Οι άνθρωποι του θεάτρου ζουν, υπάρχουν, ολοκληρώνονται και δικαιώνονται πάνω στη σκηνή. Υπάρχουν όμως και καλλιτέχνες που η προσωπικότητά τους, η στάση ζωής τους ξεπερνά τη σκηνή και φωτίζει ευεργετικά τον πλατύτερο κοινωνικό χώρο. Μια τέτοια προσωπικότητα ήταν η Μαρία Φωκά. Μια μορφή που συνδύαζε την τέχνη του θεάτρου με την ενεργό πολιτική της δράση. Ηθοποιός με γνήσιο ταλέντο και ήθος, σεμνή και ιδιαίτερα αγαπητή, συνδέθηκε ως ενεργός πολίτης με κρίσιμες στιγμές της ελληνικής πολιτικής ιστορίας. Διώχτηκε για τις αριστερές της ιδέες. Την περίοδο του πολέμου και του Εμφυλίου, η Μαρία Φωκά, μέλος του ΚΚΕ και της Εθνικής Αντίστασης, συμμετέχει στους αγώνες. Το 1951 — 1952 είναι συγκατηγορούμενη — με το όνομα Μαρία Καλλέργη — στη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη. Και το Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών αποφαίνεται «εκηρύχθησαν ένοχοι»… «διά ψήφων 3–2 την Καλλέργη Μαρία επί σκοπώ κατασκοπείας». Ενώ την καταδικάζει αρχικά σε ισόβια κάθειρξη, αλλά η ποινή της μειώνεται σε 10 χρόνια κάθειρξη και «αποστέρησις των πολιτικών δικαιωμάτων επί 10ετίαν».
Από τα πρακτικά της δίκης του «Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών (Τμήμα Β‘ ) κατά τις συνεδριάσεις 15,16,18,19,20,21,22,23,25,26,27,28,29 Φεβρουαρίου και 1η Μαρτίου 1952 πήραμε το απόσπασμα από την κατάθεση του μάρτυρα κατηγορίας Παπαθανασίου Κωνσταντίνου: «Μετά την λήξιν του συμμοριτισμού υπήρχον πληροφορίαι ότι ειργάζοντο παρανόμως δίκτυα πληροφοριοδοτών και κατασκόπων, κατωρθώθη δε να τεθώμεν επί τα ίχνη των. Το πρώτο εντοπίσθη ασύρματος εις Γλυφάδαν…» και συνεχίζει μεταξύ άλλων: «Η Καλλέργη ήλθεν από το Παρίσι εκ μέρους του Δημητρακαρέα διά να δη αν έφθασαν αι αποσταλείσαι 1.600 λίρες… Τα χρήματα αυτά προωρίζοντο διά τη χρηματοδότησιν του δικτύου».
Γεννημένη το 1916 στο Αργοστόλι την 1 Οκτωβρίου 1916, η Μαρία Φωκά σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν» και αποτέλεσε μέχρι το 1948 βασικό στέλεχος του θιάσου του. Πρωτοεμφανίστηκε το 1944 (περίοδος των Δεκεμβριανών) στο ρόλο της Ασημίνας στη «Στέλλα Βιολάντη» του Γρ. Ξενόπουλου, όπου γνωρίστηκε και με το μετέπειτα σύζυγό της Λυκούργο Καλλέργη, με τον οποίο απέκτησε την κόρη και με τον οποίο χώρισε αργότερα. Το 1945 γίνεται μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών. Στο «Θέατρο Τέχνης» έπαιξε στα «Παντρολογήματα» του Γκόγκολ, «Αντιγόνη» του Ανούιγ, «Το φιόρο του Λεβάντε» του Ξενόπουλου, «Ηταν όλοι τους παιδιά μου» του Μίλερ, «Ματωμένος γάμος» του Λόρκα κ.ά. Ακολουθεί συνεργασία της με την Κατερίνα, ενώ το 1949–1950 συμμετέχει στο θίασο Κ. Μουσούρη. Εμφανίζεται στην «Κληρονόμο» και στο «Λίλιομ». Συνεργάστηκε επίσης με το θίασο Β. Μανωλίδου — Γ. Παππά. Στο σημείο αυτό «έρχεται» η δίκη.
Μετά την καταδίκη της απουσιάζει από το θέατρο οκτώ περίπου χρόνια. Επανήλθε στη σκηνή τη σεζόν 1958–59, σε περιοδεία του Λάμπρου Κωνσταντάρα. Το 1960 εμφανίστηκε στη «Βροχή» με το «Θίασο των Ηνωμένων Καλλιτεχνών». Από το 1961 έως το 1963 συνεργάστηκε με την Ελλη Λαμπέτη («Το θαύμα της Ανι Σάλιβαν», «Η μικρή μας πόλη», «Πεγκ, καρδούλα μου», «Οντίν» κ.ά.), ενώ το 1964 με την Αλίκη Βουγιουκλάκη στην κωμωδία «Περάστε την πρώτη του μηνός». Στη συνέχεια συνεργάζεται με την «Ελληνική Λαϊκή Σκηνή» (γριά από τη Μεσίνα στον «Ασυλλόγιστο» του Μολιέρου και Αμάντα στο «Γυάλινο Κόσμο» του Τένεσι Ουίλιαμς). Επαιξε με τον θίασο Σταυρίδη — Στολίγκα στο έργο «Απ’ τον ουρανό στη γη» των Τραϊφόρου — Βασιλειάδη και αμέσως μετά το 1966 παίζει στο θίασο της Τζένης Καρέζη. Η συνεργασία τους άρχισε με τη «Βίβα Ασπασία» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, με τη Μαρία Φωκά στο ρόλο της θείας Μαρίας, και στη συνέχεια στο έργο «Ενας ιππότης για τη Βασούλα» το 1967 στο «Αττικόν». Το 1978 συνεργάζεται με το «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» του Μάνου Κατράκη στους «Τελευταίους» του Γκόργκι.
Το καλοκαίρι του 1980 προσελήφθη στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του 1984. Ο τελευταίος της ρόλος στο θέατρο ήταν η γιαγιά στο «Σπίτι της Μπερντά Αλμπα» του Λόρκα, στο ΚΘΒΕ.
Στον κινηματογράφο πρωτοεμφανίστηκε το 1949, στον «Κόκκινο Βράχο» του Γρ. Γρηγορίου (διασκευή του θεατρικού έργου «Φωτεινή Σάντρη» του Γρ. Ξενόπουλου). Ακολούθησαν οι ταινίες: «Ταξίδι με τον έρωτα», «Οικογένεια Παπαδοπούλου», «Ενας ιππότης για τη Βασούλα» (κινηματογραφική διασκευή Γιάννη Δαλιανίδη), «Ο αήττητος», «Αγάπη μου παλιόγρια», «Δικτάτωρ καλεί Θανάση» κ.ά. Παράλληλα και μέχρι πριν από λίγα χρόνια έπαιξε αξιόλογους ρόλους και σε τηλεοπτικές σειρές: «Η γειτονιά μας» του Π. Λεοκράτη, «Μεθοριακός σταθμός» του Γ. Πετρίδη, «Η τελευταία νύχτα της γης» του Β. Γεωργιάδη, «Ο πύργος των Μοσκόφ», «Εκμέκ παγωτό», «Και οι τέσσερις ήταν υπέροχες», με τελευταία τη σειρά «Ντόλτσε Βίτα», ενώ είχε εμφανιστεί και στους «Δέκα μικρούς Μήτσους» του Λάκη Λαζόπουλου.
Επίσης, η Μαρία Φωκά ανέπτυξε έντονη συνδικαλιστική δραστηριότητα. Το 1975 υπήρξε αντιπρόεδρος και το 1977 πρόεδρος του ΣΕΗ, σε μια δύσκολη εποχή εργασιακών διεκδικήσεων του κλάδου. Ακόμη διετέλεσε και μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδας.
Πηγή: Ριζοσπάστης
(Η Μαρία Φωκά έφυγε από τη ζωή στις 15 Ιουνίου 2001)
