ζε­ται ο ύμνος της ΕΟΝ και της 4ης αυγού­στου.5

Μιας και ανα­φερ­θή­κα­με στην ΕΟΝ, ας πού­με και δυο λόγια για αυτήν. Η ΕΟΝ (Εθνι­κή Οργά­νω­ση Νεο­λαί­ας) ιδρύ­θη­κε στις αρχές του 1938 και απο­τε­λού­σε τον φορέα της ιδε­ο­λο­γί­ας της 4η Αυγού­στου στο χώρο της νεο­λαί­ας. Είχε ως γενι­κό αρχη­γό τον διά­δο­χο Παύ­λο και κυβερ­νη­τι­κό επί­τρο­πο τον Αλ. Κανελ­λό­που­λο, γόνο γνω­στής οικο­γέ­νειας βιο­μη­χά­νων. Ήταν οργα­νω­μέ­νη με στρα­τιω­τι­κό τρό­πο, κατά τα πρό­τυ­πα της χιτλε­ρι­κής νεο­λαί­ας, και προ­ω­θού­σε στους νέους τον αντι­κομ­μου­νι­σμό και τον χαφιε­δι­σμό. Στις συγκε­ντρώ­σεις της προ­βαλ­λό­ταν η άπο­ψη ότι οι μονα­δι­κοί ηγέ­τες της χώρας ήταν ο Μετα­ξάς και ο βασι­λιάς Γεώρ­γιος. Ο χαι­ρε­τι­σμός των μελών της ΕΟΝ ήταν ο ίδιος με τον ναζι­στι­κό χαι­ρε­τι­σμό. 6

14885977_10154601563079194_1575946416_n

14885954_10154601563339194_1138394008_n

«Πάνω ΕΟΝ κάτω ναζι­στι­κή νεο­λαία, βρεί­τε τις διαφορές»

Το γενι­κό­τε­ρο ιδε­ο­λο­γι­κό επι­κά­λυμ­μα της δικτα­το­ρί­ας αντλού­σε και αυτό τα μέγι­στα από τον ναζι­σμό. Τρί­το Ράιχ ο Χίτλερ (δηλα­δή Τρί­τη αυτο­κρα­το­ρία, με πρώ­τη να θεω­ρεί­ται η «αγία ρωμαϊ­κή αυτο­κρα­το­ρία» και δεύ­τε­ρη η ενο­ποί­η­ση των κρα­τι­δί­ων της Γερ­μα­νί­ας υπό τον Μπί­σμαρκ)7 «τρί­το ελλη­νι­κό πολι­τι­σμό» ο Μετα­ξάς. Τα ιδε­ώ­δη του τρί­του ελλη­νι­κού πολι­τι­σμού κατά τας γρα­φάς του καθε­στώ­τος, πήγα­ζαν από τον πρώ­το ελλη­νι­κό πολι­τι­σμό, που ήταν ο Σπαρ­τια­τι­κός, και από τον δεύ­τε­ρο που ήταν η Βυζα­ντι­νή Αυτο­κρα­το­ρία. Τους Σπαρ­τιά­τες τους χρειά­ζο­νταν ο Μετα­ξάς για να «δια­παι­δα­γω­γεί» τη νεο­λαία κατά τας «αυστη­ράς στρα­τιω­τι­κάς αρχάς», και το Βυζά­ντιο για να τρο­φο­δο­τεί τον μεγα­λοϊ­δε­α­τι­σμό και τα «ελλη­νο­χρι­στια­νι­κά ιδε­ώ­δη». Αξί­ζει εδώ να γίνει ανα­φο­ρά και στην «εθνι­κή εται­ρία» μια ακό­μη οργά­νω­ση που δημιούρ­γη­σε το καθε­στώς, και η οποία έδι­νε ανά την επι­κρά­τεια δια­λέ­ξεις που συχνά επαι­νού­σαν τον Μου­σο­λί­νι, εξυ­μνού­σαν τον Φράν­κο για τις νίκες του στον ισπα­νι­κό εμφύ­λιο, και δόξα­ζαν τον Χίτλερ.8

Αλλά και επι­σή­μως, το βασι­λο­με­τα­ξι­κό καθε­στώς δεν έκρυ­βε τους δεσμούς του με τα φασι­στι­κά κρά­τη. Σημείο σταθ­μός η διπλω­μα­τι­κή επί­σκε­ψη στη χώρα μας, του υπουρ­γού προ­πα­γάν­δας και δεξί χέρι του Χίτλερ, του Γιό­ζεφ Γκαί­μπελς, και η συνά­ντη­ση του με τον Μετα­ξά ένα μόλις μήνα μετά το πρα­ξι­κό­πη­μα. Εκτός από τον μετα­ξά, ο Γκαί­μπελς συνέ­φα­γε και με τον δήμαρ­χο Αθη­ναί­ων (ή πιο σωστά υπουρ­γό Διοι­κή­σε­ως Πρω­τευού­σης) Κων­στα­ντί­νο Κοτζιά. Ο Κοτζιάς ήταν οπα­δός, τόσο του ιτα­λι­κού φασι­σμού, όσο και του γερ­μα­νι­κού ναζι­σμού, και είχε επι­σκευ­θεί επα­νει­λημ­μέ­νως τις πρω­τεύ­ου­σες και των δυο φασι­στι­κών χωρών μετα­φέ­ρο­ντας τις θετι­κές του εντυ­πώ­σεις.9

14875248_10154601563254194_620837161_n

Σαν δυο καλοί φίλοι, Γιό­ζεφ Γκαί­μπελς, Ιωάν­νης Μεταξάς

«Στις 20 Σεπτεμ­βρί­ου 1936, ο Γερ­μα­νός υπουρ­γός Προ­πα­γάν­δας του ναζι­στι­κού καθε­στώ­τος Γιό­σεφ Γκαί­μπελς, συνο­δευό­με­νος από τη σύζυ­γό του Μάγδα, ταξί­δε­ψε την Ελλά­δα. Η κυβέρ­νη­ση Μετα­ξά και ο ελλη­νι­κός Τύπος έδω­σαν μεγά­λη δημο­σιό­τη­τα στο γεγο­νός, καθώς ήταν η πρώ­τη επί­σκε­ψη ενός ανώ­τα­του Γερ­μα­νού αξιω­μα­τού­χου αμέ­σως μετά την εγκα­θί­δρυ­ση της δικτα­το­ρί­ας της 4ης Αυγού­στου. Στο ημε­ρο­λό­γιο του Γκαί­μπελς δια­κρί­νου­με διά­χυ­το τον ενθου­σια­σμό του τόσο για την επί­σκε­ψη στην Ακρό­πο­λη όσο και την ελλη­νι­κή φιλο­ξε­νία: «Ένα από τα ωραιό­τε­ρα πρω­ι­νά της ζωής μου. Πάνω στην Ακρόπολη…Είμαι συνεπαρμένος…Οι άνθρω­ποι φιλό­ξε­νοι. Οι Αρχές, ο Τύπος όλοι είναι φιλι­κοί μαζί μας»».10

14877762_10154601563359194_2090576960_n

Κατά την επί­σκε­ψη του Γκαί­μπελς στη λίμνη του Μαρα­θώ­να, το καθε­στώς είχε υψώ­σει τη σβά­στι­κα πάνω στη γέφυ­ρα για να τον υποδεχθεί

Παρα­πά­νω εξε­τά­σα­με αρκε­τά πει­στή­ρια που απο­κα­λύ­πτουν την αγά­πη του Μετα­ξά για τα φασι­στι­κά καθε­στώ­τα, τις σχέ­σεις του με αυτά, και τα κοι­νά σημεία ανα­φο­ράς που είχαν, τόσο στην ιδε­ο­λο­γία όσο και και στην άσκη­ση εσω­τε­ρι­κής πολι­τι­κής. Στις επό­με­νες παρα­γρά­φους θα στα­θού­με σε κάποια ζητή­μα­τα τα οποία καθο­ρί­ζουν τελι­κά την απά­ντη­ση που έδω­σε ο Μετα­ξάς στον Ιτα­λό πρέ­σβη, το, «Λοι­πόν, αυτό σημαί­νει πόλε­μος…».

Όπως ανα­φέρ­θη­κε στην αρχή του κει­μέ­νου, η βασι­λο­με­τα­ξι­κή δικτα­το­ρία είχε προ­ω­θη­θεί από την Αγγλία. Έτσι, οι Άγγλοι, είχαν λόγο στην άσκη­ση της πολι­τι­κής του καθε­στώ­τος και δεν δίστα­ζαν να κάνουν παρεμ­βά­σεις όπου δεν συμ­φω­νού­σαν. Ο Μετα­ξάς, ωστό­σο, προ­σπα­θού­σε να τα έχει καλά όχι μόνο με τους Άγγλους, αλλά και με τους Ιτα­λούς και τους Γερ­μα­νούς. Αυτό είχε ως απο­τέ­λε­σμα, όσο προ­χω­ρού­σαν οι μεγά­λες δυνά­μεις προς τη σύγκρου­ση, να δημιουρ­γού­νται στην ελλη­νι­κή εξω­τε­ρι­κή πολι­τι­κή χτυ­πη­τές αντι­φά­σεις. Οι αντι­φά­σεις αυτές –μετα­ξύ άλλων- έγι­ναν αιτία για να καθυ­στε­ρή­σει μια καλύ­τε­ρη προ­ε­τοι­μα­σία της χώρας μας για την ανα­πό­φευ­κτη σύγκρουση.

Το καθε­στώς, μέχρι και την τελευ­ταία στιγ­μή, προ­σπα­θού­σε να κρα­τή­σει μια στά­ση ουδε­τε­ρό­τη­τας. Ακό­μη και μετά το ξεκί­νη­μα των εχθρο­πρα­ξιών εμπι­στευ­τι­κή εγκύ­κλιος της κυβέρ­νη­σης προς τις εφη­με­ρί­δες της επο­χής ζητού­σε να μην παίρ­νουν θέσεις ευνοϊ­κές για καμία από τις δύο αντι­μα­χό­με­νες πλευ­ρές.11 Ο Μανια­δά­κης (υφυ­πουρ­γός δημό­σιας ασφά­λειας), με ανα­κοί­νω­ση του που δημο­σιεύ­θη­κε στις 6 Σεπτέμ­βρη 1939, απα­γό­ρευε τις δημό­σιες συζη­τή­σεις και σχό­λια περί των εμπο­λέ­μων, οι παρα­βά­τες θα τιμω­ρού­νταν.12 Το παι­χνί­δι της ουδε­τε­ρό­τη­τας ο Μετα­ξάς συνέ­χι­ζε να το παί­ζει ακό­μα και όταν η φασι­στι­κή Ιτα­λία είχε με έμπρα­κτο τρό­πο εκφρά­σει τις επι­θε­τι­κές της βλέ­ψεις ενα­ντί­ον της Ελλά­δας. Στις 12 Ιου­λί­ου του 1940 τα ιτα­λι­κά αερο­πλά­να βομ­βάρ­δι­σαν ένα αντι­τορ­πι­λι­κό και ένα βοη­θη­τι­κό σκά­φος του ελλη­νι­κού στό­λου. Στις 30 του Ιού­λη βομ­βάρ­δι­σαν δυο αντι­τορ­πι­λι­κά και στις 2 Αυγού­στου ένα περι­πο­λι­κό. Ακό­μα και όταν στις 15 Αυγού­στου τορ­πι­λί­στη­κε η φρε­γά­τα «Έλλη» η κυβέρ­νη­ση Μετα­ξά συνέ­χι­σε να κάνει την πάπια. Σύμ­φω­να με τις επί­ση­μες ανα­κοι­νώ­σεις της, ο τορ­πι­λι­σμός έγι­νε από υπο­βρύ­χιο αγνώ­στου εθνι­κό­τη­τος.13

Η ατολ­μία που έδει­χνε ο Μετα­ξάς απέ­να­ντι στο ενδε­χό­με­νο πολέ­μου, το ότι δεν προ­έ­βαι­νε σε κάποιου είδους στρα­τιω­τι­κές προ­ε­τοι­μα­σί­ες, προ­βλη­μά­τι­σαν τον αρχη­γό του ΓΕΣ Αλέ­ξαν­δρο Παπά­γο ο οποί­ος γρά­φει σχε­τι­κά. «Ουδέ­πο­τε η κυβέρ­νη­σις μετα­ξύ των σκο­πών της στρα­τιω­τι­κής μας προ­πα­ρα­σκευ­ής είχε θέσει και τον της αντι­με­τω­πί­σε­ως ενός πολέ­μου κατά της Ιτα­λί­ας. Ότε, όμως, τον Απρί­λιον του 1939, τα ιτα­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα κατέ­λα­βαν την Αλβα­νί­αν, το ζήτη­μα της αντι­με­τω­πί­σε­ως του ιτα­λι­κού κιν­δύ­νου εν αμέ­σω ή προ­σε­χή μέλ­λο­ντι ετί­θε­το πλέ­ον υπό στρα­τιω­τι­κής πλευ­ράς»14

Όμως ο Μετα­ξάς δεν παρέ­λει­πε να κάνει ερά­νους υπέρ της αερο­πο­ρί­ας και να ζητά βαριά φορο­λο­γία υπέρ της εθνι­κής άμυ­νας, αλή­θεια, που πήγαι­ναν όλα αυτά τα λεφτά; Σπα­τα­λού­νταν στην προ­πα­γάν­δα, στη συγκρό­τη­ση στρα­τιών χαφιέ­δων, στην οργά­νω­ση της ΕΟΝ, έμπαι­ναν σε τσέ­πες υπο­στη­ρι­κτών και στε­λε­χών του καθε­στώ­τος, και γενι­κά σπα­τα­λού­νταν σε δρά­σεις που σκο­πό είχαν, όχι την υπε­ρά­σπι­ση της χώρας, αλλά τη στή­ρι­ξη –με νύχια και με δόντια- της πρα­ξι­κο­πη­μα­τι­κής κυβέρ­νη­σης.15 Όταν τελι­κά ήρθε η ώρα της σύγκρου­σης, το πεζι­κό διέ­θε­τε παλιό υλι­κό του προη­γού­με­νου πολέ­μου, δεν υπήρ­χαν απο­θέ­μα­τα ιμα­τι­σμού και εφο­δί­ων του στρα­τού, ενώ τα πολε­μο­φό­δια έφτα­ναν για επι­χει­ρή­σεις 3–4 μηνών. Τα αντιαρ­μα­τι­κά ήταν ελά­χι­στα, το στρά­τευ­μα καν δεν είχε την απα­ραί­τη­τη εκπαί­δευ­ση για να τα χει­ρι­στεί, δεν υπήρ­χαν μετα­γω­γι­κά μέσα και οι δια­βι­βά­σεις βρί­σκο­νταν σε υπο­τυ­πώ­δη κατά­στα­ση. Οχυ­ρω­μα­τι­κά έργα είχαν γίνει μόνο στα σύνο­ρα προς Βουλγαρία(το καθε­στώς βλέ­πε­τε δια­φή­μι­ζε την βουλ­γα­ρι­κή απει­λή), ενώ στα σύνο­ρα με την Αλβα­νία που δια­γρά­φο­νταν η κύρια απει­λή, οι οχυ­ρώ­σεις ήταν υπο­τυ­πώ­δεις και προ­σω­ρι­νές. Ο στό­λος δεν βρι­σκό­ταν σε καλύ­τε­ρη κατά­στα­ση με την πλειο­ψη­φία των σκα­φών να είναι παλιά και παρω­χη­μέ­νης τεχνο­λο­γί­ας. 16

Δεδο­μέ­νων όλων των παρα­πά­νω, ανα­ρω­τιέ­ται κανείς ποιοι ήταν αλή­θεια οι λόγοι που ανά­γκα­σαν τον Μετα­ξά να μην δεχθεί την πρό­τα­ση του Ιτα­λού πρέ­σβη για παρά­δο­ση της χώρας; Από τη μια υπάρ­χει ο φόβος του Μετα­ξά για τις συνέ­πειες από μια νίκη των συμ­μα­χι­κών δυνά­με­ων, τι θα συνέ­βαι­νε σε αυτήν την περί­πτω­ση; Πως θα έβλε­πε η Αγγλία την «προ­δο­σία» του Μετα­ξά που τον θεω­ρού­σε δικό της παι­δί; Στο παρα­κά­τω παρά­θε­μα ο ίδιος ο Μετα­ξάς απα­ντά σε αυτόν τον προβληματισμό:

«Θα σας απο­κα­λύ­ψω τώρα, ότι τότε διέ­τα­ξα να βολι­δο­σκο­πη­θή καταλ­λή­λως το Βερο­λί­νον. Μου διε­μη­νύ­θη εκ μέρους τον Χίτλερ, η σύστα­σις να απο­φύ­γω οιον­δή­πο­τε μέτρον δυνά­με­νον να θεω­ρη­θή από την Ιτα­λί­αν πρό­κλη­σις. Έκα­μα το πάν δια να μη μπο­ρούν οι Ιτα­λοί να εμφα­νι­σθούν ως δυνά­με­νοι να έχουν όχι αφορ­μάς ευλό­γους, αλλ’ ούτε ευλο­γο­φα­νές παρά­πο­νον εκ μέρους μας, αν και από την πρώ­την στιγ­μήν αντε­λή­φθην τι πράγ­μα­τι εσή­μαι­νεν η όλως αόρι­στος σύστα­σις του Βερο­λί­νου. Σεις καλύ­τε­ρον παντος άλλου γνω­ρί­ζε­τε ότι έκα­μα το πάν δια να μη δώσω­μεν αφορ­μήν εμφα­νί­σε­ως της Ιτα­λί­ας ως δυνα­μέ­νης να έχη ευλο­γο­φα­νείς καν αφορ­μάς αιτιά­σε­ων. Λόγω του επαγ­γέλ­μα­τός σας έχε­τε παρα­κο­λου­θή­σει εις όλες τις λεπτο­μέ­ρειες την ιστο­ρί­αν των ατε­λειώ­των ιτα­λι­κών προ­κλή­σε­ων δημο­σιο­γρα­φι­κών και άλλων, αλλά και την χρι­στια­νι­κήν υπο­μο­νήν την οποί­αν ετη­ρί­σα­μεν, προ­σποιού­με­νοι ότι δεν τις κατα­λα­βαί­νου­με, περιο­ρι­ζό­με­νοι μόνον σε δημο­σιο­γρα­φι­κάς ανα­σκευάς των ιτα­λι­κών ενα­ντί­ον μας κατη­γο­ριών[…]δια να απο­φύ­γω­μεν τov πόλε­μον, να γίνω­μεν εθε­λο­νταί δού­λοι και να πλη­ρώ­σω­μεν αυτήν την τιμήν… με το άπλω­μα του δεξιού χεριού της Ελλά­δος προς ακρω­τη­ρια­σμόν από την Ιτα­λί­αν και του αρι­στε­ρού προς ακρω­τη­ρια­σμόν από την Βουλ­γα­ρί­αν. Φυσι­κά δεν ήτo δύσκο­λον να προ­βλέ­ψη κανείς ότι εις μίαν τοιαύ­την περί­πτω­σιν οι Άγγλοι θα έκο­βαν και αυτοί τα πόδια της Ελλά­δος. Και με το δίκαιόν των.»17

Ταυ­τό­χρο­να υπήρ­χε και η βαλ­κα­νι­κή στρα­τιω­τι­κή συμ­φω­νία, που είχε υπο­γρα­φεί το Φλε­βά­ρη του 1937, σύμ­φω­να με την οποία η Ελλά­δα ανα­λάμ­βα­νε την υπο­χρέ­ω­ση της κήρυ­ξης του πολέ­μου κατά οποιασ­δή­πο­τε δύνα­μης ανα­μι­γνύ­ο­νταν στρα­τιω­τι­κά στις βαλ­κα­νι­κές υπο­θέ­σεις.18

Από την άλλη, πέρα από τις βου­λές των Άγγλων και τις διε­θνείς συμ­φω­νί­ες, υπάρ­χει και η ασί­γα­στη διά­θε­ση του ελλη­νι­κού λαού να πολε­μή­σει για την πατρί­δα του. Όταν το πρωί στις 28 του Οκτώ­βρη η κυβέρ­νη­ση Μετα­ξά εξαγ­γέλ­λει ότι η Ιτα­λία κήρυ­ξε τον πόλε­μο στην Ελλά­δα, μέσα σε λίγες ώρες οι δρό­μοι της Αθή­νας γέμι­σαν από κόσμο που δια­δή­λω­νε, ενώ οι έφε­δροι συνέρ­ρε­αν στα κέντρα επι­στρά­τευ­σης. το ίδιο συνέ­βη και σε άλλες περιο­χές τις Ελλά­δας. Αυτό ήταν το πραγ­μα­τι­κό Όχι, το είπε και το έδει­ξε έμπρα­κτα ο ελλη­νι­κός λαός, και στο μέτω­πο του πολέ­μου, στο οποίο η ελλη­νι­κή αστι­κή τάξη και η βασι­λο­με­τα­ξι­κή κυβέρ­νη­ση πίστευαν ότι θα πέσουν απλά μια δυο του­φε­κιές για την τιμή των όπλων. Αλλά και αργό­τε­ρα κατά την περί­ο­δο της κατο­χής, με την ηρω­ι­κή εθνι­κή αντίσταση.

Λαγω­νι­κά­κης Φρα­γκί­σκος (Poexania)

1 Εκεί­νη την επο­χή ο βιγκα­νι­σμός δεν υπήρ­χε ακό­μη –ευτυ­χώς- και έτσι η δια­τρο­φι­κή ευη­με­ρία ενός λαού υπο­λο­γί­ζο­νταν βάσει του πόσο κρέ­ας κατανάλωνε.

2 Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ, Ά τόμος, 1918 – 1949, εκδ. σύγ­χρο­νη επο­χή, Αθή­να 2011, σελ. 313 – 314.

3 Στο ίδιο σελ. 313.

4 Στο ίδιο, σελ. 310.

5 Στο ίδιο, σελ. 312.

6 Στο ίδιο, σελ. 316 – 317.

7 http://www.mixanitouxronou.gr/oli-gnorizoun-pio-itan-to-g-raich-tou-chitler-pia-itan-omos-ta-proigoumena-dio-ke-pote-dimiourgithikan/.

8 Δοκί­μιο ιστο­ρί­ας, όπως παρα­πά­νω, σελ. 316 – 317.

9https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%8E%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%82_%CE%9A%CE%BF%CF%84%CE%B6%CE%B9%CE%AC%CF%82

10 http://www.mixanitouxronou.gr/o‑gkempels-fotografizete-me-ton-metaxa-stin-kastela-ke-ipokritika-diloni-ito-apolitos-ilikrinis-i-enthousiodis-ipodochi-pou-mou-egine-sta-ellinika-choria-meta-apo-pente-chronia-i-nazistiki-vermac/

11 Υφυ­πουρ­γείο Τύπου και του­ρι­σμού. Αριθ. εμπ. πρωτ. 5/Β/2–2‑1940.

12 Δοκί­μιο ιστο­ρί­ας, όπως παρα­πά­νω, σελ. 341.

13 Στο ίδιο, σελ. 355.

14 Αλέ­ξαν­δρος Παπά­γος, Ο ελλη­νι­κός στρα­τός και η προς πόλε­μον προ­πα­ρα­σκευή του από Αυγού­στου 1923 μέχρι Οκτω­βρί­ου 1940. Σελ. 135 – 136.

15 Δοκί­μιο ιστο­ρί­ας, όπως παρα­πά­νω, σελ. 353.

16 Στο ίδιο, σελ. 353.

17 https://kars1918.wordpress.com/2012/10/28/oxi-metaxas/

18 Δοκί­μιο ιστο­ρί­ας, όπως παρα­πά­νω, σελ. 315.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο